Corona en de heilige zaak:

Deel 28: Het afglijden van de werkelijkheid naar een spel

Rudolf Boehm legt er de nadruk op dat de auteurs die hij in zijn Kritik (1) ter sprake brengt, op uiteenlopende tijdstippen in de geschiedenis, op verschillende plekken en vooral geheel onafhankelijk van elkaar tot eenzelfde conclusie kwamen inzake de pervertering van de relaties tussen doel en middelen. Na Pascal is de visionaire denker J. G. Fichte (1762-1814) aan de beurt die de dekolonisatie voorspelt van een slavenhandel drijvend Europa dat toen al eeuwen de rest van de wereld aan het uitbuiten was. Net zoals Pascal met zijn divertissement wijst Fichte erop dat Europa onbekwaam is om een stabiele economie te stichten omdat de liberalen in hun speldrift de regelgevingen laken en alles met list en geluk willen bereiken in een economie die veel wegheeft van een kansspel. Opnieuw is de toekomst een louter voorwendsel geworden om op te kunnen gaan in het middel, het economisch spel. In zijn lichtzinnigheid verkiest men het voorbijgaande geluk van het ogenblik boven de zekerheid van de toekomst en in een mentaliteit van "het zal wel in orde komen" speculeert men over een eindeloos vrije toekomst vol spelmogelijkheden maar in een streven om alles te zijn en overal thuis te zijn, is men in feite nergens meer thuis. (2)

Karl Marx (1818-1883) bevestigt het vermoeden van Fichte: het tijdperk van het kapitalisme wordt gekenmerkt door productie ter wille van de productie. Men verkoopt niet (wat men kan missen) om te kopen (wat men nodig heeft) maar men begint nu ook (ongeacht wat) te kopen om het te verkopen (met winst), en dat is speculeren, dat is kapitalisme: het eindeloze, rusteloze opkopen en slijten van om het even wat met niet langer de behoeftebevrediging als doel maar wel de eindeloze zucht naar steeds meer winst. De wens om de natuurlijke behoeften te bevredigen is niet langer de motor van de arbeid maar het winstbejag en voor wie zich vermaken met de jacht op winst, speelt alleen de ruilwaarde van de waren nog een rol: hun gebruikswaarde is van geen tel meer, het is nog louter een voorwendsel. Hetzelfde geldt dan uiteraard ook voor de arbeid en voor de arbeiders en de consumenten: wie jagen op winst, interesseren zich niet langer aan mensen die het beste van zichzelf leggen in het voortbrengen van nuttige zaken: alleen de arbeidskracht belangt hen aan en arbeiders worden vervangbaar door nieuwe arbeidskrachten en door machines; het nut van de producten is bijzaak, hoofdzaak is dat zij kopers vinden want ook tot kopers worden de mensen in dit systeem herleid en zij zijn pas winstgevend als men hun zaken kan verkopen die hun geld niet waard zijn zodat bedrog de regel wordt.

Nuttige en onvervangbare waren zoals (levensnoodzakelijk) voedsel en (eindige) grondstoffen worden vernietigd en mensen worden getaxeerd, tot hun economisch nut herleid en vervangbaar geacht terwijl, paradoxaal genoeg, aan het ruilmiddel geld een (bijna) intrinsieke waarde wordt toegekend: voedsel wordt vernietigd, kostbare grondstoffen weggegooid en mensen afgedankt om de koers van een munt te sturen; (vooralsnog) 'gratis' gezonde lucht en water worden evenmin gewaardeerd als gratuite arbeid en mensen zonder papieren worden massaal en straffeloos ingezet als slaven: zij moeten onderdoen voor rashonden die immers duur worden verkocht. Op die manier gaat uiteindelijk al het intrinsiek waardevolle eraan: de gezondheid wordt vernield van zodra zieken meer renderen en het ongeluk tout-court wordt gecreëerd door wie winst slaan uit het afkopen ervan. De handel in nutteloze en zelfs schadelijke zaken neemt toe als zij maar een hogere ruilwaarde hebben, wat bijvoorbeeld geldt voor drugs, die immers duurder zijn dan brood, ook al doden zij in plaats van te voeden. Op die manier zal het kapitalisme uiteindelijk alles vernietigen. (2)

Van mondmaskers zeggen specialisten dat zij niet werkzaam zijn als zij niet voorradig zijn en komen zij eenmaal in productie, dan worden zij door diezelfde specialisten aangeprezen en door politici verplicht. Vaccins vermelden de bijwerking van hun onwerkzaamheid voor 5 tot 40 percent van de ingeënten terwijl zij bedoeld zijn om 0,2 percent van de bevolking te redden, een segment dat zich uiteraard situeert binnen de groep van de 5 tot 40 percent voor wie de vaccins onwerkzaam zullen blijven maar deze volstrekt nutteloze en zelfs schadelijke waren moeten en zullen worden verkocht omdat ermee wordt gespeculeerd: de geldwinst staat voorop en dat succes rechtvaardigt het moordende kwaad. Een toenemende door het kapitalisme afgestompte massa acht zich in het bezit van 'gezond verstand' waar zij oordeelt dat wie niet (langer) economisch nuttig zijn, het recht verliezen om te leven. God schept het leven maar het gouden kalf verspert de toegang ertoe en eist als tol het ware, het goede en het schone op maar eenmaal de ziel verdwenen, geeft alras ook het leven zelf de geest.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 1 februari 2021)

Verwijzingen:

(1) Rudolf Boehm, Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973). Een Nederlandse vertaling van de hand van Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier verscheen bij Het Wereldvenster, Baarn (1977). De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres van het Marxistisch Internet Archief:

https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm

(2) Ib., paragraaf 19.

(3) Ib., het eerste stuk van paragraaf 20. De (nog te vervolgen) theorie werd hier wat ingeperkt en vereenvoudigd, abstracte formules werden waar mogelijk door voorbeelden vervangen.

Corona en de heilige zaak:

Deel 27: Een met voorwendsels geperverteerde werkelijkheid

De mens wordt ervoor gestraft als hij zoals God wil zijn, zo vertellen ons zowel de joodse als de Griekse mythen. De Griekse filosofie daarentegen streeft wel de goddelijke kennis na met het oog op menselijke vervolmaking en vergoddelijking met het vooruitgangsgeloof in het vaandel: de hoop dat het in de toekomst alleen maar beter zal gaan. En in het christendom is God in zijn genade door zijn menswording zelfs naar de mens toe gekomen en hoeft men zich niet meer schuldig te maken aan de hybris: de navolging van Christus of de zelfvervolmaking, de heilig- of heelwording is openlijk het levensdoel. De grens tussen God en mens is er opgeheven, de dood is overwonnen en ofschoon christenen nog moeten sterven, raakt de dood hen niet meer: de Verrezene is er reeds in de gedaante van de Kerk, zo leert Augustinus; het geloof vervangt de (filosofische) kennis die in haar ogen dwaasheid is want een verzet tegen God. Zowel de Griekse filosofie als het christelijke geloof manen de mens aan om zijn vergoddelijking na te streven en zich te veronsterfelijken. In de theologie van Thomas Aquinas vloeien de Aristotelische filosofie en het christelijke geloof samen vanuit Anselmus' devies dat pas het geloof het verstand verlicht. Aldus Rudolf Boehm in de paragrafen 14 en 15 van zijn Kritik. (1)

Het streven naar godgelijkheid komt voort uit een vlucht voor de dood en Boehm ontdekt dat die vrees geen vanzelfsprekendheid was in vroeger tijden. Bij Hesiodos en Homeros maar ook bij de joodse patriarchen die heel oud werden, was de dood veeleer iets waaraan men nu eenmaal niet kon ontkomen, een gevolg van toeval of geweld, een noodlottigheid en een noodzaak. Evenals Genesis spreekt Anaximander over de noodzaak van het vergaan der dingen, over hun terugkeer naar datgene waaruit ze zijn voortgekomen. Ook Prediker Salomon ziet de dood als een noodzaak zowel voor de goeden als voor de slechten. En nog in dezelfde periode leert Lao-Tse dat men zich niet moet verzetten tegen het Tao, de loop der dingen, die de weg van de noodzakelijkheid is, al is het zoals Rudolf Boehm opmerkt dubbelzinnig aangezien de Chinese wijsgeer aanvoert als argument dat aldus de dood geen vat op ons heeft. Daar tegenover predikt nu het Christendom de opstand tegen de sterfelijkheid: heerschappij door onderwerping, aldus Boehm, is het parool van onze tijd. (2) En dan mondt het werk van de filosoof uit in de penibele vaststelling dat het tijdperk van de moderne wetenschap op drijfzand rust wegens de fundamentele vergissing die de middeldoelomkering is.

De poging tot verwezenlijking van het ideaal van de absolute kennis brengt een omkering teweeg van de natuurlijke relatie tussen middelen en doelen: waar de middelen in dienst stonden van de doelen, zijn nu de doelen loutere voorwendsels geworden “die slechts in dienst staan van de uitsluitende interesse in het omgaan met de tot onderwerp van interesse verheven middelen.” (3) Onafhankelijk van elkaar hebben een vijftal auteurs gewezen op dit grondkenmerk van het tijdperk van de wetenschap dat alle levensverhoudingen doordringt en ontaardt en dat de vlucht voor de dood of de weigering van de mens om mens te zijn, als motief heeft - het menselijke van het menselijk bestaan wordt erdoor vernietigd en de verhoudingen van de mens tot zichzelf, tot de anderen en tot de realiteit worden erdoor verstoord (4): Pascal zegt dat de mens zich gedraagt alsof hij niet moet sterven: hij vermaakt zich (met onder meer de filosofie) alsof het leven een spel was en zijn tijd onbeperkt. Door middel van dit vermaak ('divertissement') vlucht hij in illusies en dit middel is zijn doel. Ook Fichte toont hoe in het tijdperk van het verderf de drift domineert en het leven een spel wordt. De mensen achten zichzelf goden en willen alles doch zij bereiken helemaal niets. Marx laat zien hoe de behoeftebevrediging een voorwendsel wordt om ongeremd te kunnen produceren, waarbij de zin uit de arbeid wegebt en de mens van zichzelf vervreemdt. Parkinson beschrijft de vervreemding in de bureaucratie als vorm van heerschappij: vergrijzende ambtenaren pogen hun eindigheid te verdoezelen door zich vast te klampen aan eindeloze en doelloze arbeid. En Boorstin legt uit hoe de massa haar dominerende levensdoelen (de moderne cultuur) vervult door zich uit te leven in een doelloze omgang met de middelen en dit onheil vloeit voort uit extravagante verwachtingen: de mens doet alsof hij onsterfelijk is en hij speelt zijn leven waardoor hij zijn menselijkheid verspeelt. Terwijl hij gelooft het menselijke te overstijgen, verliest hij het. Uitgerekend in de poging zelf om godgelijkheid te realiseren, komt de verkeerdheid daarvan aan het licht. (5)

De eerste auteur die Boehm analyseert als ontmaskeraar van de middeldoelomkering is Blaise Pascal (1623-1662) in zijn Pensées. Het is de hoogmoed, het streven naar godgelijkheid, wat de mens doet vallen, zegt Pascal: de goddelijkheid van de ellendige mens bestaat alleen in zijn fantasie, in zijn gedachten. Tegen de ellende en de dood valt niets anders te bedenken dan er niet aan te denken. Vandaar zoeken mensen afleiding ('divertissement') om hun dodelijke levenseinde niet te moeten zien: in de filosofie, in de oorlog, in het spel, in de wetenschappelijke arbeid.

Daarbij is nu de middeldoelomkering bij uitstek zichtbaar in het spel: we nemen aan dat de gokker speelt (middel) voor geldwinst (doel) maar in feite is het omgekeerde waar: de geldwinst is slechts een voorwendsel (dus geen doel doch een middel) om te kunnen spelen, zodat het spel zelf het doel is. Het voorwendsel is onontbeerlijk maar het doel is het spel, het 'divertissement', de afleiding die ons ons trieste lot moet doen vergeten. Rudolf Boehm verwoordt de essentie van de middeldoelomkering bij Pascal als volgt: “De haas die men achterna rent – men zou hem niet moeten hebben, indien hij zo werd aangeboden ... Deze haas zou ons niet beschermen tegen de aanblik van de dood en van de ellende die er ons nog van afhouden, maar de jacht beschermt er ons tegen.’ De jacht schijnt een middel tot het doel: de haas neerschieten. De haas blijkt een voorwendsel te zijn, hoewel een onontbeerlijk voorwendsel. De jacht is geen louter middel; in de jacht zelf ligt de belangstelling. Hij leidt af.” (6)

Op dezelfde wijze is de ontzaglijke machinerie die wereldwijd op gang kwam sinds de plaag onder de mensen is, helemaal geen middel om die plaag te bestrijden doch een gigantisch en grotesk afleidingsmaneuver dat sowieso voorbijschiet aan het voorgewende doel en waarin op de koop toe de wetenschappelijke bedrijvigheid, welke de nieuwe religie van deze tijd is, alsook de wereldpolitiek met inbegrip van alle machtigen der aarde zich zoals nooit tevoren vergalopperen en belachelijk maken. Het doet allemaal denken aan de in Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms vereeuwigde Psalm 39:

“(...) Siehe, meiner Tage sind einer Hand breit bei dir, und mein Leben ist wie nichts vor dir. Wie gar nichts sind alle Menschen, die doch so sicher leben! (Sela.) Sie gehen daher wie ein Schemen und machen sich viel vergebliche Unruhe; sie sammeln, und wissen nicht, wer es einnehmen wird. Nun, HERR, wes soll ich mich trösten? Ich hoffe auf dich.…”

(Wordt vervolgd)

(J.B., 29 januari 2021)

Verwijzingen:

(1) Zie de paragrafen 14, 15 van: Rudolf Boehm, Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973). Een Nederlandse vertaling van de hand van Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier verscheen bij Het Wereldvenster, Baarn (1977). De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres van het Marxistisch Internet Archief:

https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm

(2) Ib., paragraaf 16.

(3) Ib., paragraaf 17; pag. 69 in de PDF-weergave: Rudolf Boehm (1977): Kritiek der grondslagen van onze tijd (marxists.org)

(4) Ib. pag. 69.

(5) Ib., paragraaf 17.

(6) Ib., paragraaf 18, eerste deel.

Corona en de heilige zaak:

Deel 26: Pandora en het panopticum

In zijn Kritiek van de grondslagen van onze tijd (1) vergelijkt Rudolf Boehm de Joodse theologie, de Griekse mythologie en de Griekse filosofie met elkaar en na zijn behandeling van het zondevalverhaal in Genesis wijst hij erop hoe ook de Spreuken van Salomon de mens confronteren met de noodzaak zich aan zijn grenzen te houden en nimmer het goddelijke te begeren. Daarna verduidelijkt hij hoe de Griekse mythologie (zeer in tegenstelling tot de Griekse filosofie) dezelfde kennis deelt: volgens Hesiodos' verhaal van de mythe van Pandora komt alle menselijke ellende voort uit de hoop.

Volgens Hesiodos (Werken en dagen en Theogonie) ligt de tweedracht (tussen de mensen en de goden) aan de wortel der dingen. Wedijver in de arbeid is goed maar het ontvluchten van de arbeid in een wedijver met de goden (het streven naar godgelijkheid) leidt slechts tot oorlog. Boehm verklaart hoe tot tweemaal toe de goden de mensen straffen voor het overschrijden van hun grenzen. Een eerste keer door hen het vuur, het meest eigene van hun leven, te ontnemen (2) en nadat Prometheus het vuur steelt en aan de mensen teruggeeft, beraamt Zeus als wraak een nog groter kwaad dat zijn doel niet kan missen omdat het de mensen zodanig verleidt dat ze ernaar verlangen: Pandora. (3)

Pandora of het geschenk ('dora') waaraan alle goden ('pantes') hun aandeel hebben, is volgens Boehm de vrouw als zodanig: gemaakt uit aarde en water maar naar het evenbeeld der godinnen, spreekt zij slechts leugens; zij is de diepe val zonder uitweg die de goden voor de mensen hebben bereid. Epimetheus aanvaardt de gave, waarop Pandora met de inhoud van haar vat alle kwalen onder de mensen verspreidt. Vooraleer de hoop eruit ontsnapt, sluit ze het deksel.

De hoop is de voorstelling van het gegeven zijn van iets dat ontzegd is, aldus Boehm: de verleiding van en tot de hoop is het onheil dat de vrouw als zodanig onder de mensen brengt. Hesiodos leert dat wie niet huwen, alleen sterven en zonder hoop maar ook wie huwen, leven in kommer: de vrouw als godsgeschenk belooft de hoop op een toekomst na de dood tot onheil van de mens. Het geloof in de vooruitgang met een godgelijke, arbeidsvrije toekomst is ijdel: de arbeid stelt geen andere hoop dan wat hij zelf presteert en alleen steeds weer het werk van de dag kan de vruchten van eerdere arbeid vrijwaren. Als remedie tegen het onheil wijzen de joden de vreze Gods aan en de tucht, terwijl de Grieken met Hesiodos hun heil zien in de arbeid maar beiden leren ze dat het nastreven van het goddelijke zelfs het menselijke verderft. (4)

Een panopticum is een gevangenis met een centrale, alles en allen overschouwende bewaking en reeds vindt de huidige wereld er zijn evenbeeld in vanwege het totalitarisme dat ontspruit aan het geloof in de absolute kennis zoals de ellende aan Pandora's vat. De wereld als panopticum is het product van het megalomane verlangen van miljardairs-psychopaten naar de absolute controle over alles en iedereen: verdwaasd door de macht van het geld, willen deze dienaren van de mammon zelf als goden regeren over de levende schepping. Noodgedwongen want niet bij machte om zelf leven te creëren, zoeken zij in hun jaloezie hun heil in moord en meer bepaald in de genocide welke zich nu gestaag voltrekt: de massamoord op mensen, onder meer in de Europese concentratiekampen in Turkije, alsook de verdelging van andere soorten ingevolge de verloedering van het milieu. In een totale verblinding door het nochtans geheel onvruchtbare goud, wordt nu zelfs openlijk beraamd om de wereldbevolking 'terug te schroeven': het mensdom als speelbal van gewetenloze gokkers.

Waar Pandora een vergiftigd geschenk is, een val bereid door de goden als straf voor de menselijke hybris, is het panopticum het satanische loon daarvoor. Uit de oude mythe van Pandora konden wij nog lessen trekken voor de toekomst maar vandaag is het te laat, wij trekken messen voor de toekomst, de hoop is op: de nieuwe realiteit van het panopticum dwingt tegen beter weten in tot actieve participatie aan het continueren van ons eigenste ongeluk. Want de hoop zat in het binnenste, dat er nu niet meer is, daar het einde van de privacy ook de dood is voor de ziel.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 27 januari 2021)

Verwijzingen:

(1) Rudolf Boehm, Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973). Een Nederlandse vertaling van de hand van Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier verscheen bij Het Wereldvenster, Baarn (1977). De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres van het Marxistisch Internet Archief:

https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm

(2) Daarmee straft Zeus de mensen nadat hun zaakwaarnemer Prometheus op een diner aan de mensen het deel van een os schonk dat toekwam aan de goden.

(3) Pandora of de goddelijk gave waarvoor Epimetheus nochtans waarschuwde ze niet te aanvaarden, onthult het verderfelijke van het menselijke streven om godgelijk te worden.

(4) Zie: Rudolf Boehm, Kritik der Grundlagen des Zeitalters, de hoofdstukken 12 en 13.

Corona en de heilige zaak:

Deel 25: Met het leven spelen. Dostojevski, Augustinus, Goethe en Wilde over Lucifer

Om het apparaat van een doldraaiende economie nog verder draaiende te kunnen houden, wat men vandaag in zijn waanzin alsnog poogt te doen, hierbij het geschenk van de pandemie welke tot rust en tot heroriëntering uitnodigt, in de wind slaand - om dat te kunnen blijven doen, is helemaal geen energie nodig: er is omzeggens negatieve energie nodig, met name de energie waarmee een verslaving zichzelf op gang houdt.

Energie is nodig voor de opbouw van al het goede maar het goede volgt niet vanzelf uit het voorradig zijn van energie; de beschikbare energie zet niet zichzelf in goede dingen om: zij dient verbruikt te worden volgens een welbepaald plan dat goed moet zijn of constructief. Verslaafden hebben een gebrek aan energie, al hun nog voorradige energie wordt opgebrand in functie van hun verslaving; hun verslaving slorpt alleen maar energie op en vernietigt deze zoals in een oorlog alles wordt vernietigd door de energie van bommen en granaten. Op een gelijkaardige manier is een ongestuurde vrijemarkteconomie een kip zonder kop: dat het middel doel werd, betekent dat alles is gaan draaien om geld, terwijl de zaken zelf welke met geld verhandeld worden, totaal verwaarloosd zijn. Uiteindelijk is ook de mens voor wie de economie bedoeld is, helemaal op het achterplan geraakt: hij is verworden tot de slaaf van zijn instrumentarium.

De speler uit 1866 van de grote Russische schrijver Fjodor Dostojevski laat zien (volgens Sigmund Freud en hierbij Dostojevski's uitleg zelf tegensprekend (1)) hoe het bij een gokker niet zozeer te doen is om geld en winst maar veeleer om het spel zelf, om de spanning van het spel waarbij uiteindelijk gespeeld wordt met het eigen leven en dat is wellicht de essentie van verslaving: de vreemde, onverklaarbare aantrekkingskracht die uitgaat van de vernietiging van een goed, gebeurlijk het ultieme goed; het op het spel zetten van het eigen leven maar in het onderhavige geval eerst dat van anderen. En bij wie het erom gaat de carrousel van de economie draaiende te houden en ongeremd aan te zwengelen, uiteindelijk ten koste van al het goede, kan winstbejag vanuit het begrijpelijke overlevingsinstinct weliswaar een initiële motor zijn maar die aanvankelijke beweegreden blijkt alras weg te vallen en in de meeslepende passiviteit van een verslaving over te gaan, waarbij de eerst nog sturende mens zich gestaag onderwerpt aan een stuurloos ding waarin hij zich geheel verliest.

Het panopticum nu, is een reconstructie van de maatschappij, een herschepping van een samenleving die aanvankelijk een gemeenschappelijk goed op het oog had, tot een louter instrument van een gigantisch opgezet spel met in de lagere echelons min of meer (voor derden) 'onschuldige' verslaafden (die niettemin zelf geslachtofferd worden) maar in de hogere echelons, megalomane superverslaafden met een principieel alles vernietigende capaciteit. In uitgerekend deze verderfelijke machine wordt momenteel op meedogenloze wijze en in een razend tempo de hele wereldactiviteit omgezet. En een analyse van deze catastrofale transformatie van het leven kan slechts aan het licht brengen dat de enige zinvolle remedie deze is welke de specifieke mentaliteit waarin de genoemde verslaving gedijt, bestreden wordt.

Verslaving is een kwaad en sinds Augustinus van Hippo wordt het kwaad negatief gedefinieerd en meer bepaald als een tekort aan het goede. Verslaving treedt dan ook pas op van zodra dit tekort een feit is geworden. Edoch, de specifieke verslaving welke het panopticum in stand houdt en nog doet uitbreiden en die de verslaving is aan een spel waarin geld een belangrijke rol speelt, heeft niet het tekort aan geld als motor. Het goede is hier namelijk niet het geld, aangezien de geldzucht zorgt voor een teveel aan geld. De verslaving (aan het spel en eventueel aan geld) is er ter compensatie van een heel ander tekort dat echter niet doeltreffend door een verslaving kan vervangen worden. De verslaving tracht een leegte te vullen maar kan daar nooit in slagen: zij is zoals het tijdverdrijf dat het wachten draaglijker maakt, echter zonder dat dit tijdverdrijf de aanwezigheid van diegene op wie gewacht wordt, naderbij kan brengen. En hoe intens men de economie ook doet draaien: zij kan het goede onmogelijk bevorderen omdat zij dit helemaal niet op het oog heeft. Wat onze kapitalistische economie op het oog heeft, is zichzelf en niets anders: zij is geslaagd in haar hoedanigheid van kapitalistische economie op voorwaarde dat en zolang als zij zichzelf kan laten groeien. Maar omdat wij weten dat de groei eindig is daar ook de dingen nodig voor die groei niet onuitputtelijk zijn, is een kapitalistische economie zelf een eindig ding en meer bepaald een ding dat nu al op zijn laatste benen loopt. Omdat wij zonder economie niet kunnen, moeten wij op zoek naar een andere dan de kapitalistische economie. Het panopticum, eigen aan het neoliberalisme dat steunt op de kapitalistische economie, blijkt volslagen blind voor het feit dat zijn activiteit de tegendoelmatigheid deelt van de economie omdat zij beide het middel met het doel verwisseld hebben.

Het panopticum als vorm van goddelijke en derhalve verboden kennis begeerd door mensen, brengt ongeluk, verknecht en doodt uiteindelijk de menselijke ziel. In feite weerspiegelt de constructie die oorspronkelijk bedoeld was voor een gevangenis, de hel waarin de mens belandt als straf voor zijn overmoed. Het panopticum verwijst daarom ook naar de Faust-legende van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832): Faust wil beschikken over hogere, goddelijke en daarom voor mensen verboden kennis en de demon Mefistofeles, vertegenwoordiger van Lucifer, helpt hem hierbij in ruil voor zijn ziel. De Hebreeuwse naam Mephistoph betekent 'vernietiger van het goede' of 'pleisteraar van leugens'. In The picture of Dorian Grey uit 1890 voert de Ierse auteur Oscar Wilde een eigen Faustfiguur op die zijn ziel verkoopt voor de eeuwige jeugd, welke echter eindigt met zijn dood. De zedenles erin luidde volgens Wilde zelf: “All excess, as well as all renunciation, brings its own punishment.” Andermaal het Helleense thema van de nimmer onbestrafte hubris dat niets goeds belooft voor het hedendaagse panopticum.

(J.B., 25 januari 2021)

Verwijzingen:

(1) Zie: Sytze Kingma, Dostojevski en Freud. Verzelfstandiging en verslaving bij het kansspel: https://ugp.rug.nl/ast/article/view/23800/21253

Corona en de heilige zaak:

Deel 24: De hel

Het panopticum is er ter wille van ons aller veiligheid, zo wordt het ons tenminste voorgehouden, voorgelogen en vooral: zo wordt het ons door de strot geramd, want paradoxaal genoeg is er geen verzet mogelijk tegen deze zelfverklaarde zogenaamde zorg. De zorg voor onze veiligheid kan niet geweigerd worden en de perversiteit van die verplichting om zich die zogenaamde zorg te laten welgevallen, verraadt zichzelf in het feit dat zorgweigeraars bestraft worden en wel met hoge boetes en met vrijheidsberoving, wat eigenlijk wil zeggen: met nog meer vrijheidsberoving, want de vermeende schenking van veiligheid verkapt een diefstal van vrijheid.

Alle mensen hebben het recht om zich uit veiligheidsoverwegingen te verzekeren en zij mogen dat zelfs doen bij malafide verzekeraars die hun klanten beloven te beveiligen terwijl zij hen middels onredelijk hoge premies bestelen. Maar niemand heeft het recht om een ander te verplichten om zijn vrijheid te beperken (want dat is de essentie van betalen omdat geld vrijheid representeert) met het oog op zijn veiligheid: de afweging is wezenlijk een vrije ruil (namelijk van vrijheid tegen veiligheid) en ruilen is een persoonlijke aangelegenheid waarmee derden geen krieken te eten hebben. Het argument dat wie de opgedrongen ruil weigeren, met de veiligheid en derhalve met het leven van anderen spelen, snijdt pas hout waar objectief vaststaat dat de ruil in kwestie voor iedereen winst oplevert.

Dat zou bijvoorbeeld het geval zijn waar de handel in en het gebruik van alcohol verboden wordt met dezelfde strengheid waarmee vandaag de coronamaatregelen gehandhaafd worden: van alcoholgebruik is afdoende aangetoond dat het de oorzaak is van allerlei ziekten en, veel erger nog, dat alcoholgebruikers het leven van anderen in gevaar brengen - alleen al inzake het verkeer zorgt deze harddrug in ons land jaarlijks voor duizenden slachtoffers, vaak kinderen. Alcohol, tabak, zogenaamde softdrugs die men zelfs wil legaliseren en een hele resem aan gevaarlijke producten, toestanden en activiteiten welke vandaag onder de paraplu van de vrijheid worden gepromoot. Het gezag handelt volstrekt ongeloofwaardig waar het de maatregelen passend voor een groter kwaad toepast bij een gering kwaad terwijl het groter kwaad niet alleen getolereerd wordt maar bovendien aangemoedigd, zoals de uitzonderingsregel dat wie roken of alcohol aan het consumeren zijn, geen plicht tot mondmaskerdracht hebben.

Wat betreft daarentegen de perverse handel van de coronamaatregelen, is de enige die daar garen bij spint, de onmens die genesteld zit in de kern van het panopticum: “de boze worm die knaagt door 't hart der wereld”. (1) De menigte aan mensen die aldus gevolgd worden, worden daarbij zonder meer van hun privacy en derhalve van hun ziel zelf beroofd.

De ziel is het kostbaarste wat een mens bezit omdat het wezen van een mens met zijn ziel samenvalt. (2) Maar naast die kwestie staat nog de vraag wat de bedoeling dan wel kan zijn van wie zich inlaten met de 'ontzieling' van de massa: wie heeft er baat bij dat mensen danig in de gaten worden gehouden dat zij er hun ziel bij inschieten? Want, andermaal: dat is zonder twijfel het geval. Wie gecontroleerd worden, gaan zich gedragen zoals dat van hen verwacht wordt, zij verliezen hun vrijheid omdat zij de privacy moeten missen die noodzakelijk is om bij zichzelf te rade te kunnen gaan en onafhankelijk van allerlei druk, beslissingen te kunnen nemen. Zo heeft weinige jaren geleden de Russische president Poetin de inwoners van de Krim zelf laten stemmen over de annexatie van dat schiereiland bij Rusland en hij is er met glans in geslaagd om het grondgebied in te lijven maar dan wel nadat hij eerst de bevolking onder een bijzondere druk gezet had door indrukwekkende oorlogsschepen te laten aanmeren in de havens van de grote kuststeden aldaar.

Op het eerste gezicht berokkent het panopticum aanzienlijke schade aan wie in de gaten worden gehouden terwijl het gissen blijft naar wie zich daar dan voordeel mee doen. Het kwaad bestaat er echter in dat de mensen die slachtoffer zijn van het panopticum niet zonder meer uitgeschakeld worden doch in bezit genomen: het leven van mensen die gecontroleerd worden, wordt gespaard en de ironie van het lot wil bovendien dat de rampzalige controle zich profileert als levensreddend, terwijl zij het tegendeel bewerkstelligt, niet omdat zij de geviseerden doodt maar omdat zij hen uitholt, hen als het ware herprogrammeert en hen vervolgens aanwendt voor doelstellingen die volledig vreemd zijn aan de menselijke. Het wraakroepend karakter van de hele operatie wordt pas duidelijk waar tevens blijkt dat het nieuw ingeplante doel waarvoor de mensen eigenlijk als robots geactiveerd worden, in feite een onding is: het is de economie als doel op zich, het draaien van de geldhandel, het produceren om te produceren, het consumeren om te consumeren, het kopen en het verkopen zonder maat en zonder einde in een roes die voortdurend wordt aangezwengeld. Het is de groei ter wille van de groei. De molen draait om te draaien, hij draait met andere woorden zot. En het zijn de tot robots herprogrammeerde mensen die er moeten voor zorgen dat het draaien niet ophoudt: zij draaien totdat ze erbij neervallen en worden dan vervangen. Van mensen en van menselijke doelstellingen zoals vrijheid en geluk, zoveel is duidelijk, is dan allang geen sprake meer. Aldus wordt al het schone van de schepping door de duivel opgevreten, opgebrand.

(J.B., 25 januari 2021)

Verwijzingen:

(1) Dante Alighieri, De goddelijke komedie, vertaald door Christinus Kops O.F.M. en opnieuw uitgegeven door Gerard Wijdeveld, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen, p. 200. Het betreft vers 108 van de Vierendertigste Zang van het Eerste Lied, getiteld: De Hel.

(2) Zie ook het artikel: Geheim en identiteit: https://www.bloggen.be/omskvtdw/archief.php?startdatum=1212271200&stopdatum=1214863200