De grote 'zuiveringen'

Aflevering 2: Zoroaster en de zuivering door vuur

De drie 'religies van het boek' zijn monotheïsmen maar zij worden voorafgegaan door de quasi vergeten godsdienst van Zarathoestra: het zoroastrisme, waarin het zuiverende vuur een grote rol speelt, trouwens net zoals, in de hindoeïstische Rig-Veda, Agni de androgyne (1) god van het (offer)vuur is maar ook de zonnegod, de god van de crematie en van de bliksem die zoals Prometheus hemel en aarde verbindt, die aldus het goddelijke levenselixer naar de mensen brengt, die tevens het licht is en daarom ook de geest, de bron der gedachten.

Agni, de Sanskriete naam van de hindoegod van het vuur, is verwant met het Latijnse ignis dat vuur betekent maar ook met Agnus dat Lam betekent omdat het Lam verwijst naar het brandoffer van het Lam Gods, het Agnus Dei, dat onschuldig geofferd wordt ter vergeving van ons aller zonden: die worden verteerd of uitgeboet door het zuiverende vuur dat het lijden van het Lam veroorzaakt.

Het lijden loutert omdat met leed een schuld zou kunnen worden afbetaald. Zo wordt het Lam aanbeden als de godheid want als redder van een zondig mensdom. In de Indo-Europese cultuur kent men de vuurvogel of de feniks die verrijst uit zijn as en in Gustav Mahlers Auferstehung weerklinkt vanuit een koor het vers: “Was du geschlagen, zu Gott wird es dir tragen!” Met leed wordt een schuld afbetaald en het is daarbij niet slechts zo dat de boeteling helemaal niet de schuldige hoeft te zijn (zoals het ook de schuldeiser om het even is als een ander zijn schuldenaar bijspringt want het is de schuldeiser om zijn eigen kas te doen - andermans kas laat hem koud). Het is bovendien zo dat de boete wordt gedaan door een volstrekt onschuldige opdat het effect zou kunnen hebben met betrekking tot de mensheid die daardoor gered wordt.

In feite zijn alle mensen eenmaal elk om beurt de zondebok bij het moment van afscheid van het leven. Natuurlijk spreken wij dan over een immens verdriet en over rouw. Maar is wat wij dan voelen niet de vloed, de plotse overvloed van liefde die ons overweldigt vanuit het hart van wie wij net nog dood hadden gewaand?

(J.B., 1 mei 2022)

De grote 'zuiveringen'

Dissidenten zijn mensen wiens opvattingen afwijken van de heersende leerstellingen. Zij zouden ernstig moeten genomen worden omdat zij in feite de bron zijn van elke vooruitgang want nieuwe opvattingen zijn per definitie opvattingen die anders zijn dan de heersende. Maar in werkelijkheid weigert men niet alleen om dissidenten ernstig te nemen, men ontzegt hen ook hun rechten, als men hen al dan niet naar het leven staat of gewoon probeert uit te roeien. In de mening dat hij zijn staat of zijn kerk zuivert van onreinheden, werkt de heerser de ondergang van zijn zaken in de hand door dissidenten af te straffen. Dit terwijl niet hun vervolgers maar de afvalligen of de ketters zelf in feite de zuiveraars zijn want het woord 'ketter' komt van het Griekse 'Καθαρος' (waar vandaan: 'kathaar'), wat betekent: 'rein'.

Omdat de Waarheid, over welke godheden zeggen dat zij ermee samenvallen, niet alleen onbeschrijflijk is maar ook onkenbaar en derhalve onvindbaar, is er niet één waarheid maar bestaan er talloze opvattingen, meningen, theorieën, theologieën, mythologieën, verklaringspogingen en uitleggingen. Hun uitvinders zijn steeds mensen, de nesten waaruit zij ontspruiten zijn vleselijke breinen die sinds oudsher zichzelf verkeerdelijk verwisselen met bronnen van goddelijke inspiratie. In 1976 schreef de Amerikaanse psycholoog Julian Jaynes (1920-1997) “The origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind” waarin hij stelt dat enkele duizenden jaren geleden de mens zich nog niet bewust was van het bestaan van zijn gedachten, waardoor hij ze toeschreef aan stemmen die van buiten hem afkomstig waren, bijvoorbeeld van goden. Maar verschillende volkeren aanbidden uiteraard verschillende goden, die dan ook verschillende geboden uitvaardigen vanuit verschillende wereldbeelden. Wat voor de ene waarheid is, is voor de ander ketterij en vandaar is onze geschiedenis dan ook een opeenvolging van oorlogen. Andermaal: dit terwijl tegengestelde meningen in feite de uitnemende motor voor de vooruitgang zouden kunnen zijn.

Tussen haakjes: ook met betrekking tot de politiek of de manier waarop volkeren dienen bestuurd te worden, lopen de meningen uiteen en in de dreigende Derde Wereldoorlog blijken weer twee politieke theorieën diametraal tegenover elkaar te staan. Enerzijds is er de in feite organisch gegroeide liberale politiek die gelooft in een vrije markt waarin alle verkeer uiteindelijk zichzelf regelt en anderzijds is er de amper honderd jaar geleden ontstane, nieuwe en in feite 'wetenschappelijk gegrondveste' politiek van het marxistisch communisme dat de klassen weg wil alsook het privébezit. In de eerste vorm doen mensen of dictators in feite wat ze willen en in de nieuwe vorm wordt althans in principe gepoogd om alles te plannen in functie van ieders welzijn en tegen de uitbuiting van het proletariaat. Het communisme ontstond nota bene middenin de industriële revolutie en vanuit een reactie tegen haar niets ontziend kapitalisme dat teerde op de loonslavernij: de uitbuiting door de hogere klasse van het rechteloze werkvolk (met inbegrip van kinderarbeid) in ongezonde fabrieken. Het huidige Rusland is sinds het uiteenvallen van de USSR in 1991 (onder Boris Jeltsin) evenwel niet langer communistisch en de plotse kentering naar de vrije markt deed de economie buitelen maar Vladimir Poetin wiens partij (Verenigd Rusland) de vrije markt voorstaat, nationaliseert stelselmatig de economie terwijl de Communistische Partij van de Russische Federatie alsnog de tweede grootste is. Sinds de Russen de Oekraïne binnenvielen, dreigt met de boycot van de energie-export de grootste inkomstenbron van het land op te drogen.

De huidige bestrijding van andersdenkenden, dissidenten of ketters heeft haar voorbeeld in de zogenaamde Inquisitie van de katholieke kerk waarbij kan opgemerkt worden dat de termen 'katholiek' en 'communistisch' de betekenis delen van hun zogenaamde 'universaliteit', als het ware hun alleenzaligmakend karakter of dus het feit dat zij er aanspraak op maken de ganse wereld te mogen onderwerpen. Dat doen overigens evenzeer de liberalen waarbij zij zich sterk maken dat zij plichtmatig het hoogste menselijk goed, met name de vrijheid, verdedigen. Dat deze zogenaamd tegengestelde politieke ideologieën elkaar met dezelfde middelen - geweld - bevechten, laat echter onmiskenbaar doorschemeren dat zij in wezen bijzonder verwant zijn aan elkaar. Zo verwant zijn zij, dat, zoals reeds hoger aangegeven, de inquisiteurs of de zuiveraars, zichzelf aanvallen waar zij inderdaad de ketters - afkomstig van 'katharen' - wat wil zeggen: 'zuiveraars' - bestrijden. En doen zij dat niet andermaal in de strijd van de huidige Europese oorlog: een denazificatie, uitgevoerd door (neo)nazi's (onder Poetin) op Europese (neo)nazi's (die immers Syrische en Afrikaanse oorlogsvluchtelingen opsluiten in kampen)? En hoe anders moet men degenen noemen die met hun spuiten en alles daarrond tekeer gaan zoals ooit Adolf Hitler dat deed met zijn groots opgezette programma's voor de volksgezondheid? Lebensraum, Lebensborn, Endlösung, Euthanasie, Abortus. Alleen beschikken alle partijen heden over wapens waarmee zij binnen een tijdspanne van luttele ogenblikken het over vele miljarden jaren moeizaam gegroeide en wellicht unieke leven voorgoed kunnen wegvagen. Is het niet de hoogste horror dat die allergrootste zuivering ooit zal gebeuren in gevolge een kleine, vrijwillige handbeweging van één enkele schurk?

(J.B., 28 april 2022)

Hoe de staat massamoordpartijen financiert

Een sinds jaar en dag heet hangijzer in de politiek is de quasi onmogelijk terug te schroeven inconsistentie van haar wetgeving en die wordt apert waar bijvoorbeeld zekere opvattingen en deviezen ingevolge de wettelijk gegarandeerde godsdienstvrijheid vechten met stellingen welke van kracht zijn op grond van de zogenaamde mensenrechten.

Echt acuut wordt het probleem waar tendentieuze opvattingen die hun bron vinden in religieuze systemen gefinancierd worden door een staat die de mensenrechten verdedigt welke daarmee in tegenspraak zijn. Als gekende voorbeelden daarvan worden vaker euthanasie en abortus genoemd maar de meest schrijnende mistoestand doet zich voor waar de contradicties inzake ongetwijfeld levensbelangrijke kwesties dienen uitgevochten te worden in de breinen van nog onvolwassen jonge mensen nadat zij daar op school mee opgezadeld werden, met dikwijls onomkeerbaar rampzalige gevolgen zoals psychotrauma en zelfmoord.

Het meest schrijnend is misschien wel het religieus gewortelde racisme en meer bepaald de kwestie van de discriminatie op grond van seksuele geaardheid welke, ofschoon in strijd met de door de staat wettelijk onderschreven mensenrechten, door dezelfde staat gefinancierd wordt waar ingevolge de godsdienstvrijheid carte blanche gegeven wordt aan het godsdienstonderwijs waarvan de inhoud de door de mensenrechten gegarandeerde gelijkheid tegenspreekt.

Waar de vorming van evenwichtige mensen een van de kerntaken vormt van een humaan en kindvriendelijk onderwijssysteem, is het uiteraard volstrekt not done dat leerlingen te horen moeten krijgen van hun (godsdienst)leraren van wie zij immers dienen aan te nemen dat zij het goed met hen menen, dat zij op grond van alleen maar hun natuurlijk lot meer of minder waard zouden zijn dan anderen, want dat is wat er gebeurt waar aan homo's zekere rechten worden onthouden die aan hetero's wel worden toegekend.

Onder meer het katholicisme verdedigt dergelijke rampzalige stellingen van ongelijkheid waarmee het bovendien compleet in strijd is met het christendom dat pretendeert deze religie te vertegenwoordigen omdat het christendom de kaart trekt van de zwakkeren en van de minderheden, meer bepaald in zijn strijd tegen de wet van de jungle en de machten van de wereld die - getuige de parabel van de verzoeking van Christus in de woestijn - des duivels is.

Helemaal gortig wordt het waar de genoemde minderheid niet alleen een schietschijf is van de kerk maar tevens van extreemrechts waarbij, zoals algemeen geweten, de krachtige natuurwet geldt dat gemeenschappelijke vijanden, vijanden tot de beste vrienden maken: de verachting van homo's door enerzijds zich heilig achtende clerici en anderzijds zich macho achtende wreedaards, smeedt tussen die twee partijen een band die uiteraard het licht niet mag zien omdat hij steunt op louter opportunisme en wel ten koste van opvoeding, welzijn, geluk en ontelbare mensenlevens. Het laffe stilzwijgen van de katholieke kerk ten tijde van de massamoorden in de concentratiekampen onder de nazi's is daarvan een recent historisch onuitwisbaar voorbeeld maar lang niet het enige.

Dat men kennelijk niet uit de geschiedenis wenst te leren, toont zich in de huidige tijd in de oprichting van allerlei extreemrechtse politieke organisaties die zich beroepen op dubieuze religieuze standpunten en waarvan de zogenaamde 'gladiatoren voor het christendom' (met zetel in een abdij in Trisulti nabij Rome) misschien wel de meest te vrezen parapolitieke bende is: haar internationale allures hebben mede de huidige oorlog in de Oekraïne geïnspireerd.

De deelname aan die oorlog wordt tussen haakjes gepromoot door zowel (bij ons) de katholieke bisschop Bonny (die in een mis voor de hierheen gevluchte familie van de Oekraïense frontsoldaten de niet mis te verstane boodschap verkondigde dat het geven van het eigen leven het grootste teken van naastenliefde is) als door de Russische patriarch Kyrill (die de Russen aanspoort zich in de strijd achter hun leider Poetin te scharen).

Wanneer krachtens politieke regelingen ingevolge godsdienstvrijheid aan de bisdommen de macht wordt verleend om hun eigen leerkrachten aan te stellen voor godsdienstlessen aan nota bene minderjarigen en wel middels door de staat gefinancierde toelagen voor de uitbetaling van weddes, wordt het reusachtige conflict tussen geloof en rede dat sinds oudsher bestaat en ook gestadig groeit, gevoed en verplaatst van de politieke tribunes waar het thuishoort naar de zich nog volop ontwikkelende breinen van opgroeiende kinderen die daar dan maar hun plan moeten mee trekken. Aan de lafheid die van dit verholen doch ten hemel schreiende onrecht aan de basis ligt, kan alleen maar een einde worden gesteld door een openbare aanklacht ter zake en een scherpe veroordeling van deze praktijk.

Overigens samen met de praktijken van de doop en de biecht en de hele geloofsbelijdenis waarin kinderen geheel buiten hun wil en keuzevrijheid meegesleurd worden en vast komen te zitten, meestal voor de rest van hun leven, om dan op hun beurt de verknechtende praktijken door te geven aan het eigen kroost. Wraakroepend daarbij is dat potentaten (wars van allerlei wetenschappelijke verklaringen van onder meer J. Jaynes) hun letale deviezen geloven te kunnen stoelen op duizenden jaren oude, aan door hen aanbeden godheden toegeschreven woorden (“Man en vrouw schiep Hij hen”), waarbij zij dan tegelijk de ogen sluiten voor het bevel tot moord vanwege dezelfde 'jaloerse' godheid die immers eist dat mensen als teken van trouw hun eerstgeboren zonen onthoofden om ze aan hem te offeren.

(J.B., 24 april 2022)

De crisis en de zondebokken

Honden, katten en andere huisdieren zijn er straks meer dan mensen; zij werken niet en kosten vaak handenvol geld want in voorspoedige tijden zijn ze niet alleen klant bij de dierenarts maar bijvoorbeeld ook bij de kapper en in allerhande speciaalzaken. Keert echter het tij, dan is het uit met aaien en paaien: de economische crisis verandert wat eens troeteldieren waren in een mum van tijd in voorwerpen waarop men zich afreageert. Het dierenasiel geraakt overvol en menig hondje krijgt de genadespuit; katten die willen overleven, moeten weer muizen leren te vangen. Maar de pikorde, waarbij zich het recht van de sterkste manifesteert in de vorming van een welbepaalde hiërarchie, beperkt zich allerminst tot een strijd tussen de soorten: de mens 'pikt' ook en vooral ondergeschikte soortgenoten en dit pikken doet zich vooral voor als het beruchte pesten.

Ofschoon pestgedrag dermate kan escaleren dat slachtoffers zich op den duur gaan zelfmoorden, kunnen sociale omstandigheden van die aard zijn dat pestgedrag zich niet langer beperkt tot negeren, uitsluiten en demoniseren maar alras overgaat in karaktermoord, fysieke mishandeling, moord en zelfs genocide, zoals dat bijvoorbeeld het geval was in de Tweede Wereldoorlog toen het voltallige joodse volk werd geviseerd ingevolge een in een staatsideologie tot wet verheven racisme waarbij zes miljoen onschuldige en weerloze burgers door een twintigste-eeuwse Europese geciviliseerde natie planmatig en op industriële wijze werden omgebracht alsof het ging om rattenverdelging.

Het fenomeen van de zondebok werd uitvoerig onderzocht door René Girard: geweld binnenin een groep wordt gekanaliseerd in de richting van één zondebok waarop allen zich afreageren door hem te doden, waarna als bij wonder de frustratie en het geweld verdwijnen. Paradoxaal genoeg kan dan uiteindelijk de zondebok vergoddelijkt worden zoals dat het geval is met het onschuldige Lam dat zich offert voor het heil van allen in het christendom maar door de band heeft de groep een blijvende behoefte aan steeds nieuwe zondebokken om haar frustraties en haar woede op te koelen. Omdat de meerderheid der mensen onsportief blijkt en lafhartig, zullen zwakkeren en minderheden het altijd weer moeten ontgelden.

De geriatrie was in zekere zin een bijproduct van de hoogconjunctuur, net zoals de poging tot inclusie van gehandicapten die plots andersvaliden mochten heten, het humane asielbeleid, het homohuwelijk, de aandacht voor transgenders en de patiëntenrechten. Maar van zodra het schip van de economie in woeliger vaarwater terecht kwam, maakten de geriaters plaats voor de euthanasiepropagandisten. Er werd duchtig gesnoeid in de toelagen voor hulpbehoevenden en een extreme verrechtsing remde alle multiculturele tendensen af.

De godsdienstvrijheid kwam op de helling te staan en ter gelegenheid van de pandemie werd ook de vrijheid van mening gefnuikt. Inclusie verdween naar de achtergrond en Europa bouwde in Turkije concentratiekampen voor zijn uitgesloten vluchtelingen. Er bleek een kinderrechtencommissaris nodig en over de zelfmoordcijfers mocht ineens niet langer worden gecommuniceerd. De pandemie ontmaskerde de zorginstellingen voor bejaarden als een bizar soort van gevangenissen vol onschuldigen met levenslang. Over de verstoten, depressieve, ondervoede en vaak ook onverzorgde mensen die niet langer maatschappelijk rendabel waren en die bezweken aan corona, oordeelden door de staat betaalde 'filosofen' op de buis dat men het niet langer kon hebben over een verlies van mensen maar slechts over (luttele) verloren levensjaren.

Eén op de vier schoolkinderen blijken 's morgens niet ontbeten te hebben. Niet zelden wordt hun studie gehypothekeerd omdat zij zorg dragen voor een ziek gezinslid - vaak een ouder. Dikwijls zijn kinderen zelf ook ziek ofwel geraken zij achterop doordat studeren door socio-economische omstandigheden niet meer lukt. Bovendien worden zwakkere gezinnen slachtoffer van een verziekt consumentisme dat hen onder sociale druk zet om geldverslindende tendensen te volgen. Zij geraken steeds vaker in de greep van vreemden die hun leven bepalen en door wie zij uitgebuit worden zonder dat zij zich daarvan wel bewust zijn. Die wantoestanden kunnen alleen maar toenemen in ernst en in omvang wanneer de crisis acuter wordt.

Zondebokken zijn in de regel de zwaksten en de minderheden: bejaarden, zieken, gehandicapten, kinderen, anderstaligen, vluchtelingen, vreemden, geesteszieken, zwervers en armlastigen, homo's en transgenders, lui welke bankroet geraakt zijn, allerlei soorten van verslaafden, slachtoffers van ziekten, misdaden of onrechtvaardige systemen maar ook erudieten die immers de jaloezie wekken van de massa, waaronder topsportlui en bekende figuren uit de politiek, de wetenschappen en de kunsten: zij allen worden geviseerd van zodra crisissen opduiken en de schuldvraag om een antwoord schreeuwt omdat de massa in haar primitieve denken meent dat onheil zal verdwijnen als er maar boete wordt gedaan, ook al hebben de tot boetelingen veroordeelden helemaal niets te maken met de oorzaken van de rampspoed.

En dat is het vreemde van de irrationaliteit: hoe onmogelijker de uitleggingen, des te effectiever blijken zij, des te groter hun succes, des te meer aanhangers en gelovigen rekruteren zij. Waar verlichte geesten geloven dat de rede uiteindelijk het laatste woord moet krijgen, blijft de blinde massa zweren bij een lang achterhaalde religie, bij mirakels, bezweringen en tovenarij. De clerus die na de vele schandalen in de kerk nog steeds in zak en as rondloopt, ziet warempel licht aan het einde van de tunnel waar een wrede oorlog wenkt want de ervaring heeft geleerd dat dan de kerken onder het fantasmagorische gedrocht van angst en schuldgevoelens opnieuw vollopen: de mensen verliezen hun zinnen, het volk verandert weer in de anonieme massa uit de visioenen van Werner Herzogs Kaspar Hauser en beroofd van kop en staart, smeekt de karavaan om een leider die hem als een instrument bespeelt, met de muziek - niet van canons maar van kanonnen.

(J.B., 22 april 2022)

Verrijzenis

Angst is wat de massa bevangt en wat van haar een oorlogsinstrument maakt in handen van de vele duivels die deze planeet regeren. Angst zorgt er bijna feilloos voor dat men gaat aanschurken bij degenen van wie men het meest te vrezen heeft. De paradox bestaat erin dat fascisten zich meestal voordoen als weldoeners en ter gelegenheid van de verkiezingen gaan zij handjes schudden bij de oudjes in de zorginstellingen om zich te verzekeren van de quota welke een levensstandaard moeten garanderen die ons daarvan moet overtuigen dat zij geen dieven zijn maar vorsten.

Zij doen zich warempel voor als sinterklazen, kerstmannen of santaklossen, in de parochies gaan zij zelfs heilige hosties uitdelen aan de armen maar wat zij doen is naar de woorden van onze beste sociologen: intimideren.

Zij zetten de gevangenen in de ouderlingentehuizen onder druk omdat zij in hen slechts kiezers zien die zij voor zich moeten zien te winnen en zij geloven dat bedreigingen vermomd als vriendschappelijkheden hun werk veel beter doen dan de effectieve hulp en de zorgen die de armlastigen in de feitelijk gesloten instellingen verdienen en waarvoor ze ook een leven lang hebben gewerkt en betaald.

Niet alleen de ouderen missen de verdediging om zich van deze dreigingen te vrijwaren, ook de jongeren die immers nog lang geen inspraak hebben, delen in de klappen en zo vindt men in zich immer uitbreidende klinieken steeds meer kinderen met kankers die abrupt een streep trekken door de levensverwachting waarop jonge mensen van nature mochten hopen: het leed dat zij nog te verduren krijgen vooraleer een genadeloze dood verhindert dat zij ooit nog zullen kunnen getuigen over wat hen precies overkwam, moet dienen om de bankrekeningen te spijzen van wie geloven dat zij weg kunnen komen met de verholen genocide welke de enig juiste benaming is voor het ongestoord produceren en verspreiden van allerlei vergiften met als bijwerking lafhartige zelfverrijking.

De plantages waarop kleurlingen, illegaal tewerkgesteld middenin een dichte damp van letale insecticiden met op de achtergrond de riante villa's van de grootgrondbezitters, doen denken aan de Amerikaanse burgeroorlog van honderdzestig jaar geleden welker hevige strijd meer dan een kwart miljoen doden waard bleek en evenveel gewonden: het was de strijd van racistische slavendrijvers in het Zuiden van de VS om door te kunnen gaan met de uitbuiting van negers waarvan sinds Columbus gedurende enkele eeuwen twaalf miljoen stuks met zeilschepen uit het Afrikaanse continent werden weggeroofd voor het slavenwerk tot de dood op de thee- en katoenplantages van de fortuinmakers in de Far West.

Kinderen zijn nog onmondig zoals oudjes niet meer mondig zijn en helaas blijken zij niet te kunnen rekenen op enige verdediging van wie wél mondig zijn maar die kennelijk geen tijd hebben om zich bezig te houden met de rechten van de zwakkeren omdat zij zich wensen te beijveren om zelf te kunnen blijven behoren bij de bende van de alsnog sterkeren die zij overigens terecht vrezen daar ook zij niet eeuwig jong blijven en sterk en rijk en wel in staat om zich te vrijwaren van het onrecht dat een vrucht is van een lafheid waaraan ook zijzelf participeren.

Angst is wat de massa bevangt en omturnt tot een instrument in handen van de vele duivels die deze planeet vergiftigen. Zo worden ook de angstigen uiteindelijk een soort van vergiften in de handen van de moordenaars wiens voorrechten zij verdedigen en dat doen zij met een ijver die doet denken aan de naarstigheid waarmee de onderdrukte burgers in Noord-Korea en in minder veraf gelegen dictaturen zich haasten om hun verdrukkers te bejubelen.

Edoch, het is allemaal toneel, precies zoals de dankbetuigingen van de oudjes in de zorginstellingen aan het adres van de politici die hun handjes komen schudden op de vooravond van de verkiezingen. Zij lachen groen: niet dank maar angst schuilt in de harten der verdrukten. Het is alleen wachten op het juiste moment en dan gebeurt wat ook gebeurde met de tsaren, met Ceaușescu en met de ontelbare al te vriendelijke angstzaaiers, ver van hier maar ook heel dichtbij, die massa's mensen in de tang houden, uitbuiten en tenslotte uitmoorden met allerlei vergiften.

Niet vooraleer de angst wijkt, zal het volk verrijzen.

(J.B., Pasen 2022)

De afdaling ter helle

Op paaszaterdag, Stille Zaterdag, wandelt Christus, die dood is want nog moet verrijzen, door het voorgeborchte van de hel. Intussen kan Hij ook niet in de heilige hosties zijn en luiden in de ontelbare kerktorens over de hele wereld ook geen klokken. De goddelijke 'afdaling ter helle' is onderdeel van de geloofsbelijdenis van de katholieke kerk.

Dat er gesproken wordt over een afdaling, heeft te maken met het feit dat hellevaarders wezens zijn waar men op neerkijkt en in de middeleeuwse christelijke mythologie bevindt zich de hel ook beneden in het middelpunt van onze planeet, waar Alighieri Dante de duivel situeert als “de worm die knaagt aan 't hart der aarde”.

Het paradijs daarentegen bevindt zich in de lucht want naar de hemelvaarders kijkt men op. Aldus verschilt het hiernamaals in feite maar heel weinig van het hiernumaals: hier kijkt men op naar zijn 'meerderen', de hoger geplaatsten of de hoogwaardigheidsbekleders, wiens huis men niet kan betreden zonder eerst een hele reeks trappen te moeten doen en men kijkt neer op hun gevangenen, beneden in de kerkers, de vergeetputten waaruit geween opstijgt en geknars van tanden dat niet moet onderdoen voor dat uit de hel.

In de hemel zit men er fijn gekostumeerd bij in gewaden van zij, weldoorvoed, kalm en stralend mooi, badend in licht en luxe, zoals alhier in de zachte tronen binnenin hun warme kastelen, de rijkelui zetelen, de zogenaamde 'stars', 'vedetten', 'royals' en nog andersoortige kampioenen. In de hel loopt men naakt en rusteloos rond, mager, met verwarde haardos, schichtig om zich heen kijkend zoals het wild waarop gejaagd wordt door een fijn uitgedoste en tot de tanden toe bewapende elite welke op de prooien neerkijkt van op met goudbrokaat gedrapeerde steigerende witte paarden.

Maar zelfs een blinde kan het zien: dat katholieke wereldbeeld heeft met het christendom zoveel te maken als de Grootinquisiteur van Sevilla te maken heeft met Emmanuel - God onder ons. Zo arm als Christus is op aarde, zo rijk is Hij in de hemel en hetzelfde geldt voor wie Hem volgen: “de laatsten zullen de eersten zijn.” Alle op aarde verzamelde schatten zullen door mot en roest ontoonbaar worden.

De afdaling ter helle welke zou geschied zijn om de ongedoopten uit het voorgeborchte te bevrijden, is andermaal een sprookje dat de Waarheid moet verhullen zoals het ook die God verhult die met de Waarheid samenvalt. Herdenken wij de eigenlijke afdaling ter helle immers niet bij de geboorte van de Heer in dit mettendag steeds diepere tranendal?

(J.B., Stille Zaterdag, 2022)

W.O.III

Een telefonisch gesprek met Omsk Van Togenbirger

Er zit wat ruis op de lijn en nu en dan valt de klank weg maar uit het telefonisch gesprek dat we zeer onlangs nog hadden met Omsk Van Togenbirger kan zonder een zweem van twijfel worden besloten dat wij ons naar zijn zeggen geen illusies meer hoeven te maken over onze toekomst: als de coronajaren de mensheid ondergedompeld hebben in de dichte nevel van een dreigend totalitarisme, dan was dit slechts de rode loper voor de pikzwarte nacht die zijn intrede doet met een hemel gevuld met de vuurgloed van de avond gevolgd door het volledig ondergaan van de zon die altijd al het zinnebeeld was van de hoop.

OVT: Ja, neem er maar een screenshot van, zegt hij: het is waarschijnlijk mijn allerlaatste gebeiteld stukje, het is gehouwen uit een berk die hier zeer onlangs ter ziele ging: de olmen zijn zo goed als allemaal weg, de essen volgen, nu zijn de berken aan de beurt, ze zeggen dat het zwammen zijn en zijn dat niet de gieren van de plantenwereld? Ja, niet alleen de mensen en de dieren delen in de klappen nu de wereld niet alleen meer figuurlijk aan het vergaan is...

- En wat mag jouw kunstwerkje dan voorstellen, als ik dat mag vragen? Het lijkt wel een Amerikaanse voetbal...

OVT: Het stelt de honger voor, mijn beste...

– De honger!?

OVT: Heb je ooit honger moeten hebben in je leven? Ik was een kind toen er honger was maar moeder behoedde ons ervoor, zij spaarde zich het eten uit de mond voor haar kinderen en zelf woog ze nog amper dertig kilogram, ze leek wel uit een werkkamp te zijn weggevlucht...

– En wat heeft honger dan te maken met Amerikaans voetbal?

OVT: Dat ding beeldt geen voetbal uit, mijn beste, maar honger, zoals ik dus al zei. Kennelijk heb jij dus nooit honger gekend en er ook nooit horen over praten door mensen die eronder geleden hebben...

– Ik moet zeggen dat ik het niet snap.

OVT: Dat verwondert mij niet, mijn beste, en het is je vergeven. Er moet je dus uitgelegd worden wat dit werkje in feite duidelijk moest maken, het mist kennelijk zijn doel, ik heb derhalve nog fel onderschat wat men erover zegt.

- En dat is?

OVT: Dat men niet kan weten wat honger is als men er niet onder geleden heeft. Maar kijk eerst toch nog maar eens goed, misschien zie je alsnog wat het is...

- Wel... een houten... een klomp... een homp... is het misschien een brood?

OVT: Zie je wel dat je het weet!

- Tja... Honger, brood...

OVT: Wie honger hebben denken aan brood, nietwaar?

- Wellicht...

OVT: Mensen met honger stellen zich een brood voor, ze zien het in hun gedachten, klaar en duidelijk, clair et distincte, zo zou de grote Franse filosoof René Descartes zeggen. Maar ze kunnen er helaas niet van eten want het is slechts een gedachte, zie je?

– Ja, nu zie ik het...

OVT: Dit is niet slechts een gedachte, zie je: het is iets echt en het ziet er ook uit zoals een brood en als je honger had, zou je er zo naar grijpen. Helaas, het is van hout...

- Je denkt dus echt dat er honger komt?

OVT: De honger moet er niet meer komen, hij is er al: dagelijks sterven nog dertigduizend kinderen ingevolge honger. Maar je bedoelt natuurlijk of er hier en nu honger komt en ofschoon ik geen glazen bol heb, vrees ik dat wij om het heel zacht uit te drukken morgen niet langer brood in de vuilnisbakken zullen vinden.

- Geen brood meer in de vuilniszakken?

OVT: Inderdaad, en is dat eigenlijk geen mooi vooruitzicht?

- Geen verspilling meer... geen overvloed meer dus?

OVT: Niet alleen dat. Mijn inziens moet men echt gaan denken aan hongersnood. En dat wil zeggen dat mensen massaal ondervoed raken zodat zij ziek worden en echt in levensgevaar komen. Het gaat om een fundamentele behoefte die niet langer bevredigd zal worden, een fundamentele nood die niet langer gelenigd zal worden. Lees je soms strips?

- Soms, ja...

OVT: Dan weet je wat een gedachtenballonnentje is? Stel je dus voor, een tekening met daarop acht miljard mensen, allemaal met hetzelfde gedachtenballonnetje: een wolkje met daarin een simpel brood. Geef ons heden ons dagelijks brood. De tekenaar zou misschien één reusachtige wolk tekenen boven die ontelbare hoofden met daarin één reusachtig brood. Maar getekende mensen met een getekend brood kunnen je nog altijd niet wijs maken wat honger is, ofschoon de tekenaar onderscheid maakt tussen tekeningen die échte mensen moeten voorstellen en een brood getekend in een wolk, dat de gedachte van een brood moet voorstellen. Zeg ik het zo correct?

- Denk ik wel, ja...

OVT: Om dat nog dichterbij te brengen, kun je dus maar beter een houten brood maken, zo creëer je de gedachte van de 'helaasheid', zo zou Dimitri Verhulst het zeker noemen, want het is er wel maar je kunt er niet in bijten. En het is mij nu ook duidelijk dat dit kunstwerk, als je het zo mocht noemen, pas tot zijn recht kan komen eenmaal de honger effectief heeft toegeslagen; je ziet het brood, je wilt er van bijten maar je doet dat niet omdat je weet: daar bijt ik mijn tanden op stuk. En is dat geen mooie uitdrukking?

- Je tanden stuk bijten op iets?

OVT: Inderdaad. Er is iets wat je niet wil, je verzet je daartegen uit alle macht maar dat wil niet alleen niet baten, het schaadt ook nog, het zorgt er immers op de koop toe voor dat je jezelf berooft van je eigenste middelen om ooit nog verzet te kunnen bieden.

- En is dat zo?

OVT: Reken maar. Dat mensen getekend zijn door het leed, wil zeggen dat zij kennis hebben gekregen van het bestaan van een absolute onmacht ingevolge de confrontatie met een niets ontziende macht. Die macht verbrijzelt de illusie van de wil omdat zij zich niets gelegen laat zijn aan zaken zoals recht en onrecht, terwijl het de rechtvaardigheidsgedachte is, ons geloof in het recht, welke onze wil voedt, of tenminste de illusie daarvan. En dat het gaat om illusie, daarvan overtuigt ons het leed van de honger, en uiteindelijk de dood die hij ten tonele voert. Niemand heeft daar verhaal tegen. Het gaat om een dimensie van het kwaad die men zo lang mogelijk tracht te verbergen maar waaraan uiteindelijk niemand ontkomt. Helaas. Het einde van de verspilling treedt pas op waar wij zelf worden verspild.

- Hemeltje...

OVT: Zeg dat wel. Maar het is nu nog niet zo ver voor u en voor mij, mijn beste: voor ons hier is het voorlopig alleen nog maar een dreiging. Een dreiging die heel dichtbij komt weliswaar maar, andermaal: het is nog altijd slechts een dreiging. De zon gaat onder, dat is waar; maar je weet toch ook wel dat primitieve volkeren niet zeker waren van een volgende zonsopgang tot de dag dat zij begrepen hoe de hemellichamen om elkander draaien.

- Je neemt dan toch niet alle hoop weg?

OVT: De hoop van Pasen zit in het wonder van het ei.

- Nu je het zegt: dat kunstwerkje lijkt wel een ei...

In koor: Een houten ei...

(J.B., Goede Vrijdag 2022)

In aantocht: het tijdperk van de grote plunderingen?

Wie vanochtend naar de lucht gekeken heeft, zal gezien hebben dat hij volledig beschreven was met aan elkaar evenwijdige dampstrepen van vliegtuigen, van West naar Oost, men kon er tientallen tellen: de oorlog is nog niet voorbij, hij breidt zienderogen uit.

Er wordt gezegd dat de Russische soldaten in de Oekraïne duchtig aan het plunderen zijn gegaan: eerst gingen zij tekeer in de warenhuizen omdat zij niet tijdig voorzien werden van proviand maar later verzamelden zij ook de bezittingen van de op de vlucht geslagen burgers om die dan naar hun vaak armlastige families in Rusland over te maken. Althans, zo wordt ons hier verteld.

Agenten in de weer voor hulpdiensten na ernstige verkeersongevallen getuigen dat het geen zeldzaamheid is wanneer toevallige passanten op de weg halt houden om de betrokken verkeersslachtoffers te bestelen in plaats van hen te helpen. In de nazitijd werden in het kader van Hitlers plannen voor meer 'Lebensraum' voor de ariërs, de lege huizen en de bezittingen van miljoenen gedeporteerde joden door de Duitsers prompt en voor een habbekrats verkocht; de Zwitserse banken waar naast de joodse kapitalen ook hun deels van omgesmolten tanden afkomstig goud geparkeerd stond, zwegen in alle talen. La Suisse lave plus blanc van sociologieprofessor Jean Ziegler laat overigens geen zweem van twijfel bestaan over de hypocrisie van het (Zwitserse) bankwezen: een advertentie van dit werk uit 1990 begint met de zin: “300 à 500 milliards de dollars, tel est le montant estimé des profits réalisés chaque année sur le marché mondial de la drogue. Principal receleur de l'argent de la mort: le système bancaire suisse, qui n'a pas son pareil pour accueillir et recycler les capitaux internationaux à l'abri des regards indiscrets." (1) En wanneer staten er alles aan doen om het minimuminkomen van hun burgers te waarborgen, geschiedt zulks niet uit menslievendheid doch om de sociale vrede te kunnen blijven handhaven welke onontbeerlijk is voor het behouden van de regeringsmacht. En dit zijn geen verhaaltjes.

De vrees voor plunderingen is derhalve alles behalve ongegrond en de massapychologie heeft er een flinke kluif aan: eenmaal het plunderen begonnen, breidt het zich uit zoals een vuur en grijpt het alles vernietigend om zich heen, waarbij niet alleen het privaatbezit eraan gaat maar ook en vooral het fatsoen, de moraal, de normen en de wetten totdat alleen nog de wet van de jungle rest.

Plunderingen gedijen bij de gratie van politieke en sociale instabiliteit welke nu in Europa voet aan wal zet ingevolge een polarisering die volgens de evenwel omstreden historicus Ernst Nolte (1923-2016) hier altijd al van de partij is geweest: Europa blijkt immer verdeeld in een fascistisch en een marxistisch segment, extreemrechts vecht met extreemlinks, het liberalisme wedijvert met het socialisme, het nationalisme met het internationalisme. Twee tegengestelde ideologieën die echter met eenzelfde drastisch geweld tegen elkaar tekeer gaan. (2) Hoe dan ook blijkt zich de wereld verdeeld te hebben in twee kampen die in zekere zin tot de genoemde polen terug te voeren zijn en die zich ter gelegenheid van de Russische inval in de Oekraïne in het Europa van vandaag opnieuw duidelijker lijken af te tekenen. Alleen het ingrediënt honger ontbreekt nog om de chaos in te zetten.

De genoemde tweedeling is uiteraard al te simplistisch en daarom vrijwel onwerkbaar: tussen de uitersten van zwart en wit spreidt zich een brede zone uit met alle denkbare grijstinten. Dat de op til zijnde polarisering wel enigszins inpasbaar lijkt in de genoemde ideologische tweedeling, vormt daarom ook een niet gering gevaar. Er dreigt een wij-zij-tegenstelling te ontstaan en dat betekent allerminst vrede. Het aan bod brengen van alle mogelijke grijstinten is een zaak van levensbelang geworden.

Zoals dat ook het geval was onder meer bij de gebeurtenissen ten tijde van het Derde Rijk (overigens ook in het katholieke Vlaanderen) alsook daarna, maar bijvoorbeeld evenzeer in het Italië van Benito Mussolini en in Spanje onder de dictatuur van Franco, blijken fascistische dictators ook vandaag onverdroten hun meestal achterbakse samenwerking voort te zetten met kerken die daar dan ook duchtig garen kunnen bij spinnen. Vandaag roepen leiders uit de orthodoxe kerk de gelovigen op om zich te scharen achter de Russische leider Poetin (3) en sinds geruime tijd worden gelijkaardige samenzweringen (maar dan met de katholieke kerkvorsten) bekokstoofd in Hongarije en in Polen. De zondebokken zijn (hoe kan het ook anders) kennelijk weer dezelfde als ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en de door de clerus opgestookte volkshaat heeft aldus andermaal een religieus gezicht: de oorlog als hoogste uiting van naastenliefde moet gevoerd worden tegen de ketters, zijnde de vrouwen die uit werken gaan en pleiten voor abortus, de homo's, de vreemdelingen en alle onproductieven, te beginnen bij de bejaarden wiens aantal overigens reeds fel werd teruggedrongen tijdens de recente genocidepoging welke doorging onder het mom van een reddingsactie: het pandemie-fascisme...

(J.B., 11 april 2022)

Verwijzingen:

(1) Jean Ziegler, La Suisse lave plus blanc, Editions Seuil, Paris 1990.

(2) Ernst Nolte in: “Rückblick und Rechenschaft nach vier Jahrzehnten. Vom “Faschismus in seiner Epoche” bis zur “Historischen Existenz”": "“Faschismus ist Antimarxismus, der den Gegner durch die Ausbildung einer radikal entgegengesetzten und doch benachbarten Ideologie und die Anwendung von nahezu identischen und doch charakteristisch umgeprägten Methoden zu vernichten trachtet, stets aber im undurchbrechbaren Rahmen nationaler Selbstbehauptung und Autonomie” (Zie: https://web.archive.org/web/20100506140957/http://www.ernst-nolte.de/Ruckblick_und_Rechenschaft/Ruckblick_und_Rechenschaft1/ruckblick_und_rechenschaft1.html ).

(3) https://www.hln.be/buitenland/hoofd-van-russisch-orthodoxe-kerk-roept-russen-op-om-zich-te-verenigen-rond-leiderschap~ab4c80e7/

Het probleem van lichaam en ziel

Aflevering 3: Pasen

De kaars offert zich aan de vlam. De wassen kaars offert zich aan de ongrijpbare vlam. De stoffelijke kaars offert zich aan de onstoffelijke vlam. De individuele stoffelijke kaars offert zich aan het universele vuur van haar vlam. Het vuur transformeert de was van de kaars in roet en rook maar ook in de warmte die leven schenkt. De kaars wordt kleiner, de hoeveelheid warmte neemt toe. De kaars raakt opgebrand, in haar warmte wassen bloemen, geen wassen bloemen doch levende want groeiende. Activiteit transformeert stof tot geest. Het lichaam wordt ouder en takelt af, de geest die eraan ontspruit wordt jonger en leniger en komt steeds dichter bij de grote 'moedergeest' en nadert de Waarheid.

Er is geen betere bestemming denkbaar voor de was van de kaars dan op te branden voor het vuur dat heilig is omdat het heiligt, omdat het heel maakt, omdat het wat dood is, geneest en het geneest het dode in die mate dat het levend wordt en zo dankt alle leven zichzelf aan de zon. Op hun beurt zijn de levende lichamen de kaarsen die pas in de activiteit van hun branden de ware bestemming vinden: het vuur nestelt zich in hun schoot en doet daar het leven branden, brengt het tot volle bloei en doet de geest daaruit ontvonken. Zo dragen de lichamen de geest door de wereld en zij ontsteken op hun beurt vele anderen, zodat wat eerst van dode was was, in een levend lichaam wordt veranderd; zodat wat eerst koud was, warm wordt; zodat wat eerst verzonken was in diepe slaap en onbewust, tot bewegen komt, tot lopen, tot dansen, tot spreken, tot zingen.

Het zingen van het vuur zindert doorheen de ganse kosmos en probeert hem te verlichten, ontelbare zonnen houden het vuur al licht schenkend vast en broeden met engelengeduld de eieren van de geest uit. Het ei vindt geen betere bestemming dan door het kuiken verorberd te worden, de schaal wordt open gepikt en afgeworpen, het kuiken wordt vogel, krijgt vleugels en verheft zich met het allermooiste gezang dat ooit op aarde werd gehoord tot in de hoogste sferen om daar geheel onttrokken aan de zwaarte van de stof, met het onverhoopte wonder van het vliegen hulde te brengen aan de geest van het vuur, dat de levenschenkende warmte blijkt maar meteen ook het geestrijke licht dat zichtbaar maakt wat is.

Wie vervuld van geest ten slotte goed hebben leren kijken, moeten het op den duur ook zien: dat er geen einde te bespeuren valt aan wat eenmaal is opgeklommen uit de diepten van de kosmos die wij voor duisternis hielden tot op de dag dat wij ontdekten dat wat wij eerst voor graven hielden, schatkamers zijn. Zoals wij nu ook weten dat in de diepst verborgen kloven van de oceaan, onderzeese vulkanische vonken het leven doen ontstaan. Dit eindeloos zichzelf overtreffende zijn - stof, door vuur verbrand tot warmte, leven, geest en dan nog een eindeloze serie van steeds hogere vormen waarvan alleen de kunst een idee kon geven - is misschien wel datgene wat met Pasen wordt gevierd.

(J.B., 6 april 2022)

Het probleem van lichaam en ziel

Aflevering 2: Conditionering, determinisme en vrijheid

Reductionisme, dat is de basis van de menigvuldige misvattingen over de relatie tussen lichaam en geest waarvan het materialisme en het idealisme de meest bekende zijn. Ook de moderne werkelijkheidsopvatting van het zogenaamde microreductionisme is daarmee verwant en het grote drama is dat deze aanvankelijk louter positief wetenschappelijke opvatting in bij uitstek de moderne fysica ook in het werkelijkheidsbeeld als zodanig is naar binnen gesluisd zodat dit werkelijkheidsbeeld in wezen geperverteerd is: wijsgeren die deze benaming eigenlijk niet verdienen, hebben geheel arbitrair gesteld dat de grond van de werkelijkheid als zodanig bestaat uit de aannames die een zekere fysica funderen, terwijl de fysica zich sowieso welbewust beperkt tot de stoffelijke werkelijkheid. Alleen al het bestaan van betekenisvolle zinnen, kunst en humaniteit zetten elk reductionistisch filosofisch gedrocht te kijk als een van de schromelijkste aberraties uit dit tijdperk van verblinding, leugen en bedrog. Een exponent daarvan vindt men in de 'filosofische' meningen van Daniël Dennett en zijn volgelingen alsook in de 'ethiek' van figuren zoals Peter Singer en andere aanhangers van het sentiëntisme.

De kern van het reductionisme is in wezen de-subjectivering: men doet daarbij alsof er een werkelijkheid op zichzelf bestaat, dit wil zeggen, zonder dat er subjecten hoeven te zijn die daarvan deel uitmaken en voor wie deze werkelijkheid betekenis heeft. Zo zou men er dan vanuit gaan dat een hamer op zich kon bestaan, dus zonder gebruiker. Of een Nederlandse zin, zonder een mens die deze zin uitspreekt of begrijpt. Of een ganse kosmos... zonder bewustzijn. Het is bijna niet te vatten hoe aanhangers van het reductionisme niet blijken in te zien dat de dingen samenvallen met hun betekenis, die eigenlijk hun 'geest' is, terwijl hun materiëel-energetische component slechts hun drager is of dus hun 'lichaam', zoals ook het woordbeeld of de klank het lichaam is van een woord, waarvan de betekenis, die in een heel andere wereld bestaat dan de energetisch-materiële, zijn geest is. Het is dan uiteraard de geest die de woorden voortbrengt teneinde bijvoorbeeld iets betekenisvols te kunnen mededelen aan een ander, die weliswaar aanvankelijk alleen maar geluiden waarneemt met het gehoorzintuig maar die deze klanken dan terug omzet in de daaraan toegekende betekenissen welke zij voor iedereen die van het taalgebied in kwestie deel uitmaakt, behouden dankzij het principe van de trouw of het zich onderwerpen aan eens gemaakte afspraken.

De neiging tot reductionisme kan nu nergens anders zijn oorsprong vinden dan in de drang om te heersen: zoals een dictator zijn onderdanen wil herleiden tot een massa van allemaal dezelfde individuen teneinde hen te kunnen manipuleren en hen te kunnen inzetten als een aan hem gehoorzaam instrument, zo ook wil men de werkelijkheid reduceren tot een constructie bestaande uit zogenaamde 'elementaire bouwstenen'. Wat een vergissing is, zoals reeds Augustinus van Hippo (354-430) opmerkte, alleen al omdat de werkelijke dingen helemaal niet geconstrueerd zijn: dat lijkt alleen maar zo omdat wij kijken met de bril van de ingenieur die met stenen een huis bouwt en die met bomen een bos fabriceert, terwijl stenen noch bomen maaksels zijn, trouwens evenmin als de mensen waaruit dictators gehoorzame massa's pogen te maken. Het is zonde om mensen te herleiden tot bouwstenen van een massa omdat deze reductie een feitelijke genocide vooronderstelt.

Het fabriceren van gehoorzame massa's uit mensen is pas mogelijk nadat die mensen eerst ontmenselijkt werden om daarna dienst te kunnen doen als de manipuleerbare grondstof, de lege hulzen waaruit de dictator zijn manipuleerbare massa construeert. Ofschoon het er alle schijn van heeft dat een massa is opgebouwd uit mensen, is dat allerminst het geval en daarom ook overstijgt de massa allerminst de mensen waaruit een dictator haar lijkt te construeren: de massa is een fabricaat uit ontmenselijkte mensen, zoals de inhoud van een beenhouwerij bestaat uit eerst gedode dieren. En zoals mensen onvergelijkbaar veel meer zijn dan de massa (die uit mensen lijkt te zijn geconstrueerd terwijl dat niet het geval is omdat het om ontmenselijkte individuen gaat), zo ook overtreffen cultuurproducten zoals kasten en huizen geenszins de levende bomen waaruit ze zijn gemaakt omdat zij gefabriceerd worden uit afgezaagde, dode bomen. Evenzo overtreft de cultuur zelf nimmer de natuur waarop dit menselijk maaksel vegeteert en zo bijvoorbeeld is het ook de grootste frustratie van elke kunstenaar te moeten beseffen dat zijn werk de natuurlijke schoonheid nooit kan evenaren: aan de schepping kan hij op de keper helemaal niets toevoegen, in het beste geval kan hij er slechts naar verwijzen.

Bij het bruikbaar maken van mensen voor de vorming van een massa die zijn gehoorzaam instrument moet zijn, dient een dictator vooreerst de vrijheid of de vrije wil aan de te onderwerpen individuen te ontnemen. In het communisme gebeurt dat vanuit een ideologie die stoelt op mechanismen van conditionering verbonden met de theorie van de Russische psycholoog Ivan Setsjenov (1829-1905), evenwel toegeschreven aan diens volgeling, de allerminst communistisch gezinde Russische fysioloog Ivan Pavlov (1849-1936), die voor zijn spreekwoordelijke hond(en) in Sint-Petersburg een standbeeld liet oprichten. De Amerikaanse psycholoog Burrhus Skinner (1904-1990) ontwikkelde een op conditionering gebaseerde gedragstheorie, het (radicaal) behaviorisme. In het filosofisch behaviorisme wordt ook het denken (dat als een vorm van gedrag wordt gezien) als volledig geconditioneerd beschouwd, wat uiteraard bijzonder reductionistisch is. Wie deze opvattingen zijn toegedaan, blijken niet in te zien dat het determinisme (van de dode stof en van de geconditioneerde levensfuncties) niet alleen feitelijk is maar tevens een conditio sine qua non voor de mogelijkheid van de vrije wil, zodat de twee elkaar allerminst uitsluiten: vrijheid vergt anticipatie en anticiperen is pas mogelijk als men kan inschatten wat te gebeuren staat, waartoe deterministische wetten een absolute voorwaarde zijn.

(J.B., 5 april 2022)

Het probleem van lichaam en ziel: Monisme, dualisme en infinitisme, of: alles is in superpositie, niets bestaat echt én alles bestaat echt

Wie een heel klein beetje vertrouwd is met elementaire meetkunde en algebra, zal op de hoogte zijn van het probleem van de incommensurabiliteit (of de onvergelijkbaarheid) van een lijnstuk met een cirkelomtrek (of van rechten met krommen in het algemeen) waarvan het getal π bij manier van spreken het 'levend bewijs' is: π is een nimmer te schrijven getal dat ontstaat wanneer men probeert om de verhouding uit te drukken tussen de omtrek en de diameter van een cirkel. De twee bestaan namelijk elk in een andere wereld omdat zij elk een eigen 'Adam', een eigen vertrekpunt, een eigen eenheidslengte hebben: de eenheidslengte van een lijnstuk is een lijnstuk, die van een cirkel is een cirkel.

Neemt men een gegeven cirkelomtrek als lengte-eenheid, dan kan men (door de diameter van de cirkel te vermenigvuldigen) moeiteloos exact een tweede cirkel tekenen waarvan de omtrek een veelvoud is van de eerste maar vergelijkt men een cirkel met een lijnstuk dan loopt dit altijd fout. Als men vooraf een lijnstuk als eenheidsmaat stelt, dan kan men daaruit nooit een perfecte afmeting verkrijgen voor de cirkelomtrek die men op grond daarvan vormt. Vertrekt men daarentegen van een gegeven cirkelomtrek waarvan men aanneemt dat hij een eenheidslengte heeft, dan kan men wel cirkels construeren waarvan de omtrek een perfect veelvoud van de eerste gegeven cirkel zijn maar nooit zal men dan de diameter in een reëel bestaand getal kunnen uitdrukken. Rechten en cirkels bevinden zich elk in een eigen wereld omdat zij elk een eigen oorsprong hebben, namelijk een eigen eenheidslengte en die twee werelden zijn nimmer perfect te overbruggen, wat wil zeggen dat er geen derde wereld bestaat waarin die twee ook écht (dit wil zeggen: als reële getallen) bestaan.

Maar wat het geval is in de 'eenvoudige' wereld van de wiskunde, zal uiteraard ook het geval zijn in de werelden buiten de wiskundige en zo kan met zekerheid worden gesteld dat lichaam en geest onverenigbaar zijn of onvergelijkbaar omdat zij elk vanuit andere, eigen beginselen vertrekken: “Wat uit het vlees geboren is, is vlees; en wat uit de Geest geboren is, is geest.” (Joh. 3:6). Meteen wordt ook duidelijk dat het vermenigvuldigen van het aantal werelden of dus het zoeken naar een wereld die een zo groot mogelijk aantal verschillende werelden bevat, alleen maar kan resulteren in een wereld waarin helemaal niets meer echt of onecht is, een wereld waarin alles zweeft en waarin de dingen nu eens echt zijn, dan weer minder echt, naar gelang onze voortdurend veranderende positie die wij daar tegenover innemen. En omdat deze beschrijving van onze dagelijkse werkelijkheid spontaan doet denken aan de manier waarop de kwantumwereld wordt voorgesteld, zou men kunnen vermoeden dat die beschrijving toch niet helemaal fout kan zijn.

Appelen kunnen niet vergeleken worden met citroenen en dat betekent dat men het wel vanzelfsprekend kan vinden om uit een mand appelen de grootste te kiezen maar van zodra men moet kiezen tussen appelen en citroenen, is de grootte niet langer het enige criterium en wordt het heel moeilijk om de twee te vergelijken. Geld zou hier een oplossing kunnen brengen wanneer het ook mogelijk was om alles volledig uit te drukken in zijn prijs of in zijn marktwaarde maar omdat dit niet het geval is, worden daar waar men uitgaat van het tegendeel, essentiële zaken over het hoofd gezien. Zo zijn mensen niet herleidbaar tot een prijs, al neigt men er wel toe om dat te gaan geloven waar mensen hun arbeid(stijd) verkopen. Echter, omdat zij dit niet uit vrije wil doen doch uit noodzaak ingevolge een mechanisme van chantage inherent aan de kapitalistische economie (het inlossen van basisbehoeften vergt geld dat op zijn beurt levenstijd opeist). De begane fout is dramatisch en zij treedt ook op waar lichaam en geest onderling worden vergeleken.

Sommigen drukken geest uit in termen van materie ofwel andersom. Men gelooft bijvoorbeeld dat de geest, of dan toch het geheugen, met de hersenen samenvalt, of dan toch met de werking van de hersenen. Anderen geloven dat alle dingen, en dus ook de materie en de hersenen, eerst binnen de geest bestaan als idee. Maar zoals dat ook het geval is waar men op de hoger aangegeven wijze lijnstukken met cirkels vergelijkt, kan men materie en geest ook beschouwen als zaken met een eigen, andere oorsprong. Alleen is het zo dat er in de totaliteit van de werkelijkheid niet twee (onderling onvergelijkbare) werkelijkheden bestaan doch een ontelbaar aantal. Waarbij zoals gezegd niets op een correcte manier kan uitgedrukt worden in termen van iets anders: alles is ofwel onecht ofwel echt ofwel iets tussen die twee, naar gelang de (constant veranderende) positie waarin men zichzelf bevindt en waarin zich alle andere dingen bevinden. Alles zweeft.

(J.B., 1 april 2022).

Oorlogspropaganda

Het woord 'propaganda' betekent 'voortplanting' en werd voor het eerst gebruikt in 1622 toen het Vaticaan de Sacra Congregatio de Propaganda Fide (Heilige Congregatie voor de Voorplanting van het Geloof) stichtte. (1) Propaganda heeft te maken met ledenwerving middels eenzijdige of verzonnen informatie. (2) Van eenzijdigheid is algauw sprake van zodra kritiek en oppositie ontbreken of verboden worden, wat herinnert aan de 'corona-commissie' welke via de media het volk voorhield om 'enkel te luisteren naar het officiële nieuws' (3) zodat onder meer dit facet van de pandemie niet alleen direct verwees naar de Denkpolitie in de dystopie uit 1984 van George Orwell maar evengoed deed denken aan oorlogspropaganda zonder meer. De 'newspeak' onder Big Brother weert alle meningen die niet afkomstig zijn van 'de Partij' want die zijn 'misdenk' of 'crimethink'. Zoals Michel Foucault het zegt, moet verborgen blijven waar de macht vandaan komt. Het is puur zelfbedrog als wij alleen het officiële nieuws beluisteren en denken dat democratie bestaan kan zonder onafhankelijkheid, inspraak van het volk, buitenstaanders en kritiek. Blinde gehoorzaamheid aan leiders zoals in de beruchte uitvlucht 'Befehl ist Befehl' ontslaat ons immers niet van onze plichten jegens onze medemensen en jegens de waarheid als zodanig. De ijver waarmee mensen een complot dat tegen hen gesmeed wordt, ontkennen, is recht evenredig met de angst voor het besef van de onherbergzaamheid van deze wereld. (4) Het moedwillig verketteren in België van geleerden zoals dr. Geert Vanden Bossche omwille van diens inmiddels bewaarheide waarschuwing dat massavaccinatie tijdens de pandemie onafwendbaar leidt tot een uitbarsting van mutaties van het betrokken virus en de arrestatie in Nederland van Wim Engel en andere gewetensvolle activisten die in het vuur van de waanzin van de technocraten een lans breken ter verdediging van onder meer de kinderrechten, onderstrepen de ernst van de toestand die onafwendbaar uitdraait op een wereldoorlog die zichzelf nog altijd niet in de ogen durft te kijken.

Propaganda is indoctrinatie (een vorm van manipulatie, eigen aan totalitaire regimes) waarvan vroeger radio en vandaag ook televisie de uitgelezen instrumenten zijn omdat zij de communicatie in slechts één enkele richting dulden - het hoofdkenmerk van het bevel - terwijl het internet dat principieel vrije mededeling van mening en dialoog toelaat, geschuwd wordt sinds het enkele jaren geleden de opstand in de Noord-Afrikaanse dictaturen faciliteerde en om die reden worden momenteel vrije zenders alsook bloggers massaal de mond gesnoerd terwijl onder oneigenlijke voorwendsels ook fysieke samenscholingen verboden worden en door verregaande controle onmogelijk gemaakt wat, Heinrich Heine indachtig, een gewis voorteken is van fysiek geweld, repressie en uiteindelijk ook mobilisering van de massa tot oorlog.

Manipulatie en indoctrinatie worden nog versterkt door een eenheidsdenken dat massa's in één welbepaalde richting dwingt. Terwijl tot voor kort de waarde van de dingen en ook die van de mensen quasi louter in economische termen werd uitgedrukt, geldt ingevolge het feit dat het verlengstuk van de economie de oorlog is, dat de op christelijke leest geschoeide morele vanzelfsprekendheden van weleer stelselmatig het onderspit delven ten voordele van het botte recht van de sterkste, het geweld en de terreur waarmee de onwaarden van de nieuwe normen aan de massa worden opgelegd. Propaganda of geweld middels ideeën is daartoe het uitgelezen middel.

Wie zich middenin een oorlog bevinden, verliezen alras de afstandelijkheid die wel wordt aan de dag gelegd met betrekking tot voorbije oorlogen en conflicten in afgelegen gebieden; men denkt er dan niet aan om de informatie die van het eigen regime afkomstig is, met argusogen te bekijken omdat de persoonlijke betrokkenheid partijdig maakt. Toch is het een onbetwistbaar feit dat in tijden van oorlog, navenante oorlogspropaganda altijd van de partij is. Het is daarbij een quasie onuitgesproken realiteit dat tijdens het zich vormen van de elkaar te bestrijden kampen, alle betrokkenen in feite lijden aan een zekere verdwazing welke hen belet om zich te keren tegen de zich naar voren werkende formaties, ook wanneer zij aanvankelijk niet geneigd waren om diegenen als hun vijand te aanzien die uiteindelijk als dusdanig uit de bus komen. Er bestaat derhalve een toestand van onbeslistheid welke aan de betrokkenen verbiedt om openlijk een persoonlijke keuze te maken vooraleer die door de heersende machthebbers werd bepaald en dus in feite afgedwongen. Door eigen winzucht geneigd om de kant van de sterkste te kiezen, moet men immers nog het ogenblik afwachten waarop zich na de onvoorspelbare formatie van de strijdende partijen de sterkste als zodanig heeft geprofileerd. Uitgerekend gedurende dat vormingsproces van de verschillende partijen speelt propaganda haar hoofdrol en per definitie is zij dan allerminst objectieve informatie doch leugen en bedrog welke zich als objectieve informatie wil doen overkomen. Deze 'kunst van het liegen' beperkt zich niet tot de gekende retorica: omdat zij massa's moet overtuigen, neemt zij allerminst haar toevlucht tot de rede en neemt zij evenwel onder de mom van redelijkheid haar toevlucht tot opzettelijke leugens, dreiging en terreur met het grofste geweld.

(J.B., 30 maart 2022)

Verwijzingen:

(1) https://nl.wikipedia.org/wiki/Congregatie_voor_de_Evangelisatie_van_de_Volkeren

(2) https://nl.wikipedia.org/wiki/Propaganda_(communicatie)

(3) In de televisionele corona-update van 21 maart 2020 gebood de woordvoerder van het Nationaal Crisiscentrum Yves Stevens letterlijk: "Volg eerst en vooral enkel het officiële nieuws op. Ga niet verder op geruchten, vals nieuws, enzovoort, enzovoort. Dat kan alleen maar onzekerheid veroorzaken." Alsof er iets was dat meer onzekerheid kon zaaien dan het verbod op vrije mening, want dat is het verbod op kritische bedenkingen en het stellen van vragen. En meteen voegde hij daar aan toe dat een speciaal opgeleid team psychosociale steun zal verlenen aan burgers die met onzekerheden zouden kampen.

(4) Zie ook: Panopticum Corona, p. 764.

Oorlog, terreur, vrijheid en liefde

In Antisemitism, het eerste deel van haar werk The Origins of Totalitarianism, onderstreept Hannah Arendt met betrekking tot terreur het cruciale kenmerk: terreur maakt slachtoffers naar volstrekte willekeur. Terreur, aldus Hannah Arendt, dient niet om uit te roeien of om bang te maken maar om te heersen over een gehoorzame massa. (1) Met terreur wordt een ideologie opgelegd. (2)

Bij terreur is iedereen potentieel slachtoffer, niemand is nog veilig want schuld en onschuld spelen helemaal geen rol meer. Bij terreur kan de veiligheid zelf door niemand nog worden verzekerd, er heerst dan een totale onwetendheid over de toekomst, er zijn niet langer mogelijkheden tot voorzichtigheid of tot preventie, wat eigenlijk betekent dat ook de vrijheid opgeheven werd omdat vrijheid pas mogelijk is waar men ook in staat is om te anticiperen op de gevolgen van zijn daden. Terreur is een voortdurende dreiging en eigen aan de dreiging is dat de genoemde onwetendheid haar blinde geweld nog vermenigvuldigt: waar bombardementen dreigen, moet men dag en nacht op zijn hoede zijn. Effectieve belastingencontrole zal minder dan één percent van de burgers treffen maar een dreiging van forse boetes maakt dat door de band iedereen altijd keurig zijn taksen betaalt. De onwetendheid omtrent het feit of men zelf gecontroleerd zal worden, vermenigvuldigt de impact van het systeem. Onwetendheid voedt de jacht op zekerheid waaraan verzekeringsmakelaars hun rijkdom danken maar die bij terreur fataal buiten bereik blijft, terwijl niets meer zenuwslopend is dan te leven in onzekerheid. “Cancer, quand c' est?”, zo vertolkt Stromae die onmacht omtrent gezondheid en zij is hetzelfde euvel dat wie achterblijven treft na de verdwijning van hun naasten en ook alle betrokkenen bij het oorlogsfront. Oorlog is terreur.

Wie naar het front moeten, worden geterroriseerd: enerzijds door hun aanvallers maar anderzijds ook en vooral door hun eigen oversten, namelijk waar die geen betere uitkomst zien dan geweld met geweld te beantwoorden. Voor wie opgeroepen worden ten oorlog, rest slechts de keuze tussen het heldendom en de lafheid, waarbij de beide uiteindelijk de dood tot gevolg hebben: in het geval van het heldendom is dat de fysieke dood terwijl wie zich door (al dan niet reële) lafhartigheid van de eigen ziel benemen, zichzelf overleven, wat nog erger is dan de fysieke dood omdat zij voor de rest van hun dagen, de (al dan niet vermeende) dood van hun mens-zijn bewust moeten beleven.

Het heldendom is bovendien maar al te dikwijls bijzonder verraderlijk verbonden met de onwetendheid, met de roekeloosheid, met het zelfbedrog en uiteindelijk met het bedrog tout-court (van bij uitstek de blikken medailles en de betonnen standbeelden). Helden delen in een onwetendheid waar zij klakkeloos geloven wat hun sluwe oversten hen opleggen vanuit hun veilige schuilkelders, namelijk dat zij in de oorlog sneuvelend een heilige plicht vervullen jegens vrouw en kind en de kerk giet nog heilige olie op dit vuur met de uitleg dat dit “geven van zijn leven voor zijn naaste” getuigt van de allerhoogste liefde. Edoch, dat niet naastenliefde doch sociale druk en derhalve de vrees voor verbanning uit de maatschappij hier de eigenlijke drijfveer is, begint pas te dagen als uit lange tijd geheim gehouden documenten blijkt dat in de reddingssloepen bij de ramp van de Titanic uitsluitend volwassen mannen zaten en dat de eersteklassers, onder wie tal van leidinggevende figuren, de hekkens van de compartimenten van de lager geklasseerden op het schip, haastig afsloten toen duidelijk werd dat The Unsinkable water maakte. Van naastenliefde was ook nauwelijks sprake ter gelegenheid van het experiment van Millgram, dat daarentegen de gehoorzaamheid aan bevelhebbers en derhalve de zorg voor het eigen hachje (ten koste van andermans leven) als de ware drijfveer voor de beslissingen van het gros der mensen aan het licht bracht.

In zijn Alzo sprak Zarathoestra schrijft Friedrich Nietzsche: “Met bloed schreven zij tekenen op de weg, die zij gegaan waren; en hun dwaasheid leerde, dat men met bloed de waarheid bewijst. Doch bloed is de slechtste getuige der waarheid; bloed vergiftigt de zuiverste leer nog tot waan en tot haat der harten”. (3)

Oordeel derhalve zelf: zijn helden dan te vinden onder hen die er gewapenderhand en zodoende welbewust op uit zijn om anderen te doden - die overigens eveneens hun heilige plicht vervullen jegens vrouw en kind - of vindt men hen veeleer onder wie hun leven aan hun naasten schenken door het te transformeren in (vaak ondergewaardeerd) werk ten bate van het leven van wie zij liefhebben?

(J.B., 28 maart 2022)

Verwijzingen:

(1) Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism, Pinguin Classics 2017 (1951), pag. 7: “A fundamental difference between modern dictatorships and all other tyrannies of the past is that terror is no longer used as a means to exterminate and frighten opponents, but as an instrument to rule masses of people who are perfectly obedient.”

(2) Ib., pp. 7-8: “In order to establish a totalitarian regime, terror must be presented as an instrument for carrying out a specific ideology (...)”.

(3) Friedrich Wilhelm Nietzsche, Aldus sprak Zarathoestra. Een boek voor allen en voor niemand, in een vertaling van P. Endt en H. Marsman, Wereldbibliotheek bv., Amsterdam, 2021, pag. 82. (Oorspronkelijk: Nietzsche, F.W. (1892), Also sprach Zarathustra. Ein Buch für Alle und Keinen, 1883-1885, 1. vollständige Ausgabe aller Teile. p. 624 [Zweiter Teil, Von den Priestern]: "Blutzeichen schriebern sie auf den Weg, den sie gingen, und ihre Torheit lehrte, daß man mit Blut die Wahrheit beweise. Aber Blut ist die schlechteste Zeuge det Wahrheit; Blut vergiftet die reinste Lehre noch zu Wahn und Haß der Herzen".)

De geschiedenis herhaalt zich:

“DE ARRESTATIE”

Het eerste hoofdstuk van

De Goelag Archipel

door

Aleksandr Solzjenitsyn

Dansleraar

Willem Engel

opgepakt

door de politie

in het vrije blije Nederland

op beschuldiging van 'opruiing'!