Macho's en kernwapens

Humaniteit of menselijkheid verwijst naar vredelievendheid en naar de bereidheid tot samenwerking, de fundamenten voor de stichting en voor de ontwikkeling van maatschappijen en van de wereld. Het tegendeel van humaniteit is een gebrek eraan: het is onmenselijkheid, het is een tekort aan inzicht, het is immoraliteit, onverstand, egoïsme, opportunisme en vijandigheid. Hoog ontwikkelde maatschappijen cultiveren vrede en samenwerking en ook andersom zijn vredelievendheid en samenwerking essentieel voor de ontwikkeling van een gemeenschap.

Maar er zijn altijd mensen die niet mee zijn en zo zijn er gevangenissen om hen af te zonderen of nog andere instituten, want de maatschappij wil zich tegen hen beveiligen. Menselijke samenwerking vergt een hoge graad van vrijheid en wie met vrijheid niet kunnen omgaan en ze misbruiken, vormen belemmeringen.

Vredelievendheid en bereidheid tot samenwerking worden wel eens vrouwelijke eigenschappen genoemd en wellicht terecht want alle mensen danken hun leven aan een vrouw, een moeder. De moeder staat aan het hoofd van een gezin, zij brengt kinderen ter wereld en zij voedt en onderwijst hen: het is van hun moeder dat alle mensen de taal leren die daarom de moedertaal genoemd wordt. De moeders geven de cultuur van de gemeenschap aan hun kinderen door. Er is een verstandhouding onder alle moeders ter wereld en die beperkt zich niet tot mensen, zij overschrijdt de grenzen van de soort en zo bijvoorbeeld voelen moederkatten zich bij mensenmoeders veilig met hun jongen omdat zij op de een of andere manier begrijpen dat zij een gelijkaardig lot delen. Het moederschap lijkt daar zelfs belangrijker dan het behoren tot een welbepaalde soort.

Volgens sommigen zijn vaders in zekere zin (door hun echtgenoten) getemde mannen. Vooraleer zij huwen, zouden heel wat mannen immers ongetemd zijn of niet gedomesticeerd. Domesticatie is een begrip dat van toepassing is op dieren en op planten die door mensen thuis (in hun 'huis' of 'domus') geteeld worden maar in een bredere zin is domesticatie verwant met beschaving en zou men kunnen zeggen dat moeders hun kinderen domesticeren of beschaven alsook hun echtgenoten. Voordien vertonen mannen machogedrag; als zij vechten en winnen, kloppen zij zich op de borst zoals hun verre voorouders, de mensapen.

Machogedrag treedt vooral op bij wie er behoefte aan voelen om hun mannelijkheid te bewijzen en dat gebeurt vaker bij onvolwassenheid en dus in de puberteit. Het euvel steekt dikwijls een tweede keer de kop op als de groei zich omkeert en de ouderdomsdementie doorbreekt. In andere gevallen is machogedrag of overdreven mannelijkheid eerder lachwekkend, ongepast maar soms ook gevaarlijk. Het kan zich manifesteren als minachting voor vrouwen en voor vrouwelijke trekjes, vooral waar die optreden bij mannen. Zo bijvoorbeeld wordt in minder geëvolueerde culturen of in culturen die zich bij manier van spreken nog in hun puberteit bevinden (ofwel in de fase van dementie), studeren beschouwd als een zaak voor vrouwen; mannen daarentegen moeten als zij voor mannelijk willen doorgaan, vechten of met andere mannen concurreren.

Sommige mannen kunnen minder goed het onderscheid maken tussen vrouwelijkheid en beschaving en bij een aantal onder hen gebeurt het dat zij zich ongemakkelijk voelen bij mensen met al te beschaafde manieren of zelfs onder mensen die welbespraakt zijn, wat zij immers associëren met in hun opvatting 'taterende' vrouwen. Het gezegde 'harde bolster, blanke pit' toont aan dat zij het wel goed menen want eigenlijk is het de hypocrisie waartegen zij zich keren, de leugenachtigheid en de list. Edoch, er ontbreekt wat aan een man die denkt dat hij zich huishoudelijk onhandig moet gedragen om zich als man te laten gelden.

In extreme gevallen geloven macho's dat geweld hen boven anderen verheft en om die reden proberen zij situaties te creëren waarin geweld kan gelden als gerechtvaardigd of als wenselijk. Zij kijken daarom meer dan anderen uit naar leidinggevende functies en uiteraard zouden zij zich ten volle kunnen uitleven in de politiek, met vijanden die zij te bestrijden hebben voor het aanschouwen van een groot publiek dat dan in hun ziekelijke verbeelding onder hun bescherming leeft, hen dank verschuldigd is en hen eert. Maar macho's kunnen ook vrouwen zijn, men herinnere zich premier Margareth Tatcher die zichzelf als de enige man in het Britse parlement beschouwde en die in 1982 prompt de Falklandoorlog startte die aan bijna duizend mensen het leven kostte.

Hedendaagse voorbeelden van de aberratie van het machogedrag moet men niet ver zoeken, men ziet ze dagelijks op Tv, iedereen kent ze en is er getuige van maar niemand verbreekt het stilzwijgen erover uit angst omdat de personen over wie het hier gaat, allerminst ongevaarlijk zijn. Zij zijn degenen die de beschikking hebben over het gebruik van kernwapens.

(J.B., 6 september 2025)

Verdeeldheid

Als het de overtuiging is van onze politici dat men niet onpartijdig kan ingaan op de uitnodiging van China om daar de herdenkingsceremonie naar aanleiding van het einde van de Tweede Wereldoorlog bij te wonen, betekent dit (voor politici maar uiteraard ook voor alle burgers) een verplichting tot polarisatie. Men moet zich tot een kamp bekennen, of veeleer: niemands mening wordt gevraagd, men moet het bestaan van de kampen of dus de strijd als feit accepteren, men kan niet zomaar kiezen voor neutraliteit en onpartijdigheid wordt sowieso beschouwd als lafheid of als verraad.

Die druk tot partijdigheid staat uiteraard in functie van de rekrutering van troepen voor oorlogsdoeleinden. Men spreekt weliswaar over defensie maar de massa naar het front krijgen is geen sinecure en vergt tijd en geleidelijkheid.

Nu doen onze politici er zogezegd alles aan om polarisatie in de samenleving te bestrijden maar op internationaal vlak eisen zij die, zodat wij kampen met een beleid dat inconsistent is. En gehoorzamen aan inconsistente bevelen is uiteraard volstrekt onmogelijk: een trekpaard gehoorzaamt aan 'tuk' en aan 'jurt' maar de twee commando's tegelijk brengen het beest in de war.

Polarisatie gaat aan genocide vooraf zoals de Nederlandse socioloog Abram de Swaan uitlegt in zijn Compartimenten van vernietiging; over genocidale regimes en hun daders (2014).¹ Elk regime, elke macht is in de kiem moorddadig omdat het tegenstanders heeft van wie het een vijandsbeeld creëert dat in alle stilte gaat behoren tot de 'mentaliteit', zo schrijft De Swaan.² “De staat is de grootste mensendoder in de moderne wereld maar zij wist de sporen van haar vernietiging samen met haar documenten uit. (…) De meeste slachtoffers (…) zijn ongewapende burgers” met als doelgroepen ras, etnie, geloof, nationaliteit, klasse of politieke overtuiging ofwel werd lukraak terreur gezaaid.³ M.b.t. bijvoorbeeld de Rwandese genocide geldt: “(...) de fanatiekste voorstanders van een erfelijk onderscheid tussen Tutsi en Hutu waren geobsedeerd door de mogelijkheid dat Tutsi zich als Hutu konden voordoen om zo verwarring en verdeeldheid te zaaien.”⁴ “Velen werden gedwongen mee te doen om niet vermoord te worden.”⁵ “Alles was erop gericht de kring van medeplichtigen uit te breiden.”⁶ “Mensen zoeken bescherming voor de dreiging die het regime met zo veel succes heeft opgeroepen, en eisen dus drastische maatregelen tegen de boosdoeners die het regime zelf heeft aangewezen.”⁷ "De ver doorgevoerde compartimentalisatie maakt het mogelijk dat mensen in andere domeinen van de samenleving kunnen blijven functioneren alsof er niets gebeurd is. (...) [zij] doen alsof er niets gebeurd was."⁸

De V.S. die de huidige Europese oorlog sturen, die een proxy-oorlog is tussen de V.S. en Rusland, voeren een polariserend beleid dat autochtonen opzet tegen allochtonen, hetero's tegen homo's, aanhangers van de milieupartijen tegen gewinzoekers en kortetermijndenkers, volgers van het mondiaal gezondheidsbeleid tegen ongehoorzamen en zo verder. Op die manier hebben wij twee meesters te gehoorzamen en zij vertellen elk een heel ander verhaal: de ene wil inclusie, de andere apartheid; de ene zegt 'tuk', de andere 'jurt'.

Uiteraard is de genoemde inconsistentie een vrucht van de hypocrisie die het Westen niet langer in staat is te verbergen voor de rest van de wereld welke het door de eeuwen heen pluimde onder het voorwendsel van christianisatie en beschaving. Dat zich heden alternatieve ontwikkelingsprojecten blijken te ontplooien en godbetert dan nog op initiatief van de meest beruchte dictators ter wereld, zaait ook in het Westen zelf een verdeeldheid die bijna niet anders meer kan gezien worden dan als een bestraffing voor een kwaad waarmee het sowieso niet eeuwig weg kan blijven komen.

(J.B., 5 september 2025)

Over wetenschappelijkheid en vrijheid

In het als een kortverhaal geschreven verslag getiteld De eekhoorn beeldt Primo Levi (die leefde van 1919 tot 1987) de wreedheid af, impliciet verklaard als een bijwerking van de arrogantie. Meer specifiek gaat het hier over de menselijke wreedheid tegenover dieren, gekoppeld aan de arrogantie van de zogenaamde wetenschappelijkheid. Met de hardnekkigheid van een ezel blijft die laatste echter het leven beschouwen op een middeleeuwse wijze, met name en paradoxaal genoeg als machinaal of dus als levenloos en hoe dan ook als zielloos. De materialistisch gefundeerde wetenschappen zien de geest immers als een louter bijwerking van de 'stoffelijke' hersenen, een beetje zoals de droom een bijwerking is van de slaap. Zij blijken hierbij echter over het hoofd te zien dat zij als geen andere instantie deze bijwerking belichamen terwijl zij daarvoor alle vrijheid en macht opeisen zodat zij eigenlijk handelen naar willekeur. Verbazing kan dan helemaal niet meer aan de orde zijn als wij samen met de auteur moeten vaststellen dat de droom die zij dan dromen, uitgemond is in een ware nachtmerrie.

In een onderzoeksinstituut treft de verteller, Primo Levi, een eekhoorn aan die in een elektrisch aangedreven tredmolentje verplicht wordt om te blijven rennen, een proef in het kader van een wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van slaapdeprivatie. Liep men aan dat molentje gewoon voorbij dan kon men als consciëntieus persoon die nacht de slaap beslist niet vatten maar kennelijk missen de betrokken wetenschapslui het geweten dat hun onderzoeksdaden in de weg staat en wellicht heeft dat te maken met carrièrekansen en dus met geld en macht.

Dat de uitschakeling van het geweten in het kader van het toebrengen leed aan andere wezens zich niet beperkt tot dierenleed, daarvan kon Primo Levi meespreken want deze Italiaanse hoogbegaafde maar onder Mussolini in 1938 door de universiteit afgewezen en door navenante werkloosheid in depressies gedumpte joodse scheikundige werd in december 1943 gearresteerd en in februari 1944 naar Auschwitz III gedeporteerd, een werkkamp waar hij dwangarbeid verrichtte bij de productie van synthetisch rubber - maar Levi overleefde. Na de voltooiing van zijn levenswerk I sommersi e i salvati kwam de schrijver om door een val in een trappenhuis maar volgens onder meer zijn collega-auteur en vriend Ferdinando Camon¹ betrof het een sprong.

Dat onder een dictatoriaal regime proeven op dieren worden uitgebreid naar de menselijke soort is niets nieuws en volgt ook uit de logica van de ongecontroleerde macht die zegt dat mensen niet alleen bereid zijn maar er tevens op gebrand om effectief ongeacht wat uit te voeren van zodra ze dat ook kunnen doen. Het 'mogen' verandert immers in een 'kunnen' waar een toelating niet langer wordt vereist, wat in de regel het geval is onder alleenheersers.

Dat alvast zekere sectoren binnen de wetenschappelijke wereld zich als autocraten zijn gaan gedragen sinds het Verlichtingsideaal de wind in de zeilen kreeg, werd ook onlangs nog op wereldschaal gedemonstreerd met de aanpak van de coronacrisis met medisch dubieuze en economisch desastreuze maar voor de betrokken firma's, onaantastbaar onder de paraplu van de wetenschappelijkheid, bijzonder lucratieve resultaten.

Het bestaan van een AFI, een Academic Freedom Index² of dus een meting en rapportering van de academische vrijheid wereldwijd kan hieraan maar weinig verhelpen, enerzijds wegens de zelfreferentieproblematiek omdat de AFI zelf resulteert uit academisch onderzoek en anderzijds omdat uitgerekend de genoemde vrijheid in toom moet worden gehouden met het oog op het voorkomen van ethisch verwerpelijke onderzoekshandelingen. Andermaal te verwijzen naar de coronacrisis blijken door de macht van academici de proefkonijnen reeds van de menselijke soort te zijn en nota bene bovendien ongevraagd - een onheil dat de nazi-praktijken van weleer beslist in haar schaduw zal stellen van zodra het autocratisch karakter van de machtigste staat ter wereld dat van zijn rivalen op mondiaal vlak zal overklassen. Van zijn machtsstrijd is tenslotte de mens zelf altijd onverhoopt doch gegarandeerd het slachtoffer.

(J.B., 3 september 2025)

Zie ook:

https://www.vrt.be/vrtmax/a-z/the-constant-gardener/

Over de dood en de wereld

Wie midden in het leven staan, zouden kunnen denken dat er een wereld bestaat met daarin mensen maar dat is niet zo. Een wereld met veel of weinig mensen, een wereld met bekenden en met onbekenden, een wereld met alleen onbekenden, een wereld zonder mensen. Dat is een illusie en daarvan wordt men zich soms bewust en wel op het ogenblik dat zij met wie men innig is verbonden, wegvallen. Wat dan overschiet, is allesbehalve een wereld zonder hen. En men begrijpt dan dat er niet de wereld is met daarin al dan niet die mensen omdat, eenmaal zij er niet meer zijn, men kan zien dat wat men voor de wereld hield, alleen maar het decor was van die mensen. Mét die mensen, verdwijnt de wereld.

Men achtte de wereld denkbaar zonder hen maar dan ziet men dat, als zij er niet meer zijn, er helemaal niets meer overschiet. Eens al het water definitief weg is, is de emmer niet langer wat hij eenmaal was omdat hij zijn eigen wezen, zichzelf, ontleende aan het water. Aan wie nooit water zagen, kan men onmogelijk uitleggen wat het ding is dat de naam emmer draagt en ook als zij hem zien met de beide ogen, zien zij de emmer niet: zij zien een voorwerp dat tentoon staat en zij bekijken het maar zien doen zij het nimmer, de afwezigheid van water heeft hen blind gemaakt voor de wereld van het water. Het verdwijnen van het water heeft de wereld van het water doen verdwijnen. Tegelijk met zekere mensen, verdwijnt de wereld van die mensen omdat hij hun decor was, omdat het decor zichzelf aan hen ontleende.

Er is niet de wereld met daarin de mensen zoals er de doos is met daarin de knikkers of de staat met in de staat, de burgers. Zonder burgers is er geen staat omdat de staat niets meer is dan de eenheid van de burgers. Het burgerschap wordt ontleend aan het bestaan van de staat en andersom bestaat de staat bij de gratie van de burgers. Zonder burgers is er geen staat, ook geen lege staat: zonder burgers, rest er helemaal niets meer. Bij het wegvallen van zekere mensen, valt tevens hun decor weg, dat wij verkeerdelijk voor de wereld hielden. Verkeerdelijk, want in onze voorstelling was er de wereld met daarin die mensen, een wereld die ook denkbaar geacht werd zonder hen. Een schromelijke vergissing. Er is geen wereld zonder de mensen, er is geen staat zonder de burgers, er is geen emmer zonder het water, ook geen lege emmer, geen lege staat en geen lege wereld. Als zekere mensen gaan ontbreken, is er helemaal niets meer.

Als geliefden tegen elkaar zeggen hoeveel zij van elkander houden, zoals in de opera Einstein on the Beach van Philip Glass, zoals in Romeo and Juliet van Shakespeare, zoals in Dido and Aeneas bij Henry Purcell of in de Aeneis van Publius Vergilius Maro, liegen zij niet en zij overdrijven ook niet. Hun extase is geen begoocheling die hen van de wereld vervreemdt maar daarentegen een licht dat hen doorheen de schijn van alle dingen heen doet zien. De extase van de liefde toont hoe secundair de dingen zijn, hoe totaal afhankelijk van wat zogenaamd nuchtere figuren voor louter dromen houden. Zonder de mens, door de grote dichter Pindarus 'de schaduw van een droom' geheten - zonder die schaduw van een droom, nog minder dan een droom, is er geen wereld, verdwijnt wat men voor harde materie hield, in alfawetenschappen bestudeerd, in een zwart gat.

Als geliefden tot elkaar zeggen dat ze zonder elkaar niet kunnen leven, zoals in de opera Einstein on the Beach van Philip Glass, zoals in Romeo and Juliet van Shakespeare, zoals in Dido and Aeneas bij Henry Purcell of in de Aeneis van Publius Vergilius Maro, liegen zij niet en zij overdrijven ook niet. Geliefden kunnen zonder elkaar niet leven omdat zij elkanders wereld tot de hunne hebben gemaakt. Het lot van de ene is dat van de andere geworden en als Eurydice het leven laat ingevolge de beet van een adder, deelt Orpheus in haar lot en verwandelt zich zijn leven tot alleen nog maar een klaagzang die zijn pijn dermate uitstraalt doorheen alle dingen dat de ganse natuur erdoor bezwijkt en hij zijn eigen wetten overtreedt die immers in de schaduw staan van grote dromen.

De god van de doden wordt geraakt en buigt voor de heilige rechten waarop waarachtige geliefden bogen maar tegelijk weerhoudt hij zich ervan de wetten van de wereld te schofferen die immers ook zijn rechten opeist. De tweestrijd tussen de beide sferen wordt met een sluwe list beslecht zodat alle spelers van de ultieme tragedie aan hun trekken kunnen komen. Het verdict gebruikt de zwakte waaraan jammerlijk elke liefde lijden moet en maakt dat Hades eervol kan bekomen de meedogenloosheid van zijn koningschap ongerept te houden terwijl hij nochtans zijn belofte nakomt, afgedwongen door de diepste pijn van minnaars. Als Orpheus in de waanzin van zijn liefde omkijkt, maakt hij de vernietiging van zijn Eurydice met de zijne onomkeerbaar.

Over het leven dat Orpheus nadien slijt, doen allerlei verhalen de ronde maar een zaak staat vast: zonder zijn geliefde blijkt hij niet in staat te leven. Hij is verbitterd, wijst alle vrouwen voortaan af of wordt verscheurd, zijn hoofd wordt afgehakt, drijft in moerassige wateren weg en uit zijn mond wasemen orakels; de wereld waarin hij zich bevindt, is chaos en gelijkt in alles op de onderwereld.

Wie midden in het leven staan, zouden kunnen denken dat er een wereld bestaat met daarin mensen maar dat is niet zo. Eenmaal mensen met wie wij innig zijn verbonden, er niet langer zijn, begrijpt men soms dat wat men voor de wereld hield, alleen maar hun decor was.

(J.B., 1 september 2025)