Aflevering 17: Het wrede lot van de weerlozen (1)

'Samizdat' waren dissidente geschriften die clandestien circuleerden in de voormalige USSR. (2) In de jaren vijftig van de vorige eeuw was een van die 'Samizdat' De Goelag Archipel van de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur in 1970, Aleksandr Solzjenitsyn (1918-2008) die in 1945 gearresteerd werd en in de strafkampen verdween tot 1953. (3) De Goelag Archipel verscheen in Parijs tussen 1973 en 1975 en is een ooggetuigeverslag over die strafkampen waarin achttien miljoen mensen terecht kwamen zonder enige vorm van proces omdat zij ervan verdacht werden het Stalinistische regime (1922-1953) niet genegen te zijn en van deze gevangenen kwamen er 2.749.163 om. (4) Na de publicatie van enkele delen van zijn boek werd Solzjenitsyn opnieuw gearresteerd en uitgewezen - in 1974 - waarna hij via Zwitserland nog twee jaar later in Vermont (USA) belandde. (5) Over de hallucinante manier waarop Sovjet-burgers welhaast volkomen willekeurig gearresteerd werden en (vaak voorgoed) verdwenen achter de muren en de staketsels waar men achteloos voorbij liep terwijl niemand kon vermoeden welke hel ze verborgen, handelt De arrestatie, het eerste hoofdstuk van zijn meesterwerk. Edoch, de geschiedenis herhaalt zich en de gruwel doet zich steeds vaker voor als een heil...

"Een arrestatie of een aanhouding is het ontnemen van de bewegingsvrijheid van een persoon door politiediensten of, in geval van heterdaad, door burgers". (6) Gearresteerd worden - onder Stalin kon het iedereen overkomen: men werd van zijn bed gelicht of onder een of ander voorwendsel ergens heen gelokt en prompt ingerekend; de slachtoffers vermoedden dat het een vergissing was, maar neen: hun leven bleek op slag voorbij en zou voortaan alleen nog maar bestaan uit dwangarbeid op een onbekende en onbereikbare plek. (7)

Men moet het eerste hoofdstuk over de arrestatie in De Goelag Archipel van Aleksandr Solzenitsyn gelezen hebben om een idee te kunnen hebben van de verschrikkelijke realiteit achter zoveel koele historische data. Deze literaire meesterwerken ten spijt, blijkt het echter niet te willen doordringen tot het leeuwendeel van de huidige wereldbevolking - waarvan toch mag aangenomen worden dat zij een zeker beschavingspeil heeft bereikt - dat gelijkaardige mistoestanden van een mogelijks nog grotere omvang in de huidige tijd schering en inslag zijn in grote gedeelten van de wereld en dat de betrokken tirannen door iedereen niet alleen met rust worden gelaten maar bovendien kunnen rekenen op applaus vanwege de door hen verdrukte massa, op eretekens vanwege politici en vorsten wereldwijd en op een oorverdovend stilzwijgen omtrent het ten hemel schreiend onrecht waarvan zij elk hun handelsmerk hebben gemaakt. Hierbij inbegrepen is een gloednieuwe en bijzonder moeilijk te duiden tirannie die sinds enkele maanden de ganse wereld omspant en die menig tiran in haar schaduw stelt...

Een dictator blijkt een gestoorde persoonlijkheid: narcistisch, grootheidswaanzinnig, paranoïde en wreed, dikwijls opgegroeid in een gezin met een onderdrukkende vader; hij dringt zijn eigen persoonlijke visie op aan het volk dat hij onderwerpt; hij arresteert zijn tegenstanders massaal, wat betekent dat hij hen de bewegingsvrijheid ontneemt - in vele gevallen gaat hij over tot (massa)moord.

Leven onder een dictator is bestaan onder een voortdurende dreiging. Omdat men gearresteerd kan worden van zodra men zich veroorlooft om alleen nog maar te denken wat men wil, omdat er in een dictatuur totale willekeur heerst en er derhalve geen reden hoeft te zijn waarom iemand wordt gearresteerd, leeft iedereen er in feite in voortdurende gevangenschap, ook al is men niet of nog niet aangehouden. Solzjenitsyn beschrijft die realiteit ook treffend in het verhaal over de priester Irakliej die, na acht jaar ondergedoken geleefd te hebben bij zijn parochianen, zo opgejaagd was dat hij bij zijn uiteindelijke arrestatie van pure blijdschap de lof zong van de Heer.

Dictators hoeven niet elke burger feitelijk te arresteren opdat elkeen ook echt beroofd zou zijn van zijn bewegingsvrijheid want de dreiging tot arrestatie heeft hetzelfde effect als de arrestatie zelf ofwel overtreft zij dit effect nog; tirannen hoeven niet iedereen te vermoorden opdat het volk helemaal geen mensen meer zou tellen.

Arresteren of aanhouden betekent letterlijk: afremmen en tot stilstand brengen, verhinderen om nog voort te gaan, doen stoppen en doen ophouden. Als we de bijbel mogen geloven zijn er slechts een handvol uitzonderingen op de regel dat het leven zelf alle mensen vroeg of laat tot stilstand dwingt. De ouderdom en de kwalen remmen de levensloop af, zij brengen ons letterlijk tot stilstand, tot stil zitten of tot stil liggen en zo worden we aan ons bed gekluisterd - als we al niet abrupt uit het leven worden weggeplukt. Het leven zelf rekent ons in en lijkt wel om verantwoording te vragen zoals de engel aan Job, na diens klacht, om verantwoording vroeg: op grond van welk recht bestaat gij? Gij hebt helemaal geen recht om te bestaan, zegt gij? Wees dan zo goed mij te volgen! - en zo worden wij dan door de laatste poort geleid. (8)

Maar nu de wereldbrand toch al ver achter ons ligt en net nu de democratie lijkt uit te waaieren over de ganse aarde, is in dezelfde beweging waarmee geheel onverwacht het gekroonde virus verscheen, een quasi niet te ontwaren legioen opgestaan, of moet men veeleer zeggen: een door een zekere geest beheerste schare, wiens ogenschijnlijk onafwendbare taak het lijkt te zijn om burgers zonder vorm van proces ter dood te veroordelen.

Aan massa's mensen wordt heden diets gemaakt dat zij besmet zijn en derhalve besmettelijk: zij zijn gebeten en tegen wil en dank bijten zij nu op hun beurt anderen; zij delen het lot van de wrede vampieren van wie zij eerst het slachtoffer waren en zij kunnen niet anders dan op hun beurt slachtoffers maken; zij werden aangestoken door de ziekte en lijken nu zelf de ziekte geworden, zodat hun uitsluiting of zelfs hun uitroeiing het beste is wat hen kan overkomen.

Als zij na een simpele en veel te simpele test waarvan de onbetrouwbaarheid boven elke twijfel verheven is, positief worden bevonden, dan volgt, zonder enige vorm van proces, hun arrestatie: de gruwel uit De Goelag Archipel keert terug in steeds weer nieuwe vormen.

Het heeft weliswaar niet de schijn van een arrestatie, het gelijkt veeleer op een opname ter verzorging, het lijkt erop alsof mensen zich over de zieken ontfermen maar in wezen ontfermt men zich slechts over zichzelf: het is niet de zieke die men zich behartigt: de zieke is het gevaar, hij moet onschadelijk worden gemaakt en de verzorging bestaat in de zorg voor de gezonden die worden beschermd voor het kwaad van de besmetting waartoe de zieke veroordeeld is. Hem wacht vaker slechts de doodstraf door de martelgang van de vergeetput.

Het doet denken aan de leprozen op Molokaï aan wie pater Damiaan zijn leven offerde: niet de ter dood veroordeling door de ziekte was het euvel, maar wel de onnodige wreedheid van het afgeschreven worden door de rest van de wereld, die deze mensen tot hun besmettelijkheid herleidde en die hen aldus weliswaar niet het fysieke leven ontnam maar wel het recht op leven en zodoende de menselijke waardigheid. Die werd hen teruggeschonken door pater Damiaan die aldus de mens als zodanig boven zijn sterfelijkheid verhief.

Het is bijzonder bedroevend dat de huidige tijd die op de schouders van reuzen rustend zoveel mogelijkheden te bieden had, de mens blijkt te hebben herleid tot niets meer dan zijn lichaam waarvan het leven in het beste geval slechts wat verlengd kan worden terwijl de ziel geen aandacht meer krijgt: de heerschappij van het onverstand is erin geslaagd om onder het volk de leugen te verspreiden dat de kern van ons wezen slechts een vluchtige bijwerking is van een stoffelijk orgaan - de hersenen.

Het legioen dat zich prompt de goddelijke taak aanmeet om naar eigen goeddunken aan mensen diets te maken dat hun tijd gekomen is, is geen legioen van mensen: het is een mentaliteit, een geest, een boze geest. Het verbergt zich onder andermans goede bedoelingen, het verschanst zich achter een uiteindelijke onwetendheid van verstrekkers van fysieke zorg die zich niet bewust zijn van hun gemanipuleerd worden door machten waarvan zij het bestaan dikwijls niet eens vermoeden: machten die hun wreedheid verbergen achter de barmhartigheid van hoogopgeleide en hardwerkende mensen met altruïstische motieven. Die machten nemen mensen het leven uit de handen en verleiden ons ertoe dat wij ons goden wanen van zodra wij vergeten dat goddelijke macht bestaat in het scheppen van leven en niet in het doden.

Men eigent zich niet alleen dat recht toe maar men acht het bovendien zijn plicht om dat te doen, met het excuus dat diegenen op wie men de hand legt, en die men aldus in feite arresteert, wel eens besmet konden zijn met een virus dat wel eens een gevaar kon opleveren voor de volksgezondheid. Of zij werkelijk besmet zijn met het bewuste virus is allerminst zeker omdat de tests bijzonder onbetrouwbaar zijn gebleken. Gesteld dat zij dan toch besmet zouden zijn en, zonder zelf ziek te zijn, op hun beurt anderen zouden kunnen besmetten, dan kan niemand het recht doen gelden om hen te verplichten om een 'behandeling' te ondergaan. Het enige wat men van hen eventueel kon vragen, is: dat zij zich afzonderen. Maar ook dat is wegens het mechanisme van de groepsimmuniteit natuurlijkerwijze contraproductief gebleken.

Echter, de onmiddellijke afzondering en de 'behandeling' waartoe deze slachtoffers na de (gammele) diagnose worden 'gedwongen', betekent in werkelijkheid dat zij worden opgesloten in een ruimte die gevuld is met andere 'besmette' en derhalve als gevaarlijk te bestempelen personen. Van de reële en zelfs helemaal niet geringe kans dat deze slachtoffers helemaal niet besmet zijn maar door zieken die in dezelfde ruimte opgesloten liggen, besmet worden, wordt abstractie gemaakt, wat zonder meer misdadig is omdat aldus aan mogelijkerwijze gezonde mensen hun levenskansen worden ontnomen. De rest van het verhaal is ons welbekend: de veroordeling tot de hel van de afzondering tot in de dood wordt niet uitgesproken door een rechtvaardige rechter - hier is een demon aan het werk. Hij verbergt zich achter zekere 'onnauwkeurigheden' waarvan men verwacht dat elkeen ze als vanzelfsprekend over het hoofd zal zien - met dramatische gevolgen.

Want stel dat je een been breekt, je belandt in de kliniek op de afdeling van de niet-corona-patiënten, je voelt je gezond maar je wordt verplicht tot een coronatest en die blijkt positief maar met een zekerheid van amper tachtig percent: verhuizen zul je naar de afdeling van de corona-patiënten en daar word je besmet maar dit keer met een zekerheid van honderd percent. Nu voel je je ook ziek. Maar meer nog dan dat: je weet nu dat je veroordeeld bent en het is de hel dat dit niet had gehoeven. Zoals Dante het ons leerde uit zijn Goddelijke Komedie, prijkt boven de hellepoort deze tekst: "Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt!"

Het herinnert aan de logica van het fascisme van de nazi's uit de jaren dertig en de tweede wereldoorlog: in het teken van de volksgezondheid moesten de rotte appels uit de mand worden verwijderd en Hitler noemde het waanzin dat sterke en gezonde mensen aan het front moesten gaan sneuvelen om de zieken thuis in leven te houden. En hij bouwde kampen om de 'rotte appels' om te brengen: de 'goede dood', zoals hij het noemde, was een noodzaak. Zes miljoen mensen werden omgebracht. Vandaag zitten evenveel oorlogsvluchtelingen in Europese kampen in Turkije met een gelijkaardig lot voor ogen.

Met het verdwijnen van de religie die zich schaart rond het Lam Gods, verliest de cultuur van de zorg voor de naaste haar diepgang en zij wordt gereduceerd tot een zorg voor het lichaam waarbij men zich reeds heeft neergelegd bij een leven dat eindig is met als enige hoop dat het eventueel een beetje verlengd kan worden door de medicus, de nog overblijvende god die het kwaad van de fysieke pijn zal beteugelen terwijl de ziel in de kou blijft omdat zij niet langer mag bestaan daar zij onstoffelijk is. De gratuite en principieel onbegrensde liefde heeft plaatsgemaakt voor de gedoseerde zorg overeenkomstig het principe van de eindigheid dat de hand geeft aan dat van de wraak: voor wat, hoort wat en de weegschaal beslist wat redelijk is en doenbaar, hoe winst wordt gemaakt en verlies wordt vermeden - het principe van de zelfopoffering wordt niet langer geduld, laat staan bejubeld: samen met de rituelen, de gebeden, de sacramenten, de hoop en het geloof, behoort dat alles voortaan tot de wereld van de waanzin. Van de leegstaande kerken worden bars gemaakt of fitnesscentra, dure restaurants die het verhemelte van de rijkaards verwennen of exclusieve lofts. Niemand wordt met de vinger gewezen terwijl een steenworp daar vandaan concentratiekampen uit de grond rijzen die oorlogsvluchtelingen gevangen houden totdat zij ziek worden en krankzinnig en zij uit wanhoop de eigen tenten in brand steken.

(Wordt vervolgd)

(J.B., Allerheiligen 2020)

Verwijzingen:

(1) Zie ook de volgende tekst d.d. 13 maart 2018: http://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3060740  

(2) De voormalige Sovjet-dissident Vladimir Boekovski definieert de 'Samizdat' als volgt: "Ik schrijf zelf, ik redigeer zelf, ik censureer zelf, ik geef zelf uit, ik verspreid zelf en ik zit er zelf een straf voor uit." Zie: Vladimir Boekovski, En de wind keert terug, autobiografische roman, New York, Хроника, 1978: 126. Vladimir Boekovski (°1942) [niet te verwarren met Charles Bukovski - ook een dichter] schreef over de dwangbehandelingen in psychiatrische klinieken die dienst deden als speciale gevangenissen in de USSR. Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Boekovski

(3) Aleksandr Solzjenitsyn zat gevangen in de goelag van 1945 tot 1953 (onder Stalin). Hij schreef De Goelag Archipel tussen 1958 en 1968. Zie ook: (4). Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Goelag_Archipel 

(4) https://nl.wikipedia.org/wiki/Goelag#Aantal_slachtoffers 

(5) https://nl.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Solzjenitsyn 

(6) https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanhouding 

(7) Voor de Engelstalige tekst "The Gulag Archpelago" (in 3 volumes), zie: https://archive.org/stream/TheGulagArchipelago-Threevolumes/The-Gulag-Archipelago__vol1__I-II__Solzhenitsyn#page/n13/mode/2up

(8) Over de ultieme arrestatie schrijft de Bijbel: "Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Toen gij jonger waart, omgorddet gij uzelf en gij gingt, waar gij wildet, maar wanneer gij eenmaal oud wordt, zult gij uw handen uitstrekken en een ander zal u omgorden en u brengen, waar gij niet wilt." (Johannes 21, 18) (Vertaling volgens het NBG, 1951.)