Zoals iedereen intussen weet, is het panopticum wereldwijd een feit geworden mede dankzij het internet dat immers de privacy of de eigenheid uit alle mensen wegneemt en daarmee ook het mens-zijn zelf dat met die uniciteit samenvalt. Dat een mens helemaal niet bestand is tegen een bestaan zonder privacy, mag niet alleen blijken uit de fictie van de dystopische literatuur daaromtrent: ook de politieke realiteit van zowel de communistische als de kapitalistische dictaturen getuigt ervan dat mensen die gecontroleerd worden, bereid blijken om hun eigen naaste én zichzelf te verraden en in dat laatste geval herinnere men zich uit het katholicisme van weleer de praktijk van de biecht waarbij men de controleur zozeer heeft verinnerlijkt dat deze tot het eigen geweten werd - het geweten dat zijn drager aanklaagt.

Privacy is een bijzonder te bewaken goed en de vanouds strenge wetgeving daaromtrent laat er geen twijfel over bestaan: waar de privacy van een mens wordt aangetast, wordt hij zelf aangetast en (al dan niet onmiddellijk) sociaal, psychisch en fysiek gedood, vaak door de eigen hand. Alleen al om louter fysieke redenen heeft elke levend wezen een eigen nest nodig waarmee het zich afschermt tegen de buitenwereld.

In feite poogt het huidige bestel dat een steeds meer autocratisch karakter krijgt, de mensen ertoe te verleiden om hun privacy prijs te geven en dat begint met de zo onschuldig ogende klantenkaart: in ruil voor beloften over allerlei voordelen verzamelt de kaart gegevens omtrent het koopgedrag en dus ook omtrent het bezit, de verlangens, de interesses, de bezigheden, de financiële capaciteit, kortom omtrent alles wat iemand heeft, doet, denkt en wil. Eveneens onder het voorwendsel van het heil van de burger wordt informatie verzameld onder het voorwendsel van de veiligheid van het individu en van de staat: de identiteitskaart bevat deze gevoelige informatie en zij wordt door de verplichte bezitter ervan op verzoek overhandigd aan de autoriteiten: de politici, de geneesheren, het gerecht en alle andere tentakels van de autocratie.

De biechtvader van weleer werd vervangen door de psychiater die steeds meer mensen aan zich bindt met bijzonder verslavende middelen en zij vertrouwen hem omwille van het wetenschappelijke aureool dat de medicijnman omgeeft alsook ingevolge de overtuiging dat een arts overeenkomstig de eed van Hippocrates altijd het heil van de patiënt zal nastreven. Dat vertrouwen wordt nog gevoed doordat de klant zichzelf koning acht omdat hij het is die betaalt terwijl de arts in feite leeft bij de gratie van zijn cliënteel maar die realiteit wordt stilaan opgeheven door de gestage institutionalisering van de medische wereld die de plaats inneemt van de aloude religie zoals dat nu reeds zichtbaar wordt in de aanpak van de huidige (al dan niet vermeende) pandemie.

De patiënt praat vrijuit tot 'zijn' psychiater, echter zonder te begrijpen dat de volstrekte afwezigheid van ook maar enige repliek van diens kant geen ander doel dient dan de onzichtbare doch bijzonder reële constructie van een van de meest krachtige machtsverhoudingen onder mensen waarbij de ene zich schijnbaar vrijwillig en blindelings aan de andere onderwerpt.

Dit systeem van onderwerping (maar in feite gaat het om een transactie of een 'handeltje') werd op uitnemende wijze aan het licht gebracht door een van de grootste romanschrijvers ooit, met name Fjodor Dostojevski, in zijn De gebroeders Karamazov en meer bepaald in de raamvertelling, De grootinquisiteur van Sevilla, met betrekking tot de inquisitie in het katholicisme. Daar verklaart de grootinquisiteur dat hij als kerk in feite optreedt in naam van de duivel die Christus wantrouwt omdat de Heiland de mens te hoog inschat: de mens moet bedrogen worden, zo meent de kerkvorst, en dit uitgerekend voor zijn eigen heil, want de mens wil dit bedrog, hij wil nu eenmaal een hemel om in te geloven en de kerk draagt de last van dat bedrog en brengt aldus het mensdom in de waan van een in feite onmogelijk geluk.

De patiënt beseft ofwel nooit ofwel laattijdig dat zijn biecht tot de medicijnman dezelfde functie vervult als de biecht van de gelovige van weleer: de biechteling brengt zijn privéleven naar buiten waardoor het ophoudt het zijne te zijn; hij verliest het, hij verkoopt het als het ware in ruil voor de ontlasting van wie een nederlaag lijden in een strijd, hetgeen hun lot bezegelt als krijgsgevangenen die dan alleen nog in leven worden gehouden in ruil voor hun slavernij. En deze bedrieglijke carrousel verkoopt zichzelf als 'gezondmaking' of als 'geneeskunde' - men moet immers in acht nemen dat de hedendaagse definitie van krankzinnigheid quasi samenvalt met die van asociaal gedrag en dan meer bepaald met een attitude die gekenmerkt wordt door ongehoorzaamheid aan de autoriteiten waarbij geheel buiten beschouwing wordt gelaten wie die autoriteiten zijn. En zo is de cirkel rond en int de dictatuur ten langen leste alsnog wat zij eerst prijs moest geven. Het systeem strookt perfect met de praktijk van de goelags, de werkkampen van de dictatoriale mogendheden.

Maar met het internet als biechtvader spreekt de patiënt veeleer tot niemand dan tot iedereen, zijn toehoorder is een niet-persoon, het is de duivel aan wie de wereld toebehoort sinds de zondeval een einde maakte aan het eeuwig leven. De klaagmuur van de weblogs antwoordt evenmin als een muur van steen; eventuele lezers blijven apathisch bij het vernemen van andermans leed en deze informatie dient hen hooguit tot het versterken van de eigen positie. Klokkenluiders worden nauwelijks gehoord, met hun openbaringen creëren zij een korte wijle sensatie maar voor de rest schieten zij alleen maar in de eigen voet; moordenaars wereldwijd blijven vrijuit gaan en het bevel van de autoriteiten om de andere kant uit te kijken, wordt gedwee massaal opgevolgd; over het milieu, de oorlog, de honger en nog ander onrecht wordt gepalaverd maar daar blijft het uiteindelijk bij.

Aan wat mensen via het internet delen, ontbreekt het allerbelangrijkste, met name de ziel van de informatie, welke bestaat uit het vertrouwen: het panopticum maakt het onmogelijk om de activiteit van het vertrouwen in de praktijk te brengen omdat het wantrouwen het uitgangspunt is dat over al het andere regeert. Controle schakelt de vrijheid uit en waar de vrijheid ontbreekt, ontbreekt niet alleen de vrijheid om te liegen maar wordt tevens het spreken van de waarheid uitgesloten. Om die reden is het internet als intermenselijk communicatiemiddel ten dode opgeschreven. Waar het zich alsnog doorzet, zal de mens ten dode opgeschreven zijn.

(J.B., 7 juli 2020)