Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 9: Liefdevolle verbondenheid of solidariteit?

De coronamaatregelen zijn absurd maar “de boodschap is duidelijk: het individu moet op elk moment tonen dat het zich onderwerpt aan het belang van het collectief door opgelegde symbolische (rituele) gedragingen te stellen.”¹ Solidariteit dus. Het groepsdrukexperiment van Asch illustreert de enorme impact van massavorming op het oordeelsvermogen van het individu. Als iets apert zwart is maar het gaat bij iedereen door voor wit, dan zal een enkeling zich daar bijna nooit tegen verzetten en dat is ook wat gebeurt in het virusverhaal. Het effect van massavorming is gelijk aan dat van hypnose veroorzaakt door de vibrerende stem van de leider die alle andere stemmen uitschakelt en (middels verklikken) zelfs doordringt tot in de privésfeer. “Anderzijds zuivert totalitarisme de privésfeer ook van alternatieve stemmen door een verregaande sociale fragmentering en isolering teweeg te brengen.”² Hierdoor zorgt massavorming ook voor het uitschakelen van alle dissidente stemmen waartoe deze van Mattias Desmet behoort. Het absurde zegeviert dankzij de vernauwing van het aandachtsveld dat in de context van de pandemie alleen nog de strijd tegen het virus ziet en niets van door die strijd aangerichte schade (de zogenaamde collateral damage) en alleen wat het verhaal ondersteunt, wordt in grafieken uitgedrukt of krijgt empathie. De door de massa gevormde fictie is voor de 'massamens' de enige realiteit en dissidente stemmen worden niet verdragen: “wie niet meedoet, is een verrader van het collectief.”³ Meer nog: “de massa is geneigd tot wreedheden jegens wie haar weerstaat en voert die typisch uit alsof het een ethische, heilige plicht is. (…) Got mit uns.”⁴ En hier maakt Desmet zijn punt: “Dat is uiteindelijk het verschil tussen de solidariteit van de massa en liefdevolle verbondenheid: de eerste gaat altijd ten koste van een bepaalde groep, de tweede niet.”⁵ Dat beweert Desmet. Edoch, hiermee kan men het bezwaarlijk eens zijn want waar solidariteit geen wet is, ontbreekt de bescherming van de zwakkeren en zo ook waar men zich vertrouwt op de goedheid van het volk: liefdadigheid kan de sociale zekerheid niet vervangen en een witte streep op straat beschermt de zwakke weggebruikers niet.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 8: De ultieme belediging

Het achtste hoofdstuk heet: “De opkomst van de massa”. In 1784 zet Immanuel Kant de Verlichting in, het tijdperk van de Rede, maar anderhalve eeuw later verkeert die in haar tegendeel met in Duitsland het nazisme en in Rusland het Stalinisme, beide totalitaire staten en dus gegrond in het maatschappelijk-psychologisch proces van massavorming met als kenmerken: “de bereidheid (…) om persoonlijke belangen blind op te offeren voor het collectief, radicale intolerantie ten aanzien van dissidente stemmen, een paranoïde verklikkersmentaliteit (in functie van de staatscontrole), de merkwaardige vatbaarheid voor absurde (pseudowetenschappelijke) indoctrinatie (…), (…) enge logica (…), teloorgang van diversiteit en creativiteit (…), zelfdestructiviteit (…).”¹

De massapsychologie is actueel, zo beweert de auteur, omdat “een nieuw soort (technocratisch) totalitarisme aan het oprijzen is.”² Wij evolueren namelijk naar een surveillancemaatschappij met verklikking en het verdwijnen van de privacy. Bijvoorbeeld met “de introductie van de QR-code en een eraan gekoppeld experimenteel vaccinatieprogramma als voorwaarde om toegang te krijgen tot de publieke ruimte”³ In dit vijfde hoofdstuk wordt beschreven hoe de massa zich vormt.

Een massa bestaat volgens Le Bon uit allemaal uniforme elementen die niet langer rationeel denken maar zich overgeven aan impulsen wars van rede en moraal. Massa's bestaan sinds lange tijd en in soorten maar kwamen fors op sinds de negentiende eeuw en de waarschuwing van Le Bon uit 1895 dat ze konden leiden tot totalitarisme werd bewaarheid met de opkomst van nazisme en Stalinisme. “(Massavorming) was een logisch uitvloeisel van de effecten van de rationalisering en de mechanisering (...)”⁴ Desmet vergelijkt de vorming van een massa met de vorming van convectiepatronen in opgewarmd water: “(ze) veranderen het gedrag van de individuele watermoleculen (…) volledig (…).”⁵ In de loop van de geschiedenis werden massa's steeds groter en vandaag omspant de massa n.a.v. de pandemie de totale wereldbevolking.

De vorming van grote massa's beantwoordt aan vier voorwaarden welke nu weer apert aanwezig zijn: sociaal isolement, gebrek aan zingeving, angst of psychisch onbehagen en tenslotte ongebonden frustratie en “agressie die nog op zoek is naar een object.”⁶ Dat object van angst wordt gesuggereerd in de publieke ruimte en wordt tot de gezamenlijk te bestrijden zondebok of vijand, zoals de joden onder de nazi's of de antivaxers in het pandemietijdperk - de gezamenlijke vijand is meteen de verenigende vijand waarop de frustratie wordt afgereageerd, wat de eenzamen weer onderling verbindt die dit als een roes ervaren, bijvoorbeeld in de samenzang en de inhoud doet er niet toe, men neemt het meest absurde voor waar aan. De samenleving is dan plots omgekanteld van rationeel individualisme naar irrationeel collectivisme “met als doel om het individu aan de groep te onderwerpen.”⁷ Desmet geeft het voorbeeld van de “absurditeit van de coronamaatregelen”⁸ die vaak geen weerstand oproept en dit aperte spreken van de waarheid vanuit de onaantastbare wetenschap is onvermijdelijk het equivalent van de ultieme belediging van de leugenachtige gezagsdragers. Hun enige redding bestaat erin om samen met de waarheid de wetenschap zelf geweld aan te doen, wat gebeurt in de veroordeling van de 'theorie' van Desmet als zijnde iets volstrekt onwetenschappelijks en leugenachtig. En jawel, men heeft ongetwijfeld lang moeten zoeken, maar men heeft een 'leugen' gevonden: Desmet heeft met eigen ogen geen openhartoperatie onder hypnose zien gebeuren. Om deze zo nijdige wraak van een vergezocht kwaad volledig onzichtbaar te kunnen maken, moeten we nu uiteraard ook in alle talen verzwijgen dat in arme streken waar lachgas of gepaste apparatuur ontbreken, ook de pijnlijkste operaties onverdoofd gebeuren terwijl een geïmproviseerde anesthesist de patiënt ledig houdt met een of ander bezwerend lied of verhaal.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 7: Het verlangen naar een Meester (vervolg)

De Verlichting zou de angst voor ziekte en lijden bestrijden maar dat gebeurde niet, de mens blijkt minder weerbaar dan ooit voordien, wat zich bijvoorbeeld uit in pijnstillergebruik en verzekeringsdrift, waardoor de kuur erger wordt dan de kwaal, zo legt Mattias Desmet uit en men zou verwachten dat de auteur hier zou verwijzen naar de opnieuw bijzonder actuele maatschappijcriticus Ivan Illich met zijn Medical Nemesis d.d. 1975 waarin het begrip van de iatrogenese (dit wil zeggen: de ziek makende werking van de geneeskunde) centraal staat maar dat gebeurt dus niet. Wel komt hij in wat volgt voor de dag met enkele (volgens sommige sterk betwijfelbare) theorieën uit de ontwikkelings- en de dieptepsychologie uit het begin van de voorgaande eeuw en vroeger en teruggaand naar figuren zoals massapsycholoog Gustave Le Bon die behalve Hannah Arendt ook Sigmund Freud inspireerde over welke onderzoek verregaand bedrog aan het licht bracht, met name verzonnen gevalstudies en heel veel fantasie en dat laatste geldt des te meer voor de zogenaamde dieptepsychologen uit dezelfde periode die theorieën hebben verzonnen die met een grote korrel zout dienen te worden genomen. Le Bon werd op zijn beurt geïnspireerd door de massapsycholoog Scipio Sighele... een positivist!

Overbezorgdheid en controle tasten rechten en vrijheden aan alsook het sociale weefsel, daar men vreest gevaarlijk te zijn voor elkaar, zoals tijdens de pandemie, wat leidt tot narcisme en regeldrang, aldus Desmet en hij bespreekt beide verschijnselen en ziet ze ook opduiken in de huidige maatschappij.

Wat betreft narcisme legt hij uit hoe dieren onderling eenduidig tekens uitwisselen terwijl menselijke taal nooit eenduidig is, wat de twijfel voedt. Het spiegelbeeld heft die twijfel op: “Dat beeld zegt hem (de baby) in één klap wie het is en moet zijn om het object van het verlangen van de moeder te kunnen zijn. (Het) lijkt een antwoord te bieden dat de taal nooit kan bieden (…) het archetype van de narcistische ervaring.”¹ Die eist een tol want die vergt de 'uitschakeling' van alle anderen: de narcist boet in aan menselijkheid, hij raakt opgesloten in zijn zelfbeeld en verliest zijn empathisch vermogen, isoleert en vereenzaamt, wat meteen zelfdestructie betekent. Zo brengt overdreven investering in uiterlijke schijn, innerlijke leegte mee. Nu neemt het narcisme in de jongste decennia toe tezamen met onzekerheidsgevoelens en burn-out.

Regeldrang is een tweede fenomeen dat samengaat met onzekerheidsgevoelens: het kind wil (obsessief) de regels kennen die het moet volgen om bemind te worden, wat nooit eenduidig is en om voortdurende specificatie vraagt (de 'waarom-fase' rond de leeftijd van 3,5 jaar) waarbij van de ouder geëist wordt dat hij de alwetende meester is. Blijkt dat niet zo, dan ontstaan oeronzekerheid, oerangst en het gevoel verstoten te zijn (door de moeder). Het kind verzandt dan in een eindeloos streven naar mentale perfectie en wordt daarvan pas verlost door de aanvaarding dat er geen definitief antwoord bestaat.

Ook op maatschappelijk vlak gebeurt nu iets gelijkaardig, zegt Desmet: regeldrang, zowel door de overheid als door het volk dat om strengere regels vraagt - uiteindelijk opnieuw om de onzekerheid te bekampen. En de auteur somt een aantal voorbeelden op van de nieuwe, hypocriete en hyperstrenge moraal van de zogenaamde 'woke-cultuur' gaande van de reglementering van studentendopen, de MeToo-affaires, de Black Lives Matter-beweging, de bekladding van standbeelden van kolonialen en de regels ter bescherming van het milieu tot de absurditeiten inzake looprichting, afstandhouden en 'bubbels' in de coronacrisis. Nu zijn de problemen die door de Nieuwe Moraal aan de kaak worden gesteld wel legitiem, aldus Desmet, maar de voorgestelde oplossingen zijn dat niet, ze zijn vaak contraproductief: regeldwang doet op eieren lopen en de auteur verwijst naar Freud met de stelling dat het verdrongene verheftigd terugkeert en dat de nieuwe moraal steeds agressiever afgedwongen wordt.² Vroeger waren er ook regels en taboes maar die waren stabieler, zegt Desmet: vandaag veranderen ze om de haverklap. Maar dat doen inzichten toch ook?

Desmet wil het euvel wijten aan toegenomen wantrouwen en controle (bureaucratie en administratie) die steeds meer tijd en energie opeist van iedereen en dan nemen de psychische problemen toe. Desmet meent dat voorrangsregels in het verkeer (zoals het verplichte ritsen) onze vrijheid beperken maar hij ziet de essentie van de wetten over het hoofd: zij bevrijden ons immers van de moordende willekeur welke tot spijt van wie het benijdt sowieso een feit is ingevolge het recht van de sterkste, de wet van de jungle - met andere woorden: de wetteloosheid. Neemt Desmet dan vrede met de 'moordstrookjes' voor de zwakke weggebruikers? Wil hij dan de bescherming van de oudjes overlaten aan het kroost en het pensioen afschaffen? Wil hij in zijn wereldvreemheid de sociale zekerheid vervangen door vrijwillige giften aan de armen? Wil hij de wetten tegen het racisme afschaffen en de veiligheid van homo's overlaten aan de goedheid van het volk zoals dat het geval is in het Tsetsjenië van Ramzan Kadyrov? Het sociale weefsel waar hij zo hoog mee oploopt zal dunkt mij veeleer zorgen voor sociale uitsluiting van andersdenkenden, gehandicapten of al dan niet gekleurde buitenlanders. Dijken wij maar tijdig de zogenaamde 'buurtinformatienetwerken' in en laten wij die taken verder toevertrouwen aan wel opgeleide politiemensen vooraleer het te laat is en zich toestanden gaan voordoen met overijverige burgerwachten en spionnen zoals destijds in Roemenië, in Oost-Duitsland of in het eigen Vlaamse gewest ten tijde van de VNV, de Hitlergetrouwen en de slippendragers van de kerkvorsten. Of is het dan niet verkieslijker dat macho's zich beledigd voelen en gefrustreerd als de wet hen verbiedt om vrouwen na te fluiten op straat dan dat vrouwen de straat niet meer op durven uit angst voor verkrachting? Want alras gaat die wetteloosheid het gelijk voeden van wie (en dan godbetert nog in universiteiten) uitroepen dat het huwelijk aan mannen het recht verschaft om vrouwen te verplichten “hun benen open te doen”³ alsof het ging om vee maar dan in het tijdperk dat voorafging aan dat van de dierenrechten. Maar vermoedelijk heeft Desmet helemaal geen boodschap aan dierenrechten en wil hij een lans breken voor het rituele slachten en waarom ook niet voor het slachten van de eerstgeborene, ter bevestiging van de trouw aan Jahweh, de 'jaloerse god', zoals in het tijdperk dat nog voortduurde tot aan Abraham en Isaak?

Neen, de wetgeving is geen schijnoplossing tegen onzekerheid en angst, de geschiedenis zelf leert ons dat wij op twee oren kunnen slapen als wij aannemen dat precies het tegendeel het geval is. De ouders zijn niet onwetend en almachtig maar ook de goden die projecties van de ouders zijn, zijn dat niet: zij zijn geen goden, of beter: goden bestaan niet. En als de principes die zij ons opleggen, met hen wegvallen, dan “sind wir selber Götter”⁴

“(De symptomen van regeldwang) komen vooral voort uit de prangende nood bij de bevolking aan een autoritaire instantie die richting geeft, die de last van de vrijheid en de daarmee gepaard gaande onzekerheid van de schouders neemt”⁵, zo citeert hij Hannah Arendt, “En de overheid vult die vacature ook gewillig in.”⁶ Desmet vergeet dat de kerk daartoe het voorbeeld heeft gegeven want hier pleit niemand minder dan de hoger al vermelde grootinquisiteur van Dostojevski. Moeten wij nu echt terug naar de autoritaire leer van de kerk met haar index van verboden boeken of kiezen wij resoluut voor Wikipedia dat, overeenkomstig de essentie van wetenschap en waarheid, die transparantie is, de encyclopedie is van principieel iedereen?

(Wordt vervolgd)

(J.B., 23 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 6: Het verlangen naar een Meester

De mechanistische wereld geeft aanleiding tot recessie, depressie, ziektes en uiteindelijk ook de totalitaire staat vanuit de overtuiging dat de eigen fictie de realiteit is en derhalve aan anderen mag worden opgelegd, zo schrijft Mattias Desmet over de verlichte wereld die nu de plek inneemt van de kerk van weleer maar kennelijk vergeet deze auteur dat men in de katholieke geloofsbelijdenis het totalitarisme terugvindt zoals nergens anders: “Ik geloof in de ene heilige katholieke en apostolische kerk” die 'alleenzaligmakend' wordt genoemd. De Verlichting daarentegen gelooft in het (uiteindelijk) bereiken van de waarheid door middel van de Rede, welke principieel voor alle mensen toegankelijk is en wel met het eigen verstand dat principieel aan allen gegeven is zonder onderscheid van rang of stand of huidskleur of nog andere eigenheden.

Daarnaast is het ook een feit dat het geloof in 'de natuur' of in 'natuurlijke' dingen een bijzonder vage bedoening is waarbij men alras afglijdt naar vormen van zogenaamd bijgeloof welke onmiddellijk aanleiding geven tot waanzin en ten hemel schreiend onrecht. Empathie is een mooi begrip en ook resonantie klinkt veelbelovend maar wie zal uiteindelijk bepalen of het de diepste waarheid is ofwel een ziekelijke waanzin wanneer iemand beweert dat hij of zij aanvoelt dat een ander 'behekst' is en een gevaar vormt voor de samenleving? De intrieste geschiedenis van de heksen van Salem, het toeschrijven van de zwarte huidskleur van mensen aan het vermeende ontbreken van de ziel, het identificeren van fysieke afwijkingen met menselijke minderwaardigheid, de discriminatie van zwakkeren, van minderheidsgroepen of van andersdenkenden: dit zijn geschiedenissen van volstrekte redeloosheid die zich denken te kunnen verantwoorden met zekere vormen van een of ander subjectief en oncontroleerbaar aanvoelen dat jammer genoeg vaker ernstig wordt genomen wanneer het ontspringt aan personen met sociale invloed en macht en dat dan leidt tot vervolging, excommunicatie en zelfs terechtstelling van onschuldigen die er het al dan niet toevallige object van uitmaken.

De kerk, waarvan de bedienaren tweeduizend jaar lang geïnspireerd werden door de harddrug alcohol, heeft daardoor altijd fantasie te over gehad om daarmee haar hellepreken te spijzigen, haar vijanden te definiëren, de angst van de massa aan te wakkeren voor op de keper beschouwd tegenstanders van haar macht of gewoon hulpelozen en onschuldigen. Bij de verovering van het Amerikaanse continent door Columbus werd de genocide gerechtvaardigd middels een pauselijk geschrift gericht tot de Indianenstammen en hen bezwerend dat zij als schepselen van de ene god die werd vertegenwoordigd door de paus van Rome, absolute gehoorzaamheid verschuldigd waren aan deze laatste en derhalve ook aan het Spaanse gezag waarmee hij scheep ging toentertijd. De inboorlingen hadden de keuze: ofwel zich laten dopen en zich onderwerpen aan de Spaanse kroon ofwel tot slaaf worden gemaakt of vermoord.

Resonantie, willekeur, fantasie, tovenarij, het 'diepe aanvoelen' van een 'hogere werkelijkheid', het voltrekken van de door profeten van hogere machten vertaalde goddelijke wil: het bleek de tovenaars op het einde van de rit alleen maar schatrijk gemaakt te hebben en al hun wreedheden te hebben gerechtvaardigd.

Het vijfde hoofdstuk van het boek van Mattias Desmet heet “Het verlangen naar een Meester”¹ en 'Meester' staat er met een hoofdletter, het verwijst onmiskenbaar naar god zelf. En daar liggen nu de kiemen van het bedrog want god is onzichtbaar en derhalve ook onhoorbaar, alleen profeten horen wat Hij zegt en alleen zij hebben het recht en de macht om zijn woorden door te geven aan het volk dat alleen van hen verneemt of zij al dan niet tot de uitverkorenen behoren; het volk dat alleen van zekere profeten verneemt dat god jaloers is en de zijnen bijstaat in de oorlogen die hen zullen leiden naar het beloofde land.

In 1976 heeft de Amerikaanse psycholoog Julian Jaynes in zijn boek The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind een heel andere uitleg gegeven aan het verschijnsel van de profetieën: het horen van stemmen, waarvan ook nu nog zekere geesteszieken last hebben, bleek toentertijd in feite te slaan op het begin van het denken, het hebben van gedachten, waarvan men meende dat zij, van buiten uit, de (profeterende) mens te binnen vielen; nog geheel onvertrouwd met de idee van wat ideeën zijn, schreef men hun oorsprong toe aan derden, aan goden die ze de profeten influisterden. Valt die 'onttovering' van het mens- en wereldbeeld dan te betreuren? Men moet immers weten dat elk volk altijd zijn eigen goden heeft gehad, zijn eigen profeten ook, over wiens profetieën werd geredetwist en ook getwist in eindeloze, bloedige oorlogen waaraan doorheen de geschiedenis van de mensheid talloze gelovigen hun levens opgeofferd hebben, die ganse beschavingen verwoest hebben en die ook vandaag nog de wereld in de greep houden van verdrukking en terreur.

Het vijfde hoofdstuk vangt aan met een overzicht van het voorgaande en een vooruitzicht op wat komt: hoofdstuk 1 besprak de overgang van (open) wetenschap naar (dogmatische) ideologie; 2 ging over hoe mensen daardoor van elkaar en van de natuur geïsoleerd werden; 3 over het levenloos artificiële; 4 over hoe het absurde geloof in het 'meten is weten' tot willekeur leidt en 5 zal handelen over de ambitie van de wetenschapsideologie om zowel de angst weg te nemen als de moraal.

Religie verzuurde het leven met de angst voor de hel als straf voor zondig genot. De Verlichting bracht vertrouwen in het menselijk verstand en verwierp de angst voor de vleselijke lusten: “De liefde werd ontdaan van de plicht tot trouwen en kinderen krijgen, de seksualiteit werd in ere hersteld en zijn verbanning naar het oord van zonde en bederf werd ongedaan gemaakt”². Maar volgens de auteur bereikte men het tegendeel van het beoogde: de angst voor ziekte en lijden nam toe en er kwamen verwarring en “een wirwar aan regels en regeltjes en een nieuwe, hyperstrenge moraal”³

Kennelijk is de auteur hier ten prooi aan een eigenaardige blindheid want de aanpassing van de feiten aan de fictie van een totalitair systeem kan bezwaarlijk meer uitgesproken zijn dan in het hardnekkige vasthouden aan de fictie ontsproten aan een zekere interpretatie van een oeroud wetboek dat immers geheel wars van de wetenschappelijke bevindingen declameert: “Man en vrouw schiep Hij hen.” Dient de mens weerstand te bieden aan de werkelijkheid waarmee hij resoneert en moet hij zich wringen in de dwangbuis van een fictie van een zesduizend jaar oud ideaalbeeld uit een welbepaalde cultuur die zich uitverkoren acht boven alle andere beschavingen of is het daarentegen regelrechte waanzin om een totalitair systeem te gaan verdedigen terwijl men pretendeert een gladiator tegen het totalitarisme te zijn? Een wel heel bijzonder psychologisch mechanisme moet hier werkzaam zijn; het is niet ons vakgebied maar wij gissen dat het te maken heeft met de angst en het fanatisme welke men gewoonlijk toeschrijft aan de geatomiseerde subjecten die de massa vormen in het totalitair systeem van het stuiptrekkende katholicisme dat nog nagalmt tot in de redevoering van de oorlogvoerende Russische president Poetin van vandaag, 21 februari 2023, amper enkele minuten geleden, waar hij aan het Westen het geloof verwijt in een 'genderneutrale god'.⁴ Inderdaad: “Hoe het ook uitdraait, binnen het dominante verhaal heeft het dominante verhaal altijd gelijk.”⁵

(Wordt vervolgd)

(J.B., 21 februari 2023)

Gezichtsreddingsoperatie voor dictators - een recept

Omsk Van Togenbirger, hij wilde er vandoor, deed alsof hij ons niet zag maar kon niet rap genoeg meer lopen en zo konden wij hem daar op de parking van de supermarkt nog heel eventjes opzadelen met de vraag hoe hij het stelde en hoe het met de oorlog gaan zou in de zeer nabije toekomst want iedereen weet wel dat het nu spannend is gaan worden, nu de beide potentaten als hanen tegenover elkaar staan en ze allebei hun gezicht willen redden want daar gaat het hanen om als zij tot vechten zijn veroordeeld en er geen ontsnappen meer is aan de krijsende kring van toeschouwers die hoe dan ook bloed willen zien vloeien en liefst in beken, stromen, zeeën.

OVT: Je weet wat er met de Roemeense dictator Nicolae Ceaușescu is gebeurd en met zijn vrouw Elena, toch? Het volk hield niet op met hulde brengen en applaus maar toen het koppel gelyncht werd, juichte de massa want zo is nu eenmaal het volk.

- Heb je het nu over Poetin?

OVT: Ik heb het over Europa, mijn beste en dan pas over Poetin, die immers over 'historische momenten' sprak.

- Ik geloof niet dat ik je nu begrijp...

OVT: Je kent toch de geschiedenis van het westen dat eeuwenlang de wereld heeft gepluimd? De Engelse kroon bevat meer diamanten dan een koninklijke nek kan dragen en tijdens een optreden van Charles bleek een toeschouwer zo venijnig dat hij er enkele maanden gevangenisstraf voor over had om ook publiekelijk uit te roepen wat iedereen allang weet: dat het land zijn rijkdom dankt aan slavernij. Indië, bijvoorbeeld, werd tot op het bot door de Engelsen kaalgevreten. In China was op een zeker ogenblik een kwart van de volwassen mannelijke bevolking verslaafd aan de opium die de Britten aldaar gingen slijten en ze hebben er een oorlog om gevoerd om met dat handeltje daar door te kunnen gaan, in the British Empire ging net zoals in het rijk van Alexander de zon nooit onder. Over Leopold II in de Congo heb ik geloof ik al verteld en over hoe een meesterlijke nazaat van een Rwandees het westen dat zich gebaart van krommenaas voor schut zette in een performance met als decor de 'bogen van de afgehakte handen' van het jubelpark in de door een der grootste romanschrijvers zo genaamde 'grafstad'?

- Joseph Conrad? Daar heb je over verteld, ja.

OVT: Ook over Columbus had ik een verhaal, of liever: twéé verhalen, dat herinner je toch nog? Eentje over de uitdunning van de Indianen en nog een ander over de miljoenen zwarte slaven die doorheen de eeuwen opeengepakt in zeilschepen van Afrika naar de plantages van Amerika versast werden? Las ik je niet voor uit “Barracoon”?

- Ook daarover heb je verteld, ja. Maar wat heeft dat nu te maken met de moord op Ceaușescu en zijn vrouw?

OVT: Uiteraard kon binnenkort de hele wereld in de as worden gelegd maar dat wil ik vooralsnog niet geloven. Maar wat denk je dat er zal gebeuren als in luttele minuten Europa weggevaagd wordt van de wereldkaart of misschien alleen maar Engeland? Geloof jij dat dan Afrika en Azië zullen huilen?

Ik begreep nu vrijwel onmiddellijk wat Poetin bedoelde met de 'historische momenten' waarover hij het in zijn speech had: het eeuwenlang naar gerechtigheid hunkerende hongerige zuiden zal juichen als zijn wrede onderdrukkers in het westen nu eindelijk hun welverdiende straf krijgen en zullen dan de resterende mensen, en dat zijn uiteraard de allerarmsten, zich daarvan nog kunnen weerhouden om Poetin zelf te vieren als hun grote held?

- Maar nu ga je wel heel kort door de bocht, meneer Van Togenbirger, zo antwoordde ik de oude man maar hij zei niets meer en verdween zomaar tussen de geparkeerde auto's in het niets, er kennelijk van overtuigd dat zijn gelijk als een paaltje boven water stond.

(J.B., 22 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 5: Het (on)meetbare universum

Mattias Desmet bekampt de Verlichting maar het mechanistisch universum is geen misvatting van de Verlichting maar een 'onoverkomelijke' vergissing waarvoor reeds Augustinus waarschuwde in de vierde eeuw: wij zien het heelal als een constructie omdat wij zelf architecten zijn die complexere dingen samenstellen uit meer elementaire bouwstenen: wij projecteren onze creativiteit verkeerdelijk op die van de Schepper die echter schept uit het niets. En die kritiek is uiteraard niet alleen van toepassing op het cijfermatige kennen maar op ongeacht welke vorm van (menselijk) begrip. In die zin is een kritiek op het meten middels cijfers van toepassing op ongeacht welke manier om de werkelijkheid af te beelden: de afbeelding zelf, of dus de kennis als zodanig, kampt met een onmogelijk weg te werken fundamenteel probleem van de epistemologie: de finaal onoverbrugbare kloof tussen kenner en gekende of tussen subject en object. Houdt men met psychologische theorieën die gebruik maken van begrippen zoals empathie en resonantie dan zichzelf niet aan het lijntje en belandt men aldus niet in een doolhof dat reeds lang geleden doorploegd werd door filosofen van allerlei pluimage die uiteindelijk allemaal in hun eigen gelijk zijn blijven geloven en die het bovendien vaak tot in het absurde zijn blijven verdedigen?

Mattias Desmet vertelt hoe de subjectieve en irrationele verhalen met gruwelijke consequenties staan tegenover de objectieve en rationele cijfers die een reductie van het menselijk leed beloven en hoe nu de coronacrisis de aperte tekorten van die wetenschappelijke bedrijvigheid op straat gooit. Iedereen wordt geconfronteerd met wat de replicatiecrisis in 2005 aan het licht bracht: “fouten, slordigheden, geforceerde besluitvorming en fraude”¹ Zelfs onderlinge tegenspraken onder wetenschappers, grillige meningsveranderingen, financiële belangen en opzettelijke misleiding zijn van de partij.

De coronacijfers waren alles behalve objectief: het aantal besmettingen bepaald met de PCR-test alsook de evolutie ervan werden foutief geregistreerd: “men rapporteerde het absolute aantal positieve tests in plaats van de positiviteitsratio.”² Het aantal besmettingen bleek twintig tot zeventig keer lager dan de in de media vermelde schattingen. Ook de telling van het aantal ziekenhuisopnames was onjuist: de Schotse telling (die rekening hield met het al dan niet aanwezig zijn van covid-symptomen) rapporteerde nog slechts 13 pct. van het oorspronkelijke aantal covid-patiënten. Een onderzoeksjournalist bracht uit dat zorginstellingen hun aantal doden kunstmatig verhoogden met het oog op financieel profijt. Het aantal coronadoden ging ook mank omdat 95 pct. van hen onderliggende aandoeningen had.

Geen objectieve cijfers dus maar cijfers die de eigen subjectieve overtuigingen bevestigen. Sommigen spreken daarom liever van een griep of zij beweren dat er helemaal niets aan de hand is; het gaat om tegengestelde meningen die elk een beroep doen op 'objectieve cijfers'. Maar de maatregelen worden niet bijgestuurd als blijkt dat de modellen waarop ze gebaseerd zijn radicaal fout zijn: “Iets zorgde dat de maatschappij op dezelfde, krampachtige manier bleef reageren, alsof ze daar een prangende psychologische nood aan had.”³ “Het epidemiologisch-statistisch discours klinkt gesofisticeerd en oogt indrukwekkend (…) maar het is vooral een indrukwekkende demonstratie van schijnexactheid en pseudo-objectiviteit.”⁴

De overbelasting van Intensive Care in ziekenhuizen komt ook voor bij griepepidemieën, de zware longsymptomen bij corona blijken ook bij griep aanwezig en de oversterftecijfers zijn multi-interpreteerbaar. Bovendien zijn duizenden ouderlingen gestorven door eenzaamheid en verwaarlozing terwijl de hoge sterfte op Intensive Care voor de helft toe te schrijven was aan massale beademing.

De remedie was de oorzaak van een aanzienlijk deel van de miserie: angst volgt in beperkte mate uit reële gevaren maar creëert zelf wel reële gevaren. Het dominante verhaal vertelt dat vaccinatie helpt maar aan verhalen die het tegendeel vertellen, wordt geen ruchtbaarheid gegeven: een Harvard-studie vond geen verschillen tussen landen met hoge en lage vaccinatiegraad en een andere studie vond bij gevaccineerde vrouwen acht keer meer miskramen. “Verhalen maken de cijfers, eerder dan dat cijfers de verhalen maken. Daar gaat het hier om”⁵ en aldus verwijst Mattias Desmet eigenlijk naar Hannah Arendt haar thesis over totalitarisme waarin een fictie bepaalt wat de feiten zullen zijn.

Aan nevenschade (aan bijvoorbeeld de economie en de psychische volksgezondheid) werd geen aandacht gegeven terwijl die meer slachtoffers maakte dan de pandemie: de epidemiologen antwoordden dat dit buiten hun expertise lag. Desmet: “(...) we stuiten op een uiterst merkwaardige, psychische blindheid.”⁶ Aan de cruciale vraag of de remedie niet erger is dan de kwaal, wordt gewoon voorbijgegaan en die vernauwing van het gezichtsveld is een effect van massavorming. “Hoe het ook uitdraait, binnen het dominante verhaal heeft het dominante verhaal altijd gelijk.”⁷ Ideologische meningsverschillen maken de cijfers nietszeggend en polariseren de maatschappij errond. We moeten ons afvragen: “bekijken we de mens als een biochemische machine die technologisch gemonitord en farmaceutisch bijgestuurd moet worden of als een wezen dat in mystieke resonantie met de Ander en met de eeuwige vormentaal van de natuur zijn bestemming vindt?”⁸ “Iedereen kan cijfers selecteren die aansluiten bij zijn eigen vooroordelen. (…) De quasi onweerstaanbare illusie dat cijfers feiten representeren zorgt ervoor dat men steeds vaster overtuigd raakt dat de eigen fictie de realiteit is.”⁹

Blijkt verder dat ook wetenschappelijke onderzoekers onbewust die keuzes maken die de resultaten opleveren die zij wenselijk achten: het fanatieke geloof in de objectiviteit van cijfers is onterecht maar tevens gevaarlijk: een angstige maatschappij kiest die cijfers die haar angst rechtvaardigen en die cijfers versterken op hun beurt de angst. Daaruit volgen economische recessie, angst en depressie, stress en ziekte en uiteindelijk ook de totalitaire staat vanuit de overtuiging dat de eigen fictie de realiteit is en derhalve aan anderen mag worden opgelegd. De fictie rechtvaardigt verregaande maatregelen waar de menselijkheid onder lijdt, een Ministerie van Waarheid smoort alternatieve stemmen, de meningsvrijheid en het zelfbeschikkingsrecht worden ingeperkt. Die vlucht in schijnzekerheid volgt nu uit het gestaag toegenomen onvermogen om onzekerheid te dragen...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 4: De kunstmatige maatschappij

Zelfs een slingerbeweging is geen louter mechanische en berekenbare gebeurtenis, zo is gebleken: slingers opgehangen aan eenzelfde muur stemmen op de een of andere manier hun bewegingen op elkaar af, zij blijken een 'sociale' component te hebben. Veralgemeend: “Theoretische modellen vatten nooit alles, ze laten een onverklaarbare rest over”, die “de essentie is van het object, de levende component ervan”¹ Die is ook merkbaar bij een vergelijking tussen natuurlijke en kunstmatige producten en het subtiele verschil is cruciaal. Op gedigitaliseerde menselijke interactie, zoals die in de coronacrisis gepromoot werd, zit verlies en dat blijkt te leiden tot burn-out, tot 'digitale depressie' want de lichamelijke component is essentieel. Het taal lerende kind reageert niet op audio of video; het leert een taal pas aan als de spreker lichamelijk aanwezig is; hij bootst de klanken en het gelaat van de moeder na en dergelijke synchronisatie voltrekt zich reeds voor de geboorte. Door die resonantie voelt het kind ook wat de moeder voelt. Die trillingen en spanningen zetten zich in het kinderlichaam vast, in het 'lichaamsgeheugen'. Bij het raken van de gevoelige snaar wordt samen met het lichaam ook de ziel geraakt - ziek gemaakt of genezen. Ook communicerende volwassenen voelen elkaar aan via (de uitwisseling van) mimiek en lichaamstaal, zoals volmaakte danspartners. Digitalisering verstoort dat. Desmet citeert hier G. Petriglieri: “Onze geest wordt er in de digitale interacties toe misleid om te geloven dat we bij elkaar zijn, maar onze lichamen weten dat dit niet het geval is; wat er zo uitputtend is aan digitale gesprekken, is om voortdurend in de aanwezigheid te zijn van de ander zijn afwezigheid.”² En dat brengt depressie mee: als de (geliefde) ander afwezig is en niet reageert, bootsen we die na. “Digitalisering ontmenselijkt een gesprek.”³ Het overbrugt grote afstanden maar houdt de ander op afstand. Alweer: digitalisering creëert het geatomiseerd subject, Hannah Arendts elementaire bestanddeel van de massa en van de totalitaire staat.

Vervolgens neemt de auteur de verwisseling van feit en fictie onder handen: “Wetenschap past haar theorie aan de werkelijkheid aan, ideologie past de werkelijkheid aan de theorie aan. Dat geldt ook voor de mechanistische ideologie: ze wilde de werkelijkheid aanpassen aan haar theoretische fictie.”⁴ In de mechanistische ideologie is een steriele kunstmatige baarmoeder beter voor het kind en worden wie daar anders over oordelen onwaardig geacht voor het ouderschap. “Instituten die zich graag bezighouden met de maatschappij van de toekomst, zoals het World Economisch Forum, gaan er voetstoots van uit dat we naar een Digikosmos evolueren - een 'samenleving' waarin het menselijke leven zich grotendeels online afspeelt.”⁵ En aan het infuus. En dan wordt de romantische natuurmens een gevaar. Doel is een maatschappij van strikt gecontroleerde cyborgs, die is namelijk veiliger, onder meer door de praktijk van de genetische manipulatie en de preventieve geneeskunde die “de natuurlijke weerbaarheid van het lichaam vervangt door met vaccins opgewekte kunstmatige immuniteit.”⁶ De mechanistische ideologie met haar transhumanisme belooft het paradijs maar brengt alsnog ziektes en depressie.

Men trapt in “de illusie dat men de ongemakken van het leven kan wegnemen zonder zichzelf als mens in vraag te moeten stellen.”⁷ Ziekte wordt onterecht herleid tot een mechanische fout, te verhelpen met een pil. Maar het psychisch lijden neemt toe. Zoals Hannah Arendt betreurt Mattias Desmet het verdwijnen van de standen- en klassenmaatschappij onder invloed van de industrialisering. De onttoverde mechanistische wereld ontneemt de (eertijds door de religie verstrekte) zin aan het leven en het verdwijnen van de angst voor de hel bevordert frustratie en agressie.

En op dit punt lijkt Mattias Desmet een poging te ondernemen om ons opnieuw de aloude erfzonde als een realiteit te doen aanvaarden en het menselijke schuldbewustzijn. Zijn pleidooi klinkt gelijkaardig aan dat van de grootinquisiteur van Dostojevski, die het bedrog van de roomse kerk rechtvaardigt met de uitleg dat deze leugen het volk van de moeilijke vrijheid en verantwoordelijkheid bevrijdt door met blinde gehoorzaamheid aan de kerk, de last van de zonde af te kopen. De Verlichting met haar tot ideologie verheven wetenschap is met andere woorden een even gebrekkig alternatief als het geloof van weleer. “Het van overheidswege reguleren van de intieme sfeer leidt tot psychische ontreddering en uiteindelijk ook tot een verval van de fysieke gezondheid (...)”⁸, zo schrijft Desmet, maar hij blijkt niet in te zien dat dit alles de praktijk van het geloof niet kan vergoelijken omdat het in een nog veel grotere mate vervreemdend werkt. Immers, net zoals de wetenschap heeft ook de theologie haar praktische toepassingen in de machinerie van de kerk welke een mens creëert die een kunstmatige en desastreuze waanwereld bewoont met een eigen opium waaraan dat van de Verlichting misschien niet eens kan tippen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 3: wetenschap en haar aanwending

Het hoger behandelde eerste hoofdstuk in het boek van Mattias Desmet luistert uiteraard naar de spreuk: “Niets nieuws onder de zon”. Een uitgebreide, meer gedetailleerde kritiek op het materialisme vindt men bij een groot aantal auteurs die wat uitvoeriger behandeld werden in Trans-atheïsme¹, een publicatie uit 2003 (gebaseerd op een verhandeling uit 1994). De 'spirituele' benadering van de wetenschap en meer bepaald (van de vooral Kopenhagense interpretatie) van de kwantummechanica werd in het Nederlandse taalgebied eerder in een gepopulariseerde versie uitgewerkt door enerzijds Gerard Bodifée en anderzijds reeds door diens mentor, Max Wildiers, die het voorwoord schreef voor de integrale uitgave van het werk van Teillard de Chardin, de wetenschapper-theoloog die als allereerste de brug maakte tussen het christelijk geïnspireerde geloof en de moderne rede. Teillard de Chardin en Max Wildiers zijn overigens meteen bijzondere voorbeelden van 'moed tot waarheid' daar zij met een flink stuk van hun carrière betaalden voor de openheid waarmee zij deze onderwerpen onder de aandacht hebben gebracht. Omdat alvast in dit eerste hoofdstuk geen verwijzingen te vinden zijn naar deze bijzonder verdienstelijke auteurs zonder welke de onderhavige kritiek op de Verlichting onbestaande was, kan men voor een summiere synthese van de inhoud van hun werk alsnog terecht op het internet voor de integrale tekst van Het goede zoeken.² Met betrekking tot de verwording van wetenschap tot ideologie en meer bepaald met betrekking tot de 'wetenschappelijke' aanpak van de pandemie, verwijzen wij graag naar onze publicatie uit 2021, getiteld: Panopticum Corona.³

Het tweede hoofdstuk van het boek van Mattias Desmet draagt de titel: “Wetenschap en haar praktische toepassingen”. Wetenschap brengt beheersing van de natuur, mechanisering en industrialisering, massaproductie maar ook vervreemding en de vervreemde, vereenzaamde mens wordt zelf een machine-onderdeel en met de woorden van Hannah Arendt: een “geatomiseerd subject”... het elementaire bestanddeel van de totalitaire staat.

Met betrekking tot de medische wetenschap die centraal staat in het hele coronagebeuren merkt Desmet op: “Fouten, slordigheden en fraude zorgen ervoor dat tot 85 pct. van de medische studies tot twijfelachtige besluiten komt.”⁴ De nevenwerkingen blijken dikwijls desastreus, zoals bij thalidomide (Softenon), het kunstmatige hormoon DES en de pijnstillers. Een actueel voorbeeld: “Van parcetamol, de meest populaire pijnstiller die al sinds midden vorige eeuw op de markt is, werd bijvoorbeeld pas in 2021 ontdekt dat hij kankerverwekkende stoffen bevat en dat hij schadelijk kan zijn voor foetussen.”⁵ “Enkel vanuit een naïef mechanistisch denken kan men geloven dat men via experimenten de effecten van medische interventies objectief kan bepalen.”⁶ Er is een “genadeloze experimenteerdrift” die fataal is voor jaarlijks 200 miljoen proefdieren en ook zinloos, rekening houdend met het feit dat 85 pct. van de medische studies fout zijn.

Maar mechanisering en industrialisering kunnen ook worden aangewend om te vernietigen: oorlogen maken nu tientallen miljoenen doden door vernietigingsmachines en de chemische industrie produceert vergif met hetzelfde oogmerk. “Monsanto produceerde 76 miljoen liter Agent Orange, dat in Vietnam uitgesproeid werd om de bomen te ontbladeren en de Vietcong uit de jungle te verdrijven. Miljoenen Vietnamezen en ook Amerikaanse soldaten werden er ernstig ziek van (in veel gevallen tumoren en kankers) en het veroorzaakte bij minstens 150.000 kinderen misvormingen.”⁷

Wie geïnteresseerd zijn in een uitgebreide behandeling van de catastrofale nevenwerkingen van de geneeskunde als zodanig kunnen uiteraard terecht bij Ivan Illich met zijn Medical Nemesis uit 1975⁸ - sindsdien is de toestand alleen nog verergerd.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 19 februari 2023)