Over voorwendsels en motieven

Alles wat een begin heeft, heeft ook een einde. De vraag is alleen of er echt een begin is aan de dingen en of het niet veeleer zo is dat het zogenaamde begin (alsook het einde) een constructie is van onze classificatiedrang.

Men zal opmerken dat het leven een begin heeft en derhalve ook een einde maar dan vergeet men dat men zich bij voorbaat heeft beperkt tot wat men zelf onder 'het leven' verstaat. Het leven van een individu omspant uiteraard meer tijd dan dat van één van zijn lichaamscellen en het leven als zodanig is uitgebreider dan het bestaan van een enkeling. En is ook het zogenaamde ontstaan van leven op aarde niet met vooringenomen opvattingen besmet, gelet op het feit dat ook de zogenaamde dode stof die tenslotte altijd van het leven deel uitmaakt, tot het leven zelf zou kunnen gerekend worden? Ook het aan de aarde toegeschreven begin komt uit iets anders voort en hetzelfde geldt uiteraard voor het zonnestelsel en voor de Melkweg: alvast lijkt het erop dat een einde zich aan ons gezichtsveld blijft onttrekken.

Tracht men zich het geheel voor de geest te halen, dan zijn begin en einde sowieso zoek en deelt men alles op in minuscule partikels, dan blijkt elk kleinste stukje weer heel anders: om de haverklap en nog veel sneller komen en gaan de dingen voorbij. Zouden ze dat niet doen, dan stond de tijd stil en dat betekent dat dingen die zichzelf blijven, niet kunnen bestaan.

Verandering is het wezen van alles wat is maar dat wil ook zeggen dat niets is: er is alleen een worden of een verworden. Bovendien is het een illusie om te geloven dat de verandering van de ene toestand naar de volgende zou inhouden dat wat vooraf gaat hetgeen erop volgt, veroorzaakt omdat verandering als zodanig onafwendbaar of noodzakelijk blijkt en zij derhalve allerminst nood heeft aan oorzaken. Het oorzakelijkheidsdenken volgt uit een onterechte projectie van onze eigen al dan niet vermeende handelingsmogelijkheden naar de dingen buiten ons.

Maar als het begin en het einde van de dingen eigenschappen zijn die wij er zelf aan toekennen, dan zijn ook de dingen als zodanig creaties van onszelf. Er moet uiteraard 'iets' zijn waaraan wij eigenschappen toekennen maar het lijkt er sterk op dat wij daar helemaal geen vat kunnen op krijgen: het lijkt chaos maar tegelijk kan het geen chaos zijn omdat wij moeten buigen voor zekere wetten waaraan het allemaal blijkt te gehoorzamen.

Voor het vermoeden van Goldbach dat 'heel eenvoudig' stelt dat elk even getal groter dan 2 kan geschreven worden als de som van twee priemgetallen, kan geen tegenvoorbeeld gevonden worden en toch blijkt het onbewijsbaar. Het is immers onbegonnen werk om in de ene na de andere perfect na te speuren priemgetallen een orde vast te stellen. Hoe dan zou men ooit in staat zijn om aan de immer direct voor ons allen aanwezige doch alles behalve eenvoudige werkelijkheid kop of staart te krijgen?

Toch krioelt het alom van (overigens elkaar letterlijk bevechtende) theorieën die aanspraak maken op het bezit van de waarheid. In de oude mythen verklaart men de werkelijkheid met de gekste verhalen. In de religies wordt alles uitgelegd middels 'god'. Zekere religies houden vol dat de god in wie zij geloven, zichzelf geopenbaard heeft, waarbij zij kennelijk over het hoofd zien dat degenen aan wie de openbaring ten deel gevallen is, opnieuw geen andere grond van zekerheid hebben dan het klakkeloos geloof in wie over zichzelf beweren god te zijn. Mensen hebben het er blijkbaar moeilijk mee om op de werkelijkheid geen vat te kunnen krijgen: zij houden vast aan hun verzinsels waarmee zij dan liever samen vergaan, wat zich vertaalt in eindeloos oorlog voeren.

Maar ook het 'ongeloof' biedt geen soelaas daar het alras zijn toevlucht zoekt in een specifieke, rusteloze activiteit, gedreven door andermaal toch alweer een geloof, namelijk de hoop ooit de algehele waarheid te zullen kennen: het is de hoogdravende eigenwaan in de opdringerige verkapping van de zogenaamde 'wetenschap'. De wetenschap, is zij niet een zotheid zoals alle andere maar dan met dat ene verschil dat zij vandaag de scepter zwaait en derhalve geen enkele vorm van spot verdraagt? Alvast dient men zich rekenschap te geven van het feit dat de zich verlicht achtende wereld zich het recht toe-eigent om te heersen over al wie naar haar vermeende inzichten alsnog in duisternis verkeren.

Heersen over de wereld van de leken, dat is het ultieme doel van wetenschappers en zij verschillen hierin niet van de kerkvorsten van weleer, nu het ook duidelijk geworden is dat de wetenschap de nieuwe religie is geworden. Niemand zal het in zijn hoofd halen om iets in te brengen tegen techniek en kunde maar wetenschap, dat zijn wetenschappelijke theorieën en in de eerste plaats: theorieën. En wetenschappelijke theorieën zijn in hetzelfde bedje ziek als de rest van de retorica, anders genoemd: de leugenaarskunst. Het is het verhaal van de kar die voor het paard gespannen wordt, of ook nog: een variant op de middeldoelomkering. Een actueel voorbeeld haalde vandaag nog de kranten.

Onze minister van justitie verklaarde immers: "Terroristen beroepen zich op omvolkingstheorie om slachtoffers te maken."¹ Hiermee heeft de minister uiteraard andermaal het warm water uitgevonden, wat echter niet wegneemt dat die waarheid onverminderd geldt in de wereld van de politiek. Extreemrechts representeert een helaas almaar groeiende schare van gefrustreerde kiezers die hun gevoelens van wraak willen koelen op zondebokken en daartoe behoeven zij uiteraard vooreerst een theorie die dit als noodzakelijk voorstelt en die dan bepaalt wie de zondebokken dan wel zullen wezen.

Hitler had zijn rassentheorie om volop en ongestraft te kunnen moorden: het botvieren van de moordlust was het eigenlijke doel dat bedrieglijkerwijze werd voorgesteld als een noodzakelijk kwaad, terwijl de rassentheorie alleen maar het voorwendsel daartoe was. Het verdrijven van migranten die hierheen gehaald werden om het vuile werk op te knappen in de mijnen alsook op alle andere plekken waar slavernij van pas komt, wordt als noodzakelijk voorgesteld met een 'omvolkingstheorie', te gek om los te lopen. En ook wetenschappelijke theorieën dienen om praktijken te verantwoorden die bijvoorbeeld gericht zijn op het rendement van de volksgezondheid maar ook op dat van allerlei bedrijven in de marge, zoals de pillenindustrie, de klinieken en nog andere zorginstellingen voor bijvoorbeeld senioren. Iedereen weet intussen dat die laatst genoemde echte industrieën zijn geworden die samen met de uitvaartbedrijven en nog andere multinationals gigantische winsten boeken en zij doen dat steeds ten koste van wat zij voorwenden na te streven. Cliëntelisme is zelfs in het onderwijs het nieuwe normaal geworden waar directies in besloten vergaderingen de leerkrachten van de school bezweren om de leerlingen vooral geen slechte punten te geven of te doen werken omdat zij dan zouden overlopen naar andere scholen terwijl “elke leerling anderhalf lesuur waard is”.

De kar wordt voor het paard gespannen: de theorie die zogezegd de daden moet verantwoorden, komt achteraf. De jager wil niets anders doen dan hazen schieten want dat vindt hij leuk maar hij verantwoordt zich met het verhaal dat hij moet eten of dat het bosbestand op orde moet gehouden worden. Een nog jonge wet inzake patiëntenrechten werd gestemd om te verhinderen dat medische bedrijven, die immers moeten renderen, therapieën gaan uitvoeren boven het hoofd van de patiënt - dat motief staat ook letterlijk in die wet vermeld.

Vooral de kapitalistische economie zorgt ervoor dat het middel met het doel verwisseld wordt en dat mensen op den duur ziek worden verklaard of zelfs ziek worden gemaakt om het medisch bedrijf uit het slop te halen, zoals dat reeds het geval is met een hele reeks nepaandoeningen zoals ADHD, zekere vormen van hoge bloeddruk en allerlei stofwisselingsziekten die snel zouden verdwijnen indien alleen maar de vraatzucht kon worden ingedijkt.

Bijzonder zorgwekkend is het contrast tussen enerzijds de 'medische' brieven die met de regelmaat van de klok gericht worden aan alle ouderen, naar eigen zeggen uit bezorgdheid voor de gezondheid, met uitnodigingen tot gratis preventief kankeronderzoek en anderzijds de straffeloosheid inzake de consumptie van alcohol, tabak en vele andere drugs en de laksheid van de overheid inzake investeringen in verkeersveiligheid en andere sectoren die enorme aantallen onschuldige slachtoffers blijven eisen. De theorieën vormen telkenmale de excuses om praktijken door te kunnen voeren die motieven hebben welke niets te maken hebben met de redenen opgegeven in de theorieën.

Wetenschappelijke theorieën, zijn zij niet de nieuwe theologieën? Hoe dan ook is het uit de theologie dat zij ontstaan zijn: de universiteiten ontstonden uit de kloosterscholen, de theologie geldt als de moeder van alle wetenschappen en de priesterroepingen verdwenen in gelijke tred met de opkomst van de medische beroepen. Zijn het dan echt de theorieën die ineens afgedaan hebben of spelen hier inderdaad de altijd angstvallig verborgen gehouden motieven waarvoor de theorieën slechts de voorwendsels zijn? Hoe dan ook lijkt het er op dat de ingeburgerdheid van de leugen via de middeldoelomkering het onderscheid tussen wetenschappelijke theorieën en politieke ideologieën² zodanig vervaagt dat het ganse mensdom er dreigt aan opgeofferd te worden, want dat is wat er gebeurt van zodra de kapitalistische economie haar masker verliest en haar ware gelaat moet tonen: het afzichtelijke masker van de oorlog.

(J.B., 27 januari 2024)