"Mensen
die wakker zijn, leven in een en dezelfde wereld, mensen die slapen,
trekken zich elk in hun eigen wereld terug". Met
die woorden zou Herakleitos, de oudste Helleense filosoof, verwijzen
naar de tegenstelling tussen subjectieve mening (droom) en objectieve
waarheid (werkelijkheid), waarbij hij (elders) ook nog
(geringschattend) opmerkt: "Maar
hoewel deze leer algemeen geldig is, houden de meeste mensen er in de
loop van hun leven een eigen mening op na".
(1)
De
objectieve wereld is voor iedereen dezelfde en is daarom ook de
grondslag voor de redelijkheid, voor het gemeenschappelijke overleg
en voor de rechtspraak; hij is de plek van de openbaarheid waar
principieel iedereen de toegang toe heeft; de waarheid is met andere
woorden daar waar de werkelijkheid voor iedereen dezelfde is, terwijl
daar waar de ervaringen subjectief zijn, het gaat om de 'eigen
waarheid' van afzonderlijke individuen, waarbij de vraag rijst of
daar überhaupt nog sprake kan zijn van waarheid.
Paradoxaal
genoeg is het antwoord op die laatste vraag niet zo eenvoudig omdat,
zoals andermaal Herakleitos benadrukt, alles stroomt of verandert en
dat is ook het geval met de waarheid zelf. De mening of de
'subjectieve' gedachte van bijvoorbeeld Copernicus (meer bepaald
zijn heliocentrisch wereldbeeld) werd na zijn dood in 1543 erkend als
objectieve waarheid terwijl de waarheid van voorheen (het
geocentrisch wereldbeeld) nadien nog slechts de subjectieve (en
foutieve) mening van een onwetende kon zijn.
De
droom staat niet lijnrecht tegenover de werkelijkheid omdat de
verandering die eigen is aan het leven en aan de werkelijkheid zonder
meer, onmogelijk ware zonder het subjectieve, de meningsvorming en de
droom. De werkelijkheid van het wiel, de grammofoon, de televisie en
ongeacht welke 'uitvinding' wordt geboren uit de droom van de
enkeling: de droom is de moeder van de werkelijkheid en dat geldt
niet alleen voor zaken binnenin de wereld maar misschien ook wel voor
de werkelijkheid als zodanig, zoals gesuggereerd wordt in het essay
van de Roemeens-Amerikaanse filosoof Costica Bradatan, getiteld:
God
is dreaming you: Narrative
as Imitatio
Dei in
Miguel de Unamuno.
(2) De beelden die wij, mensen, hebben als wij dromen, zijn bijzonder
broos: zij spatten uit elkaar van zodra wij ontwaken; maar het lot
van onze dromen delen ook wijzelf, met name in onze hoedanigheid van
'droombeelden van god'.
Het
verworden van de wereld tot een panopticum brengt het gevaar met zich
dat de droom der enkelingen wordt gedood omdat wie in het oog
gehouden worden, hun gedragingen, meningen en overtuigingen aanpassen
aan de wensen van hun 'toeschouwers', wat uiteraard gebeurt nadat men
eerst de eigen oorspronkelijke gedachten en zijnswijzen of dus de
eigenheid die uiteindelijk noodzakelijk met de waarheid samenvalt,
terzijde heeft geschoven. (3)
De
uniformering van het mensdom is door het panoptische karakter van de
wereld in een stroomversnelling terechtgekomen: na de verovering van
Amerika in 1493 door Christoffel Columbus die de duizenden
streektalen van de vele Indianenstammen na hun uitroeiing verving
door het Spaans, het Portugees en het Engels, spreekt nu de ganse
wereld alleen nog maar Engels terwijl men geen honderd jaar geleden
aan iemands dialect kon horen uit welk gehucht hij afkomstig was. Het
persoonlijke handschrift of het 'schoonschrift' dat pas na veel en
moeizaam oefenen verworven wordt omdat het een bijzondere beheersing
van de handspieren vergt, werd verwaarloosd en vervangen door de
drukletters voortgebracht door het domme tikken op een klavier. Alom
ter wereld vindt men dezelfde fabrieken, magazijnen en modes die één
uniform ding met steeds geringere variaties maken, aanprijzen en
verkopen. Maar het griezelige van die hele bedoening van de
uniformering is haar lugubere doel: het uitschakelen van de
individuele eigenheid met het oog op de productie van mensen van wie
niemand nog onvervangbaar is. Verbijsterend is dat, omdat het
betekent dat hier geijverd wordt voor de totale degradatie van de
persoonlijke menselijke waarde en waardigheid.
Mensen
worden van hun eigenheid en derhalve van zichzelf beroofd, waardoor
zij meteen ook hun waarheid verliezen. Voor wie hen beheersen, worden
zij vervangbaar maar het is nooit de mens in het individu die
vervangbaar is omdat de mens het unieke is: vervangbaarheid wordt pas
een realiteit waar de mens volledig werd uitgeschakeld.
De
mens wordt via uniformering uitgeschakeld met het oog op zijn
herleiding tot robot, wat wil zeggen: gedomesticeerd dier dat bediend
kan worden zoals een supercomputer. Zij die het panopticum beheren,
engageren zich in de lugubere activiteit van de ultieme onteigening
die uit de grondstof 'mens', supervee maakt.
De
stress veroorzaakt door een systematische controle van alle mensen,
maakt dat zij schijnbaar spontaan uniformeren qua gedrag met een en
hetzelfde obligate voorbeeld en wel dermate dat zij zichzelf de
ontmenselijking opleggen, dat ze zichzelf vervangbaar maken en
herleiden tot robots. Wanneer op die manier de slavernij van weleer
terugkeert, dan doet zij dit niet langer als zodanig te detecteren
omdat het bijna een feit is dat de slachtoffers van die hele
carrousel uiteindelijk niet langer mensen zijn.
(J.B.,
4 juli 2020)
Verwijzingen:
(1) Paul
Claes, Herakleitos. Alles stroomt. Fragmenten. Ingeleid, vertaald
en toegelicht door Paul Claes, Athenaeum, Polak & Van Gennep,
Amsterdam 2014, pag. 138. Aldaar verwijst Paul Claes in zijn
commentaar naar deze tegenstelling alsook naar het tweede fragment
van Herakleitos (pag. 36).
(2) Zie:
http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.732.4720&rep=rep1&type=pdf
. Een eigen vertaling van dit essay naar het Nederlands verscheen in
het Vlaams literair tijdschrift Portulaan: http://www.bloggen.be/ludonoens/archief.php?ID=3226440
(3) Zie het
artikel: "1+1=3. Over onderwerping en opstanding":
"Iemand bezit macht over een
ander als hij in staat is om die ander een leugen te doen belijden.
Wie door een ander kan gedwongen worden om te liegen, wordt door die
ander beheerst en is onvrij. Vrijheid is derhalve het vermogen om de
(eigen) waarheid te kunnen belijden. Mensen die onder druk van
anderen de waarheid geweld aandoen, doen zichzelf geweld aan onder
druk van die anderen en dit feit brengt aan het licht dat de
eigenheid van een mens en de waarheid, dezelfde dingen zijn."
Zie: http://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3226035
