Veel te jong overleed in 2015 de veelzijdige Vlaamse kunstenaar Dirk Biddeloo, een van de zeldzame beoefenaars van de bijzonder complexe kunst van de tragie-komedie. Zijn omvangrijk werk getuigt van een grote originaliteit en diepgang en zo maakte hij ons attent op een bizarre doch helaas ware en wrede wet inzake de menselijke psychologie: elke misdadiger wordt gelaakt maar een kampioen in de misdaad wordt alras een held. Het summum van een zekere zaak doet haar verkeren in haar tegendeel.

Kijk maar naar Napoleon, massamoordenaar en griezel van de bovenste plank, van wie alom ter wereld standbeelden werden opgericht, naar wie lanen en pleinen zijn genoemd, dure restaurants, sterke dranken en bonbons. Het tragie-komische van het verschijnsel trok de aandacht van de artiest. Dit bijzondere facet van de realiteit kent vele toepassingen en variaties en een ervan bestaat in de ongeëvenaarde overtuigingskracht van het irrationele dat als het ware elke logica te boven gaat.

Het zal zeker niemand ontgaan zijn dat ter gelegenheid van het nieuwe paradigma, of moet men het gewoon hebben over de machtswissel die aan het licht komt met de zogeheten coronacrisis, de zich verlicht achtende geesten het overnemen van de geestelijken van weleer zodat men denkt te kunnen spreken van een verschuiving van de waarden die, zoals de ernstige filosofen het ons leren, de dragers van de waarheid zijn: men spreekt over een waarheidswaarde (de waarde van een waarheid) maar niet over het al dan niet waar zijn van waarden omdat waarden nu eenmaal een meer fundamenteel karakter hebben dan waarheden. Maar die visie op een dan toch ingrijpend aan de gang zijnde gebeuren kon weleens al te simplistisch blijken: het zou immers ook zo kunnen zijn dat hier noch waarheden noch waarden in het geding zijn maar veeleer brute verkoop-technieken. En die stelling vraagt uiteraard een woordje uitleg.

Zoals de op macht beluste potentaten van vandaag het voorstellen, wordt in het huidige spel de stok gewisseld tussen de (al dan niet vermeende) dragers van het geloof en de (al dan niet vermeende) dragers van de rede. Het is de hoogste tijd, zo formuleren zij het die zich de volgelingen van het nieuwe atheïsme achten, dat god eindelijk gaat plaatsmaken voor de wetenschap, zodat de vooruitgang niet langer wordt belemmerd door esoterische geschriften van duizenden jaren oud die op de keper beschouwd kant noch wal raken. Het respect voor de traditie, hoe waardevol zij ook moge geweest zijn toentertijd, is misplaatst waar zij het leven zelf in de weg gaat staan. De tijd is gekomen dat de paus bij wijze van zeggen het hoofd moet worden afgehakt en dat het Vaticaan met zijn stokoude en in wezen zielige kardinalen plaats ruimt voor een comité van aanbidders van het menselijk vernuft: nu niemand nog vreest voor het latere hellevuur maar des te meer voor het huidige fysieke leed, moet de religie plaatsmaken voor de wetenschap. Niet god is alomtegenwoordig doch de nieuwe, neutrale en geheel onpersoonlijke wetten die de mens te boven gaan en die de wereld hebben omgevormd tot het panopticum dat voortaan het bestaan van allen stuurt. Aldus de nieuwe heersers. Maar misschien zien zij de zaken niet zoals zij zijn. Misschien overschatten zij zichzelf en begaan zij hier de vergissing van hun leven. Misschien, zoals al gezegd, heeft de kentering gewoon te maken met verkoop-technieken, of beter gezegd: met een gebrek aan onderlegdheid in verkoop-technieken bij de zichzelf aan de wereld opdringende nieuwe garde. En nu moeten wij terug naar de hoger vermelde bevinding van Dirk Biddeloo en meer bepaald naar een bijzondere toepassing daarvan.

Want net zoals kampioenen in de misdaad niet langer doorgaan voor misdadigers maar veeleer voor kampioenen, zodat zij niet langer gelaakt worden maar alom geëerd, net zo lijkt het bizar doch waar te zijn dat kampioenen in de redeloosheid wiens vertogen bol staan van mysteries, ongerijmdheden en volstrekt onmogelijke zaken, qua overtuigingskracht, hun rivalen die de kunst van de welsprekendheid verstaan, wetenschappelijk geschoold zijn en beschikken over alle kennis en tevens over heel veel macht, met gemak de loef afsteken. Pausen, kardinalen, bisschoppen, kanunniken, broeders, heiligen en paters verstaan een zekere kunst waarvan zogenaamd verlichte geesten helemaal geen kaas gegeten hebben en die zij ook nooit ofte nimmer onder de knie zullen krijgen. Want net zoals de wet van de liefde de redelijke gronden van de intermenselijke verhoudingen in haar schaduw stelt, net zo ontnemen fantastische parabels, zinnebeelden en onwaarschijnlijk mysterieuze gebeurtenissen het licht aan alle vormen van de wiskunde, de logica en de exacte en positieve wetenschappen.

Maar dit verschijnsel blijkt ook nog veel meer in te houden dan slechts de verkooptechnieken want het vermeend irrationele dankt zijn succes niet aan het feit dat mensen in de grond nog middeleeuwers zouden zijn met een afkeer voor de rede en een verknochtheid aan de oude sprookjes: het is een feit omdat de mysterieuze brouwsels van het mensdom schoon en waardevol zijn, terwijl datgene wat zich aandient als de wetenschap, zich verkijkt op eigen ingebeelde glorie terwijl het in wezen niets anders inhoudt dan een poging tot beschrijving van het geheel der dingen dat alle begrip te boven gaat en ook de dorheid van de zogenaamde feiten.

De orde van de nieuwste machtswellustelingen vergist zich kwalijk in het geloof dat het mensdom haar wel zal volgen in haar megalomanie; diep in zijn ziel immers draagt elke mens die authentiek is, de waarheid met zich mee omdat de waarheid met het zichzelf-zijn samenvalt. Deze wijsheid van de door de waarheid bezeten mystici, zo dikwijls en oneindig schoon bezongen, blijft onkenbaar voor wie waarheid beschouwen als een mogelijk bezit. De machtsgreep van de nieuwe potentaten is zo ijdel als het geld waarmee zij zwaaien en ook even vruchteloos. De waanzin van de huidige coup zal wellicht helaas pas blijken als eerst het gigantische massagraf verschijnt bij de verhoopte bevrijding want even simplistisch gaan de analfabete autocraten nu te keer als toentertijd de nazi's deden, die immers geloofden dat zij het kwaad bestreden terwijl zij de duivel zelf bleken te zijn.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 22 juli 2020)