Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 1)

Omsk Van Togenbirger, het ziet er niet goed uit in de wereld; mogen wij u nogmaals interpelleren over de huidige toestand?

Ach, de toestand... de wereld... wat is dat eigenlijk, weet u dat?

Het gebeuren...

Ja, het gebeuren... maar dat staat niet los van het gebeuren dat wij zelf zijn, nietwaar? Begrijpt u wat ik bedoel?

Niet helemaal...

Sta mij toe een vergelijking te maken: laten wij de wereld vergelijken met de ruimte. Een vereenvoudiging dus, want ruimte is een eenvoudiger begrip dan wereld. Er zijn namelijk zaken aan te merken op het ene die evenzeer gelden voor het andere en wellicht kan op die manier duidelijker worden wat men moet verstaan onder het gezegde dat 'het gebeuren' samenhangt met wat wij zelf zijn.

Oké, wij luisteren!

Laat ik als eerste voorbeeld van de ruimte een tuin beschouwen, een tuintje zoals vele mensen er eentje hebben omheen of voor of achter het huis. En wat zien we dan? We kunnen de tuintjes indelen in twee soorten, nietwaar?

Tuintjes die onderhouden zijn en verwilderde tuintjes.

Precies! Verwilderde tuintjes zijn er steeds meer, want de mensen hebben steeds minder tijd. Onderhouden tuintjes vragen niet geringe inspanningen. Maar waarom dienen tuintjes onderhouden te worden?

Omdat ze mooier zijn.

Dat is niet de eerste reden, mijn beste: onderhouden tuintjes ogen inderdaad mooier maar de meest dringende reden waarom men zijn tuintje onderhoudt, is het simpele feit dat een niet onderhouden tuintje geen tuintje is, men kan er immers niet in! Er is geen ruimte! Alle ruimte wordt ingenomen door distels en netels, de bodem is onbegaanbaar modderig en ligt vol met putten, stokken en stenen, zodat wie het durven te betreden riskeren hun schoenen en broek vuil te maken en hun benen te breken. Kortom: men kan zich in een verwilderde tuin helemaal niet begeven, een verwilderde tuin is gewoon géén tuin, het is een onbetreedbare ruimte, een onruimte, een niet-ruimte, geen plaats maar een plaatsgebrek en dat is zonde, ziet u?

Jazeker...

Ruimte is niet zomaar ruimte, ruimte is wat ruimte is voor ons: wij hebben ruimte ter beschikking als wij ons in die ruimte kunnen bewegen, ruimte is een mogelijkheidsvoorwaarde voor beweging of verplaatsing en als zich in die ruimte obstakels bevinden die het ons fysiek onmogelijk maken om ons daarin te verplaatsen, dan kunnen we met die ruimte helemaal niets meer aanvangen, het is dan ook geen ruimte meer voor ons. U kent het probleem van de groeiende afvalbergen of, beter nog, dat van het radiactief afval?

Jawel.

Dan weet u beslist dat dit afval immense ruimten onbetreedbaar maakt en ze dus als ruimte vernietigt. Ruimten die wij om welke reden dan ook niet kunnen betreden — want bijvoorbeeld ook het privaatbezit beperkt onze bewegingsvrijheid — zijn geen ruimten voor ons en zelfs meer dan dat zijn het obstakels op zich, het zijn immers gevaren, zoals ook scherpschutters gevaren zijn. Het begrip 'ruimte' heeft geen enkele betekenis los van de mogelijkheden die het aan ons fysieke bestaan te bieden heeft en waar die mogelijkheden geblokkeerd worden, is er zonder meer geen ruimte.

Het heelal is oneindig groot...

Ja, dat denkt u alleen maar en de idee die u oppert schenkt aan velen een gevoel van grote vrijheid maar dat is een verschrikkelijke illusie. De werkelijkheid is namelijk dat wij niet beschikken over vleugels, we hebben alleen benen en die laten ons slechts toe dat wij ons voortbewegen in de luchtlaag tot pakweg twee meter boven de grond, tenzij daar waar trappen ons toelaten om een volgende verdieping te betreden of daar waar ons budget ons toestaat om een lijnvlucht te nemen naar de Balearen, om maar iets te zeggen. Maar in feite verplaatst men zich dan niet, men wordt verplaatst terwijl men verblijft in een niet al te luxueuze aluminium koker voor de duur van de vlucht. De verplaatsing als zodanig is de resultante van een groot aantal complexe overeenkomsten en compromissen tussen mens en natuur en tussen mensen onderling, gespreid over vele jaren, en van vrijheid is maar weinig sprake meer daar het lot van de reiziger afhankelijk is van duizend en één externe factoren. We hebben dus de begane grond waarop we ons zoals alle andere kruipdieren kunnen voortbewegen totdat we moe zijn of totdat het donker wordt, en dan alleen nog daar waar het ons toegelaten is om te gaan en te staan, waar geen wilde dieren op ons jagen, waar geen dieven ons belagen, waar geen zee of woestijn ons de doorgang belet en zo verder en zo voort. Voor het luchtruim en de zee zijn we dus aangewezen op kanalen van derden en worden wij beperkt door ons budget, door het weer, door gevaren en door nog duizend andere dingen. De maan is allang niet meer voor ons: we kunnen ze wel zien en men zegt dat er ooit enkele mensen hebben rondgelopen maar wijzelf komen er beslist nooit. De zon is veel te ver en was ze dat niet, dan was ze onbenaderbaar want veel te warm. En de maximale snelheid waarmee wij ons doorheen de ruimte kunnen begeven is veel te klein om ook maar ergens anders te kunnen geraken binnen de duur van ons korte bestaan. Interstellaire afstanden drukken zich in lichtjaren uit en ontnemen ons a priori elke hoop om de illusie van die fantastisch grote ruimte nog te kunnen koesteren. In wezen is die zogenaamde ruimte vol met zogenaamde sterren voor ons precies hetzelfde als een eindeloos grote betonblok die al net boven onze hoofden begint met, zoals gezegd, hier en daar een pijp waar doorheen zich vliegtuigen boren ofwel boten. De ruimte, mijn beste, is een illusie: er is pas ruimte waar wij erin kunnen, waar wij ons fysiek kunnen verplaatsen. En dan hebben we het nog niet gehad over onze atmosfeer, want u weet toch wel dat buiten dat flinterdunne vliesje de omstandigheden van die aard zijn dat ze helemaal geen leven toelaten tenzij dan zeer tijdelijk in stalen kokers of raketten die een stukje van die atmosfeer meenemen voor de duur van een vlucht? Zo koud is het in die zogenaamde ruimte, dat men er onmiddellijk morsdood vriest, de druk is zo dat men uit elkaar spat, in feite zitten wij gevangen en wij kunnen niet ontsnappen omdat onze gevangenis meteen ons leven mogelijk maakt...

En wat is dan het verband met de wereld?

We zullen dadelijk de analogie maken maar laat ik u eerst nog herinneren aan een tweede voorbeeld inzake de ruimte, het voorbeeld van de ouderling in zijn piepkleine kamertje in de zorginstelling. Ik vertelde u geloof ik al dat men iemand op twee totaal verschillende manieren kreupel kan maken?

Ik herinner mij daar wel iets van, ja...

Een eerste manier is hem de benen af te hakken en een tweede, minder wreedaardige doch even efficiënte manier bestaat erin dat men hem in een stoel deponeert in een piepklein kamertje waar rondlopen onmogelijk is: binnen de kortste keren sterven zijn beenspieren af omdat ze niet meer gebruikt worden en kan hij zelfs niet meer rechtop staan. Als men iemand zijn bewegingsruimte ontneemt, verliest hij meteen zijn benen, ziet u? Ziet u het verband tussen iemands ruimte en de toestand van zijn beenspieren? Het verband tussen iemands ruimte en hoe zijn lichaam is en functioneert?

Ja, ik zie het verband tussen de ruimte en ons lichaam. Maar de wereld is meer dan de ruimte...

Zeer zeker. Maar laten we niet van stapel lopen en eerst eens kijken naar de tijd. Is de tijd een oneindig reservoir, zoals men somtijds hoort beweren?

Dat lijkt mij wel zo te zijn, ja...

Wel, dat is dan nog een illusie want de tijd die wij ter beschikking hebben is pas iets van zodra we er ook iets mee doen. Zolang wij nietsen, de tijd verdrijven of onze tijd verliezen, is de tijd slechts iets dat aan ons eigen wezen vreet, iets dat ons bestaan weergaloos verslindt. Pas als wij de tijd gaan gebruiken, krijgt hij voor ons betekenis en wordt hij ook kostbaar.

Om te beginnen gaat de tijd in slechts één richting en wij moeten mee, we kunnen niet terug. De tijd blijkt ook een zeker tempo vol te houden, we kunnen niet terug maar we kunnen evenmin blijven stilstaan in de tijd. En onze tijd is eindig: we hebben een begin en over de tijd voor onze geboorte weten we uit eigen ondervinding niets; over de tijd na onze dood kunnen we evenmin iets weten. We zitten gevangen in de tijdspanne van ons leven maar tegelijk hebben we die tijdspanne ook nodig om te kunnen bestaan.

Maar is er niet zoiets als tijd-ruimte en kunnen wij dan niet meer tijd en ook meer ruimte winnen door de snelheid waarmee we handelen, op te drijven? Kunnen we ons in die zin niet bevrijden van de beperkingen van de tijd?

U bedoelt dat wij sneller en efficiënter kunnen werken zodat we steeds grotere afstanden kunnen overbruggen en tijd kunnen besparen?

Precies, dat bedoel ik.

Wel, ook dat blijkt een kostelijke illusie. Als wij onze snelheid opdrijven dan kunnen wij inderdaad in een kortere tijdspanne grotere afstanden overbruggen maar heeft Ivan Illich intussen een halve eeuw geleden niet aangetoond dat wij zo doende ook afstanden creëren? We verplaatsen ons sneller naar onze vrienden maar tegelijk maken wij ook vrienden verder van huis. Er is een zekere groei mogelijk maar er zijn grenzen aan die groei en eenmaal die grenzen voorbij, boeren we jammer genoeg weer achteruit. De toren van Babel! Maar we wijken af! We moeten het hebben over de wereld, nietwaar? De toestand in de wereld! Een toestand die samenhangt met onze eigen toestand! Want de wereld is voor een groot stuk wat wij doen!

Dat lijkt mij logisch, ja... Maar wat betekent dat concreet? Neem bijvoorbeeld het probleem van de overbevolking, momenteel toch een van de grootste wereldproblemen?

Kijk, daar hebben we het weer! Daar hebben we het weer! Waarom spreekt u over de overbevolking?

Omdat dit nu eenmaal een enorm probleem is...

Hazo? En waar komt die bewering dan vandaan als ik mag vragen?

Maar dat wordt al jaren gezegd, in geleerde boeken, op radio en televisie, aan universiteiten...

En u gelooft klakkeloos wat men zegt van zodra het gedrukt staat, op televisie getoond wordt, door heel veel mensen beweerd wordt of aan universiteiten verkondigd wordt?

Dat lijkt mij toch... weldenkend?

Dat wordt als de huidige definitie van weldenkendheid beschouwd, bedoelt u? Ja, dan is het uiteraard waar wat u zegt, maar denkt u echt dat het terecht is om voor weldenkend en voor waar aan te nemen wat velen beweren?

Wij leven in een democratie...

Precies, een democratie: wie de meeste stemmen vergaren, die hebben het voor het zeggen. En zo zouden we op den duur inderdaad gaan geloven dat niet alleen onze leiders het resultaat zijn van meerderheidsbeslissingen maar evenzeer de waarheid! Vindt de meerderheid dat de aarde overbevolkt is met mensen, dan is het ook zo, punt. Nietwaar?

Wel...

Maar dat is wat u zopas beweerd hebt!

De universiteiten...

Politici worden verkozen volgens het meerderheidsbeginsel en in vrijwel alle specialiteiten bestaan meningen die diametraal tegenover elkaar staan. Tel daarbij op dat het professoraat een politieke benoeming is om tot de slotsom te komen dat hetgeen moet doorgaan voor de waarheid, iets is dat gemaakt wordt door de meerderheid! Als u denkt dat ik mij ergens vergis, dan moet u het zeggen.

De stelling van Pythagoras bestaat toch...

Onafhankelijk van een meerderheidsbeslissing?

Zeker!

Akkoord, maar dat is dan ook wiskunde en de wiskundige waarheid heeft een bijzonder statuut, wiskunde onttrekt zich in zekere zin aan de stoffelijke werkelijkheid, dat is een onderwerp apart, ik wil het wel eens aansnijden maar hier zou ons dat veel en veel te ver brengen. Maar neem bijvoorbeeld de hypothese van Darwin, een onbewezen stelling dus: die gaat door voor de waarheid zonder meer en wie twijfelen aan Darwin zijn onweldenkend... omdat onze politici en dus ook onze professoren aan onze universiteiten dat vinden. Dat het niet zo is, wordt bewezen door het simpele feit dat enkele jaren geleden aan de Gentse universiteit een aanzienlijk geldbedrag werd toegekend aan een filosofieprofessor die met behulp daarvan het darwinisme onder de bevolking aannemelijker moest maken. Er zijn namelijk heel wat mensen die vinden dat het niet zo vanzelfsprekend is om aan te nemen dat iets zomaar kan ontstaan uit niets, en naar mijn bescheiden mening hebben zij niet eens ongelijk en ik voeg eraan toe dat zich onder hen heel wat geleerden bevinden, ook mensen met geleerheid terzake, zoals evolutiebiologen. Dat geleerden die twijfelen aan de evolutietheorie van Darwin niet benoemd worden aan onze universiteiten, heeft uiteraard te maken met een zaak die ik zopas vernoemd heb: professoren worden benoemd door politici en politici dienen te dansen naar de pijpen van wie hen aan de macht hielpen. In dit geval is het niet moeilijk om in te zien dat zij gehoor geven aan de bende die momenteel de wereld in handen heeft en die sinds kort – sinds enkele eeuwen – een heel nieuwe religie propageert, zoals u wellicht weet: de religie van de wetenschappen, de technologie en het geld. Misschien weet u ook dat intussen een halve eeuw geleden ene Herbert Marcuse erop gehamerd heeft dat de combinatie van deze drie – wetenschap, techniek en kapitalisme, het zogenaamde WTK-bestel – rampzalig is voor de toekomst van deze wereld. Die idee werd overigens gretig en niet altijd met duidelijke verwijzingen te baat genomen door alwetende Vlaamse geleerden zoals de grote professor Stephanos... Hoe dan ook heb ik nog nooit geweten dat men een universitair team subsidieert om de stelling van Pythagoras aannemelijker te maken bij de bredere lagen van de bevolking of wat zou u ervan denken mocht men dit doen?

Tja, een wiskundige stelling is waar als ze bewijsbaar is en eenmaal het bewijs geleverd, kan geen mens dit nog ongedaan maken, niet nu en ook niet binnen tienduizend jaar...

Zo is dat, mijn beste vriend, maar de stelling van Darwin werd nog door geen sterveling bewezen en daarom ook spreken wij over een hypothese. Er zijn geleerden die erin geloven en er zijn er evenveel andere die dat niet doen. Let op, het is geen misdaad om in het darwinisme te geloven: velen noemen het zelfs een heel plausibele hypothese. Maar het is hun probleemloze overstap van waarschijnlijkheid naar zekerheid die de pseudowetenschappers verraadt: zij weten niets, zij geloven slechts. Vaak is hun zelfbedrog zo groot dat zij geloven dat zij de kennis die zij aldus voorwenden, ook nog bezitten. Kenmerkend voor deze lieden is begrijpelijkerwijze het proselitisme: zij kunnen niet weerstaan aan de behoefte of de drang om iedereen van hun gelijk te overtuigen. En uiteraard staat hun daarvoor enkel geld ter beschikking, want argumenten hebben ze niet.

U geeft het voorbeeld van het darwinisme, maar is dat geen uitzondering?

Wel, willen we het eens hebben over de medische wetenschap? Kort geleden komt bij mij een vrouw van negentig op bezoek met de klacht dat zij als een proefkonijn behandeld wordt door haar artsen. Als een proefkonijn, mevrouw, zo vraag ik haar: maar dan moet u toch eerst wel een verklaring getekend hebben waarin u zegt dat u ermee akkoord gaat om deel te nemen aan een proef? Welneen, zo antwoordt zij, en dat is het nu precies! Maar wat is er dan gebeurd? Wel, zo legt ze uit, ik ga op consultatie bij mijn huisarts en die zegt dat mijn bloeddruk te hoog is en dat ik pillen moet nemen want statistieken kennen aan mensen met een lagere bloeddruk een hogere levensverwachting toe. U weet dat ik niet graag pillen neem, zo legt de dame in kwestie mij uit, en dus ga ik op zoek naar een tweede mening: ik raadpleeg een andere arts en die zegt prompt dat ik helemaal geen pillen nodig heb en dat het zelfs tegendoelmatig zou zijn om bloeddrukpillen te gaan nemen. De hele uitleg daarbij bespaar ik u, zo zegde ze, maar twee artsen, alletwee afgestudeerd in de geneeskunde aan onze Vlaamse universiteiten en met tegengestelde meningen: zegt dat niet iets over de medische wetenschap zelf? Ik kan er alleen maar uit verstaan dat ze er naar slaan zoals een blinde naar een ei: wij zijn proefkonijnen, niets meer en niets minder! En zeg nu zelf: heeft deze dame ongelijk?

Ik weet het niet...

U bent kennelijk nog niet overtuigd? Wel, ik ben zelf op zoek gegaan naar wetenschappelijke artikels over hoge bloeddruk en de behandeling ervan en kijk, ik heb ze voor u meegebracht: twee stapeltjes. Het eerste stapeltje verdedigt het gebruik van antihypertensiva met een uitgebreide wetenschappelijke uitleg erbij en het tweede stapeltje artikels, eveneens door wetenschapslui geschreven, pleit tegen het gebruik ervan. Wat moet een leek hier nu over denken?

Dat ze het niet weten...

Inderdaad. Maar de zaak wordt nog meer vertroebeld als men naast de wetenschappelijke en de technologische factor ook nog eens de factor van het kapitalisme in rekening brengt en misschien ziet u al meteen wat daarmee bedoeld wordt?

De farmaceutische industrie?

Precies: de handel in pillen. Men ziet bijvoorbeeld dat men de normen voor hypertensie onlangs nog strenger heeft gemaakt, zo streng zelfs dat als resultaat daarvan zowat de helft van de wereldbevolking hypertensiepatiënt is geworden. In feite moeten als gevolg van die verstrenging de helft van alle mensen nu antihypertensiva nemen. Zal ik nog een voorbeeld geven of zullen we nu overgaan naar de kwestie van de overbevolking? Maar ik geloof dat ik u op die vraag al een antwoord gegeven heb, enkele jaren geleden, en het is nog steeds geldig. (°) En die andere wereldproblemen... zijn als u het mij niet kwalijk neemt voor een volgende keer, ik moet nu rennen voor mijn trein, neemt u mij niet kwalijk alstublieft, tot kijk en het beste!

Welbedankt en tot kijk, Omsk Van Togenbirger...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 16 juli 2017)

(°) Zie ook:

"Overbevolking of niet? Geboortebeperking of niet? Een interview met Omsk Van Togenbirger" (d.d. 02.06.2014)

"Overbevolking?" (d.d. 16.12.2009)