In het begin van zijn tweede canto is Dante, hoe verbazend dit ook moge schijnen, terug van zijn reis door Hel, Vagevuur en Hemel. En na die uitputtende tocht wil hij nu alles gaan neerschrijven. Het is avond en dier en mens zijn na een vermoeiende dag gaan rusten, maar Dante vindt die rust niet en opmerkelijk is zijn begin:

De dag gleed weg en de lucht werd donker, de levenden op aarde keerden terug van hun werk; en ik, de enige, maakte zich klaar om het gevecht aan te gaan én met de weg, én met mijn medeleven, dit wordt nu door mijn geest getrouw opgetekend.[1]

Wat een verbeelding. Hij is er zich van bewust wat het betekenen zal voor hem deze tocht te gaan herbeleven, en hij weet ook dat het neerschrijven van de gevoelens die deze weg zal oproepen bijna even moeilijk zal zijn, zo niet moeilijker, dan de tocht die hij maakte. En onmiddellijk ontpopt zich Dantes creativiteit. Hij ontdubbelt zich, er is de schrijvende Dante die alles optekent en de pelgrim Dante die toezag en meeleefde, en opdat hij dit zo getrouw mogelijk zou kunnen doen roept hij de hulp in van de Muzen.

O muzen, o mijn hoogste genie, sta me bij, o geheugen dat schrijft wat ik zag, hier zal je grootheid zich manifesteren kunnen.[2]

Wat Dante niet zegt, of nog niet zegt, is dat hij nu zal kunnen bewijzen hoe groot zijn kunst in het bedenken en het schrijven wel is, dat hij hier zal bewijzen dat hij Vergilius, Ovidius en anderen niet alleen evenaren zal maar ook overtreffen.
Hij begint zijn verhaal met de twijfel die terug in hem is opgerezen en hij zoekt een uitvlucht met de vraag aan Vergilius, of hij wel voldoende onderlegd is om die zware tocht te ondernemen. Hij verwijst naar Aeneas en dezes reis naar de Hades (Aeneïs, boek VI), het rijk der doden, en hij aarzelt en blijft aarzelen, verwijzend ook naar Paulus (boek XXIV van de Apocalypse):

Waarom, waarom ik, ik ben noch Aeneas, noch Paulus, niemand gelooft en ikzelf ook niet, dat ik in staat zou zijn deze tocht te ondernemen, daarom vrees ik dat, als ik je volg, mijn komst zal eindigen op een dwaasheid.

En zoals hij, die niet meer wil wat hij wou en zijn voornemen wijzigend voor andere gedachten, zich aldus terugtrekt alvorens eraan te beginnen. Zo was ik op deze donkere plaats.[3]

[1] Lo giorno se n’andava, e l’aere bruno / toglieva gli animai che sono in terra / dalle fatiche loro; ed io sol uno / m’apparecchiava a sostener la guerra / sἱ del cammino e sὶ della pietate / che ritrarrà la mente che non erra.(canto II:1-6).
[2] O Muse, o alto ingegno, or m’aiutate: / o mente che scrivesti ciὸ ch’io vidi, / qui si parrà la tua nobilitate.(canto II: 7-9).
[3] E quale é quei che disvuol ció che volle / e per nuovi pensier cangia proposta / si che dal cominciar tutto si tolle;/ tal mi fec’io in quella oscura costa.(canto II: 37-40)