Corona en de waarheid

Aflevering 12: Coronacomplotten

Een complottheorie zegt dat zekere gebeurtenissen niet zijn wat ze lijken maar dat ze een samenzwering verkappen (meestal van mensen met kwade bedoelingen). Dat het huldigen van complottheorieën de regel is en niet de uitzondering, bewijst het feit dat ze zowat overal te pas en ten onpas opduiken. Zo bijvoorbeeld ter verklaring van facetten van de werkelijkheid waar mensen het wat moeilijk mee hebben en in het bijzonder met zaken die verband houden met het lijden en de dood. De voorbeelden zijn legio en een van de mooiste is misschien wel de mythe die verklaart waarom elk jaar opnieuw de schone lente en de zomer gevolgd worden door de harde winter - althans in die streken waar men uitgesproken seizoenswisselingen kent, zoals in Griekenland. In het Oude Griekenland schreef men de narigheid van de winter toe aan een kwaad opzet van Hades, de god van de onderwereld. Hades zou Persephone geschaakt hebben en haar hebben meegenomen naar de onderwereld, waardoor de hele natuur in rouw verkeerde. Via onderhandelen bekwam haar moeder, Demeter, dat Persephone periodiek terug mocht keren en in die perioden leefde de natuur weer op van vreugde. Dit werd dan gevierd met allerlei rituelen. (1)

'Complottheorie ' is een woord met een bijzonder negatieve connotatie geworden: wie ervan verdacht worden te geloven in een complot, worden meestal beschouwd als achterdochtig, onwetend of niet bepaald snugger. Toch zijn complotten alom schering en inslag en zij zitten ook reeds ingebakken in de natuur zelf: het verschijnsel waarbij dieren tijdens hun jacht een prooi misleiden, insluiten en opeten, zoals dat het geval is bij een roedel wolven, heeft iets van een complot. Een prooi die daar niet beducht op is, is uiteraard geen lang leven beschoren en haar achterdocht is heel terecht. Maar theorieën zijn uiteraard onderhevig aan macht en zo zijn er complotten die toegedekt blijven terwijl ware verhalen als complotten worden afgedaan, bijvoorbeeld omdat zekere autoriteiten al dan niet bewust hun macht misbruiken.

Het is uiteraard een gruwelijk drama voor een slachtoffer van een samenzwering wanneer dit (vaak door toedoen van de samenzweerders die zichzelf aldus indekken) monddood wordt gemaakt, bijvoorbeeld door als paranoïde te worden afgeschilderd. Ook deze gruwel is vaker de regel dan de uitzondering en het bewijs daarvoor is dermate helder dat het over het hoofd wordt gezien: het merendeel van de aardbewoners hangen religies aan die hen voorhouden dat achter de ervaarbare realiteit en achter alle gebeurtenissen, supermensen of dus goden, engelen en duivelen aan de touwtjes trekken en er voor zorgen dat sommigen geluk kennen en gezondheid terwijl anderen moeten lijden. Zelfs het onrecht in de wereld - het leed van onschuldigen dat verontwaardiging wekt - is dikwijls niet in staat om de macht van de complotterenden te breken door hen te ontmaskeren.

Een van de meest dankbare onderwerpen in de literatuur, in de dramaturgie, de opera, de film en noem maar op, spitst zich toe op het complot en op het kwaad van de leugen die er de kern van vormt. Een jonge dochter vertelt haar moeder dat een man haar zijn liefde heeft verklaard maar de moeder waarschuwt dat dit makkelijke woorden zijn en dat wat het geval is, nog moet blijken. Er volgt dan een huwelijk met twee proefkonijnen, mettertijd komt de waarheid aan het licht en eenmaal die gekend is, zijn de dagen van de hoofdrolspelers gelukkig of helaas geteld.

Verliefden liegen omdat wellust verblindt maar ook machtswellust doet liegen en derhalve is de kloof tussen woord en werkelijkheid in het domein van de politiek niet geringer dan in dat van de liefde. Als politici zeggen dat er een crisis is, dan doen zij dat waarschijnlijk om meer belastingen te kunnen heffen omdat potentaten nu eenmaal met leugens en bedrog hun macht verwerven en handhaven en wie dit miskennen zijn zonder meer wereldvreemd. Als alles goed gaat in het land, dan zullen politici een crisis veroorzaken om belastingen te kunnen heffen: zij maken terreur, voeren oorlogen en creëren allerlei vijandsbeelden en het grootste stuk van de geschiedschrijving behelst uitgerekend dit onderwerp. Mensen zoals Julian Assange werden ofwel vermoord ofwel beroofd van het kostbaarste bezit van een levende mens - zijn vrijheid - omdat zij bijvoorbeeld aan het licht brachten dat het westen bij monde van de regering Blair loog over de aanwezigheid van kernraketten in het Irak van Saddam Hussein en dat complot moest dienen om een oorlog tegen de voormalige kolonie van de Britten te rechtvaardigen. In de media alom ter wereld werden satellietbeelden getoond van de bewuste wapens en wie had durven twijfelen aan de goede bedoelingen van het westen, werd gewis als onnozel beschouwd: nergens ter wereld was er een politicoloog, een politicus, een historicus of een andere geleerde, die dit wereldnieuws in twijfel trok of alvast werd diens stem door niemand gehoord. Om het maar bij dit ene voorbeeld te houden.

Ook wanneer vandaag sprake is van een pandemische crisis, dient men zich rekenschap te geven van het onderscheid tussen wat gezegd wordt en wat waar kon zijn: de media zijn gepolitiseerd en wat zij berichten, is helaas volstrekt onbetrouwbaar gebleken. Mensen worden geïnformeerd en gedesinformeerd maar wij beschikken niet over de middelen om het onderscheid tussen de twee te maken en derhalve blijven wij onwetend. Sommigen zijn zich daarvan bewust maar een meerderheid niet. Het zich vormen van een eigen mening omtrent allerlei gezegden, is niet slechts een recht: het is ook alles wat men in de huidige trieste constellatie nog kan doen. Het aan mensen ontzeggen van dat recht, komt neer op het verbod om nog na te denken. En dit verbod zit eraan te komen in de huidige regeringsverklaring die aankondigt komaf te zullen maken met zogenaamd fake news. En dat is geen goed nieuws.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 oktober 2020)