Over het licht van de Verlichting

De vorst van dit verschrikkelijke tijdperk is het onverstand - uitnemend geïllustreerd met een verhaal van Kris Vansteenbrugge, getiteld: “LGBTQIA+”.¹ Het verhaal gaat over hedendaagse modieuze maar simplistische opvattingen die elke consistentie missen en zo zal verdraagzaamheid jegens alles en iedereen onmogelijkheid blijken van zodra men de proef op de som neemt en inziet dat bijvoorbeeld de verdraagzaamheid tegenover homo's, onverdraagzaamheid tegenover homohaters vereist. Men kan bezwaarlijk het racisme veroordelen en tegelijk tolerant zijn jegens racisten, moord verwerpen doch nalaten om moordenaars te straffen, mensen in een vak bekwamen maar geen inspanningen van hen eisen. Dergelijke opvattingen zijn oneigenlijk omdat zij het ware karakter van de werkelijkheid ontkennen en zij steunen derhalve op onwetendheid - een van de meest geduchte kwalen in een tijdperk dat zich alwetend waant. Wie vrienden heeft, heeft ook vijanden en deze waarheid onderstreept zichzelf in het onloochenbare gegeven dat geen band onder mensen zo sterk is als deze die gesmeed wordt door het hebben van gemeenschappelijke vijanden. Wie zekere waarden huldigen, zullen de tegengestelde waarden verwerpen: het ideaal van de openbaarheid vloekt met dat van de geheimhouding, de verheerlijking van de democratie impliceert de veroordeling van de dictatuur, de erkenning van het privaatbezit vloekt met de slogan dat alles van iedereen is en de inclusieve maatschappij verwerpt de fascistische met haar concentratiekampen, verbeteringsgestichten en goelags.

Ongetwijfeld ligt een welbepaalde vorm van hypocrisie mede aan de basis van de malaise. Wij gaan graag uit eten in chique restaurantjes maar het uitvoeren van de executie van de runderen, varkens, kippen en konijnen die wij aldaar verorberen, laten wij aan anderen over - aan slaven of aan automaten. De steelse blikken welke rondwaren over de met kaarslicht betoverde tafeltjes wensen te vergeten dat de schoonheid slechts zo dik is als een vel, een strenge omerta bewaakt het genot van de rijken, zij mogen er niet aan herinnerd worden dat onder de betoverende perfectie van de gestalten van feestende nimfen en saters een minder symmetrisch, grotesk organisch en onwelriekend spektakel aan de gang is dat bij de minste hapering de extatische mens doet belanden op de spoed. Van de twee zijden van de medaille er slechts eentje willen zien, is een zelfbedrog dat nimmer nalaat wraak te nemen terwijl het vereist wordt om de waanzinnige illusie te kunnen handhaven dat men ongelijk is aan zichzelf: men wil meer zijn dan datgene wat men is: god in plaats van mens.

Er is iets in de werkelijkheid dat verhindert dat men ongestraft blijft waar men zekere wetten overtreedt en ook als Genesis ernaast zit met zijn bezwering dat wij pas in het zweet ons aanschijns ons brood zullen eten, blijft gelden dat overdaad schaadt alsook bewegingstekort omdat onze gezondheid nu eenmaal aan voorwaarden gebonden blijft: een tekort aan zuurstof maakt ziek en dat tekort doet zich voor bij lui die zich te buiten gaan aan spijs en drank en luiheid. 'Indien beweging een pil was, iedereen zou ze nemen', aldus verwoordde het onlangs nog een specialist ter zake.² Het zijn wetten die misschien niet gelden in de dromen van heel wat mensen maar in de werkelijkheid waarvan zelfs de dromers deel uitmaken, oefent de aarde een aantrekkingskracht uit die verhindert dat wij kunnen vliegen als wij ons niet van vleugels voorzien zoals Daedalos en Ikaros en dan moeten we ook nog rekening houden met de wet dat de was waarmee de pluimen aan onze armen vastzitten, smelt onder de invloed van de hitte van de zon. Waar wij geen acht slaan op die wetten, maken de goden die deze wetten schiepen, dat wij naar beneden storten, recht in zee.

Het pacifisme is een mooie maar eerder nog een mooi klinkende ideologie en er valt wat te zeggen voor de stelling dat geweld moet worden gemeden omdat het slechts nog meer geweld uitlokt maar als wijzelf of onze geliefden fysiek worden bedreigd en aangevallen, hetzij door wilde dieren, hetzij door kannibalen, dan baat het niet om redevoeringen af te steken omdat wilde dieren noch kannibalen van woorden kunnen leven. De ironie van het lot wil dat de zelfverklaarde pacifist Albert Einstein de atoombom uitvond met de aanwending waarvan op 6 en 9 augustus 1945 in respectievelijk Hiroshima en Nagasaki een eind zou zijn gekomen aan de Tweede Wereldoorlog. Het geloof in de goede god maakt van de atheïsten ketters die met alle middelen moeten worden bestreden met navenante oorlogen en wie de praktijk van de oorlog verwerpen, spannen zich derhalve in om de godsdiensten uit de wereld te helpen - uiteraard middels de uiteraard gewelddadige vervolging der gelovigen. Het krijgen is een genot maar het bestaat slechts bij de gratie van het geven en het genot is pas een realiteit door het bestaan van leed waarvan het immers op de keper beschouwd de afwezigheid is.

Onwetendheid nu, is niet een gebrek aan wijsheid uit hermetische of heilige geschriften maar slaat op de onkunde inzake de onloochenbare wetten die de kosmos mogelijk maken en het leven waaraan ook wij participeren. Alleen het zich beijveren voor het achterhalen en het zich eigen maken van die wetten die men dan als het ware moet aanbidden omdat zij nu eenmaal de waarheid zijn, kan ons behoeden voor het onverstand dat mensen alras doet afglijden naar simplistische ideologieën die ondoordacht zijn, daardoor inconsistent en dus onwerkbaar. Waar wij ijdele deviezen nahollen zoals dat van de 'verdraagzaamheid jegens alles en iedereen, incluis de onverdraagzamen', spreken wij zaken uit die zelfs in dromen onmogelijk zijn, zoals reeds de grote Franse filosoof en wiskundige René Descartes wist. Wiskundige zekerheden of wetten, zo stelde hij, zijn even waar in de droom als in de werkelijkheid, ze maken dus geen onderscheid tussen werkelijkheid en droom en derhalve zijn zij nietszeggend. Voor de wetten die betrekking hebben op de wereld daarentegen geldt dit helemaal niet (zodat wij bijvoorbeeld kunnen dromen dat wij vliegen) en daarom ook zijn zij wel degelijk de dragers van een onloochenbare waarheid met betrekking tot de werkelijkheid. Waar wij eraan verzaken om ons deze wetten ter harte te nemen, beladen wij ons met het gigantische onverstand dat, zoals zekere deviezen verraden, kennelijk geheel onbelemmerd heerst over het huidige tijdperk.

(J.B., 31 mei 2023)

Over de duisternis van de Verlichting

'Het geweten van Vlaanderen', zoals professor ethica Jaap Kruithof (1929-2009) ook wel genoemd werd omdat hij zich inzake rechtvaardigheidskwesties geen blad voor de mond nam, verklaarde toentertijd niet toe te willen treden tot de instelling van de loge omdat die de democratie zou ondermijnen: wanneer zich onder parlementairen logeleden bevinden van wie men kan verwachten dat die hun stemgedrag op voorhand onderling zullen afspreken, dan kan van democratische besluitvorming uiteraard geen sprake meer zijn. Bovendien is het een publiek geheim dat logeleden elkaar de hand boven het hoofd houden omdat dit een van de belangrijkste regels is binnen hun groep. Of moet men het veeleer hebben over een 'bende'? De vraag is pertinent omdat de wet weliswaar de vrijheid van vereniging waarborgt maar zij verbiedt tevens bendevorming en terwijl verenigingen inzake hun organisatie transparant horen te zijn, zijn bendes dat per definitie allerminst: hun regels worden pas duidelijk voor buitenstaanders op het ogenblik dat zich executies voltrekken die immers vaak veel moeilijker in de doofpot passen dan het hele santenkraam van de geheimdoenerij waardoor zij zich (zoals de kerk destijds) omgeven met een zweem van dat soort van macht dat uit bangmakerij over minder mondige mensen wordt gepuurd. Op de koop toe is het bijna een natuurwet dat mensen gehoorzamen aan die regels waarvan de naleving verzekerd wordt door de meest strenge sancties, wat zoals algemeen bekend meebrengt dat maffiosi zo moeilijk te temmen zijn: wettelijke sancties kunnen niet tippen aan de meedogenloze liquidaties die in de eigen gelederen gangbaar zijn.

Van bendes kan weliswaar pas sprake zijn waar verenigingen het oogmerk hebben van het plegen van aanslagen op personen of op eigendommen maar zeer zeker kunnen democratische rechten als immateriële eigendommen worden beschouwd daar zij het fundament vormen van de materiële. In dat licht is het hoger genoemde principe van Kruithof niet alleen terecht maar hoort het ook te worden uitgebreid in functie van de handhaving van de rechtsstaat. En dat daar in de jongste jaren het schoentje lijkt te wringen, is ook geen geheim: de openbare kwijtschelding van belastingfraude en de vrijkoping van straf door gangsters met het excuus dat de staat nu eenmaal in geldnood verkeert, verraden plat opportunisme en het zwichten voor chantage onder de verantwoordelijkheid van de 'rechtsstaat'. Wanneer de internationale pers steigert na het quasi vrijpleiten van de schuldigen aan een racistische moord hier te lande, hoort de vraag gesteld te worden naar de eventuele rol van verborgen machtsgroepen.

De kwestie legt overigens ook nog een andere hypocrisie bloot welke men dezer dagen tevens aantreft in de tactiek waarmee de massa warm gemaakt wordt voor andermaal een grote oorlog die in wezen luistert naar de titel van het beroemde kunstwerk van John Heartfield uit 1939: “Krieg und Leichen - Die letzte Hoffnung der Reichen.” In wezen immers is elke oorlog terug te voeren tot een klassenstrijd waarbij machthebbers samenzweren tegen hun slaven (en waar vandaan Marx' devies “Arbeiders aller landen verenigt u!”) terwijl die valselijk wordt voorgesteld als een strijd van landen onderling (die nota bene geen enkele gewone burger wenst). Met betrekking tot potentieel gevaarlijke geheime genootschappen geldt immers eveneens dat zij zich weliswaar profileren als filantropen of weldoeners die ijveren voor de humaniteit, terwijl hun op zijn minst paternalistische ingesteldheid wezenlijk de belangen dient van een elite die vegeteert op het zweet van de massa die zij paait met mooie woorden en beloftes welke evenmin in te lossen zijn als die van de kerk destijds.

En En dan is er nog de kwestie van de ledenwerving want, ofschoon de wet verbiedt dat burgers worden verboden of verplicht om tot verenigingen toe te treden, geldt hier opnieuw een quasi natuurwet dat het venijnige doopsel van de kerk in haar schaduw stelt. Weerstaan aan lui die aan ledenwerving doen, is vaak quasi onmogelijk.

Immers, mensen die geheel onopgemerkt blijven hebben een weinig benijdenswaardig lot maar vaak wekken zij alsnog de jaloezie van hun tegenpolen die in het licht van de schijnwerpers moeten lopen. Want het is een van de allergevaarlijkste beslissingen om avances af te wijzen terwijl wie te allen kante worden aangesproken vaak niet anders kunnen dan zich daaraan schuldig maken omdat zij nu eenmaal moeten kiezen. Het vergt een bijna bovenmenselijke behendigheid om zonder te kwetsen neen te zeggen tegen allerlei aanbiedingen en dat wordt een wel bijzonder gevaarlijk neen wanneer de aanbieders behoren tot iemands meerderen in de pikorde. Het verwerven van privileges mag dan al geen sinecure wezen, het is boven elke twijfel verheven dat de afwijzing ervan verplicht tot een waar huzarenstukje.

We weten dat avances van amoureuze aard niet zelden een dodelijke staart hebben zoals in het geval van de grote negentiende-eeuwse Russische componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski wiens geesteskinderen het licht zagen in het tijdperk van de hoogromantiek: waarschijnlijk stierf de musicus aan cholera maar andere speculaties met betrekking tot zijn vroege dood (hij werd drieënvijftig) zijn kleurrijker en volgens een ervan zou de beroemdheid zijn vergiftigd door zijn gefortuneerde aanbidster, gravin Nadezja Filaretovna von Meck met wie hij een innige briefwisseling had en die zijn artistieke werk steunde tot drie jaar voor zijn dood toen hij haar kennelijk moet hebben afgewezen - Tsjaikovski was homoseksueel.

De meeste avances zijn echter van niet amoureuze aard en die hebben te maken met een aanbod van privileges met betrekking tot het sociaal comfort, zoals jobs, relaties en private kennis welke het beklimmen van het gebinte van de sociëteit van het mensdom naar de top vergemakkelijken moeten maar die al te dikwijls uitmonden in het tegendeel en die daarom vaak met schroom moeten worden afgewezen, wat dan weer onvermijdelijk als bijzonder beledigend overkomt bij de presentatoren van de lekkernijen. Precies zoals in de geest van gravin von Meck transponeren zich dan de toonladders der bewondering die de avances voeden in staccato's van vaak blinde haat waarvan de uitwerking afstoting is, verbanning, karaktermoord en ook wel doodslag. Slechts weinigen verkiezen dat boven het in de doeken gedaan worden ofschoon een lot van verstikking onder de dekmantel van liefkozing ondraaglijker is dan het bruutst geweld. Aan wie op privileges azen, vallen die bijna zeker nooit te beurt terwijl de aantrekkingskracht van wie ze afwijzen alleen maar kan toenemen maar de aldus opgewekte erotische spanning heeft uiteraard haar grenzen en eenmaal die overschreden worden, manifesteert zich bij de beledigde prompt de genoemde verandering van de emotie van genegenheid naar die van haat. Niet zelden koelt de beledigde dan zijn haat met wraak zodat haat uiteraard kan aanzetten tot vluchten. De bij uitstek door Shakespeare uitmuntend beschreven intriges onder monarchen en hovelingen - mensen met macht - behandelen in wezen avances en privileges omdat macht erotiseert en de gevoelens uitvergroot tot somtijds bovenmenselijke proporties. Al bij al wordt het mensen in feite onmogelijk gemaakt om zekere bendes niet te gaan vervoegen zoals het ook onmogelijk is om niet naar het front te trekken als men daartoe wordt opgeroepen omdat het oorlog is. De logica van deze 'plichten' heerst over de massa omdat de massa wordt gedomineerd door een elitair gezelschap, wat betekent dat de ware strijd die aan de gang is het karakter heeft van een (weliswaar verkapte) klassenstrijd.

De zaak is dat het bestaan van bendes resulteert in een uitholling van de staat en van haar wetten met dezelfde kracht waarmee een ondermaats ingeperkte natuur de cultuur tot een laag vernis herleidt. Logebroederschap is een heel fraaie term die echter de veel minder fraaie dwang camoufleert onder welke de leden van een samenzwering gebukt gaan omdat zij hun alle vrijheid ontneemt en daarmee ook alle menselijkheid. In tal van samenzweringen wordt geijverd voor het goede doel en voor het welzijn van de mensheid maar het paternalisme in die gang van zaken verschilt niet wezenlijk van het autoritarisme en mondt ook dikwijls uit in puur fascisme waardoor niet langer sprake kan zijn van autonomie en vrijheid bij de burger, wat tenslotte maakt dat al dergelijke broederschappen onvermijdelijk gaan lijden aan fataal ondermijnende contraproductiviteit. De ironie van het lot wil dat uitgerekend de aanhangers van de Verlichting die de open debatcultuur propageert als fundament van elk wetenschappelijk discours, zich bezondigen aan het stichten van geheime genootschappen die wegens hun totaal gebrek aan transparantie haar eigen principes met de voeten treedt.

(J.B., 29 mei 2023)