Over
kapitalisme, geloof en schuld
(Nog
een ontmoeting met Van Togenbirger)
Wij
zagen de heer Van Togenbirger op een bankje in een park nadat
berichten gingen circuleren over kerncentrales die met simpele drones
en in een mum van tijd tot atoombommen kunnen worden herschapen.
- Mijnheer
Van Togenbirger, goedemiddag en hoe gaat het? Niet langer in het...
tehuis?
OVT: Hoe
gaat het? Neen, neen, neen, zoals u ziet: ik ben ontsnapt, haha! U
komt mij beslist iets vragen over het nucleaire gevaar, nietwaar?
- Hoe kunt
u het raden!
OVT: Doe
gerust, ik heb tijd...
- De
dreiging, beste Omsk, van een nucleaire catastrofe: is dat nu een
nieuw reëel kwaad of is er geen reden tot paniek?
OVT: Het is
waar dat kernenergie een groot probleem is maar dat is niet nieuw en
het gevaar heeft diepere oorzaken: investeerders willen die centrales
zo lang mogelijk open houden omwille van de winsten en dan wordt
berekend hoe groot de kans op lekken is en op gezondheidsschade en nu
ook de kans op aanslagen natuurlijk. En dat minpunt wordt dan
afgewogen tegen het pluspunt, de winst. Er staat met andere woorden
een prijs op een mensenleven, een mensenleven is niet langer
onbetaalbaar, de risico's worden berekend en als ze niet al te groot
worden geacht, denkt men ze te mogen of te moeten nemen.
- Niets is
zonder risico's, toch?
OVT:
Daarover gaat het niet. Het gaat erom dat sommige beslissingen, die
helemaal niet hoeven genomen te worden maar die men bijvoorbeeld
neemt onder economische druk, risico's meebrengen die er voordien
niet waren. U weet dat een risico wordt uitgedrukt in percenten, het
gaat hier om kansrekening.
-
Bijvoorbeeld?
OVT: Stel
dat je naar de kliniek moet voor een preventief onderzoek, je moet
een proef ondergaan en men informeert je dat daaraan een
sterfterisico verbonden is van één pro mille. Je kunt dan wel
geloven dat je slechts een klein risico neemt maar de betekenis van
dat cijfer is wel ontnuchterend: het zijn niet duizend mensen die elk
een verwaarloosbaar risico lopen, neen: de ware betekenis van dat
risico is dat er voor elke duizend mensen op wie men een dergelijke
proef toepast, één echte dode zal zijn.
- Ja,
inderdaad...
OVT: En als
deze mensen de proef tien keer in hun leven ondergaan, zal één van
elke honderd mensen sterven.
- Ja, dat
is zorgwekkend...
OVT: Doen
al die mensen de proef jaarlijks en dat is dan bijvoorbeeld vijftig
keer in een mensenleven, dan wil dat zeggen dat het testen van elke
twintig mensen betaald zal worden met één mensenleven. Dat zou dan
preventie heten...
- Dat is
zeker ontnuchterend...
OVT: Maar
dat is wat die cijfers betekenen. Over borstkanker weet men nu dat
preventief onderzoek, dat bestraling met röntgen vereist, de kwaal
dikwijls heeft veroorzaakt.
- Ja, dat
blijkt een feit.
OVT: Aan
dat verschrikkelijke denken in termen van percenten, als het om
mensenlevens gaat, en de daaraan inherente opvatting dat risico's
sowieso onvermijdelijk of dus noodzakelijk zijn, is men inmiddels al
gaan wennen omdat de kapitalistische economie alles in deze termen
giet: wij zijn gelijk aan ons economisch rendement, we zijn
vervangbaar en de economie staat niet langer ten dienste van de mens
maar wel andersom. Het grootste kwaad vandaag ligt daarom in de
onwetendheid die erin bestaat dat de mensen maar niet willen
begrijpen dat het kapitalisme doodt.
- Is dat
dan werkelijk zo?
OVT: Het
kapitalisme doodt omdat het de mens in dienst stelt van de economie.
Nu weet je dat de economie een werktuig is, een levensmiddel van de
mens. De mens ondergeschikt achten aan zijn werktuigen of
levensmiddelen en hem daarom daaraan opofferen, is zonder meer
krankzinnig. Het gaat hier om een geestesziekte die de mensheid
kapotmaakt. Dat is denk ik het allergrootste gevaar vandaag. Dus
principieel zijn niet de kerncentrales als zodanig gevaarlijk. Voor
een moordenaar zijn principieel alle mogelijke voorwerpen moordwapens
en neem je uit bezorgdheid alle voorwerpen uit de wereld weg, dan
doodt de moordenaar met de blote vuist.
-
Onwetendheid, zegt u?
OVT: Ik ben
geen blinde aanhanger van wat men de Verlichting noemt maar
onwetendheid op zich is een bijzonder kwaad. Waar men er iets kan aan
doen, bijvoorbeeld door het irrationele categoriek af te zweren, is
onwetendheid wraakroepend maar dikwijls kan men er niets aan doen en
ook die situatie is bijzonder frustrerend.
- Kunt u
daarvan een voorbeeld geven?
OVT: Soms
is men veroordeeld tot onwetendheid en die vorm van
onwetendheid neemt vandaag enorm toe ingevolge het groeiende
wantrouwen dat alle menselijk verkeer vergiftigt.
- Wat
bedoelt u?
OVT: Men
moet op zijn hoede zijn voor bedrog. Bedrog is inherent aan een
economie met een kapitalistisch karakter. Als het niet langer de
bedoeling is om het goede na te streven van de mensen aan wie men
iets verkoopt, dan ziet men hen alleen als middel voor de eigen
winstmaximalisatie.
- Een
concreet voorbeeld?
OVT: Ik
voel me ziek en ik raadpleeg een dokter omdat ik beter wil worden.
Maar bij voorbaat moet ik gaan incalculeren dat ik dan niet alleen
zijn patiënt zal zijn maar ook zijn klant, begrijpt u? Op zich lijkt
dat niet problematisch maar steeds vaker werken die twee elkaar tegen
en het is geen sinecure om dan in te schatten of het wel goed is om
meteen een dokter te raadplegen.
- Nog
concreter?
OVT: Stel
dat ik aan slapeloosheid lijd en ik sta op het punt om naar de dokter
te gaan. Eerst praat ik met mijn buurman die mij immers ooit vertelde
voor dezelfde kwaal een arts te hebben geraadpleegd. Ik vraag hem of
zijn probleem nu opgelost is en hij antwoordt mij dat zijn toestand
alleen maar is verergerd: hij kreeg immers pillen voorgeschreven. De
eerste week sliep hij als een roos. Hij dacht dat hij genezen was,
zei hij maar hij merkte algauw dat hij helemaal niet meer sliep als
hij geen slaappil nam. Intussen gaat hij maandelijks om een
voorschrift en is zijn dosis slaapmiddelen verdubbeld en zo ook de
dosis nevenwerkingen. Het slaapprobleem is bovendien teruggekeerd.
Hij is er dus niet beter van geworden. Alleen de verkoop van de
slaapmiddelen neemt toe, alleen de farmareuzen, die de dokter wel
moet vertrouwen, worden er beter van.
-Zeer
zeker...
OVT: Maar
stel eens dat ik geen raad kan vragen aan mijn buurman, bijvoorbeeld
omdat de kwaal niet simpel is. Kan ik elke arts zomaar vertrouwen?
Moet ik abstractie maken van het feit dat de farmareuzen op de lijst
van de meest winstgevende bedrijven de absolute nummer één zijn,
dat zij daar prat op gaan, dat iedereen kan becijferen dat zij alleen
maar geld verdienen als er zieken zijn en dat hun omzet recht
evenredig is met het aantal zieken en met de ernst en duur van de
ziekten? Met andere woorden: moet ik gewoon het feit over het hoofd
zien dat de instanties die zieken horen te genezen, financieel baat
hebben bij een toename van hun aantal? Moet ik ontkennen dat hebzucht
een van onze drijfveren is?
- Het zou
struisvogelpolitiek zijn om daarmee geen rekening te houden...
OVT:
Inderdaad. En als mijn kwaal levensbedreigend is, wordt kiezen wel
bijzonder moeilijk. Komt daarbij dat je als klant ook verplicht wordt
tot het maken van een keuze: je arts vraagt je tenslotte om zelf te
beslissen of je een of andere behandeling al dan niet wil, en hij
doet dat als er risico's aan verbonden zijn, ziet u: men weet met de
verantwoordelijkheid geen blijf omdat er geld mee gemoeid is vanwege
de verzekeringsinstanties. Ziet u: de schuld belandt in de schoenen
van de zwakste.
- Dat lijkt
inderdaad het geval.
OVT: Maar
dat maakt dat je dus twee keer onwetend bent: een eerste keer omdat
je geen arts bent, laat staan een specialist en een tweede keer omdat
je niet kunt inschatten hoe groot de kans is op bedrog. Je mag dan
nog heel terecht je huisarts vertrouwen: die moet op zijn beurt wel
vertrouwen hebben in het hele systeem: de specialisten, de klinieken,
de farmacie. Anderzijds kan niemand ontkennen dat dit systeem als
zodanig onmisbaar is geworden...
- Als ik
het goed begrijp, bestaat onwetendheid dus in twee vormen. Enerzijds
kun je bijvoorbeeld als patiënt onwetend zijn omtrent de juiste
geneeskundige behandeling maar anderzijds is het ook een vorm van
onwetendheid wanneer je je moet afvragen of je de geneeskunde wel
kunt vertrouwen?
OVT: Het is
verstandig om je onwetendheid te erkennen maar paradoxaal genoeg
brengt uitgerekend dit verstandige inzicht je in nauwe schoentjes: je
moet je vertrouwen schenken aan een instituut waarover in de jongste
decennia menig geleerde heeft moeten concluderen dat het
onbetrouwbaar is geworden. Zoals gezegd, als gevolg van een
kapitalistische economie.
- Akelig,
inderdaad.
OVT: Een
mogelijkerwijze nog groter euvel van de kapitalistische economie,
alvast in psychologisch opzicht, is dat zij ertoe neigt om de schuld
voor haar tekorten, en die zijn niet gering, in de schoenen te
schuiven, van haar slachtoffers. En zij ligt zodoende in het
verlengde van de natuurwet, the struggle for life, het
recht van de sterkste, waar kracht of macht het hoogste goed is en
zwakheid een kwaad. Een moraal die de natuur tot voorbeeld stelt en
die het goed acht om de natuur een handje te helpen, is fascistisch:
Hitler deed dat toen hij besloot om de zwaksten uit te roeien in
concentratiekampen.
- Ik zie
niet goed in hoe slachtoffers kunnen worden opgezadeld met schuld...
OVT: Een op
concurrentie gebaseerde samenleving beloont wie goed presteren maar
beschuldigt en straft wie er niet in slagen om met anderen te
wedijveren. Winnaars ontvangen veel loon, zij worden beloond omdat
zij beschouwd worden als helden, hun naam prijkt bovenaan in de
lijsten van de allerrijksten, zij zijn kampioenen. Maar wie arm
blijven, worden niet alleen beschouwd als verliezers maar tevens als
schuldigen omdat hun prestaties uitblijven en zij derhalve beschouwd
worden als een last voor alle anderen. Nota bene: het begrip
'prestatie' wordt hier overigens verengd tot louter financiële
prestatie, tot winst dus, zodat uitgerekend de drugsdealer zichzelf
mag beschouwen als een van de grootste weldoeners, hij maakt immers
veel winst en een hard werkende huismoeder blijft onbetaald. In het
Derde Rijk hingen grote affiches in de straten met daarop een zieke
in een rolstoel geflankeerd door een arts, met de bijhorende
ophitsende tekst: 60.000 Mark kost deze zieke jaarlijks aan de
staat en het is uw geld, volksgenoten! Vandaag
is dit fascisme teruggekeerd en blokken grote kranten hier te lande
dat de hoge kosten voor de ziekenzorg schade toebrengen aan onze
economie! De heilige economie wordt ondermijnd en de schuldigen zijn
de zieken, begrijpt u? De mens in dienst van het geld in plaats van
andersom. Als u het mij vraagt, schuilt daarin het grootste kwaad.
De
kerk doet wat betreft dit kwaad haar duit in het zakje waar zij het
schuldcomplex van de zwaksten alleen maar voedt door het kwaad
systematisch aan vermeende zonden toe te schrijven. En zij doet dat
om de werkelijke oorzaken van het kwaad buiten schot te houden. De
werkelijke oorzaken zijn vaak gelegen in het blinde noodlot maar nog
veel vaker in uitbuiting. Wat betreft dat laatste: de kerk houdt de
uitbuiters een hand boven het hoofd omdat zij een handlanger van de
machthebbers is.
-
Is dat zo?
OVT:
Dat is historisch het
geval: de keizer heeft reeds in zijn beginjaren het christendom tot
staatsgodsdienst verklaard in ruil voor wederdiensten: de twee zijn
sindsdien twee handen op een en dezelfde buik en wel in die mate dat
ook hier te lande alle clerici staatsweddes trekken: zij worden
betaald met belastinggelden en verkeren aldus in het onvermogen om
kritiek te uiten op de staat waarvan wij niet kunnen ontkennen dat
alvast haar economische motor aangedreven wordt door iets dat niet
bepaald christelijk is, zoals u weet, met name de hebzucht. Als
puntje bij paaltje komt, komt loontje om zijn boontje en jagen de
zogenaamde herders prompt hun kudde naar het front!
-
Dankuwel, Omsk Van Togenbirger.
OVT:
Zonder dank. En over het noodlot hebben we het misschien een volgende
keer.
-
Afgesproken!
(J.B., 8
augustus 2022)
|