Is het moeilijk om een zware trein die over de sporen rolt tot stilstand te brengen, dan is het al geheel ondoenbaar om een trein die stilstaat weer op gang te trekken en daarvoor is de wet van de traagheid verantwoordelijk: alles streeft ernaar om de toestand waarin het verkeert te behouden en dat geldt hier in het bijzonder voor de bewegingstoestand van massa's.

Maar wat geldt voor de bewegingstoestand van massa's in de wereld van de fysica, is ook van toepassing in andere werelden waar andere krachten heersen: wie slaapt, wil blijven slapen; wie met iemand aan de praat is, heeft moeite om de ander aan het woord te laten; wie zich in een roman verdiept heeft, leest verder tot een stuk in de nacht; gewoonten worden ongaarne opgegeven en iedereen wil ook zijn vrienden behouden, zijn eenmaal verworven rechten en voorrechten, zijn overtuigingen en zijn gebreken, noem maar op: het illustreert allemaal de macht van de traagheid. En de wet van de traagheid geldt ook voor de economie.

De economie is de huishoudkunde van de staat, de discipline omtrent voorzieningen inzake behoeftebevrediging en zij kent twee vormen, zuiver of vermengd: in communistische landen is er de planeconomie waarbij de staat bepaalt wat dient geproduceerd (en geconsumeerd) te worden en in kapitalistische landen wordt dat alles bepaald door de vrije markt met haar wet van vraag en aanbod.

Nu is het niet moeilijk om te begrijpen dat er in probleemsituaties in het reilen en zeilen van een van bovenaf bewust geleide staatseconomie veel makkelijker kan ingegrepen worden dan in de vrije markt die in feite door niemand wordt beheerd omdat de productie zich daar als het ware richt naar de grillen van de consument die op zijn beurt voor een goed deel wordt gestuurd door de irrationele werelden van vrije reclame, mode en allerlei trends die ook nog eens talloze overbodige en zelfs schadelijke behoeften creëren die evenwel van tel zijn op louter financieel vlak.

Dat laatste brengt mee dat 'behoeften met verworven rechten', ook als zij in feite overbodig zijn, een vaste stek hebben kunnen veroveren op de markt die precies door haar kapitalistisch karakter slechts weinig rekening hoeft te houden met de werkelijke waarde van de goederen die daar immers allemaal verwisselbaar zijn zoals ook hun ruilmiddel dat is: het geld, waarvan de waarde die van de goederen zelf overtreft omwille van die vermeend onbeperkte verwisselbaarheid. Die kermis van de omkering der waarden duurt immers slechts zolang zich geen problemen voordoen in de bevrediging van de basisbehoeften: in tijden van welvaart betaalt men heel veel geld voor modieuze jeans met gaten maar van zodra brood schaars wordt, zal niemand het nog in zijn hoofd halen om zijn inkomen aan gaten te spenderen, aan mode of aan kunst. Het wegvallen van de zogenaamde luxegoederen ontwricht de vrije markt terwijl een planeconomie gespaard blijft van dat euvel omdat daar niet zozeer grillen maar wel noden het productieproces sturen en te langen leste omdat in een geleide economie van sturing sprake is terwijl de vrije markt zich in noodsituaties niet langer kan verlaten op de 'onzichtbare hand' van Adam Smith: de zelfregulatie die optreedt waar elkeen het eigenbelang nastreeft, raakt in de war van zodra luxewaren eensklaps onbelangrijk worden en de ooit quasi gratis en derhalve ondergewaardeerde doch levensnoodzakelijke goederen schaars.

Toen onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog, die van 1914 tot 1918 aan 15 miljoen mensen het leven kostte, de Spaanse griep uitbrak, eiste die in een tijdspanne van amper twee jaar 50 miljoen slachtoffers maar het is helaas niet mogelijk om de economische gevolgen van die pandemie voor de genoemde twee economische typen onderling te vergelijken omdat de Chinese CCP en de Russische USSR met hun planeconomie pas werden opgericht in respectievelijk 1921 en 1922. Zoals eerder gesteld, (1) kan de huidige wereldeconomie die immers onderhevig is aan de vrije markt, pas blijven voortbestaan op voorwaarde dat zij onafgebroken groeit en daarom ook spreekt men daar ook over een suïcidale economie, wat betekent dat een economische stilstand voor haar een ramp is. Of China het beter doet, valt overigens nog af te wachten maar alvast bleek het mogelijk om in dat 1,4 miljard inwoners tellende land het aantal doden te beperken tot minder dan 5000 terwijl België met amper 10 miljoen inwoners 10.000 doden moet betreuren. Alvast is het een feit dat in de kapitalistische wereld de faillissementen onbeteugeld om zich heen grijpen, de beurzen instorten, de werkloosheid gigantische proporties aanneemt en de bodem van de voorraadschuren in zicht komt. Geld wordt volop bijgedrukt, aan zeer ingrijpende inflatie is allang niet meer te ontkomen.

Zoals gezegd is ook de economie onderhevig aan de grote wet van de traagheid maar terwijl het opnieuw op gang brengen van een treinstel slechts een zaak is van uitoefening van kracht, ligt dat in de wereld van de economie wel een tikkeltje moeilijker: de economie is niet een domme, logge massa doch een uiterst gesofisticeerd en derhalve ook bijzonder broos gebeuren dat men niet zozeer met een treinstel moet gaan vergelijken maar eerder met een (nu onderbroken) symfonie. En waar het in een geleide economie alsnog gaat om geschreven of geplande muziek waarbij de spelers zich voor de uitvoering laten leiden door een partituur, is in de vrijemarkteconomie veeleer jazz of improvisatie aan de orde van de dag.

'Improvisatie' is alvast de gepaste term voor het aanduiden van de 'activiteit' van onze huidige politici die er zelfs niet in slagen om een half jaar na de aanvang van de dodelijke ramp, de bevolking van mondmaskers te voorzien terwijl ze die, nu ze niet meer nodig zijn, willen verplichten omdat ze intussen hun bestelling binnenkregen. Jazz is het hoe dan ook niet wat zij spelen; deze kakofonie is geen muziek en onze economie lijkt ineens wel op een stilstaand treinstel, een logge massa die men misschien wel nooit meer aan de praat krijgt.

(J.B., 28 juni 2020)

Verwijzingen:

(1) Zie: "De rode pest": http://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3208966            

Iemand brengt een ander schade toe maar hij zorgt er bij voorbaat al voor dat het protest van zijn slachtoffer niet gehoord kan worden, bijvoorbeeld door tijdens de aanslag tumult te maken. Of een misdadiger is de aanklacht van zijn slachtoffer voor door zelf in de slachtofferrol te kruipen en als eerste naar de politie of naar de rechter te stappen. Een persoon begaat een misdaad jegens een ander die hij eerst als leugenaar heeft afgeschilderd ofwel als gek zodat diens aangifte op voorhand als een verzinsel wordt afgedaan. Mijn buurman die ten tijde van de plant-een-boom-actie verzaakt heeft aan zijn burgerplicht, sleept mij schermend met dwangsommen voor de rechter met een klacht van overlast en hij eist dat ik in mijn tuin alle bomen en hagen kap en mee betaal voor zijn lelijke afsluiting uit plastics die de hele biosfeer vergiftigen. Kritiek wordt geaccapareerd, de aanval blijkt de beste verdediging en in het geval van de heksen van Salem hebben de geattaqueerden zelfs geen schijn van kans meer.

Criminelen gaan ongestoord hun gang waar zij erin slagen om mogelijke protesten of reacties onhoorbaar of ongeldig te maken middels (meestal moeilijk te bewijzen en derhalve bijzonder efficiënte) laster, het uitlokken van procedurefouten, het ensceneren van situaties die mogelijke klachten onwaarschijnlijk maken, het schermen met de letter van de wet en het negeren van de geest ervan. Het is daarbij echt verbazend hoe makkelijk men wegkomt met drogredenen als het gaat om het beschermen van misdadigers met macht omdat er van macht een dreiging uitgaat die bij buitenstaanders en zelfs bij slachtoffers een zekere partijdigheid en een navenante toegeeflijkheid losweekt ten aanzien van die machtigste partij alsook een selectieve vorm van verontwaardiging ten aanzien van de zwaksten.

Hoogwaardigheidsbekleders die in de fout gaan, worden in de media steeds vaker vergoelijkt met het argument dat zij toch ook veel goeds hebben gedaan terwijl toch niemand er zal aan denken om Himmler vrij te pleiten van zijn massamoorden door aan te voeren dat hij toch een goede huisvader was of door als verzachtende omstandigheden voor Hitlers massamoorden te argumenteren dat hij economische successen heeft geboekt. Wie aanvoeren dat er geen redenen zijn om de standbeelden van Leopold II uit het straatbeeld weg te halen met het argument dat de nakomelingen niet verantwoordelijk zijn voor de misdaden van hun voorouders, vervalsen de focus van het probleem omdat met het problematiseren van de aanwezigheid van deze eretekens in de openbare ruimte allerminst de huidige machthebbers worden geviseerd maar wel en vooreerst de slachtoffers aan wiens hoge nood aan gerechtigheid dient tegemoet gekomen te worden: inzake gerechtigheid eisen slachtoffers immers het aan het licht komen van de waarheid en niet een of andere door egocentrische daders gevreesde wraak. Maar het gaat nog verder.

Het vooruitlopen op tegenstand bij het beschadigen van een slachtoffer kent een wel bijzonder cynische climax waar criminelen erin slagen om het slachtoffer ertoe te brengen zichzelf te beschadigen. Naast de door misdadigers in de hand gewerkte zelfmoord of de aldus verkapte moord is het meest voor de hand liggende voorbeeld wel dat van de handel in verleidelijke doch schadelijke producten waarbij naar de letter van de wet de slachtoffers de daders zijn aangezien zij zelf het zijn die de producten kopen en verbruiken. Het verbod op tabaksreclame is allerminst een inperking van de persoonlijke vrijheden maar daarentegen een poging om aan die verkapte vorm van onrecht een halt toe te roepen en hetzelfde geldt voor het aan banden leggen van ongeacht welk kwalitatief ondermaats of schadelijk product en van het bedrog in het algemeen, temeer daar niet alleen de betrokken consumenten daarvan nadeel ondervinden maar de hele maatschappij die immers opdraait voor de 'reparatiekosten' bij de slachtoffers op het altaar van het gouden kalf, waaronder drugsverslaafden en allen die gebukt gaan onder vormen van consumentisme.

Schrijnend is de zich als bevrijding of zelfs als summum van vrijheid presenterende euthanasie waarbij men spreekt over de macht van de mens over de dood, terwijl het daar dikwijls gaat om een door derden bij het slachtoffer uitgelokte misdaad voltrokken jegens zichzelf. Op de koop toe blijkt men niet alleen weg te komen met het engageren van artsen bij het voltrekken van deze misdaad maar weet men uitgerekend wie de eed van Hippocrates hebben afgelegd daar zelfs toe te verplichten.

Het door het slachtoffer zelf laten voltrekken van de op hem beraamde misdaad doet zich ook voor in een andere vorm waar criminelen erin slagen om een gewenst autodestructief of suïcidaal gedrag af te dwingen middels een bijzonder gesofisticeerde methode welke bestaat uit de combinatie van suggestie en controle: mensen die weten dat zij in de gaten worden gehouden, brengen hun gedrag in overeenstemming met wat van hen verwacht wordt door diegenen die hen controleren en zij doen dat ook als zij aldus zichzelf beschadigen. Zij hoeven niet te weten wie hen controleren en de onbekendheid van wie hen in de gaten houden, blijkt hun neiging tot onderwerping zelfs nog te versterken, zoals men kan leren uit de religieuze praktijken van destijds onder de aloude banvloek: "God ziet u, hier vloekt men niet!", waarbij ook de controleur geheel fictief is want een fabricaat van een zich eigen gemaakt geloof.

Waar deze praktijken aan de orde van de dag zijn, hebben de daders a priori elke mogelijke kritiek geaccapareerd: de dekmantels van de godsdienstvrijheid, van de markt van vraag en aanbod en zo meer, pleiten hen op voorhand vrij van misdaden zoals bedrog, diefstal, verslaving en moord. En dat is de horror van het panopticum waarin wij de 'samenleving' van vandaag gestaag zien transformeren. Mede ingevolge het tanende christendom, komt de vroegere solidaire maatschappij van gedeelde lasten en lusten in handen van supercriminelen en verwordt zij tot haar tegendeel: een instrument van de misdaad.

(J.B., 27 juni 2020)