22 maartxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

De Adem van de Dagen (25)

Epiloog.

De dag is gekomen dat hij uit zijn dagboek de pagina’s gaat halen die hij ooit, voor een groot deel met de koorts op het lijf, geschreven heeft in kamer 292 van het Ziekenhuis. Pagina’s zo donker dat hij, in zijn diepste ik, de lange nasleep ervan, het negatieve ervan, blijft meedragen in al zijn woorden, in al zijn daden, zelfs al zou dit helemaal niet blijken.

Hij heeft lang geaarzeld om die teksten over te nemen in zijn ‘Adem van de Dagen’, maar ze horen  bij de persoon die hij is, omdat ze horen bij zijn meest onaangename gedachten.

Het is een eerder lange blog die nu volgt – u kunt de lectuur ervan overslaan, omdat het een schaduw-passage in zijn leven is – maar hij wordt hier binnengeschoven om duidelijk aan te tonen wat de politiek vermag in dit beroerde land van wetten, die zelfs al zijn ze totaal waardeloos geworden, de mens blijven achtervolgen. Daarom deze woorden: 

Zoals Dante in zijn Inferno, canto XVII, een koord moet werpen om de gyrion te roepen, die hem daarna, samen met Vergilius, op  de rug van de gyrion gezeten - twee tempeliers achter elkaar op het paard - neerdalen zal in de diepste afgrond van de Hel, heeft ook hij, Ugo, een koord te werpen in de diepte van het geweten van enkelen. Echter, hij is niet zoals Pirandello ‘in cerca d’autore’, maar meer dan ooit een’ personaggio in cerca de giustizia’. 

Vreemd is het dit te moeten vermelden maar toch is hij wat hij is, ‘un uomo in cerca de giustizia’, en zoals Dante en Van Gogh, weet hij, hoe de hang naar gerechtigheid, de mens tekenen en vooral in het gemoed vervolgen kan.

Het verhaal van Ugo, geplaatst in een tijd waar de rechten van de mens aan de orde zijn, is een absurd verhaal, ‘ma qui tacer nol posso, e per le note de questa ‘nota scritta’, lettor, ti giuro’[1], zweert hij, zoals Dante, dat wat hij te vertellen heeft met zijn woorden, de waarheid is en hij deze waarheid niet zwijgen kan.

Op het erf, staat sinds mensenheugenis, naast de oude vergroeide mispelaar, het ovenhuis dat voor hem meer is dan een gedicht. Een huisje dat met zijn afgemeten proporties en zijn visgraatmotief in de muren, een kunstwerk is van een onbekende meester.

Het is voor hem een herinnering aan de bakoven van het ouderhuis en vooral een herinnering aan zijn moeder zaliger, een herinnering aan de vrijdagnamiddagen toen hij thuis kwam van school en de geur van versgebakken brood hem tegemoet kwam op straat. Is er iets heerlijker dan thuiskomen in de geur van versgebakken brood? Om deze reden is het, zoals het er staat, religie voor hem, is het een soort relikwie die hem bindt aan zijn moeder en zijn verre jeugd.

Het ovenhuisje is een zegen, de boom, een tiental meters ernaast, een vloek. Zelden is een zo eigenaardig gegroeide boom gezien, kaarsrecht de hoogte in, met enkele stompjes van zijtakken en een uitgedunde kruin waar nog enkel kraaien en eksters komen rusten voor een tijdje.

Hij zou de naam van die boom nimmer gekend hebben, indien hij niet op een avond in zijn ‘La Langue Hébraïque restituée’ van Fabre d’Olivet - gevonden in de geheime lade van de bij de aankoop van het huis, overgenomen Luikse bollenkast - gezocht had naar de precieze vertaling van vers 3, 19 van Genesis, en dat het gebeurde dat er bij het openen van het boek een smal strookje vergeeld papier op de vloer dwarrelde waarop, met vaste hand door de vorige eigenaar geschreven, te lezen stond:

‘Heb op de dag van de geboorte van mijn eerste kleinzoon, Johan, op 5 augustus van het jaar 1978, naast het ovenhuis, een Parrotia persica geplant die ik kocht bij Charles v. Herreweghe, het is een amberboom met hout als van ijzer, zei Charles me’.

Wat hem hierin trof was het feit dat die datum precies de dag was in hem gegrift, dat die voor hem discriminerende wet werd gepubliceerd, een wet waarvan de inhoud, vandaag nog enkel gekend is door wie er door getroffen werd. Ze had, wat hem betrof, als uitwerking dat een derde van zijn pensioenspaargelden geconfisqueerd werd de dag dat hij de Bank der Banken verliet.

En het gebeurde dat hij, mede door dit dwarrelend vergeeld strookje papier, hij die abnormaal vergroeide boom is gaan zien als een omen, als een teken dat hij schromelijk tekort werd gedaan in zijn rechten als burger van dit land.

En het gebeurde ook – maar dit is dan het product van zijn verbeelding - dat hij op een morgen in de herfst vaststelde dat aan de voet van de boom, doorheen een half vergane zwam, tal van sprietjes klimop waren uitgekomen en op korte tijd de stam waren opgeklommen om maar te groeien en te blijven groeien altijd maar hoger en altijd maar meer in elkaar verstrengeld, zodat deze klimopmassa, omheen de stam, een soort huls had gevormd en dit tot in de kruin, met als effect dat de stam van de boom, van onder tot boven ingekleed, helemaal uit het zicht was verdwenen. Wat voor Ugo het teken was dat door een andere nieuwe wet, de vorige dode letter geworden was en het onrecht hem aangedaan, easily kon worden rechtgezet, als de Directie en de Gouverneur van de Instelling waar hij meer dan veertig jaar lang trouw had gewerkt, de wil hadden opgebracht de rechtzetting te doen.

De feiten die hij nu vertelt vonden plaats in de periode dat hij intens werkte aan het schrijven van een soort verhaal over Dantes Inferno en hij aangekomen was aan die fameuze passage waar Vergilius een opgerolde koord in de afgrond van de Hel werpt. Het was in die dagen dat Ugo geveld werd door de hevigste koorts uit zijn bestaan en hij, na een week, in allerijl gevoerd werd naar de spoedopname van het ziekenhuis, gelegen langs de ringvaart. Een idee bleef hem overrompelen, hij dacht dat hij nimmer zijn Dante zou kunnen beëindigen, en dat hij een onafgewerkte versie, met tal van te verbeteren passages zou achterlaten.

De koorts die maar niet week overspoelde hem met slingergedachten. Hij dacht aan Dante, hij dacht aan het feit dat Dante na negentien jaar verbanning - de tijd van zijn Commedia - van uit Ravenna, waar hij toen verbleef, naar Venetië was vertrokken om er te gaan onderhandelen, waarover heeft geen belang, wat wel belang heeft is het feit dat hij toen, niet via de zee maar langs de vlugste weg naar Ravenna is teruggekeerd, doorheen een moerassig gebied, waar hij malaria heeft opgedaan om korte tijd later, de morgen van 14 september 1321 te overlijden[2].

Waar Ugo toen aan dacht, en er voortdurend werd mee geconfronteerd, ook omdat zijn Inferno-tekst onvoltooid bleef, was de vraag of Dantes Commedia al voltooid was toen hij vertrok uit Ravenna naar Venetië of, was het zo dat er nog een deel te schrijven viel, en dat hij, in dit laatste geval, deze laatste terzinen moet geschreven hebben, eens terug in zijn vertrouwde kamer en dit met de daver van de koorts op het lijf?

Ugo geraakte ervan overtuigd te denken wat nog nimmer werd gezegd, dat de laatste verzen van Dante: ‘Aan de hoge fantasie ontbreekt hier kracht‘[3], in deze richting moeten geïnterpreteerd worden.

Zijn respect voor Dante werd immens in die dagen, alsof het zijn broer was – een realiteit die hij zelf had ondergaan – die daar lag weg te kwijnen. Was het, dacht hij, de kracht, de scheppingskracht die Dante ontbrak omdat hij toen al besefte, dat hij op weg was naar: ‘L’Amor che move el sol e l’altre stelle’, op het precieze  ogenblik dat hij deze woorden schreef, en dat hij wist dat het met deze woorden was dat zijn leven, als zijn Commedia, zou worden afgesloten, zoals bij Van Gogh bij het schilderen van zijn Champs de Blé?

En Ugo, ontredderd door de koorts,  bestormd door waanbeelden die hem bleven volgen, die maar bleven terugkeren, keer op keer zijn slaap onderbrekend. Gedachten die hij niet bijhouden kon, die hij dicteerde op een microrecorder, die hij bevend neerschreef in zijn meegebracht dagboek. Tekens, de verlenging van zijn wankelende geest, die achteraf herzien, niet de minste structuur bezaten en bijna on-ontcijferbaar waren.

En het is toen, bij momenten zijn einde voelend naderen, dat zijn roep, zijn schreeuw om gerechtigheid sterker dan ooit op de voorgrond is gekomen, zich mengend met Dante, zich mengend met de beelden die Dante gebruikte, en hij bezeten bleef met de woorden van deze schreeuw, zodat hij zich volledig terugvond in de laatste terzinen van het Paradiso, waarvan hij zich bleef afvragen of Dante deze geschreven had, vóór zijn vertrek naar Venetië of na zijn terugkeer in Ravenna, toen hij al geveld lag met de kiemen van de malaria in zijn lichaam maar nog niet in zijn geest.

En Ugo, op zijn bed in die kamer met het nummer dat hij nimmer vergeten zal, leest en herleest de verzen van Dante die op het punt is gekomen niet meer te weten hoe zijn woorden te formuleren:

'Aldus de landmeter, zich inspannend om de cirkel te meten, vindt in zijn gedachten het principe niet dat hij nodig heeft. En zo bevond ik me in deze nieuwe toestand. Ik zocht uit te vinden hoe het beeld zich verenigde en zich aanpaste aan het beeld van de cirkel. Mijn eigen vleugels (inzicht) waren er niet toe in staat geweest indien een bliksemschicht mijn geest niet had getroffen waardoor mijn verlangen werd vervuld'. [4]

De bliksemschicht van Victor Pavlovitch Strum in Vie et Destin van Vassili Grossman en van zovele anderen, van Einstein misschien, van Newton, en nu van Dante die plots wist hoe zijn Commedia af te sluiten en dus ook zijn leven.

Waar zwierf Ugo heen met de woorden van Dante: ‘een bliksemschicht die mijn geest deed opspringen’, zijnde een soort memorandum dat hij met flarden zinnen aan het formuleren was, zijn opgerolde koord die hij uitwierp, zijn roep om gerechtigheid.

Een gerechtigheid die hem moest herstellen in zijn grondwettelijke rechten opdat hij in alle vrede nog een stukje weg met Vergilius en met Dante tot het einde toe, zou kunnen verdergaan. En dit, in alle creativiteit, met de grootst mogelijke inzet van al zijn nog resterende krachten. En aldus niet meer, zoals deze morgen, zoals zovele morgens van de laatste jaren, hij teveel negatieve krachten heeft moeten inzetten om te denken en te schrijven hoe ongedaan te krijgen, het onrecht, tanto amara, che poco è più morte,[5] hem aangedaan.

Want, zoals graaf Ugolino in de Hel blijft knagen aan het hoofd van aartsbisschop Ruggieri die hem met zijn kinderen de hongerdood liet sterven in de kerker[6], zo zit Ugo, van de dag van de confiscatie van zijn rechten te knagen aan de boom op zijn erf die symbool staat voor het onrecht hem aan gedaan. 

Hoort dit wel thuis in zijn ‘Adem van de Dagen’?

Wel, het is een uitvloeisel van de omstandigheden waarin een leven verloopt. Het is het omgekeerde van een periode van verliefdheid, die jaren duren kan, een leven lang duren kan. Bij Dante was het zijn verbanning uit zijn geboortestad, bij Ugo, het gevoel dat hij jaren meedroeg en verder dragen zal tot het einde van zijn dagen, als verstoten uit zijn grondwettelijke rechten. 

Zonder zijn - in feite weinig betekenend – verhaal of boek over Dantes  Inferno, had hij wellicht zonder verzet zijn lot gedragen. Maar het lot van Dante beroerde hem evenzeer als zijn woorden, en in de ban van zijn aanslepende koortsaanvallen, en de dwaalgedachten die hem hierbij bestormden zijn een belangrijke passage geweest in zijn later leven. Ze waren van een totaal andere intensiteit dan de boeken die hij las of de personen die hij ontmoette en terzelfdertijd van een bitsigheid die hij onderging als een vernedering.

Zijn roep om gerechtigheid van die periode is aldus voor Ugo een belangrijk gebeuren geworden dat een groot impact heeft gehad, al was het maar om het verlies van de mogelijkheden die het geconfisqueerde bedrag hem zou geboden hebben om de woning die hij had aangekocht en die zwaar op zijn budget had gewogen, op een degelijke wijze te gaan aanpassen aan de regels van de energie besparende tijden van nu. Hij had er bij de aankoop op gerekend, ook omdat een belofte van teruggave als de toestand zich wijzigen zou, ingeschreven stond in de analen van de Regentenraad van de toen nog Bank der banken.