'Rusthuizen'

Elk levend wezen heeft zijn biotoop: voor een plant kan dat een plek zijn met vruchtbare grond, water en zonlicht; voor een mens z'n familie, vrienden en kennissen, de leer- en werkomgeving en alles wat nodig is om het leven tot bloei te laten komen. Men rukt mensen niet uit hun leefomgeving weg om hun een dienst te bewijzen: als er geen noodzaak speelt, dan kunnen enkel nog ontwrichting en sociale of zelfs fysieke uitschakeling het doel zijn van de afzondering.

Zo herinneren wij ons de concentratiekampen als plaatsen waar mensen geconcentreerd of bijeengebracht werden en dus geïsoleerd van de rest van de bevolking, met de pertinente bedoeling om hen te ontwrichten of te doden. Het ging daar niet mis te verstaan om vrijheidsberoving, mishandeling, foltering en moord. En wat bijvoorbeeld vrijheidsberoving betekent, realiseert men zich amper in een wereld waarin vrijheid vanzelfsprekend lijkt. Men bevroedt niet meer de waarheid die ex-gevangenen zo vaak scanderen: de liefde is schoon maar de vrijheid is schoner. En waar we allen weten hoe in de tweede wereldoorlog door de nationaalsocialisten op industriële wijze miljoenen mensen in concentratiekampen werden omgebracht, zien we dikwijls niet eens hoe deze kampen vandaag in het zo vredig ogende westen op verkapte manieren voortbestaan – miskend en dus helaas ook niet meer te bestrijden.

Maria is vierentachtig, zij is helemaal opgekleed, met muts en handtas en heeft plaatsgenomen in de living bij de deur van de hall. Daar zit zij al bijna de godganse morgen onopvallend op de uitkijk, alleen haar lichaamshouding verraadt haar intentie: van zodra bezoek zich aanmeldt bij de bel achter de grote glazen deur, zal zij rechtveren en een poging ondernemen om naar buiten te glippen.

Maria zit gevangen ofschoon zij geen vlieg ooit kwaad deed. Criminelen noch rechters beroofden haar van de kostbare vrijheid: haar bloedeigen kroost oordeelde dat opsluiting het beste was.

Vier kinderen heeft zij, zoals zij het dagelijks herhaalt voor al wie het horen willen en zoals zij laat uitschijnen, hebben de kinderen tegen hun moeder samengespannen: tijdens een bezoek van amper een uur aan een gespecialiseerde arts, moest Maria enkele tests ondergaan en werd het dappere besje 'dementerend' verklaard. Zo komt het dat zij levenslang kreeg, er kwam geen rechter aan te pas en ook geen advocaat. Alles is in kannen en kruiken.

Als Maria moe gezeten is, staat zij weer op en roept: "Wie gaat mij hier eens buiten laten? Wil iemand mij nu eens vertellen hoe ik hier buiten kom?" Maar niemand reageert.

"Ik heb vier kinderen!", zo gaat zij boos door, "en het zijn nog steeds mijn kinderen!" Zij loopt op en af: "En ik ben nog steeds hun moeder! Ze hebben niet het recht! Neen, dat hebben ze niet! Beslist hebben ze dat niet!"

Maar er is enkel gegrinnik bij de oppas, een stagiaire die nog gauw nagaat of de deur goed in het slot zit. De oppas – of beter: de cipier – weet wat Maria in het schild voert en zij weet ook dat alle anderen hetzelfde willen, alleen hebben die anderen het allang opgegeven: zij hebben begrepen dat zij nu eenmaal veroordeeld zijn. Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt! – zo luidt het opschrift boven de hellepoort, maar boven deze poort leest men enkel: Zorgcentrum – en uitgerekend dat maakt het zo griezelig.

'Zorgcentra' hebben met alle andere concentratiekampen gemeen dat – enkele inzittenden zoals Maria niet te na gesproken – niemand ertegen protesteert, wellicht uit angst om als dissident te worden gebrandmerkt en behandeld. Want ook dissidenten belanden in concentratiekampen en zo is alle kritiek gedoemd om binnen de kortste keren mét zijn leverancier van het toneel te verdwijnen. Bovendien lijken die dingen waarover niet gesproken wordt, ook niet te bestaan, zodat een spreekverbod volstaat om misdaden in stand te houden: de verplichte stilte in de ontelbare gestichten, de omerta bij de maffia en de geheimhouding onder logebroeders garanderen aan praktijken die het daglicht schuwen een lang en onverstoord voortbestaan. Ook over de hedendaagse concentratiekampen hangt de laffe stilte van de listenbrouwers.

Centra zoals deze noemen zichzelf zorgcentra: zij hebben voor de erven van hulpbehoevende ouderlingen een uniek win-win-perspectief uitgedokterd en hun uitbaters wijden zich aan een beroep dat vaker de naam 'roeping' opeist. Want het gaat wel degelijk om uitbaters, de zorgverlening gebeurt allerminst gratis en wie centen derven, worden gewis geweerd, ook al zijn hun zorgen nog zo nijpend. Zo lijkt het op den duur wel alsof de zorg van deze centra vooreerst uitgaat naar de bagage van de hulpzoekenden, of is het dan niet schoon als men elkanders lasten draagt?

Het is een lucratieve investering, zo zeggen de kwatongen het, want men dient het te halen waar het zit en het zit daar nu eenmaal geheel ongelukkiglijk in handen van mensjes die men dan toch niet langer bekwaam kan bevinden om het met de nodige zorgen te besturen. Ongelukkiglijk of eerder gelukkig, zei u? Een beetje hulp, ook in het besturen van fortuintjes, mag toch welkom heten, vooral voor onze dementerenden die het niet helpen kunnen dat zij er zonder acht op te slaan godbetert aldus nog anderen mee helpen. Lang leve dus onze dementerenden, of beter: hun zo zoet in de wacht te slepen erf waarvan niemand zeggen zal dat het ergens terecht komt waar het niet thuis hoort.

En dat niemand daarvan ooit zal reppen, heeft wellicht te maken met de sluwe list der medeplichtigheid. Want de volleerde dief weet het beslist: hij moet de bestolene ook wat gunnen, wil hij zijn slag pas echt goed kunnen slaan. Vandaar het vrijwel waterdicht systeem. Want niet zómaar bestaat het zorgcentrum uit twee afdelingen: een voor normale oudjes en eentje voor wie dementeren. En dat vroeg of laat álle mensen dementeren, wordt hier voor een keertje over het hoofd gezien: het komt erop aan dat het onderscheid bestaat. Voor het besturen van andermans eigendommen is een wettige grond vereist maar tevens wordt aan de betrokkenen de confrontatie bespaard met het feit dat zij nu eenmaal voor dementerend worden gehouden. Uiteraard voor hun eigen bestwil. En ook hier geldt de gulden regel: voor wat hoort wat.

In twee woorden is dit de procedure: vader sterft, moeder erft het huis voor de helft en dankzij de vanzelfsprekende barmhartigheid van de kinderen kan zij daar blijven wonen. Tenminste zolang die barmhartigheid vanzelf spreekt, want eenmaal andere factoren in het spel komen, nemen ook de explicaties een andere wending. Het gaat allerminst om schulden, hebberigheid of nog andere ondeugden – wel neen, uiteraard heeft alles te maken met het feit dat het huis dan toch wat groot wordt voor moeder, ja, zij loopt erin verloren en bovendien dreigt een faillissement door extravagante kosten aan huishoudhulp of zeg maar personeel. En ziedaar het gat in de markt.

En op de markt bieden ze zich aan voor wie niet meer wachten kunnen: de makelaars in fortuintjes, bestaande uit het medisch centrum dat de dementie vast zal stellen en het zorgcentrum dat de onmiddellijke verkoop van het huis vereist voor de onkosten waaraan moeder's helft besteed zal worden. De kinderen kunnen het niet helpen dat de wet nu eenmaal gebiedt dat zij nu – heel wat sneller dan de natuur het had beschikt – worden opgezadeld met die andere helft. Edoch, hoe vaak zegt men niet dat men de natuur soms een handje moet helpen?

Zoals het voorbeeld van de heilige Martinus het toont, bestaat de naastenliefde in het bedekken van de naaktheid van de ander en volgens de islam zijn zij naakt die geen familie hebben om naar hen om te zien. "Ze hebben daar wat ze nodig hebben!" – zo herhalen diegenen die alles in kannen en kruiken deden, en niemand kan het tegendeel bewijzen omdat het leed alleen door de slachtoffers wordt gevoeld. Als iemand naar een ander wuift, heeft elkeen het gezien maar voor de registratie van miskenning en negatie moeten zelfs de meest gesofisticeerde apparaten passen: het kwaad van de verwaarlozing van oude mensen verkapt zich onder de sluier van zorg en bijstand – alvast zolang de bodem van de betrokken spaarrekeningen niet in zicht is – en zo is er nu 'zorg' welke ontbloot en beschaamt in plaats van te bedekken en geborgenheid te bieden.

Een recent experiment in Nederland heeft aangetoond dat landlopers die gratis een comfortabel studiootje aangeboden krijgen met een bescheiden inkomen, dit wel eens willen uitproberen maar reeds na enkele weken afhaken: zij blijken de vrijheid te verkiezen en het harde doch natuurlijke bestaan boven het steriele aanbod waarmee een hypocriete maatschappij haar eigen geweten sust. Kennelijk leeft een mens dan toch niet van brood alleen en blijken de folteringen van de vrieskou en de honger die het leven zozeer inkorten, niet te kunnen concurreren met de kille harteloosheid. Wel integendeel zoeken wie door harteloosheid in de kou staan, zelfs de vrieskou op om middels deze vorm van automutilatie het wrede onrecht aan het licht te kunnen brengen. Geen mens wil tegen elke prijs in leven blijven.

En zo belandt men in het sukkelstraatje dat zich verkapt onder de benaming 'zelfbeschikkingsrecht' maar dat niets anders meer te bieden heeft dan euthanasie, wat een welluidende term is voor de zelfmoord waartoe men aldus wordt gedreven – intussen eveneens geheel wettelijk geregeld en ook godbetert nog in doktershanden.

(Jan Bauwens, 25 april 2015)