Over de verzekerde oude dag

De uitstoting van ouderlingen door de rest van de maatschappij is een symptoom van een ernstige ziekte die het westen in de jongste decennia in een wurggreep houdt. Wie de stelling dat ouderlingen uitgestoten worden, geïllustreerd wil zien, hoeft maar eens een zogenaamd zorgcentrum voor ouderen binnen te stappen. Hij zal zich daar kunnen vergewissen van twee zaken die op het eerste gezicht elkaar lijken tegen te spreken doch die bij nader toezien evengoed samengaan als de hypocriete beleefdheidsregels dat doen met de pikorde.

Een eerste vaststelling is uiteraard het feit dat de ouderen “alles hebben wat ze nodig hebben” – waaronder dient verstaan te worden: “alles wat nodig is om te overleven”. Maar een tweede feit – een zaak die echter heel wat moeilijker vaststelbaar is – verraadt dat het eerste feit eigenlijk slechts een dekmantel is voor het ongeluk waaraan kennelijk vrijwel alle ouderen ten prooi zijn. Hun wordt immers gezegd dat ze alles hebben wat ze nodig hebben terwijl ze zelf maar tot de ontdekking moeten komen van het weinig benijdenswaardige van deze toestand welke best vergelijkbaar is met de situatie van wie levenslang moeten zitten voor moord met voorbedachte rade.

Mensen die beroepshalve in zorginstellingen voor ouderen werken, kunnen getuigen dat slechts uitzonderingen in staat zijn om te berusten in de wetenschap dat zij door de samenleving veroordeeld werden, want veroordeling is de enige term die in staat is om de betekenis van sociale uitstoting enigszins weer te geven. Quasi alle ouderen in zorginstellingen hebben een leven van hard labeur achter de rug en dankzij die zelfopoffering zijn hun kinderen vaak bijzonder welstellend. De ouderen vragen zich dan ook af of het dan een misdaad is zo hard gewerkt te hebben, daar zij zich dan toch gestraft weten met dit bizarre levenseinde, want als zij dit pand verlaten, gaat het richting ziekenhuis, zo niet onmiddellijk richting laatste rustplaats.

Het antwoord op de vraag wat zij dan misdaan hebben om voor het merendeel van de tijd heel alleen in een kamertje opgesloten te moeten zitten wachten op de dood, luidt dat zij er in hun leven niet in geslaagd zijn om de wereld rechtvaardig te maken. Onrecht immers maakt dat zij gestraft worden voor een kwaad dat door anderen wordt begaan. Een kwaad, of is het een ziekte?

Het is een bekend gegeven – of is het alleen maar een geloof? – dat alle dieren zorg dragen voor hun jongen terwijl alleen mensen ook nog zorg dragen voor hun ouders wanneer die behoeftig worden – of althans blijken zij daartoe in staat. Maar niet alleen voor ouderen wordt zorg gedragen, ook mensen die om andere redenen dan de ouderdom behoeftig zijn, genieten van wat men een zekere solidariteit zou kunnen noemen. En nu komt de kat op de koord, want de solidariteit die ons van de dieren lijkt te onderscheiden, is geen gevolg van de goede inborst die sommigen wel eens toeschrijven aan het zogezegd moreel superieure wezen mens – zij is een loutere uitbreiding van de egoïstische zorg voor zichzelf, zij is als het ware een kind van het verzekeringswezen dat men bedacht heeft om zich te kunnen redden in geval van pech: ikzelf, jij, ongeacht wie en dus elke burger.

Het zal intussen duidelijk wezen dat hetgeen waartegen men zich verzekerd heeft, de hongerdood is of het overlijden ingevolge nog een ander kwaad dat voortkomt uit de ouderdom, en dat is inderdaad heel wat. Maar het mag even klaar zijn dat van het verzekeringswezen dan ook niets meer verwacht kan worden dan die tegemoetkoming aan elementaire behoeften of dus de mogelijkheid tot overleven. Tegen eenzaamheid verzekert men zich nimmer, erkenning kan niemand kopen, het gratuite gesprek met een vriend is niet inbegrepen in de prijs van het logement en waar dankzij de eigen hoge sponsoring alsnog aan deze behoeften wordt voldaan, beseft men heel goed dat de aandacht welke men ontvangt, niet meer dan koopwaar is.

De ernstige ziekte die het westen in de jongste decennia in een wurggreep houdt, is de illusie dat met geld alles te koop is. Het is de vergissing van wie geloven dat de ganse werkelijkheid stoffelijk is en derhalve in bezit kan worden genomen. Het is de hardnekkige blindheid voor het feit dat in wezen niets van waarde, koopwaar kan zijn én dat het herleiden van al het waardevolle tot koopwaar, de doodsteek is voor al wat leeft. Die waanzin in kwestie zorgt er ook voor dat wij geloven dat wij ons met geld kunnen ontdoen van mensen die niet langer renderen, zonder dat dit moord hoeft te heten. Maar tot spijt van wie het benijdt: het is moord, het is erger nog dan moord, het is immers de doodstraf – al werd zij ook hier omgezet tot levenslang.

(J.B., 28 mei 2017)