Later op de avond met het avondlijk bos nog in zijn gedachten, uit een film op de televisie:

Before you start, look at the audience and wait till there is no sound left, till you can hear absolute silence. Then it’s you who dominates them, and your nerves will be gone and under control. You’re in command and you’ll stay in command.

Hij zal dit zeker indachtig zijn de volgende maal dat hij als spreker voor zijn publiek staat.

Maar in de morgen was hij opgestaan met ‘Les Pierres sauvages’ [1]. Het boek ligt licht en los in de hand, echter welke kracht schuilt er niet als hij leest:

L’architecture d’un monastère… se compose comme une sculpture dans un bloc plein, massif…

Een schitterend beeld van een als uit een blok gehouwen abdij, deze van Le Thoronet, gelegen in het departement van de VAR, midden de bossen, op de weg van Aix-en-Provence naar Cannes. Een van de meest sobere en meest spirituele abdijen van Frankrijk die we ooit hebben bezocht. Over de bouw ervan in de XIIde eeuw schreef Fernand Pouillon : 

Pas d’architecture sans l’évocation de la quatrième dimension, la trajectoire : perception de l’édifice dynamique! L’oeuvre se transforme sans cesse par le déplacement du regard…

Je ontkomt niet aan de grote soberheid van de lijnen, het solide van de muren en het spel van de lichtvlakken. als men er doorheen wandelt en getroffen wordt door de dynamiek van de verhoudingen en het massale uitzicht ervan. Alles spreekt van een grote eenheid, een levendige meditatie over de kunde van de architect en bouwheer  die een bouwwerk heeft verwezenlijkt dat ons perplext laat. De abdij is als een symfonie van Beethoven waarbij elke muzieknoot een gehouwen steen is en de totaliteit ervan inwerkt op de bezoeker als een vierde dimensie  die hij ervaart als een verheffing  naar het sacrale, naar het kosmische.
 
Hij dacht, als ik ooit een boek zou schrijven, moet het ook een vierde dimensie hebben, moet het zich ook situeren buiten de knellende realiteit van vorm en inhoud. Het moet ook op een trajectoire liggen, het moet zich verplaatsen kunnen in de geest naar een punt gelegen buiten het boek, zich verplaatsen naar wat zo graag, en zo simpel te noemen is, naar het sacrale toe.
En ‘s avonds, het boek teruggenomen - het vale licht van de ondergaande zon - Pouillon over de stenen van de abdij van Le Thoronet:

Tu aimes donc cette pierre?’

Oui et je crois qu’elle me le rend. Dès le premier moment j’ai eu pour elle un respect que je n’ai même pas songé à discuter. Maintenant elle fait partie de moi-même, de notre oeuvre, elle est l’abbaye.

En dan leest hij deze zin van Bernard de Clairvaux die hij reeds ontmoet heeft bij Georges Duby, maar hier geciteerd wordt door Pouillon:

A l’oeuvre donc, sache que le moment est venu pour toi de tailler dans le vif, étant admis que celui de la méditation l’ait précédé. Si jusqu’alors tu n’as remué que ton esprit, il faut maintenant que tu remues ta langue, il faut maintenant que tu remues ta main. Ceins-toi de ton glaive, de ce glaive de l’esprit qui est le verbe de Dieu.

Woorden die niet meer gezegd of geschreven worden, die behoren tot een vroegere generatie, een beginnende beschaving waaruit we  zijn opgestaan en die nu aan het wegzinken is. Maar er zijn tekenen dat alles niet verloren is, ten bewijze daarvan het feit dat de AKO literatuurprijs 2014 toegekend werd aan Stefan Hertmans, een schrijver die deze woorden van Bernardus in ere houdt.

Maar hij, Ugo, waarop wacht hij nog na al wat hij reeds dacht en schreef?

[1] Fernand Pouillon: ‘ Les Pierres sauvages.’ Ed. Du Seuil, 1968