Vernichtungslagern 2017

Wie heeft nooit ervaren, bij een terugkeer na jaren naar een plaats uit zijn kindertijd, dat de gebouwen daar gekrompen lijken? De bedrieglijke indruk ontstaat uiteraard door een veranderd referentiepunt: je bent gegroeid. Je bent een reus in Madurodam maar een kathedraal verplettert je. Bedreigde dieren wapenen zich door zichzelf op te blazen of groter te maken dan ze in feite zijn en een staat doet hetzelfde: op het randje van het faillissement gedraagt hij zich zoals een gokker en maakt nog meer schulden.

De bouw van de Sint-Martinuskerk te Aalst, gestart in 1480, moest gestopt worden in 1660, toen amper een klein deel voltooid was: wat de hoogste kathedraaltoren van het land moest worden, bleef een tekening op papier. Een enorme vertraging liep ook de mastodont op met de bijnaam Basiliek van Koekelberg (1905-1970). En middenin de hedendaagse armoede krijgen wij eenzelfde fenomeen: de financietoren (1982) liep vertraging op door een gebrek aan middelen, het Brugse concertgebouw (2002), het Antwerpse gerechtsgebouw (2006) en het Gentse gerechtsgebouw (2007) kostten respectievelijk 500, 280 en 155 miljoen euro en ze doen denken aan de waanzin van despoten.

Megalomanen veroorzaken met hun imposante gebouwen het stendhalsyndroom: het aanzicht volstaat om de toeschouwer te vermorzelen. Dat is onverminderd het geval met het Gentse Virginie Lovelinggebouw (2014) dat alvast qua hoogte de middeleeuwse kathedralen naar de kroon steekt. Precies 101 jaar geleden, op 31 juli 1916, schreef deze dichteres, terug van een uitstapje op het platteland, bij haar aankomst in het bezette Gent:

Hoor die trommelslagen, die sterke passen van rekruten op den terugtocht van het oefeningsplein. Volop staan we in den krijg en op een vuurberg, die ten allen stond uitbarsten kan. (1)

Soldaten alom, de dreiging van een bom: het kon vandaag geschreven zijn. Ook in het gedicht Begoocheling heeft zij het over de onzekerheid: onze dromen kunnen in één klap worden onttoverd. (2)

De Lovelingtoren geeft onderdak aan onder meer de kantoren van de VDAB, waar arbeidsbemiddelaars onder druk van de huidige ultrarechtse regering de werkloosheidscijfers moeten opkrikken en zij doen dat zoals Adolf Hitler het hen voordeed, namelijk niet door de kwaal te bestrijden maar door de slachtoffers van de kwaal op te ruimen: niet de werkloosheid wordt aangepakt maar de werklozen. Het is zoals een ziekte bestrijden, niet door de ziekte uit te roeien maar de zieken.

De werkzoekende die in de toren uitgenodigd wordt, dient via een elegant wandelpad op te stijgen naar wat eruit ziet als een waar stadsparadijs, maar niet zelden keert hij van een kwalijke reis terug. In de toren immers proberen speciaal opgeleide ambtenaren hem te beroven van wat hem toelaat mens te zijn — zijn inkomen — en zij doen dat sluw door van hem een mea culpa af te dwingen: de bekentenis dat hij door eigen schuld de staat ten laste is — precies zoals een crimineel. Alsof niet de regering doch hijzelf verantwoordelijk was voor de werkgelegenheid. Bij zijn terugkeer nederwaarts via datzelfde wandelpad, dringt gestaag het besef tot hem door dat hij gereduceerd werd tot een uitwerpsel van de staat: zijn vernietiging als mens is nu een feit.

Boven de ingang van de toren hoort het opschrift uit Dante's Hel te hangen: “Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt!” want de naar de dichteres genoemde toren is niets minder dan een vernietigingskamp. Een heruitgave van het Vernichtungslager, dat een speciaal concentratiekamp was, bedoeld om zoveel mogelijk mensen te vermoorden, ook 'dodenkamp' genoemd. Het mag tevens duidelijk zijn dat de megalomane mastodonten worden gefinancierd met de levensmiddelen van wie daarheen worden gedeporteerd en zo zijn deze kankerachtige constructies, eigen aan de eindtijd van een beschaving, op de koop toe zelfbedruipend.

(Jan Bauwens, 10 februari 2017)

Verwijzingen:

(1) Virginie Loveling, In oorlogsnood.

(2) Virginie Loveling, Begoocheling, gedicht. Ziehier enkele strofen:

(...)

Wonderzoete tooverdroomen,

Waar de geest zich in verdwaalt;

Droomen, die de toekomst maalt,

En onzek're levensdagen

Met den glans des heils bestraalt!

(…)

- Och, indien het waar zou wezen

Dat onttoovring komen moet

En het heil verdwijnen doet;

Zoo de waarheid kan bedroeven,

Toch de droom is wonderzoet!

Het kwaad in de nieuwe media:

van suggestie, over bevel, tot verkrachting

Teneinde vanwege enkelingen het gewenste gedrag te verkrijgen, oefent een groep druk op hen uit — de zogenaamde groepsdruk of sociale druk. Dat gebeurt via door sancties bekrachtigde wetten maar ook door het onderwijzen of propageren van welbepaalde normen. Wetten verplichten en verbieden op straffe van sancties en zo kan men niet door een rood licht rijden zonder op de bon te gaan maar normen moeten worden nageleefd vanwege groepsdruk en zij worden ook niet door een rechter bestraft maar door de groep zelf waarin zij gelden.

Daarbij kunnen wetten en normen elkaar ook tegenspreken en zo bijvoorbeeld kan roken in openbare ruimten wettelijk verboden zijn en bestraft worden met een geldboete doch tegelijk een must zijn bij jongeren in een bepaald stadskwartier. Inzake dit laatste verschijnsel dient opgemerkt te worden dat groepsdruk vaak sterker is dan de druk die wetten uitoefenen, enerzijds omdat groepsgedrag vaak beter controleerbaar is maar anderzijds ook omdat wettelijke straffen dikwijls als veel minder erg ervaren worden dan groepssancties welke immers neerkomen op uitsluiting of verbanning, gaande van demonisering, pesterijen en spot tot karaktermoord en openbare lynchpartijen.

Nu hebben in de hedendaagse gedigitaliseerde wereld het merendeel der burgers stilaan een dubbelleven dat zich, zoals bekend, enerzijds uiteraard nog steeds afspeelt in het ruimtelijk, fysiek en biologisch gedefinieerde biotoop maar nu, anderzijds, ook in de virtuele en derhalve even bedrieglijke als begoochelende wereld van het internet. In een ziekelijke hang naar simplificatie en nog andere verwerpelijke attitudes gekenmerkt door de verleiding van een irrationeel wensdenken, stellen velen middels exuberante investeringen van tijd en energie hun fysieke, authentieke bestaan bijna helemaal ten dienste van het imago dat zij verwerven en ook trachten te beschermen op het net.

Dat ook deze verleidingen en neigingen worden uitgebuit door gehaaide commerçanten, mag niemand meer verwonderen maar de onvoorstelbaar drastische mate waarin dat steeds vaker gebeurt, roept grote vragen op, niet alleen inzake de veiligheid van onze persoonlijke bezittingen maar meer nog inzake de plotseling zeer sterk toegenomen dreiging tot volstrekt zelfverlies, tot voor kort vrijwel enkel bekend binnen het wereldje van de georganiseerde zware misdaad.

In de handen van criminelen is het internet een instrument dat hen in de verwerpelijke mogelijkheid stelt om het fysieke gedrag van steeds meer mensen te gaan manipuleren via de virtuele maskers waarvoor mensen zich zozeer blijken uit te sloven. De uitbating van een aanvankelijk onschuldige en gezonde geldingsdrang van enkelingen die zich ingevolge overbevolking en niets ontziende concurrentie in toenemende mate door de massa en de heersende machten versmacht weten, geschiedt zoals welbekend door de politiek van de regie en de distributie van deze nieuwe technologieën, van computerhardware en software tot internetdistributie en aanverwanten. Maar naast de legale uit-bating vindt ook een toenemende uit-buiting plaats, balancerend op het randje van het legale of zelfs gedijend in de volstrekte illegaliteit. Zo worden louter technische bedreigingen — internetvirussen — gecreëerd om vervolgens verholpen te worden middels dure antivirussoftware of door interventies van specifiek technologisch geschoold personeel. Maar daarnaast nemen ook de psychologische bedreigingen en manipulaties een steeds omvangrijker plaats in en zij richten zich niet langer op de materiële instrumenten of op de software: zij proberen greep te krijgen op de bedienaars van deze apparaten, op hun klieren, op hun zenuwen en op hun hele psyche.

Zoals de schuilnaam de plaats inneemt van de echte naam en zoals de zogenaamde 'avatar' het portret vervangt, zo neemt het virtuele bestaan gestaag de plaats in van het werkelijke leven, welhaast zoals de zwarte schimmel genaamd 'moederkoren' de vorm aanneemt van het graantje waarvan het ook de plaats inneemt. Maar het masker dat men van zichzelf op het internet boetseert, is onderhevig aan complexe wetten die slechts in zeer beperkte mate beheerst worden door de internetgebruikers terwijl de mis-bruikers daar momenteel de slag van hun leven slaan. Waar kledij en mode nog materieel van aard en aldus door hun fysieke kopers relatief beheersbaar waren, zijn internettrends hoe langer hoe minder aan de stof gebonden: zij slanken af tot louter imperatieven zoals op ons afgevuurd door reclame, media, onderwijs en allerlei volkshelden of voorbeelden en vedetten. Het taalgebruik wijkt schaamteloos af van de algemene regels en verkeert in een jargon, een Bargoens, een dialect of een geheimtaal. Met de vervanging van de suggestie door de imperatief, verdwijnen ook het esthetische en het rationele welke immers niet verdragen worden door het despotisme dat geheel wars van het schone, het ware en het goede, bevelen uitschreeuwt en het is volgen of achtervolgd worden, zich affiliëren of uitgerangeerd worden, zichzelf onderdompelen in de massa of door de massa vertrappeld worden.

Suggesties werden stelselmatig vervangen door bevelen en in een nieuwe fase die zich nu doorzet, worden de bevelen nog agressiever: zij nemen de gedaante aan van regelrechte verwijten, welke gesofisticeerde vormen van verkrachting zijn. Het herbenoemen, herdefiniëren, demoniseren, bespotten, taxeren, psychiatriseren, of commercialiseren van de menselijke slachtoffers, betekent hun inbedding in een nieuwe, artificiële groep welke aanhoudend druk uitoefent tot aanpassing van wie aldus 'verkracht' worden. De frustratie die ontstaat door de discrepantie tussen de persoon die iemand werkelijk is en diegene voor wie hij gehouden wordt door de groep die hem in zijn greep houdt, kan danig tiranniserend werken dat zij onhoudbaar wordt zodat het slachtoffer van de manipulatiepoging bezwijkt voor de verleiding om de gecreëerde spanning op te heffen door toe te geven aan de neiging om zich te schikken naar het model dat de groep hem middels de verwijten (benoeming, demonisering, bespotting...) voorschotelt. Immers, alleen door zich te schikken naar de wensen van de groep, kan de frustratie welke ontstaan is door de kloof tussen, enerzijds, wie iemand werkelijk is en, anderzijds, wie iemand hoort te zijn, opgeheven worden. Bezwijken voor de verwijten is erin toestemmen en zich identificeren met het door de groep opgedrongen model en slechts op die manier verdwijnt het leed van een frustratie die immers onmenselijk zwaar kan worden.

Als geen weerwerk wordt geboden tegen de nieuwe vormen van criminaliteit die zich nu in een steeds versnellend tempo manifesteren, dreigen de rampzalige bijwerkingen van het internet, de voordelen geheel te verdringen, met door nog niemand in kaart gebrachte gevolgen. Precies zoals ten tijde van de eerste gevallen van aftapping van elektrische stroom van het net door burgers, het begrip 'diefstal' opnieuw diende gedefinieerd te worden, dringt zich nu met spoed de noodzaak op om een en ander in wetteksten te gieten inzake een ethisch verantwoorde omgang met de allernieuwste media. En aangezien die media een internationaal fenomeen zijn, kan het misbruik ter zake enkel efficiënt bestreden worden door wetgevingen die de goedkeuring van de ganse wereldgemeenschap wegdragen. De verbrokkeling van de grotere gehelen welke zich in de jongste decennia gevormd hebben in de recente terugval naar het nationalisme, zou een mogelijke remediëring van de nieuwsoortige misdaad zeer bemoeilijken.

(Jan Bauwens, 7 februari 2017)