De toekomst ligt vast

Een interview met Omsk Van Togenbirger de Waelekens

We ontmoetten hem op zijn buitenverblijf waarvan op zijn verzoek de plek niet vermeld zal worden — Omsk Van Togenbirger wordt immers liever niet gestoord tijdens zijn werk aan een boek dat onze aloude kijk op de werkelijkheid misschien wel een flinke deuk zal geven want een van de grondgedachten daarin luidt dat de toekomst niet iets is dat nog te gebeuren staat maar een reeds vanaf het begin voltooid project...

— Omsk van Togenbirger, om te beginnen, als het mag, een heel klein vraagje over uw identiteit, want onlangs haalde een lezer die mij toevallig tegen het lijf liep de kwestie aan met betrekking tot uw echtheid: bestaat gij echt of zijt gij slechts een personage? Maar ook als gij die vraag liever niet beantwoordt, dan maken wij daar uiteraard geen drama van.

OVT: — Haha, dan zoudt gij dus iemand wezen die zijn personage ondervraagt? Wel, ik heb op mijn leeftijd natuurlijk al vreemdere dingen gehoord, maar wat ik vooreerst wilde zeggen: men moest maar eens ophouden met danig neerbuigend te doen als men het over zogenaamde personages heeft, alleen al omdat de grote Shakespeare heeft gezegd dat wij dat allemaal zijn, op het schouwtoneel van de wereld, en gij zult wel weten dat zulks helemaal geen beeldspraak is!

— Verklaar u nader!

OVT: — Men moet niet neerbuigend doen over personages, alsof zij slechts personages waren! Werkt gij soms wel eens met hout of met een ander materiaal? Ik bedoel: hebt gij thuis een stal waarin gij in uw vrije tijd dingetjes kunt maken? Kastjes, deurtjes, noem maar op?

— Dat gebeurt, inderdaad...

OVT: — Wel, zeg mij dan eens of die maaksels van uw handen exact doen wat ge van hen verlangt; ja, beantwoord deze vraag maar eens vooraleer wij verder praten!

— Wat bedoelt gij precies?

OVT: — Ik bedoel uitgerekend wat ik zeg. Stel eens dat ge met uw beitels een mannetje wilt snijden uit een stuk hout, dan vraag ik u of het mannetje dat te voorschijn komt, er exact uitziet zoals gij het gewild hebt?

— Vanzelfsprekend niet, ik ben immers geen beeldhouwer...

OVT: — Maar stel dat gij een volleerd beeldhouwer waart!

— Dan nog zou mijn creatie onvolmaakt zijn, ja.

OVT: — En waar ligt dat dan aan, denkt gij?

— Het eeuwigdurende tekort aan vakkennis, vermoed ik...

OVT: — Dat is één factor, inderdaad, maar stel eens dat gij volleerd waart, wat zou u dan nog verhinderen om exact uit te beelden wat gij voor ogen hadt?

— Geen idee...

OVT: — Denk toch maar eens zelf na!

— Wel... het materiaal misschien?

OVT: — Inderdaad, dat is nog een belangrijke factor: ge kunt een beeldje voor ogen hebben dat zo glad is als ivoor maar hout krijgt gij nooit zo glad omdat het nu eenmaal hout is! En werkt gij in glas, dan kunt ge u een onbreekbaar beeldje voorstellen, maar laat gij het per ongeluk vallen, dan spat het tegen de vloertegels in stukken en in brokken uit elkaar!

— Ontegenzeggelijk...

OVT: — En dat is nu precies wat ik zeggen wil: als gij iets maakt, dan is er inderdaad vooreerst uw wil, uw voorstelling, uw project of uw idee, en daarmee vangt gij aan wat gij wilt, maar vervolgens is er ook de wereld waarin gij vorm geeft aan uw project, en in die wereld gelden wetten waarover gij helemaal niets te bedisselen hebt.

— Helemaal niets?

OVT: — Het zijn wetten die, als gij de wind van voren hebt, zelfs aan de haal kunnen gaan met uw project!

— Heb je van je leven!

OVT: — Jawel, en dat geldt niet alleen voor houten beeldjes, die grof zijn, of brandbaar, maar dat geldt evenzeer voor personages: zij zijn pas echt of geloofwaardig op voorwaarde dat zij gehoorzamen aan de wetten die gelden in de specifieke wereld waarin zij bestaan, en aan die wetten hebt gij evenmin iets te zeggen als aan de wetten van de fysieke wereld waarin uw glazen beeldjes breken, ziet ge?

— Nu gij het zegt...

OVT: — Kijk, dat kind daar in dat gezellige huisje: het is Kerstmis en het zit te spelen onder een kerstboom, het speelt met kaarsjes en met lucifers, het strijkt een lucifer aan. En nu vraag ik u of het kind dan gewild heeft dat een tragedie zou volgen op wat het deed?

— Uiteraard niet!

OVT: — Maar de wereld die het kind voor ogen heeft verschilt kennelijk een weinig van de echte wereld waarin vuur om zich heen grijpt en al het brandbare verslindt...

— Het kan uit de hand lopen...

OVT: — Letterlijk, ja, uit-de-hand. En dat komt omdat wij de wereld waarin en waaruit wij dingen maken, niet in-de-hand hebben. Onze glazen beeldjes breken of onze personages nemen een loopje met het verhaal.

— Dat laatste versta ik toch niet goed, want bestaan personages niet in een volstrekt geestelijk wereld, onbeperkt door fysieke wetten?

OVT: — Maar als zij niet door wetten beperkt zouden worden, dan zouden zij ook niet kunnen bestaan, want er zijn wetten nodig om er gestalte aan te geven!

— Gij bedoelt de wetten van de taal?

OVT: — Niet in de eerste plaats, maar ook de taalwetten spelen een rol. Indien men ervan uitging dat personages louter taalkundige constructies waren, dan werden zij inderdaad hoofdzakelijk door taalwetten gemaakt en beperkt, maar dat is slechts één hypothese. Ikzelf hang een andere veronderstelling aan, zoals gij weet, en die verdedig ik in de tekst genaamd Spiritus. Ik kom er tevens op terug in het boekje getiteld Is er leven na de dood?, meer bepaald in de tweede aanvulling bij de tekst waarin gepoogd wordt om een verklaring te bieden aan het fenomeen van de extra-zintuiglijke waarneming, zoals gij misschien weet...

— Dat zijn serieuze boterhammen... Kunt gij daarvan niet een beknopte inhoud geven?

OVT: — Ja, ik hoor het al aankomen, het is altijd hetzelfde liedje: ze kunnen niet meer lezen, ze hebben geen tijd meer, maar dagelijks urenlang soaps of voetbal bekijken, lukt dan weer wel! Maar goed, ik zal u vertellen wat er in die tekst staat...

— Bij voorbaat dank!

OVT: — Wij kunnen stoffelijke zaken maken in de stoffelijke wereld, is dat niet zo?

— Dat lijkt mij zo te zijn, ja.

OVT: — Wel, mogen wij daaruit besluiten dat de stoffelijke wereld op zijn beurt een maaksel is?

— Neen, dat zou een denkfout zijn waarvoor reeds Augustinus waarschuwde in de vierde eeuw, zo geloof ik mij te herinneren...

OVT: — Juist: de stoffelijke wereld is niet geconstrueerd, hij is geschapen! Welnu, hetzelfde kunnen wij met evenveel klem beweren over de geestelijke wereld: omdat wij zelf geestelijke zaken kunnen construeren, zoals bijvoorbeeld verhalen, zouden wij ertoe verleid kunnen worden om te geloven dat die geestelijke zaken van louter woorden waren, dat zij louter taalkundige constructies waren, begrijpt gij?

— Ik geloof het wel, ja...

OVT: — Maar uiteraard is dat fout gedacht: het geestelijke valt evenmin samen met de taal waarin wij het uitdrukken, als het stoffelijke een constructie zou zijn van een of andere 'maker'. Het stoffelijke waaruit wij dingen maken, blijft onderworpen aan fysieke wetten die we niet zelf hebben gemaakt en zo ook blijven onze geestelijke creaties onderworpen aan de wetten van een geestelijke wereld en dat zijn allerminst door onszelf geschapen wetten.

— 'Scheppen' is dus heel onderscheiden van 'construeren'?

OVT: — Construeren is samenstellen uit reeds bestaande dingen, maar die dingen gehoorzamen aan wetten uit een wereld waaraan wij niets te zeggen hebben. Het scheppingsbegrip zelf wordt zodoende ook gedefinieerd! Op het materiaal waaruit wij onze beeldjes maken, hebben wij geen vat, en ook niet als die beeldjes personages zijn.

— Kan dat nog een ietsje duidelijker?

OVT: — Vergelijk de geestelijke wereld met een heel klein deelgebiedje ervan, bijvoorbeeld de rekenkunde, dan ziet ge onmiddellijk dat daar in die getallenwereld wetten gelden die even onverbiddellijk zijn als de wetten die ons fysieke bestaan mogelijk maken. De priemgetallen liggen vast, ook deze die nog door niemand ontdekt werden, en dat zijn er oneindig veel en het zullen er ook zoveel blijven, om het bij dit ene voorbeeld maar te houden. Zoals de kinderen die wij in het leven roepen bestaan uit cellen die onderworpen zijn aan biologische natuurwetten waaraan wij niets te zeggen hebben, zo ook bestaan de romanpersonages die wij in het leven roepen uit geestelijke elementen, om het zo te zeggen, die gehoorzamen aan wetten van de geestelijke wereld waaraan wij niets te zeggen hebben.

— Tja, nu gij het zegt: dat lijkt mij uiteindelijk wel vanzelfsprekend...

OVT: — Ziet ge wel!

(Wordt vervolgd)

(J.B., 12.07.2015)