Wordt er veel onzin verteld over de zaken die wij kunnen zien en horen en over welke wij iets kunnen weten en vernemen, dan wordt er nog veel meer onzin verteld over de zintuiglijk onwaarneembare en de verstandelijk niet benaderbare dingen – met dan helemaal vooraan in het lijstje het item van de dood die omstreeks dit jaargetij in de gedachten komt van al wie in staat zijn zich enigerlei vormen en gestalten, incluis gestalten van gedachten, te verbeelden.

Normaliter wordt de dood van oudsher vergeleken met de slaap – de dood zou namelijk een exponent zijn van de slaap en als Shakespeare het bij het rechte eind heeft waar hij zegt dat de slaap het tweede, ja, het hoofdgerecht des levens dis is, dan zou in dit licht de dood warempel het summum van het leven wezen: de eeuwige slaap, de altijd durende rust, requiem aeternam.

Edoch, het zou wel eens best kunnen dat deze opvatting, doorheen de eeuwen uitgegroeid tot een gigantische idée fixe, er helemaal maar dan ook helemaal naast is en tal van feiten wijzen bovendien ook in die richting. Dat wij er niettemin blind voor blijven, mag zonder meer worden toegeschreven aan het feit dat deze feiten, zoals alle ware en levende dingen, incluis de ware gedachten, te kampen hebben met een of andere vorm van de wet der traagheid, in casu de wet der gewoonte of kortweg de gewenning: wij zijn zo gewoon geworden aan zekere leugens dat wij de waarheid a priori als onrealistisch van de hand wijzen.

Herinneren wij er om te beginnen aan dat geleerden erachter gekomen zijn dat gedurende de slaap onze hersenen veel sterker doorbloed worden dan in de waaktoestand. Op zich zegt zulks weliswaar niet veel over het bewustzijn als zodanig maar misschien zegt het ons wel iets over het leven zelf, in die zin dat het ons ervoor waarschuwt om een toestand van bewusteloosheid zomaar te identificeren met een toestand van 'minder levend' zijn. Het is ons overigens bekend – en niemand zal dat kunnen tegenspreken – dat een optimaal functionerend organisme, extatisch is – wat wil zeggen: 'buiten zichzelf staand' – en dat het met andere woorden zichzelf helemaal niet of niet meer gewaar wordt – wat zeker niet gezegd kan worden van wie aan een of andere ziekte lijden. Een orgaan dat zich laat voelen, is ziek – aldus een vaststaand feit zoals neergeschreven in de boeken van de medische wetenschappen: deze waarheid betekent simpelweg dat optimaal functionerende organen helemaal niet in ons bewustzijn verschijnen – en dat hóeven ze ook niet te doen – wat met zich meebrengt dat wij met betrekking tot onze gezonde organen in de waan verkeren dat wij ze helemaal niet hebben. In dit onontwijkbare perspectief lijken, enerzijds, optimaal leven en, anderzijds, bewustzijn elkaar zelfs helemaal uit te sluiten. Ik word me pas bewust van het krijt waarmee ik schrijf, op het ogenblik dat het breekt, zo schrijft de grote Duitse wijsgeer Martin Heidegger en de onlangs overleden artiest en ziener, Leonard Cohen, dicht het hem na: There is a crack in everything – that's how the light gets in.

Het leven waarin wij zo spontaan bewegen, lijkt de normale gang van zaken terwijl het in werkelijkheid een uitzonderingstoestand is en in de hoogdagen van de natuurkunde en de biologie hebben zowaar tonnen inkt gevloeid om die grote waarheid te illustreren. Tegelijk zijn wij dermate aan ons bestaan gewend geraakt dat wij, geheel in ondankbaarheid verkrampt, niet meer beseffen hoeveel geluk wij hebben om gedurende enkele omwentelingen van de aarde om de zon, hier als levende schepselen te mogen vertoeven.

Grote natuurkundigen en filosofen hebben in geuren en kleuren uitgelegd hoe donker en hoe onbetreedbaar de ganse kosmos is; zelfs miljarden lichtjaren ver is geen levende ziel te bespeuren – op deze kleine aarde na. Bevriezen doet men terstond als men zich amper één enkele seconde lang onbeschermd uit de dampkring van de aarde begeeft – dat flinterdunne vliesje dat omheen de aarde spant – en uiteenspatten doet men dan, men verbrijzelt onmiddellijk tot minder nog dan niets.

Hetzelfde geldt met betrekking tot ons levende lichaam: onze gezondheid is een bijzonder broos evenwicht – de zogenaamde homeostase – waaruit bij de geringste schommeling zonder pardon en eens en voorgoed alle leven wijkt.

Het leven is de uitzondering, de dood is de regel. Maar leven en bewustzijn gaan niet zomaar samen; het bovenstaande in acht genomen, lijken zij elkaar zelfs uit te sluiten: het bewustzijn ontstaat namelijk waar pijn is en pijn zegt dat er iets schort, ongemak is een signaal voor ziekte. Zolang alles perst en klopt en schuimt zoals het hoort, kunnen wij op twee oren slapen; pas van zodra iets fout loopt, worden wij 'het' gewaar: het komt in ons bewustzijn en tegelijk is het daar dan – het bewustzijn zelf – en zijn wij ons ineens bewust; wij zijn bewust. Voordien wisten wij als het ware niet dat wij er waren, het was alsof wij sliepen, alsof wij er helemaal níet waren.

Edoch, het was niet alsof wij dood waren, aangezien het er de schijn van heeft dat leven en bewustzijn elkaars complimenten zijn: een organisme in optimale conditie, voelt zichzelf niet; pas een ziek lichaam, voelt dat het er is, is zich bewust, doet het bewustzijn geboren worden:

"There is a crack
A crack in everything
That's how the light gets in"

En als het zo is dat pas het ongemak en de ziekte in ons bewustzijn verschijnen of, anders gezegd, dat pas mét of via de ziekte het bewustzijn ín ons komt, alsof ons bestaan pas dán een aanvang nam – wat moeten wij in diezelfde lijn dan besluiten met betrekking tot de dood welke tenslotte het toppunt van het ziek-zijn is? Hebben wij er hoger immers niet op gewezen dat de vergelijking van de dood met de slaap op zijn zachtste gezegd misplaats is en dat het ongerepte leven en het bewustzijn wel elkaars rivalen lijken? Mogen wij dan met betrekking tot het vormen van enigerlei voorstelling van de dood, hem nog langer vergelijken met de slaap? Het ziet er daarentegen veeleer naar uit dat het stilaan de hoogste tijd wordt om die idée fixe te laten varen en om eens te gaan denken aan het tegendeel, zoals overigens reeds door meerdere zieners uitgesproken, onder wie de grote Nederlandse psychiater en schrijver Frederik van Eeden die naar aanleiding van de dood van zijn kind een boek schreef dat luistert naar de titel Paul's ontwaken. De dood kan gewis geen exponent zijn van de slaap, veeleer lijkt het erop dat hij een exponent is van het leven, een ontwaken binnen het ontwaken, een wakker worden in een wereld die nog echter is dan deze waarin wij ons steeds zo wakker hebben gewaand.

(Jan Bauwens, 30 oktober 2017)