Vertrouwend op zijn Muzen, bouwt Dante zijn verhaal op, canto na canto, zoekend naar de juiste woorden om de ideeën die binnenschoven, weer te geven in een maximaal precieze en meest poëtische vorm en zo bewust mogelijk de realiteit van een totaal andere wereld te betreden.
Hij was slapende toen hij zich van weg vergiste, maar dit is dan ook alles, van hieruit zal hij vertrekken om eens van zijn (pelgrims-)tocht teruggekomen op aarde, hoe weten we niet, zo getrouw mogelijk op te tekenen al wat hij op zijn tocht had gezien en beleefd.
Als hij de rand van het woud bereikt bevindt hij zich op het kantelpunt van zijn leven, een plaats die niet meer van deze aarde is, een wereld buiten de alledaagsheid van het bestaan. Nog denkt hij terug te willen, terug te kunnen. Hij ziet boven de heuvel de eerste stralen van de zon die haar baan omheen de aarde begint. Hij zal de heuvel bestijgen naar het grote verlossende licht, maar drie dieren versperren hem de weg en schijnen hem te zeggen: ‘neen, man, de weg naar het Licht is niet zo gemakkelijk, jou wacht een andere, meer moeilijke weg’.
Hij kan ook niet terug het woud in, want die weg is een weg die hij vreest als de dood, de weg van het dode leven, de weg van de zonde, gesloten voor het transcendente leven.
Dit is ook het punt waarop hij het aardse verlaten zal, hij weet het al, heeft er nachten en dagen over nagedacht – over gestudeerd zegt hij in zijn Nova Vita - en kent de uitkomst van zijn gedachten, Vergilius die hem leiden zal, naar de plaats waar de aarde zich openen zal voor hen.
En Dante:

Maar toen ik op het einde van de vallei die mijn hart met vrees had omkneld, aangekomen was aan de voet van een heuvel en omhoog keek, zag ik hoe de rug ervan bekleed was met de stralen van de planeet die elk van ons de rechte weg aanwijst, en werd de vrees, die tijdens de nacht mijn hart had bevangen en me met pijn had gelaten, enigszins getemperd [1]

En dan de genie Dante die het beeld van zijn geestelijk oog vergelijkt met zijn herinnering uit de realiteit van het leven en hiervoor het beeld oproept van een drenkeling die ontsnapt aan de golven:

En zoals hij die, volledig buiten adem uit de wateren komt, de kust bereikt en nog bevreesd zich omkerend het gevaar van het water ziet, aldus keek mijn geest terug op die tocht (door het woud) die nimmer iemand in leven laat.

Nadat ik mijn vermoeid lichaam even had laten rusten vervolgde ik mijn weg langs de verlaten helling, waarbij de steunende voet altijd de laagste was.[2]

Maar eerst gaan we verder met Dantes verhaal. En we volgen hem, achtereenvolgens geconfronteerd met de panter (lonza) [3], de leeuw (leone) en vooral de wolvin (lupa) die hem, eens hij het woud verlaten heeft, de weg versperren als hij de heuvel vóór hem bestijgen wil.
Al dit is te echt in kleur en in detail voorgesteld om een droom te zijn. Het is de realiteit van de mens op aarde, verstrikt in de zonde, radeloos, omdat hij noch terug wil naar de zonde, het donkere woud achter hem, noch het aandurft de wolvin te trotseren. De wijze waarop alles beschreven wordt, ervaren we als reëel, zijnde de realiteit van Dante die de onze wordt.

Het was de tijd dat de ochtend begon en de zon opsteeg met de sterren die met haar waren toen de goddelijke liefde voor het eerst deze mooie dingen in beweging zette.[4]

Hij begint dus met een grote preciesheid, namelijk de stand van de zon in het sterrenbeeld van de ram toen het licht voor het eerst door God geschapen werd. Dit is het meest kosmische ogenblik en Dante, Dante zijnde kon symbolisch geen ander ogenblik hebben gekozen en het is het ogenblik dat hij zich reddeloos verloren waant. Hij kan niet verder, evenmin kan hij terug want het woud is een ijzige kilte, is lijk de wild opspringende golven van de zee. Hij staat besluiteloos en dan, als de verwarring het hoogst is, bemerkt hij

een schaduw die het vermogen om te spreken, als gevolg van een te lang zwijgen, scheen verloren te hebben, en Dante:

‘Heb medelijden’ riep ik tot hem.” Wie je ook bent, of schaduw of echt mens’[5].

En hij antwoordde me: ‘Mens niet, maar mens was ik. En mijn ouders waren Lombarden allebei uit Mantova. Ik werd geboren sub Julio alhoewel laat, en leefde in Rome onder de goede Augustus, ten tijde van de valse- en de leugen-goden. Dichter was ik en bezong de rechtzinnige zoon van Anchises uit Troia toen het trotse Illium in de vlammen opging.[6]

En Dante begrijpt onmiddellijk wie hij is:
Ben jij die Vergilius, die bron van woorden waaruit een zo brede stroom ontspringt?’[7],

Ik stel me voor Dante te zijn. Ik ben verdwaald en weet hoegenaamd niet wat me te doen staat, ik kan noch achteruit noch vooruit en dan ontmoet ik een geest, iemand die mens geweest is en me zegt Vergilius te zijn, mijn geliefde schrijver, wier Aeneis ik bijna helemaal van buiten ken. En ik, Dante zijnde, meer dan verrast:

Maar jij, jij bent mijn meester en mijn schrijver, jij bent het van wie ik die mooie stijl, die me eer heeft bezorgd, heb geleerd.[8]

[1] Allor fu la paura un poco queta, / che nel lago del cor m’era durata / la notte ch’io passai con tanta pièta. ( Inferno, canto I: 19-21).[2] Poi ch’ei posato un poco il corpo lasso / ripresi via per piaggia deserta, / si che il piè fermo sempre era il più basso (Inferno, canto I:28-30).
[3] Vertaling niet zo zeker. Le mot qu’on traduit par panthère, lonza, est en fait une sorte de lynx proche de la panthère (lonche en français médiéval). Voetnoot uit Dante Ecrivain van J.Risset, pag 241. Wellicht verwijzen deze drie L’s naar de L van Lucifer, (zegt Risset), en meer in het bijzonderstaan ze symbool voor drie soorten zonden.
[4] Temp’era dal principio dal mattino / e il sol montava ‘n su con quelle stelle/ch’eran con lui quando l’Amor divino /mosse de prima quelle cose belle; ( Inf.canto I: 37-40).
[5] «Miserere di me», gridai a lui,/ «Qual che tu sii, od ombra, od omo certo!” (Inf.canto.I:65- 66).
[6]Risposemi:”non omo; omo già fui / e li parenti miei furon Lombardi,/ Mantovani per patria ambedui. / Nacqui sub Julio, ancor che fosse tardi,/ e vissi a Roma sotto il buon Augusto, / al tempo degli Dei falsi e bugiardi./ Poeta fui, e cantai di quel giusto/ figliuol d’Anchise che venne da Troia / poi che il superbo Ilión fu combusto” (canto I, 67-76).
[7] “Or se’ tu quel Virgilio e quella fonte / che spande di parlar si largo fiume?” (canto I, 79-80)
[8] Tu se’ lo mio maestro e il mio autore :/ tu se’ solo colui da cui io tolsi / lo bello stile che m’ha fatto onore. (canto I, 85-87)