Er zijn geen  twee substanties, God én Universum, zegt Baruch de Spinoza (1632-1677), er is slechts één enkele oneindige substantie die alles omvat, het zichtbare en het onzichtbare. Dit is zijn heel duidelijke stellingname en hij noemt deze substantie, goddelijk. Dit betekent dat voor Spinoza al het waarneembare en al het verborgene, dat het zijn en het worden, een toestand is van deze (goddelijke) substantie. Er buiten of er naast is er niets. De dingen die bestaan, ook de vijver, zijn tijdelijke, hoe minimaal en hoe verschillend ook, manifestaties van deze goddelijke substantie, niets meer en niets minder, ook de mens is er dus een manifestatie van. Tot daar Spinoza. 

We hebben dit herhaaldelijk, onlangs nog, duidelijk gesteld verwijzend naar Raymundo Panikkar’s ‘Cosmotheandric’ principle, waarbij als een eenheid wordt beschouwd, Cosmos, Theos en Anthropos of, Kosmos, God en Mens;  Georges Lacroix, ook onlangs vernoemd, verving de Mens door het Zijn.

Dit is, volgens mij, het enige positieve standpunt dat stand zal houden, want het Universum IS. Spinoza geeft dit de naam God of goddelijke substantie, een substantie die Universum was,  vóór het, met een Big Bang, het Universum werd dat we thans kennen en elke fractie van ogenblik verder, wordende is. 

Hieruit vloeit ook voort dat de studie van de Kosmos/het Universum neerkomt op de studie van de substantie, die Spinoza God noemt, en om het nog specifieker te houden dat de studie van het atoom  en de innig ermede verbonden subatomaire deeltjes, die deeltjes zijn van de goddelijke substantie, neerkomt op – we bevinden ons nu in het onzichtbare – op de studie van de God van Spinoza, en ook die van ons. We filosoferen dus niet meer over het al dan niet bestaan van God, we filosoferen over wat de studie van de (goddelijke) substantie in het bijzonder, het atoom, ons bij brengt. 

Of we nu loochenen of niet dat het Universum God is, maakt geen verschil want we kunnen niet loochenen dat het Universum IS en dat we, zoekend naar de betekenis van dit ‘zijn’, afdalen moeten, naar de kleinste bouwsteen ervan.

Het immense ervan ontgaat ons niet en het immens gesofistikeerde van de materie, teruggedrongen tot het atoom, met een kern van protonen en neutronen en het elektron omheen de kern slingerend met de snelheid van het licht, beroert ons uitermate en stemt ons tot nadenken over het ontstaan, niet zo zeer van het Universum zelf, maar wel het ontstaan van het atoom, hoe dit zich heeft gevormd en hoe de deeltjes die er toe hebben bijgedragen zijn ontstaan. We gaan aldus terug tot het mini-minimaalste dat er tot vandaag gekend is, het Higgs deeltje. Dat evengoed een deeltje geest kan zijn en dan komen we heel dicht bij een Universum dat gelijk is aan God, dat God zelf is, zoals Spinoza het ons voorhoudt.

Hierover zwijgen omdat het te ingewikkeld is om er ook maar iets over te zeggen, is een politiek van de struisvogel, is bekennen dat je ook maar struisvogel bent. 

Er over nadenken en er een oordeel over vellen is eigen aan de geest in ons, die een deeltje is van de geest die van de substantie, van het Universum is. Want er is niets, noch buiten noch binnen, dat niet van het Universum is. Hoe prangend het probleem van het atoom en zijn structuur is,  weet Steven Hawking beter dan wie ook, de krachten er uit af te zonderen en te omschrijven met een formule is de wetenschap nog niet gelukt, omdat ze de grens van de precieze kennis heeft bereikt, en ze zich nu bevindt op de snede van het fysische en het metafysische, het fysische dat het zichtbare deel is van de substantie, het metafysische dat van de geest is, de geest van de (goddelijke of niet) levende substantie. Levend omwille van wordend, of wordend omwille van levend. 

En om terug te komen op onze vijver, je staart er naar, je loopt er om heen, je schrijft er een gedicht over, je neemt hem als een entiteit, je neemt hem als een gezel, en nu je Spinoza las, je leest hem als een substantie, een deel substantie van het goddelijke. Te eenvoudig om het te nemen zoals het in realiteit is.