Tot stof en as

Het is nog vroeg in de ochtend als niet het zonnewiel doch een zwarte luchtballon achter de huizen opdoemt en langzaam en laag dichterbij komt, totdat de tekst erop zichtbaar wordt: "Ongena", zo leest men tegen wil en dank.

Het is 5 maart 2022, men zegt dat de derde wereldoorlog begonnen is. Het is niet langer Mark Van Ranst die dag in dag uit de kijkbuis vult: Vladimir Poetin heeft hem de loef afgestoken met een ander paard uit de Apocalyps. De Russische monarch herinnert nu aan zijn landgenoot die 101 jaar geleden geboren werd, ("What's in a number?", zo fluistert een lezer die met 1984 zijn mond maskeert) en bedoeld wordt hier Dostojevsky met, uit zijn Schuld en boete, de moordenaar Raskolnikov die zich een Uebermensch waant. Zoroaster, de grote god van het zuiverende vuur.

Is het in Georgië dat Poetin voor zijn moordpartijen zoveel bijval krijgt met het commentaar dat hij in dit armageddon - de ultieme strijd tussen goed en kwaad - de redder van de mensheid is, de Uebermensch van Nietzsche die opdoemt in de wanen van de ondervoede, vereenzaamde en zieke Rodion? De held die zich situeert Jenseits von Gut und Böse, zoals de titel luidt van Nietzsche's genealogie van de moraal. Rodion Raskolnikov.

Radium is een uiterst radioactief element met atoomnummer 88 en een lezer van Mein Kampf fluistert ons toe dat dit getal de Führer symboliseert in de geheimtaal van de neonazi's die Poetin naar zijn zeggen achterna zit, vanwege de initialen van ein Meister aus Deutschland. In Oekraïne gingen zij flink tekeer, de nazi's.

Der Tot ist ein Meister aus Deutschland, zo klinkt het in Totesfuge van Paul Celan en het gedicht begint met de woorden: "Schwarze Milch der Frühe". In de vroegte, een zwarte ballon in de lucht, dreigend laag en traag, is het de stilte voor de storm? - haast raakt hij de takken van de hoge bomen die nog net niet in bot staan. "Wir schaufeln ein Grab in den Lüften da liegt man nicht eng."

"Dein goldenes Haar Margarete

dein aschenes Haar Sulamith."

Het nieuwe mondmasker, anders genaamd: de doos jodiumtabletten, moet de schildklier verzadigen met dit element om te vermijden dat zijn radioactieve broertje de klier met alsem vult, afkomstig uit de 129 Europese kerncentrales die gewis readymade atoombommen zijn, te activeren met wat buskruit vastgemaakt aan een drone van 40 Euro uit de supermarkt. Jodiumtabletten, tegen elk kwaaltje is een kruid gewassen, zo leest men boven de deur van de apotheek van god. "Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt", zo staat geschreven boven de hellepoort van Dante Alighieri. De hel, het vuur, Zarathoestra, Radium en het rijzen van de zwarte ballon.

(J.B., 6 maart 2022)

Ter gelegenheid van het bombardement op de grootste kerncentrale van Europa d.d. 3 maart 2022: “Stille zaterdag” (1)

In een recent interview van Jan Jagers, voor Magazine Universiteit Antwerpen, met Jeffrey Sachs, topadviseur van de secretarisgeneraal van de VN en 's werelds grootste econoom van dit eigenste ogenblik, herinnert de eredoctor aan een fenomeen waarover bijvoorbeeld ook 'de laatste getuigen' [van de holocaust] het hebben en dat verwant is met wat Primo Levi betitelt als het allergrootste kwaad, zijnde de onverschilligheid: "(...) Hoewel we kúnnen samenwerken, lijken we desondanks in een tijd te leven die compleet gevangen zit in toenemend wantrouwen, waardoor zelfs het gevaar op wereldwijde vernietiging dreigt. (...) De opkomst van vooral China, van Azië, betekent het einde van de door het Westen geleide wereld zoals we die de laatste 250 jaar hebben gekend.

Opmerkelijk is dat de VS (...) nu zelf onstabiel is en in vele opzichten een schurkenstaat, a rogue nation. Jammer genoeg. Met een mentaal zieke president kan je dit moment niet anders zien dan als dramatisch. (...) Ik vrees een nucleaire oorlog. (...) We zien zoiets nooit als een optie tot het echt gebeurt, omdat onze psychologie zulke risico’s simpelweg niet kan verwerken. (...) Vliegende ganzen in radarstralen hebben we geïnterpreteerd als intercontinentale raketten uit Rusland, ook radarreflectie op de opkomende maan is daar al voor doorgegaan, en zopas was er in Hawaii vals alarm over een nucleaire aanval (...). Het is twee minuten voor middernacht. Alle mensen van goede wil moeten nu opstaan en nee zeggen (...)" (2)

“Onze psychologie kan dit niet verwerken”: als een kwaad maar groot genoeg is, zal het niet langer als zodanig gelden doch daarentegen als een goed. Om die reden wordt de naam van Napoleon Bonaparte (1769-1821), een der grootste massamoordenaars aller tijden, alom in ere gehouden met reusachtige standbeelden en andere eretekens bij de vleet; naar hem worden in alle metropolen ter wereld restaurants en cafés genoemd en zelfs allerlei luxeproduc-

ten, incluis dranken en bonbons, alsof hij een sinterklaas was of een paashaas. Hetzelfde geldt voor Nero (37-68), Mao (1893-

1976), Stalin (1878-1953) en vele andere tirannen. Het droppen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki die in één klap een kwart miljoen mensen ter plekke deden verdampen zodat het enige spoor dat van hen restte een zwarte vlek was op de grond, wordt niet alleen herdacht door de slachtoffers: ook de daders bleven hun heldendaad vieren, onder meer met de tentoonstelling in het National Air and Space Museum, in Washington D.C., van de

belangrijkste onderdelen van de Enola Gay – het vliegtuig waarmee de bommen werden gedropt – tot de dag dat het tuig met verf en bloed besmeurd werd. En de Japanners werden sinds die zwartste dag uit hun geschiedenis de beste bondgenoten van de moordenaars van hun volk.

Onze psychologie kan een zo groot kwaad niet verwerken – of toch niet meteen. Want als er vele, vele jaren overheen gegaan zijn, blijft uiteindelijk de waarheid over. Zo kwamen heel lang geleden de eerste mensen Amerika in via het Noord-Westen dat aan het Noord-Oosten van Azië grenst en zo bevolkten geelhuiden met pikzwarte haren – Chinezen – dat continent totdat zij daar door Europese goudzoekers werden verdreven, gescalpeerd of in reservaten ondergebracht met gratis alcohol – dat de zogenaamde Indianen echt Chinezen zijn, verraadt ons zelfs hun beider poëzie. (3)

Hollywood ten spijt met zijn op nog ongerepte breinen mikkende propagandafilms over heldhaftige cowboys, weet nu stilaan iedereen hoe gigantisch de leugens zijn die door de oorlogsmachinerie gebrouwen worden.

Maar als onze psychologie niet in staat is om een kwaad te verwerken dat al te groot is, waarom zou hetzelfde dan niet waar zijn voor een al te groot goed? Het is bijvoorbeeld algemeen geweten dat het menselijke besef van het mirakel van het leven bijzonder ontoereikend is. Of spreken de kwistigheid met levensbelangrijke zaken, met mensenlevens en met levende soorten dan geen boekdelen?

En het gemak waarmee men oorlog voert, de onbezonnenheid van landen en hun leiders? Onze psychologie blijkt derhalve evenmin in staat om een goed dat al te groot is, te bevatten. Vandaar de vraag: zou het niet kunnen dat niet slechts het leven maar evenzeer het eeuwig leven of de verrijzenis behoren tot die goederen waarvan de omvang het bevattingsvermogen van onze psychologie simpelweg te boven gaan?

Want dat wij het wonder van het biologische leven altijd zo fel onder zijn waarde schatten, komt doordat wij eraan gewoon geraakt zijn, zoals men zo vaak zegt, en gewenning is niets anders dan ongevoeligheid, psychisch onvermogen of een tekort aan besef. En gaan zij die het leven na de dood verwerpen omdat zij zeggen dat niemand dit bevatten kan, er dan niet verkeerdelijk vanuit dat het leven vóór de dood wél bevattelijk zou zijn? Ja, zij verwijzen naar de wetenschappen, die de religie van de nieuwste tijd zijn, maar zij blijven een religie. Want meer dan beschrijvingen geven de wetenschappen vooralsnog niet. Meer kan onze psychologie vandaag kennelijk niet verwerken. Pasen blijkt een zaak voor veel en veel later – een zaak voor een tijdperk dat nog volgen moet op dat van de vrede, dat nog lang niet in zicht komt. Wij houden noodgedwongen

halt bij Stille Zaterdag.

Verwijzingen:

(1) J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 34-36: 'Stille zaterdag'. Tekst d.d. Paaszaterdag 2018.

(2) https://www.uantwerpen.be/images/online/magazine/MUA27/#6/ z 

(3) https://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3062603 

Het gevaar

Vijftien jaar na de Amerikaanse atoombommen op Hirosjima en Nagasaki en inmiddels dus tweeënzestig jaar geleden, schreef de Antwerpse meesterverteller Jos Vandeloo een roman over de lotgevallen van drie met radio-actieve straling besmette arbeiders in een kerncentrale. Zesentwintig jaar na de publicatie van Het gevaar en meer bepaald op 26 april 1986 deed zich de door Vandeloo gevreesde kernramp voor in (het toen Russische) Tsjernobyl. Nog eens zesendertig jaar later en meer bepaald gisteren, werd Europa's grootste kerncentrale in Zaporozje gebombardeerd. (1)

(J.B., 4 maart 2022)

Verwijzingen:

(1) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/03/04/liveblog-rusland-oekraine-4-maart/

De tirannie van de massa

Gezond verstand is een heel mooi sprookje omdat het ons laat geloven dat god zelf in onze ziel een geweten heeft gelegd dat ons influistert wat goed is en wat kwaad. De apostel Paulus echter, de stichter van het Paulinische christendom waarop het katholicisme ge-ent is, wist al beter: zonder de wet, had ik het onderscheid tussen goed en kwaad niet eens gekend, zo bekent hij in een van zijn brieven. Wie denken te handelen vanuit een eigen door god gegeven geweten of vanuit het gezond verstand, vergissen zich derhalve, zij weten niet of zij willen het niet weten dat hun motieven gedirigeerd worden door de sancties welke de wetten bekrachtigen. Wij vinden die dingen goed waarvoor wij altijd beloond werden en het kwaad is dan datgene waarop strenge straffen staan. De sociologie en meer bepaald de cultuurwetenschappen laten zien hoe verschillend morele opvattingen kunnen zijn en hoe die verschillen wortelen in even verschillende culturen en in uiteenlopende bestaanscondities. In onderbevolkte samenlevingen moet men zich schamen kinderloos te blijven terwijl een overbevolkte wereld het stichten van een groot gezin steeds vaker gaat beschouwen als 'not done'.

Maffioso kunnen vaak niet op het rechte pad worden gebracht omdat zij meer te vrezen hebben van de meedogenloze en ongeschreven wetten van de onderwereld dan van de veel zachtere bestraffingen in de wereld van de legaliteit. In het geweten van de racist regeert de plicht om de anders gekleurde zijn rechten te ontzeggen of zelfs om hem uit te roeien en waar racisten de meerderheid vormen trachten zij hun ongeschreven wetten in weerwil van de legaliteit aan anderen op te leggen. Hannah Arendt beschrijft hoe het nazisme in Duitsland lang voor het aantreden van Hitler een realiteit was in de clandestiniteit die alleen maar wachtte op voldoende stemmen vanwege een met pesterijen en zelfs moorden onder druk gezette massa.

Kinderen die in een of ander opzicht afwijken van de meerderheid worden in strijd met alle morele voorschriften uit de groep gepest en soms ook uit het leven en die misdaden gaan alleen maar door omdat sociale polarisatie mensen bijna dwingt om zich aan te sluiten bij de groep van de pesters omdat zij niet willen behoren hun slachtoffers die bovendien helemaal niet bestaan als groep totdat zij in de mogelijkheid verkeren om zich te verenigen.

Automobilisten die zich houden aan de maximum toegelaten snelheid in de bebouwde kom worden in een al te toegeeflijk bestel steeds vaker gepest en velen verkiezen het om toe te geven aan de criminele druk om wat sneller te gaan rijden omdat zij het ongemak van het risico van overdreven snelheid als minder erg ervaren dan de enerverende pest van het bumperrijden. De dreiging die uitgaat van een specifieke massa die vegeteert op clandestien verworven voorrechten, zet de legaliteit onder druk en daarmee ook de vrijheid en de veiligheid die immers de meest belangrijke redenen zijn voor het bestaan der wetten.

In de jaren zestig van de voorgaande eeuw werd al dan niet terecht het morele devies om onvoorwaardelijk zijn oversten te gehoorzamen aangetast door het verwijt dat alsnog te doen: gehoorzaamheid aan de autoriteit was voortaan onwenselijk, ongehoorzaamheid werd het nieuwe normaal en die subcultuur kreeg stilaan ook de bovenhand en zij werd vaker wet, zoals bijvoorbeeld daar waar de dienstplicht moest inbinden na het protest van de gewetensbezwaarden. Talloze actuele wantoestanden getuigen van de lelijke realiteit van de dubbele moraal en die van de dubbele boekhouding.

In de medische zorgsector die met de achteruitgang van het milieu en derhalve ook van het algemeen welzijn een steeds grotere omzet en navenante gigantische winsten boekt, blijkt gezondheid te worden opgeofferd om de winstmarges alsmaar te verleggen en dit via allerlei bijzonder moeilijk te achterhalen sluikwegen: enerzijds via het opzettelijk achterwege laten van levensnoodzakelijke zorg en van het garanderen van rechtszekerheid in de behandelingen en dit ten koste van de gezondheid van dikwijls onmondige 'patiënten' die vandaag eigenlijk in de eerste plaats 'klanten' zijn of, beter nog, lucratieve tussenpersonen in de transactie van gemeenschapsgelden uit de ziekenkas (die op een door de wet gewaarborgde wijze blijvend gespijsd wordt) naar de medische sector en anderzijds via de door leugenachtige reclame aangedreven overconsumptie van geneesmiddelen en diensten, waarbij de eerste sluikweg dan de armen in de maling neemt en de laatst genoemde de meer begoeden.

Waar mensenrechten worden beknot functioneert de massa als een vrijwel automatisch werkend, partijdig instrument ter ondersteuning van de onderdrukker en ter bevestiging van zijn gelijk, wat resulteert in de bescherming en in de handhaving van het kwaad met een ontradend effect aan het adres van de onderdrukte om zijn rechten nog langer op te eisen omdat de overgrote meerderheid nu eenmaal de zijde van de sterkste kiest en zich in kritieke situaties keert tegen de zwakkere partij. Daarbij komen alle rationele argumenten in de schaduw te staan van enerzijds het effect van de welbekende roes welke macht begeleidt en anderzijds de uitwerking van de vrees die optreedt bij wie het wagen om de heersers en hun meerderheden 'voor het hoofd te stoten', zoals het opkomen voor de eigen rechten dan gaat heten.

Wie een sterkere partij al dan niet bedoeld tegen zich in het harnas weet te jagen, krijgt niet één man tegen zich maar alle anderen in de gedaante van de massa terwijl aan de druk die uitgaat van de massa pas kan worden weerstaan mits dezelfde kracht die nodig is om tegen de stroom in te zwemmen. De massa verplettert geheel gewetenloos wie haar geweld willen tarten omdat het doen van kwaad gemakkelijker wordt in de mate dat de verantwoordelijkheid daarvoor zich verdeelt over een grotere groep. Wie sterker zijn in een geschil, krijgen de massa aan hun zijde en het kwaad waarmee zij de zwakkere willen opzadelen wordt door die massa zelf voltrokken die niet de rem van het geweten kent omdat een massa nu eenmaal niet met de vinger kan gewezen worden. Wie opkomen voor een recht dat kampt met macht, riskeren om die reden niet alleen om in het ongelijk te worden gesteld door het verdict van een menigte die veeleer 'oordeelt' vanuit een roes dan wel rationeel: vaak schieten zij er het eigen leven bij in en ook dat van wie het wagen zich met hen te associëren. De zwakke behoort pas zolang tot de groep als hij zich de rol van slaaf laat welgevallen en verzet hij zich, dan zal hij zich in dezelfde beweging ook fataal isoleren.

De ochlocratie is de te betreuren staatsvorm waarin de democratie overgaat als het gepeupel de wetten gaat stellen en ingevolge deze tirannie van de meerderheid moeten de rechten van minderheden het bekopen. Kritiek en oppositie of de vrijheid van meningsuiting vormt daartegen het enig resterende wapen.

(J.B., 2 maart 2022)