De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 6: De internationale erkenning van een dictatuur

Behalve Leopold II van België aasden ook Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië en Portugal op het bezit van de Congo (1) maar Leopold was zijn rivalen te slim af: hij wist de politici in de V.S. warm te maken voor wat hij voorstelde als een soort van 'Afrikaanse V.S.' naar Amerikaans model (2) en alras erkende de regering in de V.S. zijn project: “De regering van de Verenigde Staten verkondigt haar sympathie voor en instemming met de humane en goedgunstige doelstellingen van de Internationale Vereniging van de Congo, (…) en zal de functionarissen van de Verenigde Staten (…) opdragen de vlag van de Internationale Afrikaanse Vereniging te erkennen als de vlag van een bevriende regering” (3) Deze verklaring verscheen in een door Leopold zelf gewijzigde versie in Stanleys in vele talen wereldwijd verspreide bestseller The Congo and the Founding of Its Free State: A Story of Work and Exploration. “De voornaamste wijziging was dat hij nu alleen de door Leopold gecontroleerde Internationale Vereniging van de Congo noemde” (4), zo schrijft Hochschild en hij voegt eraan toe: “Lang voor Stalin, die ook eigenhandig de manuscripten van schrijvers redigeerde, wist Leopold hoe nuttig het was de geschiedenis te herschrijven.” (5) “Door zulke goocheltrucs veranderde het gebied dat in het volgende jaar door een steeds langere lijst van landen zou worden erkend, geleidelijk van een federatie van staten onder de welwillende bescherming van een liefdadigheidsvereniging in een kolonie onder de heerschappij van één man.” (6) Zelfs kanselier Bismarck van Duitsland liet zich inpalmen door Leopold en erkende de nieuwe staat ofschoon hij over hem gezegd had: “Zijne majesteit vertoont de pretenties en de naïeve zelfzuchtigheid van een Italiaan die ervan uitgaat dat hij dankzij zijn charme en knappe uiterlijk alles voor elkaar kan krijgen.” (7) Er kwam een Conferentie van Berlijn (gehouden van november 1884 tot februari 1885) over het lot van Afrika waarop niet één Afrikaan uitgenodigd was. (8) Leopold (die het overwoog zich 'keizer van de Congo' te noemen maar uiteindelijk koos voor de titel van 'eigenaar') sleepte een grondgebied in de wacht dat groter was dan Engeland, Frankrijk, Duitsland, Spanje en Italië bij elkaar. “Bij koninklijk besluit noemde de koning op 29 mei 1885 zijn nieuwe, particulier bestuurde kolonie de 'Etat indépendant du Congo', de Congo Vrijstaat” (9) die in werkelijkheid een dictatuur was - in dit geval 'vrij', namelijk van overheersing door vreemde mogendheden en door het Belgische parlement. (10)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 25 november 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), pp. 76-77.

(2) Ib., pp. 81-87.

(3) Ib., p. 87.

(4) Ib., p. 87.

(5) Ib., p. 87.

(6) Ib., p. 88.

(7) Ib., p. 89.

(8) Ib., p. 90.

(9) Ib., p. 91.

(10) Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijstaat_(staatsvorm)

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 5: Het inpalmen van het grondgebied

Koning Leopold zette juridische constructies op en organisaties waarmee hij bewust verhinderde dat aan het licht kwam dat hijzelf persoonlijk de opkoper was van de Congo. “Het publiek heeft dat niet in de gaten” (1), zo schrijft hij letterlijk. Hij verschool zich achter aandeelhouders en achter bankier Maximilien Strauch. Terwijl hij zich voordeed als filantroop en deed alsof hij “een confederatie van vrije negerrepublieken” stichtte (2) en alleen maar gastverblijven bouwde, wetenschappelijke centra, en de slavenhandel bestreed in dienst van de vooruitgang (3), zorgde hij ervoor dat “de contracten die Stanley zijn Europese personeel liet tekenen hun verbood iets over het echte doel van hun werk in de openbaarheid te brengen”. (4) Maar in feite minachtte hij de inboorlingen: “zoals een van Leopolds ondergeschikten botweg schreef aan Stanley: 'Er is geen sprake van dat ook maar de geringste politieke macht wordt gegund aan negers. Dat zou absurd zijn (...)'” (5) Stanley bracht een machtig privé-leger op de been (6) en was wreed voor de negers in zijn dienst en hij schrijft aan Brussel: “'De beste straf is die van de boeien, want zonder het lichaam te verwonden, te verminken of te martelen, brengt het schaamte en ongemak met zich mee'” (7)

Leopold liet zich juridisch bijstaan door de geleerde sir Travers Twiss uit Oxford. Het was hem te doen om een zo groot mogelijk grondgebied en om ivoor en hij schrijft: “Ik verlang te zien dat u alle ivoor die aan de Congo te vinden is opkoopt, en laat kolonel Strauch weten welke goederen hij naar u moet sturen om ervoor te betalen en wanneer. Ik beveel u ook aan slagbomen en tolheffingen in te stellen (...)” (8) Een gebied “zo groot als de hele Verenigde Staten ten oosten van de Mississippi” (9) werd van de Afrikaanse stamleiders afgesnoept met methoden die even bedrieglijk waren als de huidige waarmee multinationals vandaag zowat iedereen inpakken, met als voornaamste wapen de onwetendheid van de gedupeerden omtrent hun eigen rechten. “Slechts enkelen hadden ooit eerder het geschreven woord gezien”, aldus Adam Hochschild, “en hun werd gevraagd hun X te zetten onder documenten in een vreemde taal en vol juridisch jargon”. (10) Hochschild: “In Isangila, niet ver van de grote stroomversnellingen, tekende Stanley op dat hij in staat was geweest land te kopen voor een handelspost door een paar stamhoofden te betalen met 'een ruime hoeveelheid fraaie kleren, lakeienjassen en met klatergouden galons versierde uniforms, met (...) goederen (…) niet te vergeten een paar flessen gin'. De veroveraars van Afrika waren er, net als die van het Amerikaanse Westen, achter gekomen dat alcohol even doelmatig kon zijn als een machinegeweer”. (11) De inboorlingen hadden er geen flauw idee van dat ze hun land verkochten. De belangrijkste nederzetting ging Leopoldville heten en op de landkaarten verschenen ook de 'Leopoldheuvel', het 'Leopold-II-meer' en de 'Leopold-rivier'. (12) Naast het grondgebied en het ivoor werd na verloop van tijd ook de hoogstaande Congolese kunst waaraan Matisse, Picasso en andere groten zich inspireerden, weggeroofd.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 23 november 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 71.

(2) Ib., p. 73

(3) Ib., p. 72.

(4) Ib., pp. 70-71.

(5) Ib., p. 73.

(6) Ib., p. 77.

(7) Ib., pp. 73-74.

(8) Ib., p. 76.

(9) Ib., p. 78.

(10) Ib., p. 78.

(11) Ib., pp. 77-78.

(12) Ib., p.73.

(3) O.c., p. 69-70.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 4: De uitroeiing van de Afrikaanse olifant

Dat koningshuizen bevolkt worden door wereldvreemde schepsels mag niemand verbazen en omdat mensen pas datgene kennen en kunnen appreciëren waaraan zij een tekort hebben, weten vorsten en vorstinnen de waarde van ons dagelijks brood helemaal niet te schatten: zij kennen slechts de kostbare snuisterijen waarvoor zij onderling wedijveren, zoals goud- en zilverwerk, parels en... ivoor, waaruit dure schaakstukken, broches, crucifixen en snuifdozen worden vervaardigd. En uiteraard behoeven potentaten met het oog op hun intriges ook kennis van een zeker deel van de menselijke ziel.

Koning Leopold II kent Stanley's persoonlijkheid: “Eén deel titaan met een ongepolijste kracht en bergen verzettend zelfvertrouwen; het andere een kwetsbare, onwettige zoon van de arbeidende klasse, gedreven ijverend voor de goedkeuring van de machtigen.” (1) In 1878 laat de drieënveertigjarige koning Stanley die dan zevenendertig is naar zijn paleis komen en neemt hem contractueel in dienst: Stanley zal voor zijn (uiteraard door Leopold betaalde) expeditie verblijvend in Afrika gedurende vijf jaar jaarlijks 50.000 frank ontvangen en verblijvend in Europa de helft van die som. (2) Hij moet aan de monding van de Congo een basis oprichten, een (spoor)weg om de vele watervallen te omzeilen en rond het 1500 km lange bevaarbare stuk van de Congostroom worden vele handelsposten gepland.

Sinds Columbus Amerika binnenviel werden gedurende vele eeuwen slaven vanuit Afrika naar Noord-Amerika versast om daar de plantages te bevolken, wat neerkomt op een genocide die aan miljoenen zwarten het leven kostte. En uiteraard was het ook Leopolds bedoeling niet om de zwarten te gaan beschaven: zijn plannen lagen veeleer in de lijn van wat de plunderaars die hem voorafgingen, bezielden. Leopold wilde dat Stanley de weg vrijmaakte om via de Congorivier het kostbare ivoor uit het hart van Afrika te gaan 'oogsten' en het naar de monding van de Congo te versassen, waar het dan per schip naar Brussel zou worden gevaren. Waarmee een andere genocide van start ging, dit keer gemunt op de Afrikaanse olifant. (3)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 17 november 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 68.

(2) Adam Hochschild (/zijn vertaler) vermeldt dat 50.000 frank uit die tijd overeenkomt met een half miljoen gulden of dus met tien miljoen Belgische frank (een kwart miljoen euro) in 1998.

(3) O.c., p. 69-70.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 3: Leopold strikt de grote ontdekkingsreiziger

Leopold II wordt gedreven door winstbejag. Hij bestudeert de Spaanse verovering van Noord- en Zuid-Amerika, de Britse kolonies India, Birma en Ceylon alsook Nederlands-Indië. “Dwangarbeid [zo merkt hij op] is de enige manier om deze indolente en corrupte volken van het Verre Oosten te beschaven en te verheffen.” (1) Hij wil een kolonie om België rijk te maken en als uitvlucht voor zijn veroveringsplannen verzint hij dat hij een halt wil toeroepen aan de Arabische slavenhandel. Vanaf 1876 organiseert hij een groots opgezette conferentie omtrent de kolonisering van Afrika waar hij basissen plant met scholen, laboratoria en opslagplaatsen voor de bevoorrading van ontdekkingsreizigers. Het orgaan bezorgt hem faam als filantroop maar verdampt reeds het jaar daarop. (2)

In 1877 duikt Stanley op, hij heeft Afrika van West (Zanzibar) naar Oost doorkruist in een tocht van 10.000 km die tweeënhalf jaar duurde. Hij bracht de streek in kaart en kende zijn eigen naam toe aan de Stanleywatervallen en die van de zeventienjarige Alice waarmee de bijna veertiger zich verloofd had, aan de boot (de 'Lady Alice') waarop hij de expeditie heeft gevoerd. Driehonderdzevenenvijftig mensen reisden mee in een colonne van een kilometer lang die zesduizend kilogram wapens en ander proviand meevoerde en die middels de seinen met een jachthoorn werd bestuurd. Stanley pakt uit met zijn bloedige veroveringstochten en schrijft in zijn dagboek: “'We hebben achtentwintig stadjes en zestig tot tachtig dorpen aangevallen en vernield.'” (3) Humanitaire groeperingen in Engeland zijn verontwaardigd maar voor vele anderen is Stanley een held en de inboorlingen worden “'een soort menselijk ongedierte'” genoemd. (4) Ook straft Stanley zijn dragers, die hij in zijn dagboek schurken noemt, met tweehonderd zweepslagen (5) en hij zet het leven van zijn naaste medewerkers op het spel, vaker overleven zij de tocht niet. Zijn boeken worden multimediaproducten (6) terwijl in de overlevering de inboorlingen het hebben over de wreedheid van de blanken. Stanley verneemt wat later dat zijn verloofde, Alice, intussen getrouwd is met de spoorwegmagnaat en miljardair Albert Barney en wordt depressief. Wanneer zijn roem groeit, beklaagt Alice het zich niet mevrouw Stanley te zijn geworden en lang na zijn dood eist zij de eer voor Stanley's expeditie voor zich, het was immers de Lady Alice die Afrika veroverde... (7)

Met listen en intriges lokt koning Leopold II de in Engeland en in Amerika door de autoriteiten ondergewaardeerde Stanley nu naar België om hem voor zijn kar te spannen binnen zijn plan om de Congo in te palmen. (8) “'Ik wil niet riskeren'”, aldus Leopold, “'een goede gelegenheid te verliezen om voor onszelf een deel van deze schitterende Afrikaanse taart veilig te stellen'”. (9)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 15 november 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 43.

(2) O.c., pp. 39-52.

(3) O.c., p. 55.

(4) O.c., p. 56.

(5) O.c., p. 57.

(6) O.c., p. 57.

(7) O.c., pp. 57-62.

(8) O.c., pp. 62-66.

(9) O.c., p. 64.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 2: 'Missionering'

In 1482 kwamen de Portugezen met Diogo Cão aan bij de Congorivier en zij werden daar in 1491 vriendelijk ontvangen door de koning, de ManiKongo. Het land telde toen 3 à 4 miljoen mensen. De Portugezen gaven de koning wapens om de opstandelingen te onderdrukken en zij begonnen met de bouw van kerken en missieposten. In Afrika bestond slavernij maar veel Afrikaanse stamhoofden waren ook bereid om ganse scheepsladingen slaven aan de aan slavenkoorts lijdende Europeanen te verkopen: ze werden verscheept naar de mijnen en de plantages voor koffie, thee, suiker, katoen en tabak in de Britse, Franse en Hollandse koloniën in Noord-Amerika, onder meer Brazilië en de Caraïben. Ook heel wat missionarissen werden slavenhandelaars omwille van de hoge winsten. Toen de ManiKongo Affonso zijn beklag deed bij de Portugezen dat ze, gedreven door hebzucht, zijn land helemaal ontvolkten, wimpelden zij dat af - in 1665 werd de ManiKongo onthoofd.

In 1816 ging de Brit James Tuckey op expeditie om de oorsprong van de Congorivier te vinden die “een werveling was van schuimende stroomversnellingen en reusachtige draaikolken” (1) maar de gele koorts sloeg toe.

Missionarissen, ontdekkingsreizigers, beschaving en christianisering: het bleken allemaal smoezen om heel andere en minder menslievende bedrijvigheden mee toe te dekken. Priesters werden slavenhandelaars en ontdekkingsreizigers vedetten en helden: zij vingen roem met leugenachtige verhalen over hun exotische reizen. Toen Livingstone van de radar verdween, zwoer Stanley dat hij hem zou vinden en zijn verzonnen avonturen spijzigden de pers van destijds. Waar was het hen eigenlijk om te doen? “De grondslag van Europa's opwinding bestond grotendeels uit de hoop dat Afrika een bron voor grondstoffen zou worden om de Industriële Revolutie te voeden, net zoals de zoektocht naar grondstoffen - slaven - voor de koloniale plantage-economie de voornaamste aanleiding was geweest voor Europa's eerdere bemoeienis met Afrika. (…) Maar de Europeanen wilden graag van zichzelf geloven dat ze werden gedreven door nobeler beweegredenen. Vooral de Britten geloofden vurig in het brengen van 'beschaving' en het christendom naar de inboorlingen” en zij stelden het zo voor dat zij de slavernij kwamen bestrijden! (2) (waarbij de Arabieren nu de zondebok werden). (3)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 8 november 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 24.

(2) O.c., p. 33.

(3) O.c., p. 34.