|
Er is echter een gedachte die ik kwijt wil. Het is duidelijk, in je canto XXV heb je Ovidius en Lucanus ruim overtroffen. Ware het een wedstrijd geweest om de meest ongelooflijke metamorphosen te beschrijven dan ware je zeker als overwinnaar uit de strijd gekomen en met jou de goddelijke rechtvaardigheid waar je het immer over hebt. Maar met je canto over Ulysses, Dante heb je jezelf overtroffen en dat is heel wat meer verdienste.
Want in deze verzen, hangt de echo van het bevreemdende. Ulysses en zijn gezellen die door de straat van Gibraltar zijn gevaren, deze enge passage waar Hercules zijn twee bakens plaatste opdat geen enkele sterveling deze voorbij zou varen; en daarna, weet je te vertellen, hebben ze er nog vijf maanden over gedaan alvorens land in het zicht te krijgen.
Borges knoopt hier een ander verhaal aan vast:
Er wordt gezegd dat Dante de beroemde reizigers is voorafgegaan die eeuwen na hem de kusten van Amerika en India zouden ontdekken. Eeuwen vóór het schrijven van de Commedia bestond dit type mens reeds. Erik de Rode ontdekte Groenland in 985 en in het begin van de elfde eeuw ontscheepte zijn zoon Leif in Canada. Dante kon dit niet geweten hebben. De Skandinaaf heeft een neiging te zwijgen, te zijn alsof het een droom betrof [1].
Mijn gekeerd zijn naar Ulysses en zijn laatste reis, is heel groot en nogmaals het stoort me dat Dante hem opgesloten heeft in het diepste van de Hel. Maar schrijft Jacques Madaule.
sil est en Enfer, ce nest pas pour avoir entrepris ce vol fou, mais seulement parce quil a donné aux Grecs le conseil perfide qui devait leur permettre de pénétrer dans limprenable Ilion.
En nu we hem opgeroepen hebben, nu een wereld tot leven is gekomen moeten we verder gaan. Ja, waarom nog meer Ulysses.
Over de reis van Ulysses schrijft Dorothy L. Sayers, en we zijn het volledig eens met haar:
The voyage of Ulysses, perhaps the most beautiful thing in the Inferno, derives from no classical source, and appears to be Dantes own invention. It may have been suggested to him by the Celtic voyages of Maelduin and St Brendan
The voyagers had crossed the equator and made so much leeway south that the Southern Celestial Pole stood high in the heavens
En ik, wat heb ik er nog aan toe te voegen: het witte zeil op de horizont zoals het was en blijven zal, de eeuwige Ulysses in de mens en Dante die ons levend houdt:
Hoe kunnen we je begrijpen, Dante
als je, in je Commedia naast ons gezeten
in secrete verzen tot ons gaat spreken.
Waarom ter helle neergedaald,
Aeneas achterna, alsof je woord een initiatie
borg en zoals Vergilius, zijn handen
op je handen voor je ogen hield,
ook wij geblinddoekt moeten worden
om te weten hoe het oude leven afgelegd
en herop te staan, herboren in het Licht.
Zodat het woord dat druipt
van poëzie, ons nog vervolgen blijft
nadat de aarde zevenhonderd maal
haar baan omheen de zon
heeft afgelegd, wat jij verkeerd zag toen,
en niet de zon omheen de aarde draaide
en Hij, niet neerkijkend op je daden,
op je woorden, evenmin op die van ons.
Maar naast ons gezeten, we danken je
en ook Vergilius en zovelen
die ons gezelschap houden, vooral dan
hier, waar jij Ulysses voorbij liet varen
de afdruk van zijn zeil nog zichtbaar
op de horizont.
En allen, broeders in de geest,
die schreven, hun handen
zoals van Vergilius over ons gehouden
ons omhuld, dooreengehaald, geschud
en opgezogen met de zuigkracht van de wind
die nimmer ophoudt hier noch elders,
metaforen van de Geest
die het Universum in beweging houdt.
Dit alles schreef ik in mijn dagboek, toen Ulysses en Dante dankzij de witte zeilboot op de horizont, me betoverden met woorden.
Wat heb ik er vandaag aan toe te voegen, niets in min maar heel wat in meer. Alles samen genomen is Ulysses blijven leven in mij, Dante mijn avontuur zijnde, weet ik dat ik zijn verhaal moet nemen voor wat het is, een lang uitgewerkt droombeeld met onbeperkte, ongeremde mogelijkheden, enkel begrensd door de grenzen van Dantes creativiteit inzake beeld en woord.
[1] Se ha dicho que el Ulises de Dante prefigura a los famosos exploradores que arribaban, siglos después, a las costas de America y de la India. Siglos antes de la escritura de la Comedia, ese tipo humano ya se había dado. Erico el Rojo descubrío la isla de Groenlandia hacia el año 985; su hijo Leif, a principios del siglo XI, desembarcó en el Canadá. Dante no pudo saber esas cosas. Lo escandinavo tien de a ser secreto, a ser como si fuera un sueño.(Nueve ensayos dantescos)
|
