“Wie zijn leven prijsgeeft, zal het behouden”

Deel 2: “Wie zijn leven wil behouden, zal het verliezen”

In wat vooraf ging zagen wij dat de mens zich niet van zijn zorgen kan ontdoen omdat hij de tijd niet kan omkeren maar hij overstijgt ze wel waar hij morele wetten hanteert die de fysische in hun schaduw stellen en dat illustreert zich bijvoorbeeld bij de zwangere vrouw die beslist om het leven van haar kind op het hare voorrang te geven: zij laat zich niet verlammen door het dilemma 'sterven of doden' maar kiest er resoluut voor om te sterven waar zij daarvan abstractie maakt door die beslissing op te vatten als de keuze voor het leven aan haar kind.

De vraag rijst nu waar de morele werkelijkheid vandaan komt die zich in de plaats stelt van de natuurlijke en welke wordt gedragen door wetten die de natuurwetten in haar schaduw laten staan. Het antwoord laat zich raden maar is niet zo eenvoudig in zijn betekenis te vatten: de moeder verkiest het te sterven om het leven van haar kind te redden omdat zij haar kind bemint. En vraagt men nu wat de betekenis is van dit beminnen, dan kan men het alleen maar definiëren op grond van de constellatie waarin het hier vervat zit: dat de moeder haar kind bemint, betekent dat zij het leven van dat kind de voorrang verleent op het hare. Maar dat wil zeggen dat zij zo handelt dat haar kind kan leven, ongeacht wat de gevolgen zijn voor haar zelf. Beminnen betekent dus helemaal niet dat men zichzelf doodt uit liefde voor een ander, het betekent wel dat men de ander liefheeft tot elke prijs. En is die prijs het eigen leven, dan is dat maar zo. En vervolgens rijst uiteraard de vraag: waar komt die liefde dan vandaan die maakt dat de moeder handelt volgens wetten die de natuurwetten in hun schaduw stellen?

Een ding is zeker: die liefde komt niet uit dezelfde wereld waarin de natuurwetten gelden om de eenvoudige reden dat de wetten van de liefde haaks staan op die van de natuur. Indien ze wél uit dezelfde wereld kwamen dan zou die wereld inconsistent zijn, zoals elke wiskundige kan begrijpen. In eenvoudige bewoordingen: consistentie is de afwezigheid van innerlijke tegenspraken, wat hier betekent dat in één en dezelfde wereld de wetten die daar gelden elkaar niet kunnen tegenspreken. Is dat wel het geval, dan schort er wat met onze opvatting over die wereld. In het voorbeeld van de moeder die haar leven offert aan dat van haar kind, handelt zij volgens een wet die de natuurwetten tegenspreekt, zij verwerpt immers het recht van de sterkste. Als nu de wet die zij volgt niet thuishoort in de fysische werkelijkheid, dan kan het niet anders of zij stamt uit een andere werkelijkheid. Die andere werkelijkheid hebben we de morele werkelijkheid genoemd.

Met andere woorden: de wil tot zelfopoffering staat haaks op de wet van het recht van de sterkste die de wet is van de jungle. De wet die maakt dat de moeder liever sterft dan te doden, komt niet uit de wereld waaruit de traagheidswet en de vervalwet vandaan komen, ze komt niet uit de wereld buiten ons die ons bestaan daarin mogelijk maakt en limiteert. De morele wet die de moeder toelaat om de natuurwetten naast zich neer te leggen of dus de liefde, is afkomstig uit het 'binnenste' van de mens.

Wat is dan dat 'binnenste'? Want wat hier voorlopig het 'binnenste' genoemd werd, is een realiteit evenals het 'buitenste', getuige de wetten die er regeren. Het is een realiteit die zich aandient op het ogenblik dat de mens in een crisissituatie komt die daardoor gekenmerkt wordt dat zij een in de fysieke werkelijkheid onoplosbare zorg meebrengt. De 'onverteerbaarheid' van die zorg dwingt ons om een oplossing te gaan zoeken in een andere werkelijkheid. Het lijkt dus alsof de fysieke werkelijkheid zodanig geconstitueerd is dat deze ons (in zekere crisissituaties) noopt om de morele werkelijkheid te betreden. Het is alsof de materiële realiteit, middels de verschrikking van de eindigheid die zij voor ons in petto heeft en uitgerekend op die wijze, in ons 'binnenste' de liefde doet ontstaan.

Het buitenste en het binnenste: zij doen denken aan de opdeling van de realiteit in subject en object en in het bijzonder stellen zij de waarheid in het licht dat het subject niet herleidbaar is tot een object. Het binnenste is met andere woorden niet en nooit en onmogelijk van buitenaf te zien, het is niet iets dat wij van buitenaf zouden kunnen vinden door bijvoorbeeld iemand open te pellen en in hem of haar vanbinnen te gaan kijken (wat fysicalisten geloven, die de 'ziel' situeren ergens in de hersenen), neen: het binnenste kan alleen ervaren worden van binnenuit, dus niet met de zintuigen en ook niet met het verstand. Het binnenste wordt gevoeld, niet zoals iets dat wij beheersen zoals wij de objecten buiten ons kunnen beheersen, maar als iets waardoor wij beheerst worden. En dat iets is een 'iemand': die iemand is het 'object' van onze liefde of beter uitgedrukt: het subject ervan. Het binnenste van de werkelijkheid kennen we alleen waar het ons eigen binnenste is, dat van een ander kunnen we niet kennen op de manier waarop we het buitenste van de ander kennen: we moeten erin geloven. We moeten aannemen dat de ander een binnenste heeft zoals wij zelf een binnenste hebben dat we kunnen ervaren, terwijl we dat van de ander niet kunnen ervaren maar wel kunnen erkennen. Nu is het op het ogenblik dat wij onze eigen eindigheid echt gaan beseffen, dat we tevens gaan beseffen dat wij eigenlijk geen ander verweer meer hebben om die eigen grens te overstijgen dan door de erkenning van de ander als aan ons gelijkwaardig.

De moeder die kiest voor het leven van haar kind, behoudt 'het' leven door het prijs te geven: haar eigen leven is eindig maar kan zich als 'het' leven zonder meer bestendigen in dat van haar kind. De daad van de zelfopoffering vergt dan wel dat men het leven niet langer beschouwt als het zijne maar wel als het onze en achter die verschuiving gaat een bijzonder inzicht schuil dat er wordt door voortgebracht: het inzicht dat het eigen binnenste niet iets is wat men bezit doch iets waaraan men deelachtig is. Met andere woorden gaat het hier om het inzicht en om de ervaring dat ons zijn ons niet toebehoort: het zit niet vanbinnen in ons fysieke lichaam maar geheel andersom maakt ons lichamelijk zijn in de fysieke wereld daar deel van uit. En hieraan moet nog een bijzonderheid worden toegevoegd: het bestaan van de morele werkelijkheid is geen objectief gegeven omdat onze toegang daartoe pas een feit wordt op het ogenblik dat wij daden stellen waaruit onomstotelijk blijkt dat we die werkelijkheid erkennen. Met andere woorden blijven wij in de fysieke wereld gevangen zitten zolang wij de wetten volgen die daar gelden en geen andere. Niemand is dan ook in staat om hier terecht te spreken over het gelijk of het ongelijk inzake de opvattingen hierover omdat het morele inderdaad niet bestaat voor wie zich er niet in begeven. Vandaar: “Wie zijn leven wil behouden, zal het verliezen.”

(J.B., 2 maart 2025)

De wet, zijn letter en zijn geest

Men zegt soms dat men moet handelen naar de geest van de wet en niet naar zijn letter, alsof dat twee punten waren van waaruit men zich met het oog op het goede handelen zou kunnen oriënteren en soms lijkt daar wel wat van aan te zijn maar dat betekent evenwel niet dat daarmee ook uitsluitsel gegeven is over het goede. Het is waar dat de letter de geest nooit helemaal kan vatten (en dat geldt niet alleen voor de wet) maar het is even waar dat de noodzaak bestaat om alsnog te pogen dat op de best mogelijke manier te doen. Waterdicht zal die werkwijze nooit zijn omdat het kwaad zich altijd kan verhullen met een schijn van het goede, omdat men zich altijd wel kan verschuilen achter de letter van de wet om zijn geest te schenden, wat overigens een van de vele verschijningsvormen is van het probleem van de discrepantie tussen redelijke argumenten en eigenlijke drijfveren, maar de poging en de voortdurende veredeling ervan is nodig als buffer tegen het kwaad dat ons anders ongetwijfeld onder de voet zou lopen. Tot daar iets over het onderscheid tussen de letter van de wet en zijn geest. Maar er is nog een ander probleem in het spel.

Mensen die zich beroepshalve in de justitiële sfeer ophouden, zullen het wel weten: afgezien van de kloof tussen de letter van de wet en zijn geest, moet men vooreerst beseffen dat de grondslag van de letter van de wet, met name zijn geest, uiteraard niet meer kan verwijzen naar de rechten en de plichten zoals die te boek gesteld zijn: zij wijzen, verder dan dat, naar de noden die daarvan aan de grondslag liggen. Zo bijvoorbeeld kan met wetten diefstal worden verboden maar de daar achter liggende geest heeft te maken met onder meer de menselijke nood aan veiligheid. De wettelijk afgedwongen belastingplicht heeft te maken met allerlei noden waaraan moet tegemoet gekomen kunnen worden. En om het vaak paradoxale van letter en geest te illustreren kan wellicht geen beter voorbeeld worden bedacht dan dat van de wettelijk opgelegde vrijheidsbeperkingen in functie van de handhaving en de maximalisering van de vrijheid. In twee woorden: achter de instelling van wetten of van rechten en plichten schuilt de zorg voor het lenigen van onze noden. Het gebeurt dan ook vaker dat mensen daden plegen die niet helemaal lijken te stroken met de letter van de wet terwijl zij wel de geest daarvan respecteren en in die gevallen is het aan bijvoorbeeld rechters om daar in wijsheid een oordeel over te vellen. De burgerlijke ongehoorzaamheid is daar een opvallend voorbeeld van. En zo komen we nu tot het andere probleem dat in het spel is en dat te maken heeft met het vaststellen van de noden.

In een democratie zijn de wetten de resultante van een proces dat de volkswil tot uitdrukking moet brengen. Het volk wordt vertegenwoordigd door haar verkozenen in het parlement waar in overleg datgene wat de modale kiezer wil, in wetten wordt gevat. Uiteraard moet daarbij ook rekening worden gehouden met reeds bestaande wetten, met mensenrechten, met internationale overeenkomsten en zo meer. Het beslissingsproces is een enorme molen die langdurig en moeizaam draait maar waaruit dan de mooi gebakken koekjes komen die de wetten zijn. Men zou nu kunnen denken dat er niets aan de hand is zolang de wil van (de meerderheid van) het volk maar gerespecteerd wordt maar er zitten wel degelijk addertjes onder het gras. Die addertjes hebben te maken met de volkswil en meer bepaald met het gewicht daarvan dat immers mede wordt bepaald door de vrijheid waarin mensen hun keuzes maken. Want het mag voor iedereen duidelijk zijn dat men maar iets kan willen, als men geniet van de vrijheid om zekere keuzes te maken. Als bijvoorbeeld een drugsverslaafde drugs wil, dan kan zijn wil worden in vraag gesteld in die zin dat hij wellicht de vrijheid mist om nog te kunnen kiezen. En zo extreem is dit voorbeeld zeker niet, aangezien de stemmen die opgaan op zekere drugs wettelijk toe te laten (denk aan softdrugs) of om andere niet wettelijk te verbieden (denk aan alcohol), mede worden beïnvloed door verslaving of dus door onvrijheid en helemaal niet door de vrije wil. Uiteindelijk zal een wet die alcohol toelaat dan niet langer door de volkswil worden bepaald maar wel door de economische sectoren die teren op de alcoholconsumptie. Op hun beurt worden zij (deze economische sectoren) gestuurd door het winstbejag dat, andermaal, op zijn beurt welhaast onontbeerlijk blijkt in een kapitalistische economie met een concurrentieel karakter. Het probleem mag niet worden onderschat en is zeer dringend omdat het alle maatschappelijke sectoren aantast en het deze ook in geen tijd perverteert. Zo bijvoorbeeld bestaat ook in onze scholen waaraan ouders de opvoeding van hun kinderen toevertrouwen een cliëntelisme dat maakt dat het onderwijs wordt ondermijnd door winstbejag: leraren worden in zekere scholen door de directe ertoe aangezet om aan de opvoedelingen geen eisen meer te stellen omdat zij vrezen dat de leerlingen dan zullen overlopen naar andere scholen waar zij hun getuigschrift met minder inspanningen kunnen halen en het onderwijs is dan enkel nog het voorwendsel dat het schoolpersoneel moet verzekeren van zijn job en inkomen ten koste van (de opvoeding van) de kinderen die dan daarvan in dienst staan. Andermaal: de volkswil is een welluidend argument maar de vrijheid om te kunnen kiezen is geen vanzelfsprekendheid.

Zo worden in een democratie de wensen van de mensen sterk beïnvloed door de wensen van zich achter menselijke maskers verschuilende onmensen. Met 'onmensen' wordt hier niet zozeer gedoeld op mensen die het kwade zoeken maar wel op systemen die zich niet meer door mensen laten sturen maar die daarentegen mensen boven het hoofd gegroeid zijn en hen naar hun hand zetten, of beter: ze zetten de mensen niet naar hun hand want handen hebben ze niet maar ze zetten hen naar de algoritmes die hen sturen. Bedrijven moeten winst maken of zij gaan failliet en winstbejag corrumpeert uiteraard het goede, zodat vooral het bedrog in het tweespan van argumenten en drijfveren (men doet kwaad onder het voorwendsel van een goed doel) een duizelingwekkende ontwikkeling krijgt. De mensen gaan denken dat zij iets willen maar het resultaat van hun keuze blijft aan het oog ontrokken totdat het al te laat is om nog rechtsomkeert te kunnen maken. En achter het bedrog schuilen geniale carrousels die met hun gigantische buit in staat zijn om het kruim van de intelligentsia in hun dienst te stellen. Of toch bijna, want er is uiteraard altijd nog de 'geest' van de zaak.

Reclame beïnvloedt de volkswil maar ook onderwijs, godsdienst, allerlei ideologieën en ook instellingen die het democratisch recht genieten om zich te ontplooien, allerlei producten, modes, overtuigingen en noem maar op: het komt allemaal in vrijheid aan bod, wat een prachtige zaak is, maar daarbij vertrouwt men zich er op dat de dingen die meer kwaad dan goed doen, zichzelf sowieso uit de markt zullen sluiten... uiteindelijk. En dat zou best waar kunnen zijn maar de vraag rijst of er wel voldoende tijd en ruimte voorhanden zijn om dat allemaal zijn gang te kunnen laten gaan. Vaak immers heeft aangericht kwaad onomkeerbare gevolgen (denk aan milieuschade) en precies die vaststelling maakt dat ook hier zogenaamd democratisch verkregen vrijheden op de een of andere manier aan banden moeten kunnen worden gelegd. Het anticipatievermogen van de modale kiezer die via zijn stem weliswaar de wetten maakt, mag evenmin worden overschat als onderschat. Het goede, zoals Spinoza het zei, is even moeilijk als zeldzaam, het is derhalve niet zomaar gemeengoed, het kan geen resultante zijn van wat een meerderheid van de mensen denkt te kunnen willen.

We zien dus dat de letter van de wet verschilt van zijn geest maar dat ook die geest van de wet geen sinecure is: de noden die ervan aan de grondslag liggen blijken dikwijls geen fundamentele behoeften te zijn maar louter preferenties of, erger nog, dingen die wij helemaal niet nodig hebben of die ons schade toebrengen en dikwijls onomkeerbare schade. En dat is nu zonder twijfel het geval waar (jonge) mensen sneuvelen en nooit meer opnieuw tot leven kunnen worden gewekt - zij sneuvelden omdat zij geloofd hebben wat leugenaars hen hebben aangepraat, namelijk dat zij hun leven schenken aan het vaderland. Het evangelische devies dat wie hun leven prijsgeven het zullen behouden, is hier uiteraard helemaal niet van toepassing maar reeds werd er door kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders mee geschermd aan beide zijden van het front: enerzijds door de patriarch van de Russisch-orthodoxe kerk die de soldaten aanmoedigde met de woorden de dood niet te vrezen en anderzijds door de katholieke bisschoppen hier te lande die tijdens een kerstmisviering met Oekraïense vrouwen en kinderen op de vlucht, meenden te moeten zeggen in hun preek dat hun sneuvelende echtgenoten en vaders toonbeelden van naastenliefde zijn daar zij hun leven schenken aan hun naaste. Weliswaar zien zij het zelf zo maar wat aan hun oog onttrokken wordt, is het kwaad dat schuilt in de geesten van hun meerderen die zich van hen bedienen alsof zij geen mensen waren doch louter pionnen die, als zij sneuvelen, zo snel mogelijk vervangen moeten kunnen worden.

Het is een pertinente leugen dat de wereld nood heeft aan massa's misleide jonge mensen, aan de uitgestrekte begraafplaatsen waar hun dode lichamen 'rusten' en aan verdriet dat nooit meer zal overgaan. Het is een pertinente leugen dat oorlogen een oplossing kunnen bieden aan de geschillen tussen enkele waanzinnigen die regeren over ganse werelddelen. Het is daarentegen een waarheid als een koe dat de ellende die de betrokken criminele nitwits in de wereld brengen, onherroepelijk is.

(J.B., 1 maart 2025)

https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2025/02/26/luister-niet-naar-theo-francken-er-zijn-andere-plaatsen-om-de-gemeenschap-te-dienen-dan-in-het-leger/

“Wie zijn leven prijsgeeft, zal het behouden”

Het is een mysterie maar de mens kan zich van zijn zorgen niet bevrijden. Onze zorgen vinden hun oorsprong hierin dat wij geen greep kunnen krijgen op de richting waarin de tijd verloopt of, anders gezegd, dat wij onderworpen zijn aan de tweede wet van de thermodynamica, die de wet is van het verval. Wij zijn in de tijd geworpen zoals reizigers die gedropt worden op een rijdende trein waar ze niet af kunnen springen, waarvan ze de richting niet zelf bepalen en die ze geen rechtsomkeer kunnen laten maken. De tijd is zoals een vlam die ons opbrandt alsof wij kaarsen waren maar zonder welke wij uitdoven. Wij pogen ons daartegen te verzetten omdat wij daartoe gedoemd zijn, omdat het onmogelijk is om ons daar bij neer te leggen; niemand immers kan zich neerleggen bij de werkelijkheid van een gewis einde, wij zijn onderworpen aan een verzet daartegen dat sterker is dan onszelf. Het verzet tegen ons einde is sterker dan onszelf maar tegelijk haalt het niets uit. Dat feit neemt de rust weg uit ons bestaan, het vervult ons met zorgen waartegen geen kruid gewassen is, zorgen waarvan niemand zich bevrijden kan. De zorg is in wezen de wil om het onmogelijke te verwezenlijken. De zorg lijkt daarom dwaas maar het is een dwaasheid die wij niet in staat zijn te ontvluchten. Het is een onwetendheid waar wij nooit uit weg geraken. Tegelijk lijkt er geen kennis te bestaan die ons van die onwetendheid kon verlossen omdat die kennis in staat zou moeten zijn om de tijd om te keren.

Zorgen dwingen ons daarom om op zoek te gaan naar een andere werkelijkheid dan deze waarin wij ons geloven te bevinden en die ons onderwerpt aan wetten die wij eigenlijk niet kunnen willen terwijl het ook onmogelijk is om ons eraan te onttrekken. Zorgen frustreren ons dermate dat wij alsnog blijven zoeken naar hetgeen zeker niet te vinden is in de werkelijkheid waarin zij ons parten spelen. Zorgen dwingen ons dat wij een andere werkelijkheid binnentreden maar dat kunnen wij pas doen als wij de werkelijkheid die ons gevangen houdt, met een nieuwe verwisselen. En dit is niet onmogelijk omdat al wat werkelijk is, dat ook is omdat het als zodanig geconstitueerd wordt door wetten, terwijl wetten niet op zichzelf bestaan doch berusten op een akkoord dat wij met die wetten hebben.

Nemen wij als voorbeeld een voetbalspel waarin wij opgaan, een spel dat meeslepend is voor alle spelers en toeschouwers en dat een winnaar heeft en een verliezer en waarbij de winnaar beloond wordt met echt bestaande, tastbare beloningen. Het spel berust op enkele regels waaraan alle spelers zich houden teneinde het spel te kunnen spelen. Zij verbinden zich ertoe de spelregels te volgen en zo kunnen zij ook spelen en zijn zij eraan gehouden om de uitkomsten van het spel te aanvaarden: zij verliezen of zij winnen tastbare, waardevolle goederen. Uiteraard zijn naast de spelregels ook natuurwetten van kracht in het spel: de wetten van de zwaartekracht, de traagheidswet, de tweede wet van de thermodynamica, noem maar op. Van het akkoord dat wij hebben met de wetten van het voetbalspel, de spelregels, zijn wij ons goed bewust: wij weten dat wij ons ertoe verbonden hebben deze regels te volgen en alle implicaties met betrekking tot de afloop van het spel te aanvaarden; wij zijn van op voorhand bereid om het verlies aan te nemen als wij verliezen en uiteraard ook de winst als wij winnen. Maar de oorsprong van het akkoord dat wij hebben met de natuur die ons aan zijn wetten onderwerpt, is veel moeilijker te achterhalen. Wij worden ons daar meestal pas van bewust op het ogenblik dat de natuurwetten zich aan ons openbaren als onze eigenlijke bestaanscondities. Die lijken op het eerste gezicht absoluut te zijn of het karakter te hebben van de conditio sine qua non maar die schijn kan verdampen door het zich voordoen van welbepaalde omstandigheden. En wij bedoelen omstandigheden van ethische aard welke ons bewust maken van het bestaan van wetten die sterker zijn dan die van de natuur.

Een concreet voorbeeld doet zich voor waar het leven van een moeder op het spel staat door een zwangerschap en waar zij ervoor kiest om haar leven op te offeren aan haar dan nog ongeboren kind. De moeder kon zich redden door gebruik te maken van haar recht op voorrang van haar eigen leven op dat van haar kind - een recht dat verwijst naar de fataliteit van de natuurwetten, een recht waarop zij zich kan beroepen om haar kind te (laten) doden teneinde zelf in leven te kunnen blijven. Als men geneeskundige zorgen moet missen en men moet de natuur zijn gang laten gaan, sterft de moeder. Als men met een medische ingreep het leven van de moeder redt, sterft het kind. Maar de derde mogelijkheid bestaat erin dat ondanks de aanwezigheid van medische bijstand en burgerlijke rechten, de moeder zelf aan die bijstand en aan dat recht verzaakt om het leven van haar kind voorrang te geven boven het hare. Zij offert zich dan welbewust op aan haar kind. Zij acht het met andere woorden waardevoller om niet te doden dan om zelf niet te sterven. Dat immers is de keuze waarmee zij geconfronteerd wordt: doden of sterven. En als er geen morele werkelijkheid bestond, dan had de vrouw in kwestie geen keuze en dan zou het recht van de sterkste zegevieren. Maar het bestaan van een morele werkelijkheid kan maken dat dat recht van de sterkte wordt omgekeerd. De moeder die ervoor kiest om haar leven op te offeren aan dat van haar kind, overstijgt haar zorg door zelf te beslissen dat zij de natuurwetten verwerpt, in dit geval door ze hun gang te laten gaan en zich er niet tegen te verzetten, en wel met een moreel motief dat luidt dat het beter is om te sterven dan om te doden.

Op die manier ontdoet de moeder zich van zorgen die op het eerste gezicht onoverkomelijk leken of fataal. Ze leken fataal omwille van onze onderworpenheid aan de wetten van de natuur. Edoch, er bestaat een ontsnappingsmogelijkheid aan die fataliteit die maakt dat wij zorgen hebben en die is er dankzij het bestaan van de morele werkelijkheid. In dat verband herinnert men zich de Bijbelse waarheid dat wie hun leven wil behouden, het zullen verliezen maar dat wie hun leven geven, het zullen behouden.¹

(J.B., 28 februari 2025)

“Vrijwillige legerdienst”!?¹

“Alle 18-jarigen zullen een brief krijgen om een vrijwillige legerdienst te doen. Zo kunnen jongeren die dat willen tegen betaling gedurende 12 maanden militair worden.”² Aldus eergisteren de NVA-politicus en Minister van Defensie Theo Francken.

In België is er sinds 1994 geen 'legerdienst' of 'militaire dienstplicht' meer. De uitdrukking “vrijwillige dienstplicht” is daarom een contradictio in terminis. En rijst hier niet de vraag of een vrijwilligersleger wettelijk mogelijk is?

Afgezien daarvan is er de kwestie of het inderdaad mogelijk is om er in vrijheid voor te kiezen om legerdienst te doen. Immers, onder de mooie beschrijving van 'defensie', bestaat de legerdienst voor een groot stuk uit een opleiding tot het leren hanteren van (gevechts)wapens. En een gevechtswapen is “een werktuig dat gebruikt wordt om mensen, dieren of voorwerpen te verwonden, te beschadigen of te doden.”³

Nu is ons uit voorbije oorlogen bekend dat de meerderheid van de gevechtssoldaten hetzij sneuvelen hetzij levenslang kampen met aandoeningen die een gevolg zijn van het doden van medemensen of van het verkeren in levensgevaar. Immers, “Het leven in de loopgraven was een hel, vele soldaten kregen shellshock (oorlogsneurose): getraumatiseerde soldaten praatten met zichzelf, met hun doden of met de ratten. Het menselijk leed van W.O.I werd gesymboliseerd in het Treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz dat achteraan op de begraafplaats in Vladslo staat. De nationaliteit van de begraven slachtoffers speelt helemaal geen rol meer en voor het leed bestaat geen soelaas, de vader en de moeder van de gesneuvelde soldaat zoeken bij elkaar geen troost meer, hun beelden staan apart.”⁴

De getuigenissen van getraumatiseerden uit oorlogsgevechten laten er geen enkele twijfel over bestaan dat wat de frontsoldaten moeten meemaken, hen volstrekt onbekend is tot op het ogenblik zelf dat zij daarmee geconfronteerd worden. Met andere woorden beseft niemand van de rekruten waaraan ze eigenlijk beginnen. Niemand is in staat om van op voorhand de betekenis in te schatten van het soldaat-zijn in een oorlog. Wanneer er dienstplicht is, heeft men geen keuze en stelt zich het probleem niet waarmee 'vrijwilligers' geconfronteerd worden. Vrijwilligers immers kiezen voor iets dat zij niet kennen. Edoch, als het object van de keuze onbekend is, kan de keuzedaad onmogelijk in vrijheid geschieden: het is dan geen vrije keuze doch een gok.

Overigens stelt zich hetzelfde probleem met betrekking tot de problematieken van de zelfmoord en de euthanasie: men kan niet beweren dat de betrokkenen in vrijheid kiezen voor de dood omdat niemand weet wat het betekent dood te zijn: de kennis die wij hebben over de dood, betreft enkel de dood van derden, gezien van buitenaf; over het eigen dood-zijn is kennis onmogelijk.

Om (jongvolwassen) mensen aan het gokken te brengen, tracht de minister hen nu te verleiden om “tegen betaling gedurende 12 maanden militair te worden.” Hiermee wil hij ingaan tegen de natuurlijke en menselijke neiging om risicogedrag zoveel mogelijk te vermijden. Ook bij Russische roulette wordt de afkeer van risicogedrag bekampt met het aanporren van de hebzucht of met geld. Een deugd (voorzichtigheid) wordt met een ondeugd (hebzucht) tegengewerkt met als resultaat een tweede ondeugd (risicogedrag) die in afschuwelijke gevolgen resulteert (moord).

De verleiding is dezelfde als deze die de aantrekkingskracht uitmaakt van een spel, alleen is oorlog geen spel, het is een spel met het leven. Dat in oorlog het leven op het spel gezet wordt, maakt de kern uit van zijn aantrekkingskracht, het is de kick van de dood die mensen ertoe verleidt om het spel te gaan meespelen. Om het uit te drukken in Bijbelse bewoordingen: “de angel van de dood is de zonde.”⁵ Maar de weg die men aldus opgaat, druist regelrecht in tegen de waarden die onze beschaving schragen en dat zijn beslist andere waarden dan deze waarover de neonazi's het hebben. Dat het zo ver kan komen, werd reeds door Plato voorspeld met zijn kritiek op de democratie, in het boek getiteld De Wetten, meer bepaald met de allegorie van het narrenschip.

(J.B., 24 februari 2025)<

De fraude en de dood

Een gesprek met Omsk Van Togenbirger

- U bent een verstandig man, zo gaat Van Togenbirger meteen al in de aanval: legt u mij eens uit, hoe combineert men enerzijds de ijver voor het preventief onderzoek naar darmkanker met de weigerachtigheid om de verkoop van alcohol te verbieden?

- Wat bedoelt u precies?

- U weet toch dat met wetenschappelijk onderzoek werd aangetoond dat alcohol de hoofdoorzaak van kanker is en in het bijzonder van darmkanker?

- Dat schijnt zo te zijn, inderdaad...

- En u weet toch ook dat preventief kankeronderzoek een fortuin kost? Vanaf een zekere leeftijd krijgt elke burger een brief met de uitnodiging om daar aan deel te nemen, dat weet u toch?

- Zeker...

- De uitwerpselen worden ingezonden, gespecialiseerde medische labo's draaien op volle toeren, waar men bloedsporen vindt, mogen de betrokkenen naar de kliniek voor een endoscopie, meteen worden dan alvast eventuele poliepen verwijderd, er worden scans genomen en zo nodig wordt geopereerd om een stuk darm te verwijderen...

- Ja...

- Let maar niet op die camera's, het zijn godbetert museumstukken... ja, die glazen bollen daar... afleidingsmaneuvers! Iedereen weet dat het oog van een camera dezer dagen niet groter is dan een speldenkop want iedereen heeft er tenminste eentje in zijn telefoon. Die glazen bollen laat men hangen om het publiek van de wijs te brengen, zo denkt men dat men vrij kan praten op plekken waar geen bolle hangen, ja, zo werkt de geest... maar waar waren we gebleven?

- Het bevolkingsonderzoek naar darmkanker...

- Juist. Het kost handenvol geld maar als men alcohol vrij blijft verkopen, is het dweilen met de kraan open, toch? Afgezien van de financies, bedoel ik.

- Hebben de financies dan geen voorrang op...

- Op de gezondheid, inderdaad. De minister zal u wel uitleggen dat voorkomen niet alleen beter is dan genezen maar ook goedkoper. En daar heb ik nu mijn twijfels bij. Wat denkt u zelf?

- Ik heb het nooit berekend maar ik kan me wel indenken dat een kankerdode geld kost aan de maatschappij: hij zal niet langer belastingen betalen en hij moet hoe dan ook worden gehospitaliseerd, geopereerd, verzorgd...

- Juist. Maar u moet nu ook die alcohol in rekening brengen, begrijpt u? Alcohol vernielt de gezondheid, maar een verbod zou voor de staat een verliespost zijn, alcohol brengt veel geld in het laatje. En nu mogen we uiteraard ook die andere carrousel niet uit het oog verliezen... u kunt toch wel vermoeden waar ik op doel?

- Het RIZIV?

- Ha! De ziekenzorg is goed betaalbaar, niet? Maar aan alles wat gratis is, zit een geurtje, mijn beste. Neem nu televisie: televisie is zo goed als gratis; ja, men betaalt wel kijk- en luistergeld maar dan heeft het huis al flink zijn part gehad van de minister van cultuur! Ik heb geen televisie en u ook niet maar wij betalen mee voor het in stand houden van de vedettecultus en de dagelijkse leugens. De covronavaccins waren gratis, herinnert u zich? Ja, de staat betaalde onmiddellijk aan de industrie en de antivaxers draaiden op voor het vaccin van hun buren. Op de remgelden na, is de gezondheidszorg gratis, het geld wordt voor het leeuwendeel geïnd via belastingen. In dit geval krijgt u het met uw noeste arbeid verdiende geld dat naar de ziekenkas vloeit, niet eens te zien want het wordt van uw wedde afgehouden. Maar ziet u waar ik naartoe wil? De medische wereld wordt met belastinggelden betaald, net zoals de televisie, de ziekenkas, het onderwijs, de verkeersinfrastructuur en noem maar op. Zij zetten natuurlijk de politiek onder druk om almaar meer te krijgen en zij doen dat precies zoals toentertijd de kerk dat deed, u weet trouwens wel dat de dokters de nieuwe pastoors zijn? Juist, ze trekken het laken naar zich toe en zij doen dat met de middelen die ook hun voorgangers hanteerden: angst aanjagen voor ziekte, leed en dood, de hemel beloven, klanten ronselen... De mogelijkheden om te frauderen zijn legio. Bent u het daarmee eens?

- Tja...

- Heel, heel lang geleden, ik was nog jong, had ik een grootmoeder die in een bejaardentehuis verzorgd werd. Op een dag werd mijn vader aldaar ontboden: hij moest zijn handtekening gaan zetten in haar plaats om aldus toestemming te verlenen voor een operatie aan haar ogen. Verbouwereerd gaat hij bij zijn moeder langs met een krant en laat haar zonder bril, eerst met het linker oog en dan met het rechter, een tekst in kleine lettertjes lezen. Zij doet dat feilloos. Gaat hij naar de directie en vraagt om uitleg. Het moest een vergissing zijn, zo zegden zij.

- Vergissen is menselijk...

- Was mijn vader niet bij zijn moeder gaan kijken met die krant, het was een oogoperatie geworden. Winstbejag? Proefpersonen? Mijn grootmoeder was toen zesentachtig. Leg uw oor maar eens te luisteren: het wemelt overal van dergelijke verhalen. Alleen was dit goed controleerbaar: een krant bij de hand en “Moeder, wil je dat eens lezen?” Maar wat gedaan als ze zeggen: “Mijnheer, uw moeder heeft kanker?” Dat kan een leek niet zien, begrijpt u? Zij verklaren ziek wie zij willen. Wat zegt u?

- Als ze niet ziek zijn?

- Als ze niet ziek zijn? Zeggen ze: gaat u hier eventjes zitten, mevrouw, de dokter komt zo! En de dokter komt, na ongeveer twintig minuten. Tegen die tijd ben jij genoeg bestraald om in geen tijd een ongeneeslijke kanker te ontwikkelen!

- Paranoia...

- Paranoia? Zei u dat? Wel, lees dan dit eens: dit is gebeurd in Duitsland. Niet één keer maar systematisch, met alle mensen die ze daar zogezegd teveel hadden. Hier staat het in: kunt u misschien luidop de titel lezen van het boek?

- Nazi Mass Murder...

- Leest u dit ook eens alstublieft?

- Facsimile reproductions of secret Nazi documents are also included.

- Juist. En hier staan de auteurs, het zijn er vierentwintig, tel maar na. Uitgegeven bij Yale University Press in New Haven en London. Het gaat over massamoord met gas. Hier, lees dat thuis maar eens na.

- Dank u, zal ik doen.

- En dit boek hier is geschreven in het Nederlands, het heet “De mens voorbij” en de auteur is Gie van den Berghe.¹ Hier staat wat ik u zonet verteld heb: hoe men mensen ongeneeslijk ziek maakt door hen vanuit de zitting van hun stoel te bestralen terwijl zij zoals hen werd gevraagd gedwee twintig minuten lang niets vermoedend papieren invullen. Het gaat hier om mensen die denken dat zij goden zijn. Negentienhonderd zesendertig.

- Dat is lang geleden... de tijd van het nazisme...

- Wel, zopas schreef een zekere dokter De Corte uit Wetteren een boek² over politici die de andere kant opkijken, een eerste keer wanneer hij aangeeft dat een non jarenlang systematisch zieke mensen ombrengt en een tweede keer wanneer ze hooghartig zijn deskundige hulp afslaan als een giframp met een trein die tot in Peking de krantenkoppen haalt, de gemeente teistert, een milieuramp met een ontelbaar aantal slachtoffers, ze zijn nog aan het vallen. Hoe lang is dat geleden?

- Twaalf jaar.

- Precies. En in dat boek vertelt een stervende Etienne Vermeersch op een briefje dat hij aan de auteur overhandigt omdat hij dan niet meer kan spreken, dat de dokters denken dat ze goden zijn. Hoe lang is het geleden dat de professor overleed?

- Zes jaar.

- De nazitijd, zei u dat?

- U gelooft dus dat dit vandaag nog gebeurt?

- Maar waarom betwijfelt u dat nog? U hebt kennelijk geen te best geheugen. Kijk, wat is dit?

- Dat is een krant.

- Een oude krant?

- De krant van vandaag.

- Lees deze kop en dan hou ik ermee op.

- “Steeds meer frauduleus kankeronderzoek.”³

(J.B., 23 februari 2025.)>