Corona
en de vrijheid
Aflevering
3: Corona en die andere golven
In
vroeger tijden hoorde men de oude mensen geregeld waarschuwen: "Gooi
dat niet weg, ge zult blij zijn als ge het later vindt, als 't
slechten tijd is!"
Slechten
tijd, zij wisten dat hij komen zou, het zijn de magere jaren die de
vette aflossen zoals lopers doen in een estafette. De slechte tijd
volgt op de goede tijd zoals de nacht volgt op de dag: elke dag weer
worden wij 's avonds moe en moeten wij slapen en ook de
generatiewisseling volgt dat patroon: oud geworden, zijn wij
versleten, moe en ziek en tenslotte sterven wij, wij worden afgelost:
eentje komen, eentje gaan. Het zijn allemaal cycli, levenscycli,
zelfs de dode dingen kennen cycli, men zou alras denken dat ook zij
leven.
De
zon heeft een cyclus, de maan en wellicht ook alle andere dood
gewaande dingen in het heelal. Terloops gezegd: wat is het zogenaamd
wetenschappelijk wereldbeeld waard als het de zon onderbrengt bij de
dode dingen? Onze zogenaamd onwetenschappelijke voorouders die deze
bron van alle leven op aarde vereerden als de oppergod, wisten zoveel
beter: Surya in Indië, Sjamasj in Mesopotamië, Aton in Egypte, Sól
bij de Noormannen, Sunna bij de Germanen, Lugh bij de Kelten, Helios,
Apollo of Phoebus bij de Hellenen, Amaterasu in Japan, Xihe in China,
Tonatiuh bij de Azteken, Inti bij de Inca's, Akycha bij de Inuït.
(1)
Alle
dingen komen en gaan, alle dingen kennen cycli. Waarom zou de
menselijke activiteit op aarde dan aan die golfbeweging ontsnappen?
Alles fluctueert, oscilleert, trilt, gaat op en af: vrede en oorlog,
voorspoed en tegenspoed, actie en rust, ziekte en gezondheid. Ze
horen bij elkaar, het zijn de paren van tegengestelden over welke
reeds de eerste filosoof, Herakleitos, berichtte en hij ging zelfs zo
ver te beweren dat zij aan elkaar gelijk zijn:
De weg
naar boven is de weg naar beneden.
Alles
gebeurt op grond van tegenstelling.
Dionysos,
voor wie men raast en feestviert, is dezelfde als Hades.
Het
begrip recht zou niet bekend zijn als er geen onrecht was.
In een
cirkelomtrek zijn begin en einde gelijk.
Gezondheid
is alleen maar aangenaam en heerlijk door ziekte, verzadiging door
honger, rust door vermoeidheid. (2)
Ziekte
wordt welkom geheten eenmaal men weet dat zij in wezen het
genezingsproces zelf is: een ontsteking is de vorming van een dicht
bloedvatennetwerk rond een wonde, waardoor bouwstoffen in grotere
hoeveelheden kunnen worden aangevoerd om beschadigingen te herstellen
en koorts is een bijzonder welkom verweermiddel van ons immuunsysteem
bij de invasie van microben. Ziekte is genezing, of althans een
poging daartoe en dikwijls is de menselijke interventie in die
natuurlijke oscillaties desastreus: wij hebben geen geduld meer, we
kunnen niet meer wachten totdat de neerwaartse trend gekeerd is en
onze betweterige ondernemingen zijn niet zelden contraproductief. Het
gebruik van kunstmatige ziektebestrijders houdt het immuunsysteem van
mens, dier en plant, ongetraind en tegelijk versterkt het de
gevreesde vijanden: microben overwinnen de strafste antibiotica,
alsof zij beschikten over een eigen, voor ons niet zichtbare
farmaceutische industrie die, zoveel sneller en ook efficiënter dan
de onze, 'vaccins' ontwikkelt tegen de vergiften waarmee de mens hen
bestookt.
Het
is niet omdat we het niet zien, dat het er niet zou zijn. "There
are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in
your philosophy", zo
schreef
Shakespeare. (3) "De
waarheid verbergt zich en de heer van Delphi spreekt in tekens",
aldus "de
duistere denker".
(4) De 'paren van tegengestelden' en de 'eenheid van tegendelen'
doordrenken de ganse natuurkunde en Werner Heisenberg en Karl Popper
verwijzen naar Herakleitos. Maar dezelfde grondgedachten zijn ook
aanwezig in de dialectiek in de filosofie van o.m. Hegel, Marx en
Nietzsche en in het procesdenken van Whitehead en ook Weil en
Heidegger eren Herakleitos. Het begrip van de opgang en de ondergang
van culturen staat centraal als historische analyse in Der
Untergang des Abendlandes
van Oswald Spengler die overigens in 1904 een doctoraat wijdde aan
Herakleitos' grondgedachten. (5)
In
twee woorden: alles wat bestaat, zijn trillingen, zoals de oudste
Sanskriet geschriften het leren. Alles bestaat uit golven en zo ook
dus de activiteit van het mensdom als zodanig die zich uitstrekt over
een cultuurgeschiedenis van vele duizenden jaren waarin tijdperken
van grote bloei en welvaart wisselen met perioden van verval, oorlog
en inactiviteit. Energetisch geladen fasen wisselen af met jaren van
een bijna doodse rust. Zoals het fabeldier uit de Griekse en de
Chinese mythologie, respectievelijk de Phoenix of de Feng, telkens
weer uit zijn eigen as verrijst, zo kent de geschiedenis tijden van
opgang en bloei, gevolgd door tijden van ondergang, telkens
veroorzaakt door uiteenlopende omstandigheden die meestal aan
toevalligheden te wijten zijn.
Oude
mensen sterven vandaag aan covid-19 omdat deze microbe een klein
beetje dodelijker is dan het jaarlijkse griepvirus, dat opnieuw de
eerste doodsoorzaak zal worden van zodra covid-19 weer is verdwenen:
de doodsoorzaak maar niet de oorzaak van de dood als zodanig. De
oorzaak van het levenseinde is immers geen ziekte, het is de
eindigheid zelf die eigen is aan alle dingen, want zoals een Duits
spreekwoord zegt, heeft alles een einde, behalve een worst, die heeft
er twee. En zoals vandaag mensen sterven aan covid-19, zo ook gaat de
fase van bloei waarin de menselijke cultuur heden tot dronkens toe
verzeild was, door deze pandemie over in een periode van rust.
Analoog
is het niet de pandemie die deze rustperiode als zodanig veroorzaakt:
het is eigen aan alle dingen dat zij trillen, oscilleren, golven,
bestaan uit tegengestelden, een opgang kennen en een ondergang, zoals
de allereerste filosoof en duistere dichter Herakleitos het ons zo
helder leerde. In die gang van de geschiedenis zitten wij ook
gevangen, ons tegenstribbelen zal niets uithalen en, zoals Ivan
Illich het in zijn Medical
Nemesis
heeft gezegd, zijn de rituelen van de wetenschap even vruchteloos als
die van de religie: als de tijd van de rust is aangebroken, moet men
zich neerleggen bij de gang van zaken. Achter de slingerbeweging zit
een kracht die niets of niemand vermag te stoppen. Deze kracht
beperkt ons leven en onze vrijheid maar maakt ze ook mogelijk, zoals
de rust dat doet, van de slaap en van de dood.
(J.B.,
19 november 2020)
Verwijzingen:
(1)
Zie:
https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zonnegod&action=edit§ion=10
; m.b.t. de Griekse zonnegod, zie ook: Kris Vansteenbrugge, Uit
het schuim van de zee. De Griekse Mythologie in 136 verhalen,
o.m. pp. 318v, 320v, 25, 120-142, 249-256. Zie ook o.m.:
https://www.bloggen.be/dzeus/archief.php?ID=158309
(2)
Het eerste citaat is afkomstig uit de colleges over Herakleitos van
Herman de Ley, Ugent, 1990-'94. De andere citaten zijn vertalingen
van Paul Claes uit zijn boek Herakleitos. Alle stroomt.
Fragmenten, Athenaeum-Polak en Van Gennep, Amsterdam 2014 (2011).
(3)
William Shakespeare, Hamlet, I-5.
(4)
Paul Claes, o.c., p. 10.
(5)
Zie: Paul Claes, o.c., p. 19-20.
