Het spook van de economische groei

De drieëntachtigjarige Josefien krijgt een gemeentelijk bevel om haar identiteitskaart te laten vernieuwen en zij vraagt zich af wat de bedoeling daarvan kan zijn want het kost alleen maar handenvol geld en bovendien: de oude kaart is lang niet versleten en aan de inhoud zal helemaal niets gewijzigd worden.

- Het is zuiver geldklopperij, zo beweert haar echtgenoot, Kamiel: ze moeten in Brussel hun zogenaamd begrotingstekort aanzuiveren en dat is dan ook de enige reden voor de verplichte verversing van die prutsen: het is zonder meer een schijnreden, een vals argument, een openlijk bedrog, ja: het is diefstal! Hebt gij ooit al een schoenmaker gekend die een klant kan verplichten om in zijn winkel zijn schoenen te komen vernieuwen alleen omdat ze vijf jaar oud zijn, ook als hij ze nog nauwelijks heeft gedragen? Het kost de klant een flinke som waarvoor hij helemaal niets in ruil krijgt en bovendien is het weggegooid geld wanneer ongebruikt schoeisel moet worden ingeleverd en vernietigd. Alleen de schoenmaker lijkt daar beter van te worden of tenminste toch rijker.

En nu komt de kat op de koord, want er staan vandaag legers economen klaar om te beweren dat wij hier over het hoofd zien dat deze schijnbaar nutteloze uitgaven de economische groei stimuleren en aldus de algemene welvaart ten goede komen en zo doende ook de welvaart van Josefien, van haar Kamiel en van alle andere landgenoten. Economische groei is immers de toename van economische activiteit en dat is alvast in onze economie de parameter bij uitstek voor de welvaart!

Dat er aan die logica wat schort, kan zelfs een analfabeet becijferen, want zegt zij niet dat verspilling de welvaart bevordert terwijl ons gezond verstand ons voorhoudt dat bij verspilling nimmer sprake kan zijn van winst? Wie verspilling met welvaart verwisselen, kunnen met dezelfde drogreden dan ook maar de praktijk van de diefstal promoten: wordt de dief daar tenslotte niet beter van? In beide gevallen staart men zich blind op een fragment van het plaatje: de dief vereenzelvigt het goede met zijn persoonlijke winst en maakt abstractie van het onrecht en dat doet ook onze economie: zij vereenzelvigt het rollen van geld met de toename van rijkdom. Sommigen gaan nog verder op het pad van die waanzin en zij trachten ons voor te houden dat het vermeerderen van de geldmassa volstaat om de rijkdom te bevorderen.

In dat laatste geval lijkt inderdaad de koopkracht toe te nemen, maar uiteraard zal de waarde van de goederen afnemen naarmate er meer geld in omloop wordt gebracht en de toegenomen koopkracht is dan louter oogverblinding: binnen de kortste keren haalt de inflatie haar in op precies dezelfde manier waarop immer weer de waarheid de leugen inhaalt.

Het geheim van de schone schijn van een kapitalistische economie verbergt zich in haar rekbaarheid. Maar net zoals de leugen slechts houdbaar is tot op het ogenblik van haar ontmaskering, net zo is de rekbaarheid van onze economie beperkt: de inflatie ontbloot het bedrog van het geld dat immers luchtkastelen bouwt. Luchtkastelen kunnen fundamenten missen, maar dan wel alleen maar omdat zij helemaal zonder gewicht of waarde zijn. En is dat niet de grote crisis die de jongste jaren het hele westen aanvreet?

Dat een groter verbruik de welvaart doet toenemen, is een bedrog dat zelfs te lui blijkt om zich te verkappen en het is bovendien tekenend voor een economie gebaseerd op concurrentie in plaats van samenwerking. In een kapitalistisch systeem worden menselijke werkzaamheden in eenzelfde mal gegoten als de sport en het spel, waarvan de motor de wil is om te overwinnen. Maar een spel met overwinnaars vereist ook verliezers en men vergeet in de roes van de strijd dat op die ene overwinnaar na, vaak alle andere spelers verliezers zullen zijn. Met sport en spel en met de wil om te overwinnen is helemaal niets mis zolang wij niet onze soortgenoten bekampen maar wel onze vijanden: het natuurgeweld, de ziekten, de tekorten, het ongeluk, de onwetendheid en noem maar op. Déze zaken en allerminst onze medespelers bestrijden wij in sport en spel: sportiviteit betekent immers dat kampende spelers voor elkaar geen vijanden zijn doch hefbomen bij het verleggen van de menselijke grenzen als zodanig. Datzelfde inzicht zou ook onze economie moeten dragen, terwijl zij daarentegen maar al te vaak blind blijkt voor samenwerking want, andermaal: waar wij soortgenoten naar het leven staan, doodt de mens uiteindelijk zichzelf en is het niet al erg genoeg dat wij nog steeds niet hebben opgehouden met het uitroeien van de andere soorten?

In het economische systeem dat ons gevangen houdt, bestaat een onderlinge en vaak meedogenloze strijd die van hele legers burgers verliezers maakt, verliezers ook van het geluk dat immers met succes gelijkgesteld wordt en met geldelijke rijkdom omdat geluk vandaag ten onrechte tot een kwestie van sociale vergelijking is verworden. De minderheid der overwinnaars dan, manifesteren zich in dit systeem pas door ook aan anderen te tonen dat zij de overwinnaars zijn, en hoe anders kunnen zij dat doen dan door hun geld tentoon te spreiden, meer bepaald door het ook uit te geven? Overwinnaars zijn per definitie kooplustigen en waar men alles bezit wat men behoeft, begint men zich ook luxe aan te schaffen en overbodigheden allerhande, kortom: men gaat verspillen. De winnaars van het spel houden het niet bij het stillen van de honger en het laven van de dorst, zij maken ook nog vuurwerk en andere grote sier, zij doen allerlei op de keper beschouwd geheel nutteloze uitgaven, enkel en alleen om aan anderen te tonen dat zij overwinnaars zijn. Op hun beurt doen zij met hun exuberante uitgaven weliswaar het geld rollen maar, andermaal: als een verhoogde consumptie ook een economische groei meebrengt dan betekent die groei geenszins een vermeerdering van de algemene welvaart omdat daar helemaal geen productie van goederen tegenover staat. Zeer in tegendeel komt al datgene wat door de rijken wordt verspild of verbrast, in feite toe aan de armen omdat zij daar ook nood aan hebben. Een kind heeft recht op voeding en opvoeding omdat het daar ook nood aan heeft en wie beweren dat het recht van een kind niet wordt bepaald door zijn nood doch door zijn bezit (of door dat van zijn ouders), die beweert dat niet de nood doch het bezit recht geeft op nog meer bezit, wat uiteraard een bijzonder cynisch standpunt is. Zij die geloven dat geld recht is, laten zich zo doende niet zozeer kennen als overwinnaars doch veeleer als onmensen: zij zijn de grote verliezers in de strijd om meer menselijkheid.

Regeringen die de menselijkheid in het schild voeren terwijl zij een economie steunen die deze feitelijk tegenwerkt op de beschreven wijze, ondermijnen hun eigen krediet en zijn ten dode opgeschreven. Vroeg of laat, maar in deze tijd van snelle communicatie eerder vroeg dan laat, zal ook hier de waarheid de leugen inhalen en zullen mensen het inzicht verwerven dat nodig is voor het stellen van een eis die reeds alom luider klinkt en die slechts de eenvoudige vraag is naar waarheid, samenhang en de veroordeling van aperte leugens. Mensen met valse doch legaal onderschreven voorwendsels het geld uit de zakken kloppen is een vorm van machtsmisbruik dat thuishoort in de donkere middeleeuwen; in het derde millennium kunnen alleen geschiedkundig onwetenden zich hieraan nog bezondigen.

(J.B., 12 september 2013)