De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 12: “Een geheim genootschap van moordenaars”

Aldus luidt de titel van het elfde hoofdstuk van het onderhavige boek van Adam Hochschild over de Congo van Leopold II. Het hoofdstuk behandelt meer bepaald de ontdekking van de bewuste moordenaarsbende door een klerk die tewerkgesteld was in de Antwerpse haven in 1897-1898, namelijk Edmund Dene Morel. Hochschild verwees reeds in zijn inleiding naar de ontdekking die Morel deed (1) en bij het slot van het eerste deel van zijn tweedelig boek vormt die ontdekking het keerpunt van het hele verhaal. (2)

Toen de wrede ontdekking gedaan werd, was Leopold zowat op het hoogtepunt van zijn roem. Met de opbrengsten van ivoor en rubber had de koning megalomane projecten opgestart. “Een reeks monumenten (…) werden overal in België gebouwd. In zijn lievelingsbadplaats Oostende stak Leopold miljoenen franken in een promenade, verscheidene parken en een tribune met een wirwar van torentjes (voor de opening versierd met vijfentachtigduizend geraniums) voor de racebaan die hij regelmatig bezocht. (…) een golfbaan in het nabijgelegen Klemskerke, een koninklijk chalet in Raversijde en eindeloze renovaties en uitbreidingen van het kasteel van Laken.” (3), welke hij schonk aan zijn land dat dan het onderhoud ervan betaalde terwijl hij er uiteraard bleef wonen. Hij investeerde ook in een spoorlijn in China, kocht daar grond en ruilde Chinese arbeiders voor de spoorlijn die hij bouwde in de Congo voor het snelle transport van zijn jaarlijkse oogst van “meer dan vijf miljoen kilogram rubber” (4) tegen Congolese soldaten voor China. Van de Chinese arbeiders bezweken de meesten onder het werk. “Een aantal van hen werd later meer dan zevenhonderdvijftig kilometer ver het binnenland in aangetroffen. Ze waren gewoon in de richting van de opgaande zon gelopen in een poging de oostkust van Afrika te bereiken om vandaar naar huis te reizen”. (5) Ook uit de Caraïben te werk gestelde arbeiders bezweken onder het werk. “Wanneer 's ochtends de jachthoorn klonk, legden meutes boze arbeiders de lichamen van hun makkers die in de nacht waren gestorven aan de voeten van Europese opzichters.” (6) Er waren pogingen tot opstanden en doodsverlangen klonk uit de liederen van de zwarte slaven opgetekend door een Zweedse missionaris: “We zijn het zat te leven onder deze tirannie/(...)/we weten dat we zullen sterven, maar we willen sterven/(...).” (7) In 1895 kwam Leopold in opspraak nadat de Ier Charles Stokes, concurrent-ivoorhandelaar van Leopold, onder beschuldiging van wapenverkoop aan Afro-Arabieren door de Force Publique van Leopold werd gezocht, aan de oostgrens van de staat werd gevonden en ter plekke werd opgehangen. (7) Leopold bekende de 'fout' en werd erom geprezen. Zijn roem nam nog toe. Op de wereldtentoonstelling van 1897 in Brussel, waar meer dan een miljoen bezoekers kwamen, werden naast Afrikaanse voorwerpen ook tweehonderdzevenenzestig zwarte mannen, vrouwen en kinderen tentoongesteld. Leopold, die nooit in de Congo was, ging zelf ook kijken en toen hem werd verteld dat sommigen spijsverteringsstoornissen hadden doordat het publiek hen snoep gaf, liet hij een plakkaat ophangen met de tekst: “DE ZWARTEN WORDEN GEVOERD DOOR HET ORGANISATIECOMITE”. (9)

Toen was het dat Edmund Dene Morel zijn nare ontdekkingen deed als klerk bij de Elder Dempster, de scheepvaartmaatschappij waarvan de stoomboten afvoeren naar de westkust van Afrika. Vooreerst stelde hij vast dat enorme ladingen wapens naar de Congo werden gevoerd waarbij hij zich afvroeg waarvoor die dan mochten dienen. (10) Ten tweede viel het hem op dat de hoeveelheid rubber en ivoor die in Antwerpen binnenkwam (telkens ladingen ter waarde van tientallen miljoenen guldens) een veelvoud was van de door de regering van de Congo op papier aangegeven hoeveelheid, waarbij hij zich afvroeg wie dan die hoge winsten opstreek. Tenslotte: “'(...) van alle importen die naar de Congo gingen bestond zo'n tachtig procent uit artikelen die niets met handelsdoeleinden hadden uit te staan. Niettemin exporteerde de Congo steeds grotere hoeveelheden rubber en ivoor waarvoor de inheemse bevolking, uitgaande van de importstatistieken, niets of vrijwel niets ontving. Hoe werd dit rubber en ivoor dan verkregen? Zeker niet door middel van commerciële handel. Er kwam niets binnen om te betalen voor wat eruit kwam.' (…)” Adam Hochschild: “We weten nu dat de waarde van het rubber, het ivoor en de andere rijkdommen die (…) naar Europa kwamen (…) ongeveer vijf maal zo groot was als van de goederen die ten behoeve van de Afrikanen naar de Congo werden verscheept. (…) Ze kregen duidelijk niets betaald.” Morel concludeerde dat er slavernij in het spel moest zijn. “'Deze getallen vertelden hun eigen verhaal (…) Alleen dwangarbeid van een afschuwelijke en voortdurende soort kon zulke ongehoorde winsten verklaren. (…) Ik werd geconfronteerd met een geheim genootschap van moordenaars met een koning als deelgenoot.'” (11)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 23 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), pp. 7-8.

(2) O.c., pp. 181-184.

(3) Ib., p. 172.

(4) Ib., p. 175.

(5) Ib., p. 174.

(6) Ib., p. 175.

(7) Ib., p. 176.

(8) Ib., pp. 177-178.

(9) Ib., p. 180.

(10) Ib., pp. 183-184.

(11) Ib., p. 184.

De waarheid over de derde wereldoorlog

Aflevering 4: Het voorwendsel en het doel

De in 1623 in Clermont-Ferrand geboren wis- en natuurkundige, filosoof en theoloog Blaise Pascal was niet de eerste de beste. Iedereen kent de natuurkundige Wet van Pascal die zegt dat een druk op een vloeistof in een vat zich in alle richtingen voortplant (1) maar Pascal was ook degene die samen met de met zijn stelling beroemd geworden Pierre de Fermat de basis legde voor de waarschijnlijkheidsrekening welke op zijn beurt het fundament is voor de kwantummechanica en over Pascal zegde Fermat dat er geen wiskundig probleem was dat deze man niet kon oplossen. Ook de integralen komen van Pascal, de pascaline is de naar zijn uitvinder genoemde eerste mechanische rekenmachine en de twintig jaar jongere Isaac Newton zegde veel aan Pascal te danken te hebben.

In zijn Kritik verwijst Rudolf Boehm naar Pascal die de middeldoelomkering heeft besproken. Pascal zegt dat de mens zich gedraagt alsof hij niet moet sterven: hij vermaakt zich (met onder meer de filosofie) alsof het leven een spel was en zijn tijd onbeperkt. Door middel van dit vermaak ('divertissement') vlucht hij in illusies en dit middel is zijn doel. (2) Ook Fichte toont hoe in het tijdperk van het verderf de drift domineert en het leven een spel wordt. De mensen achten zichzelf goden en willen alles doch zij bereiken helemaal niets. Marx laat zien hoe de behoeftebevrediging een voorwendsel wordt om ongeremd te kunnen produceren, waarbij de zin uit de arbeid wegebt en de mens van zichzelf vervreemdt. Parkinson beschrijft de vervreemding in de bureaucratie als vorm van heerschappij: vergrijzende ambtenaren pogen hun eindigheid te verdoezelen door zich vast te klampen aan eindeloze en doelloze arbeid. En Boorstin legt uit hoe de massa haar dominerende levensdoelen (de moderne cultuur) vervult door zich uit te leven in een doelloze omgang met de middelen en dit onheil vloeit voort uit extravagante verwachtingen: de mens doet alsof hij onsterfelijk is en hij speelt zijn leven waardoor hij zijn menselijkheid verspeelt. Terwijl hij gelooft het menselijke te overstijgen, verliest hij het. Uitgerekend in de poging zelf om godgelijkheid te realiseren, komt de verkeerdheid daarvan aan het licht. (3)

In zijn Kritik duidt Rudolf Boehm Pascal aan als de ontmaskeraar van de middeldoelomkering, met name in zijn Pensées. Het is de hoogmoed, het streven naar godgelijkheid, wat de mens doet vallen, zegt Pascal: de goddelijkheid van de ellendige mens bestaat alleen in zijn fantasie, in zijn gedachten. Tegen de ellende en de dood valt niets anders te bedenken dan er niet aan te denken. Vandaar zoeken mensen afleiding ('divertissement') om hun dodelijke levenseinde niet te moeten zien: in de filosofie, in de oorlog, in het spel, in de wetenschappelijke arbeid. (4)

Daarbij is nu de middeldoelomkering bij uitstek zichtbaar in het spel: we nemen aan dat de gokker speelt (middel) voor geldwinst (doel) maar in feite is het omgekeerde waar: de geldwinst is slechts een voorwendsel (dus geen doel doch een middel) om te kunnen spelen, zodat het spel zelf het doel is. Het voorwendsel is onontbeerlijk maar het doel is het spel, het 'divertissement', de afleiding die ons ons trieste lot moet doen vergeten. Rudolf Boehm verwoordt de essentie van de middeldoelomkering bij Pascal als volgt: “De haas die men achterna rent - men zou hem niet moeten hebben, indien hij zo werd aangeboden ... Deze haas zou ons niet beschermen tegen de aanblik van de dood en van de ellende die er ons nog van afhouden, maar de jacht beschermt er ons tegen.’ De jacht schijnt een middel tot het doel: de haas neerschieten. De haas blijkt een voorwendsel te zijn, hoewel een onontbeerlijk voorwendsel. De jacht is geen louter middel; in de jacht zelf ligt de belangstelling. Hij leidt af.” (5)

Karl Marx (1818-1883) bevestigt het vermoeden van Fichte: het tijdperk van het kapitalisme wordt gekenmerkt door productie ter wille van de productie. Men verkoopt niet (wat men kan missen) om te kopen (wat men nodig heeft) maar men begint nu ook (ongeacht wat) te kopen om het te verkopen (met winst), en dat is speculeren, dat is kapitalisme: het eindeloze, rusteloze opkopen en slijten van om het even wat met niet langer de behoeftebevrediging als doel maar wel de eindeloze zucht naar steeds meer winst. De wens om de natuurlijke behoeften te bevredigen is niet langer de motor van de arbeid maar het winstbejag en voor wie zich vermaken met de jacht op winst, speelt alleen de ruilwaarde van de waren nog een rol: hun gebruikswaarde is van geen tel meer, het is nog louter een voorwendsel. Hetzelfde geldt dan uiteraard ook voor de arbeid en voor de arbeiders en de consumenten: wie jagen op winst, interesseren zich niet langer aan mensen die het beste van zichzelf leggen in het voortbrengen van nuttige zaken: alleen de arbeidskracht belangt hen aan en arbeiders worden vervangbaar door nieuwe arbeidskrachten en door machines; het nut van de producten is bijzaak, hoofdzaak is dat zij kopers vinden want ook tot kopers worden de mensen in dit systeem herleid en zij zijn pas winstgevend als men hun zaken kan verkopen die hun geld niet waard zijn zodat bedrog de regel wordt. Nuttige en onvervangbare waren zoals (levensnoodzakelijk) voedsel en (eindige) grondstoffen worden vernietigd en mensen worden getaxeerd, tot hun economisch nut herleid en vervangbaar geacht terwijl, paradoxaal genoeg, aan het ruilmiddel geld een (bijna) intrinsieke waarde wordt toegekend: voedsel wordt vernietigd, kostbare grondstoffen weggegooid en mensen afgedankt om de koers van een munt te sturen; (vooralsnog) 'gratis' gezonde lucht en water worden evenmin gewaardeerd als gratuite arbeid en mensen zonder papieren worden massaal en straffeloos ingezet als slaven: zij moeten onderdoen voor rashonden die immers duur worden verkocht. Op die manier gaat uiteindelijk al het intrinsiek waardevolle eraan: de gezondheid wordt vernield van zodra zieken meer renderen en het ongeluk tout-court wordt gecreëerd door wie winst slaan uit het afkopen ervan. De handel in nutteloze en zelfs schadelijke zaken neemt toe als zij maar een hogere ruilwaarde hebben, wat bijvoorbeeld geldt voor drugs, die immers duurder zijn dan brood, ook al doden zij in plaats van te voeden. Op die manier zal het kapitalisme uiteindelijk alles vernietigen.(6)

De huidige pandemie illustreert de genoemde wetten uitnemend. Van mondmaskers zeggen specialisten dat zij niet werkzaam zijn als zij niet voorradig zijn en komen zij eenmaal in productie, dan worden zij door diezelfde specialisten aangeprezen en door politici verplicht. Vaccins vermelden de bijwerking van hun onwerkzaamheid voor 5 tot 40 percent van de ingeënten terwijl zij bedoeld zijn om 0,2 percent van de bevolking te redden, een segment dat zich uiteraard situeert binnen de groep van de 5 tot 40 percent voor wie de vaccins onwerkzaam zullen blijven maar deze volstrekt nutteloze en zelfs schadelijk waren moeten en zullen worden verkocht omdat ermee wordt gespeculeerd: de geldwinst staat voorop en dat succes rechtvaardigt het moordende kwaad. Een toenemende door het kapitalisme afgestompte massa acht zich in het bezit van 'gezond verstand' waar zij oordeelt dat wie niet (langer) economisch nuttig zijn, het recht verliezen om te leven. God schept het leven maar het gouden kalf verspert de toegang ertoe en eist als tol het ware, het goede en het schone op maar eenmaal de ziel verdwenen, geeft alras ook het leven de geest. (7)

Al het gezegde geldt nu ook voor de oorlog die immers het verlengstuk is van de economie. Hij is een vermaak, precies zoals de jacht waarover Pascal het heeft en het uiteindelijke doel ervan is het doden als zodanig, wat 'triomferen' wordt genoemd. De moordlust is het doel van de oorlog, het botvieren van de moordlust. Dat is eveneens het geval met het fascisme, het totalitarisme, het nazisme: de bedrijvigheid zelf van het doden, het massaal ombrengen van mensen, schenkt voldoening aan het stelletje sadisten dat aldus uit de bol gaat ten koste van straks de hele goddelijke schepping. Als men de kopstukken van ook deze oorlog goed bekijkt en beluistert, weerspiegelen ze alleen maar dezelfde mentaliteit, drift of beter 'duivelse ziekte' die ook Leopold II in de greep had. Met het fortuin buitgemaakt met de handel in ivoor en rubber ten koste van tien miljoen mensenlevens, bouwde de megalomane vorst de Brusselse triomfbogen, waarover Emile Vandervelde zegde dat men die weldra 'de Bogen van de Afgehakte Handen' (8) zou gaan noemen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 22 december 2022)

Verwijzingen:

(1) De Wet van Pascal luidt: “Een druk die wordt uitgeoefend op een vloeistof die zich in een geheel gevuld en gesloten vat bevindt, zal zich onverminderd in alle richtingen voortplanten.”

(2) Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm, ; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 960.

(3) Boehm, Rudolf. (1977), par. 17; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 960.

(4) J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 961.

(5) Boehm, Rudolf. (1977), par. 18, eerste deel; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 961.

(6) Boehm, Rudolf. (1977), par. 19. J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 963-964.

(7) Boehm, Rudolf. (1977), het eerste stuk van paragraaf 20. De (nog te vervolgen) theorie werd hier wat ingeperkt en vereenvoudigd, abstracte formules werden waar mogelijk door voorbeelden vervangen. J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 963-964.

(8) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 169.

Mededeling:

Een lezer wees ons er op dat de jongste tekst op deze blog gedeeltelijk onleesbaar was. Bij nazicht bleek de op de blog gepubliceerde tekst af te wijken van het oorspronkelijke document: woorden werden herhaald en stukken tekst waren weggelaten of verplaatst. De oorzaak van de wijzigingen is ons onbekend. Waarschijnlijk gaat het om een technische storing onder de verantwoordelijkheid van bloggen.be.

J.B., 21.12.2022

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 11: Het afhakken van handen en hoofden

Ooit maakte Timur Leng piramides van afgehakte hoofden om volkeren te dwingen zich te onderwerpen en een gelijkaardige methode beval ook het Congo-bewind van Leopold aan in het Manuel du voyageur et du résident au Congo, handelend over het afdwingen van gehoorzaamheid, bijvoorbeeld door het nemen van gijzelaars: “In Afrika is het maken van gevangenen (…) gemakkelijk te doen (…). Als je het gevoel hebt dat je genoeg gevangen hebt, dien je uit hun midden een oude persoon te kiezen (…) stuur haar naar haar dorpshoofd om onderhandelingen te beginnen. Het dorpshoofd, dat zijn mensen vrij wil zien, zal gewoonlijk besluiten afgevaardigden te sturen.” (1) Adam Hochschild: “Zelden biedt de geschiedenis ons de gelegenheid zulke gedetailleerde instructies te zien voor het uitoefenen van een schrikbewind.” (2) Eén van de dertig redactieleden van het handboek was Léon Rom, de man die zijn tuin omzoomde met hoofden van ongehoorzame zwarten op palen gespiesd. (3) Waarom?

Na Stanley met zijn schrikbewind trok in 1890 een voorname zwarte Amerikaanse missionaris naar de Congo: William Sheppard. Hij werd er naartoe gestuurd door de Amerikanen als bruggenhoofd om na de tijd van de slavernij de miljoenen Amerikaanse zwarten terug te kunnen zenden naar hun land van herkomst (van hun voorouders) en hijzelf zou daar twintig jaar werken, geliefd door zijn (kunstenaars)volk, de (Ba)Kuba. Maar acht jaar later plunderde Leopolds leger ook dit volk en wel met de bedoeling gijzelaars te maken... om aan rubber te komen.

Vroeger al had Columbus (1451-1506) het rubber gezien in West-Indië en het kreeg zijn naam omdat men er potloodlijnen kon mee uitwissen ('rub out'). In Belfast vond John Dunlop de opblaasbare rubberband uit die de firma Dunlop begon te produceren in 1890, waarop een fietsrage volgde en niet veel later kwam dan de auto. Macintosh maakte er textiel waterdicht mee (voor de vervaardiging van een macintosh, een regenjas) en het kreeg nog talloze andere toepassingen in de industrie zodat er wereldwijd een grote vraag naar rubber kwam. Rubber werd geoogst uit rubberranken maar ook uit rubberbomen en de rubberkoorts verdrong de ivoorkoorts: “Tussen 1890 en 1904 groeiden de totale winsten van rubberwinning in de Congo met een factor zesennegentig. Rond de eeuwwisseling was de Etat Indépendant du Congo verreweg de meest winstgevende kolonie in Afrika geworden” (4) - vooral ook omdat de winning van rubber alleen fysieke arbeid vereiste.

“Om wild rubber te winnen moesten mensen zich wijduit verspreiden door het regenwoud en vaak in bomen klimmen. (…) Rubber is gestold sap; het Franse woord ervoor, caoutchouc, is afgeleid van een woord van de Zuid-Amerikaanse indianen dat betekent: 'het hout dat huilt'. (...)” (5) Het gaat om een rank waarin een snee moest worden gemaakt, waaruit langzaam het sap druppelde dat werd opgevangen in een emmer, een zwaar en gevaarlijk werk, hoog in de bomen. “Een (rubber)tapper moest het siroopachtige rubber drogen zodat het zou stollen; vaak lukte dat alleen door de substantie uit te smeren over zijn armen, dijen en borst” (6), begrijpelijkerwijze een pijnlijke zaak. “De inboorling houdt er niet van rubber te maken. Hij moet ertoe worden gedwongen.” (7) Die dwang gebeurde zoals gerapporteerd door onder meer een Britse vice-consul in 1899: soldaten plunderen een dorp en gijzelen de vrouwen “'totdat het stamhoofd van het district het verlangde aantal kilogrammen had binnengebracht. (Dan) werden de vrouwen terugverkocht aan hun eigenaars voor een paar geiten per stuk, en zo ging hij verder van dorp tot dorp totdat de verlangde hoeveelheid rubber was ingezameld.'”” (8) Bij weigering werden vrouwen gedood of verkracht. (9) De methode van de quota werd gebruikt zoals ook in het slavenarbeidssysteem van de sovjetgoelag in Siberië waar ertsen moesten worden binnengebracht. (10) Er werd gewerkt met de zweep en met bedrijfseigen milities en er was uiteraard ook de “Force Publique “die vaak hun vuurkracht ter beschikking stelden van de contracterende bedrijven” (11), bijvoorbeeld wanneer er gijzelaars moesten worden gemaakt. (12) “Enorme aantallen Afrikanen werden geronseld (…): in 1906 vermeldden de boeken van de ABIR (Anglo-Belgian India Rubber and Exploration Company) alleen, verantwoordelijk voor slechts een klein deel van de rubberproductie in de Congostaat, zevenenveertigduizend rubbertappers.” (13) “Overal langs de rivieren liepen colonnes uitgeputte mannen met manden vol klonterige grijze rubber op hun hoofd soms dertig kilometer of meer om zich te verzamelen bij de woning van Europese agenten, die op hun veranda's zaten en de ladingen rubber wogen. Op één inzamelpunt telde een missionaris vierhonderd mannen met manden rubber. (Het werd) gekneed (en) in de zon te drogen gelegd. Vervolgens (…) vervoerd (…) naar Europa.” (14) Er werd betaald met “een stuk textiel, kralen, een paar lepels zout (…), zaken die allemaal vrijwel niets kosten (…). Bij minstens één gelegenheid werd (…) betaald in mensen. (Een in 1901 in de buurt van de Stanleywatervallen vastgelegde getuigenis:) 'Hij heeft me zes vrouwen en twee mannen gegeven./ Als betaling voor de rubber (…) waarbij hij me vertelde dat ik hen kon opeten, of hen kon doden, of hen kon gebruiken als slaven - wat ik maar wilde.'” (15) In 1899 vond Sheppard (in opdracht op zoek naar de oorzaak van verzetsopstanden) “met bloed doordrenkte grond, vernielde dorpen en veel lijken; de lucht was zwaar van de stank van rottend vlees. (Hij zag) grote hoeveelheden voorwerpen die werden gerookt (…) en daar waren ze, de rechterhanden, ik telde ze, eenentachtig bij elkaar'”. Zij vormden de bewijzen voor de gedode zwarten. “(...) Hij liet Sheppard trots enkele lichamen zien waar de handen van afkomstig waren. Het roken werd gedaan om de handen te verduurzamen (…). Het afhakken van handen was een opzettelijk beleid, zoals zelfs hoge ambtenaren later zouden toegeven. (Zo) vertelde Charles Lemaire na zijn pensionering: 'zodra het ging om rubber, schreef ik naar de regering: “Om rubber te verzamelen in het district (…) moet men handen, neuzen en oren afhakken”'. (16) Bij weerspannigheid tegen het rubberregime “schoten strijdkrachten van de overheid of de bedrijven soms iedereen dood die ze in het oog kregen, zodat de boodschap doordrong tot de nabijgelegen dorpen.” (17) “Het standaardbewijs (dat iemand inderdaad was doodgeschoten) was de rechterhand van het lijk. (…) 'Soms', zei een officier tegen een missionaris, gebeurde het dat soldaten 'een patroon afvuurden op een dier waarop ze joegen. Dan hakten ze een levende man de hand af.” (18) Een officier van de Force Publique vertelt wat hij deed om gehoorzaamheid af te dwingen: “Eén voorbeeld was genoeg: honderd afgehakte hoofden en sindsdien zijn er voldoende voorraden op de basis geweest. Mijn doel is uiteindelijk humanitair. Ik heb honderd mensen gedood (…) maar daardoor kregen vijfhonderd anderen de kans te blijven leven.'” (19) Zo “konden sadisten (…) hun lusten volop botvieren.” (20) Adam Hochschild beschrijft er een aantal in detail met naam en toenaam. (21)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 166.

(2) O.c., p. 166.

(3) Ib., p. 166.

(4) Ib., p. 164.

(5) Ib., p. 164.

(6) Ib., p. 165.

(7) Ib., p. 165.

(8) Ib., p. 165.

(9) Ib., pp. 165-166.

(10) Ib., pp. 166-167.

(11) Ib., p. 167.

(12) Ib., p. 167.

(13) Ib., p. 167.

(14) Ib., p. 168.

(15) Ib., p. 168.

(16) Ib., pp. 168-169.

(17) Ib., p. 169.

(18) Ib., p. 169.

(19) Ib., p. 170.

(20) Ib., p. 170.

(21) Ib., p. 170.

De waarheid over de derde wereldoorlog

Aflevering 3: Het dak

In zijn boek uit 1998, getiteld: De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, vertelt de Amerikaanse historicus Adam Hochschild hoe bij de kolonisatie van de Congo onder de Belgische koning Leopold II in de laatste decennia van de negentiende en in de eerste decennia van de twintigste eeuw, beschavingswerk en bestrijding van de slavenhandel wordt voorgewend om de plundering van een vreemd territorium en een navenante genocide van de plaatselijke bevolking te kunnen verwezenlijken en meteen te verkappen. De gebruikte methode werd in een meer algemene en filosofische context uitvoerig beschreven door de Duits-Belgische wijsgeer Rudolf Boehm in diens Kritik der Grundlagen des Zeitalters uit 1973 als de zogenaamde middel-doelomkering. Om het met een voorbeeld van Blaise Pascal te omschrijven: onder het voorwendsel de honger te bestrijden komt de jager tegemoet aan zijn eigenlijke doel dat bestaat in het plezier van de jacht en op die manier wordt het voorgewende doel (het voedsel) het middel om het eigenlijke doel (de jacht), dat bedrieglijkerwijze als middel werd voorgesteld, te bekomen.

Verwant aan de middeldoelomkering is de verwisseling van enerzijds drijfveren of motieven en anderzijds redenen, waarbij de motieven de werkelijke redenen zijn die echter worden verzwegen of worden verborgen onder de leugenachtig opgegeven redenen welke in feite argumenten zijn. Een bijzonder onderdeel van de argumentatieleer is de leer van de drogredenen en niet zomaar worden de argumentatieleer en de retorica of de welsprekendheid soms stoutweg benoemd als de bij uitstek door advocaten zo veelvuldig beoefende 'kunst van het liegen'. De discrepantie tussen redenen en drijfveren weerspiegelt zich tenslotte eveneens in de kloof die gaapt tussen de werkelijkheid en de kennis daarvan of beter: de theorieën daarover, want weliswaar is de werkelijkheid één maar haar beschrijving is alles behalve eenduidig, om niet te zeggen dat er zoveel verschillende en elkaar tegensprekende theorieën over de werkelijkheid bestaan of denkbaar zijn dat alleen al dit aantal kan gelden als een afdoend bewijs voor de stelling dat niet één ervan juist kan zijn. En dit bedrog bereikt zijn climax waar bijvoorbeeld in de politiek de beschrijvingen alsnog aanspraak maken op een hoger werkelijkheidsgehalte dan de beschreven dingen en feiten: quod non est in scriptis, non est in mundo. Mensen zonder papieren worden als onbestaande beschouwd terwijl louter papieren die geen enkele realiteit dekken, erkenning afdwingen voor wat niet bestaat doch enkel wordt voorgewend.

En zo belanden we bij het bijzondere feit dat onze samenleving enkel bestaat in de opgesplitste vorm waarbij de maatschappij zoals zij over zichzelf spreekt, niet alleen grondig verschilt van de maatschappij zoals zij in werkelijkheid functioneert maar dat zij daar tevens lijnrecht tegenover staat.

Dat vandaag een geleerde uitpakt met de idee dat senioren in zorginstellingen zich bijvoorbeeld inzake de tijdstippen van opstaan en slapengaan helemaal niet horen te schikken naar de regels van het huis maar dat zij daarover zelf moeten kunnen beslissen omdat zij daar in de eerste plaats wonen, maakt duidelijk dat de schending van elementaire mensenrechten een vanzelfsprekendheid kon worden in een samenleving die pretendeert deze te verdedigen doordat de voorstelling van zaken in feite prevaleert op de dingen zelf, met andere woorden: omdat de leugen er meer in de pap te brokken heeft dan de waarheid, wat vanzelfsprekend een consequentie is van het recht van de sterkste. Als de zwakkere liegt, wordt hij terechtgewezen en gestraft maar de sterkere zal a priori aan elke terechtwijzing ontsnappen zolang de waarheid een product is van de macht.

Bejaardentehuizen dienen voor de verzorging van bejaarden maar tegelijk dienen zij ook voor de financiële verrijking van de betrokken investeerders. Mensen studeren voor arts ter verzorging van de zieken maar tegelijk doen zij dat gebeurlijk ook om zich een zekere sociale status te verwerven, al kan men nooit zeggen dat die status geen ongewilde bijwerking is, ook al blijkt bijvoorbeeld het aantal priesterroepingen recht evenredig af te nemen met het verlagen van de status van dit beroep. Mensen studeren om kennis op te doen maar omdat die dan weer in functie staat van beroepsuitoefening terwijl de job noodzakelijk kan zijn voor de zelfinstandhouding, staat studeren niet alleen in dienst van het weten maar evenzeer van het eten. Het is met andere woorden niet altijd even duidelijk hoe de vork aan de steel zit maar het bestaan van de dubbele boekhouding en de dubbele moraal kunnen niet worden ontkend.

Of men in een zorginstelling überhaupt nog kan wonen is zeer de vraag omdat dit wonen onderworpen is aan condities die men niet altijd volledig in handen heeft zodat het uiteindelijk nimmer gegarandeerd kan worden. Dit terwijl het wonen een vanzelfsprekendheid zou moeten zijn precies zoals het hebben van een eigen lichaam waarover men het meesterschap heeft maar ook dit laatste is allang niet meer het geval. Het eigen lichaam is verbonden met de gezondheid welke voor een almaar toenemend deel wordt beheerd door derden die men voor deze dienst betaalt met een inkomen dat op zijn beurt zijn onzekerheid onder meer aan een gezondheidstoestand heeft te wijten. Zoals men voor de bestaanscondities van zijn woonst afhankelijk is van een inkomen en van gas, water, elektriciteit en zo meer, zo ook beheert men niet langer het eigen lichaam en de eigen geest, die men immers veeleer huurt tegen de prijs van hun tewerkstelling in projecten waarvan de uiteindelijke betekenis onbekend blijft alsook degene of degenen die ze uitvoeren. Er bestaat met andere woorden een slavernij welke te maken heeft met het lichaam maar er bestaat eveneens een slavernij welke de woonst betreft waarin het lichaam zijn onderdak heeft.

Wonen heeft te maken met het ruimtelijke aspect van ons bestaan en met onze fysieke kwetsbaarheid maar in een kapitalistisch bestel wordt ook de territoriale factor steeds belangrijker in de betekenis van eigendom. Eigendom is geen vanzelfsprekendheid terwijl de persoonlijke integriteit en de privacy mensenrechten zijn die alleen maar gevrijwaard kunnen worden door middel van eigendom dat allerminst een recht is waarop iedereen zomaar aanspraak zou kunnen maken. Mensen en dan vooral ouderen in zorginstellingen moeten zich bezinnen over hun privacy omdat die een conditie is voor het menselijk bestaan. Iemand kan weliswaar overleven zonder privacy maar hij kan dat evenwel niet als mens omdat, om het simpel te houden, de mogelijkheid tot het hebben van geheimen een voorwaarde is voor het kunnen bestaan van de persoon die ze koestert. Het alziend oog van de camera die zogezegd onze veiligheid moet garanderen, fnuikt niet alleen onze vrijheid maar vernietigt reeds het eigen Zijn als zodanig door het openbaar te maken en voor principieel iedereen toegankelijk. Een mens is onderworpen aan het oog van wie hem gadeslaan van zodra hij niet ziet wie hem zien en dus van zodra hij naar het bestaan en de bedoelingen van wie hem volgen slechts het raden kan hebben. Terwijl hem gezegd wordt dat hij door de camera wordt beveiligd, weet hij zich slechts belaagd en vooral beroofd van de vrijheid om te handelen omdat hij niet langer handelt in een wereld die alleen van hem is en van niemand anders. Die vrijheid bezit men in zijn droom maar het kunnen meenemen van zijn droom naar het werkelijke leven is de voorwaarde voor een leven dat het volstrekt voorspelbare bestaan van de dode sterren en planeten overstijgt omdat een volwaardig menselijk bestaan samenvalt met de mogelijkheid van de realisatie van zijn dromen.

De woonst is de plek waar men zich uit de openbaarheid terug kan trekken en waar men zich dus kan losmaken van de blik van derden. De wetenschap dat men de blik van vreemden van zich afgeworpen heeft doordat men bijvoorbeeld het licht heeft gedoofd en de vensters en de deuren heeft gesloten, is noodzakelijk voor de terugtrekking in de droom welke pas kan intreden van zodra men zich heeft overgegeven aan de slaap. De overgave aan de slaap vergt het loslaten van de controle over zichzelf en die vereist uiteraard dat het aan derden onmogelijk wordt gemaakt om controle te krijgen over de slapende. Dat de slapende zich overgeeft aan de slaap en aan zijn droom houdt in dat hij terecht komt in een wereld waarover hij en hij alleen het meesterschap bezit omdat het zijn wereld is en die van niemand anders. Ontbreekt deze privacy dan is sprake van indringers en die kunnen hun onrecht nooit verantwoorden door te verwijzen naar de veiligheid van wie zij aldus aan hun blik onderwerpen.

Uiteraard staat in het donkere jaareinde het wonen centraal en het wordt uitgebeeld door de stal die zich nu tijdelijk binnenin elk huis ontpopt: de stal is het huis van het kerstekind dat in zijn latere leven geen steen zal vinden om het hoofd daarop te laten rusten. De woonst die een einde moet maken aan de rusteloosheid welke de daklozen door de straten jaagt, ontbreekt voor alsmaar meer mensen. De eigendom is voorbehouden aan de happy few maar ook de huurders dreigen hun tijdelijke nederzettingen te verliezen in gevolge de noodzaak welke de oorlog begeleidt en in de verte doemen reeds de kazernes op die al realiteit zijn voor de miljoenen oorlogsvluchtelingen die men in Turkije en op de Griekse eilanden heeft tot staan gebracht. Zij wachten in barakken waarvan iedereen intussen wel weet dat wie er wordt ondergebracht elk vooruitzicht moet missen om daar ooit nog weg te komen, wat uit het wachten de daaraan inherente hoop weg rooft. Handelen is een activiteit, wachten is een passiviteit maar wachten naar niets of naar niemand is nog iets heel anders dat maar moeilijk in woorden gevat kan worden.

Edoch, zoals ook elders vaker het geval is, raken ook hier de uitersten elkaar en bespeurt men gebeurlijk een verwantschap tussen het wachten op niets en de rust welke het wonen schenkt want ook wonenden lijken te wachten zonder dat ook maar iets dit wachten nodig maakt. De daklozen lijken hier te gelijken op de superrijken zoals de compleet verzadigden gelijken op de niet meer levenden en zoals zij die het hoofd kunnen bieden aan quasi al hun behoeften, gelijken op degenen die quasi al hun behoeften hebben kunnen bevredigen. Als de heerlijkheid van de verrijzenis bestaat, dan vereist zij de gruwel van de kruisdood, zoals de christelijke theologen beweren. De donkere zes weken gaan noodzakelijk vooraf aan het licht van Pasen, de nacht aan de dag, het wroeten aan de rust, het zoeken aan het vinden.

Heel binnenkort zal ook voor de gezeten burgers het dak geen bescherming meer bieden en zal men zijn toevlucht nemen tot de schuilkelders voor de eeuwigheid.

(J.B., 20 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998).

(2) Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm . Voor een synthese, zie: Panopticum Corona (http://blogimages.seniorennet.be/tisallemaiet/attach/170161.pdf )