Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 7)

Twee jaar geleden publiceerde de Vlaamse psychiater, kunstenaar en musicus Erik Thys het boek Psychogenocide, over de massamoord op psychiatrische patiënten en kunstenaars onder de nazi's. Ik vermeld het boek omdat het een hoogst noodzakelijk werk is want in deze tijden ziet men andermaal precies hetzelfde gebeuren. Moord is één zaak, maar de verantwoording ervan door erop te wijzen dat de slachtoffers mensen zonder maatschappelijk nut zijn, is een tergend teken van een schromelijke ontoereikendheid van het empathische vermogen. Abortus mag als het om gehandicapten gaat, euthanasie mag voor zieken en geesteszieken en men liegt zichzelf dan voor dat het goed is voor deze mensen als wij er voor zorgen dat zij niet of niet langer hoeven te leven – zij zouden immers teveel lijden. Bovendien is de eigenlijke reden anders zoals ook blijkt uit de selectiecriteria van de nazi's om over te gaan tot uitroeiing: de gevangenen werden pas vergast op het ogenblik dat zij niet meer nuttig waren. De veroordeling van een arts die abortus weigert bij een kind dat eenmaal volwassenen de bewuste arts voor de rechter sleept, schept een precedent dat vanaf dat ogenblik artsen dwingt tot deze beschamende vorm van discriminatie – het aborteren van gehandicapten – en zo zijn wij de weg van de nazi's opgegaan. Adolf Hitler is terug; God is dood maar de duivel is verrezen!

De aanstokers van de holocaust hebben nooit beweerd dat zij moordden om te moorden, zij geloofden daarentegen een edel motief te hebben met de eugenetica waar ook vandaag zoveel rond te doen is: de verbetering van het ras, de modellering van een supermens, de versterking van de volksgezondheid en de staat, de eliminatie van nuttelozen en lastposten. En ook toen was de idee niet nieuw, onder meer Thomas Malthus was er ruim een eeuw voordien al van bezeten, u kent hem wel, die misantrope predikant, de vader van het sprookje over de catastrofale overbevolking. Hij was van mening dat men de armen maar beter aan hun lot kon overlaten: hun van voedsel voorzien kan er toch alleen maar voor zorgen dat zij zich vermenigvuldigen, zo meende hij. Vandaag zegt sir David Attenbourough hem weer letterlijk na en zijn echo weerklinkt uit de mond van allerlei moraalprofessoren. Dit gebrek aan elementair verstand is de gruwel van deze tijd!

Het Malthusianisme is in zekere zin toch wel verdedigbaar? Heel wat geleerden hangen het aan...

Daar hebben we het weer! Maar nu moet u eens goed opletten, want wat opvalt, zijn de middelen die worden ingezet om dat doel te bereiken en die getuigen van een extreme onnadenkendheid. Iedereen weet dat er twee manieren bestaan om een maatschappij te verkrijgen zonder bijvoorbeeld zieke mensen. De eerste manier vergt studie, toewijding en arbeid en bestaat erin dat men poogt de zieken te genezen en daarbij doet men een beroep op dokters en andere hooggeschoolde gezondheidswerkers. De tweede manier echter gaat veel sneller, zij is veel goedkoper en ook efficiënter en dokters en andere hoogopgeleiden komen er al helemaal niet aan te pas: men roeit de zieken gewoon uit en daartoe volstaan ordinaire moordenaars. Maar het doel heiligt de middelen, zegt u? Wie zo denken, zouden verplicht een bezoek aan het kamp van Auschwitz moeten brengen en zij zouden de aantekeningen moeten lezen van Primo Levi en andere slachtoffers uit die tijd. Ik zeg u: de mens leert kennelijk niets bij, hij kent zijn geschiedenis niet en hij kijkt niet verder dan zijn neus lang is want dit dreigt vandaag allemaal opnieuw te gebeuren, hier en over de hele wereld, het is al aan de gang en wat wij verkrijgen is een veelvoud van de gruwel van toentertijd.

Moet men de maatschappij gezonder maken door de zieken te doden of door hen te genezen? Maakt men het land geleerder door de analfabeten te doden of door hen te leren lezen? Maakt men het land rijker door de armen uit te hongeren, zoals Malthus voorstelde, of door scholen voor hen te bouwen? Ik zei het al en het weze herhaald: om het levensonderhoud en de luxe van één welstellende westerling te garanderen, zijn vijftig slaven nodig in de derde of de vierde wereld. Het probleem van de armoede oplossen door de armen uit te roeien, ware alleen al om die reden volstrekt contraproductief. Maar vooral hierom zijn de Malthusiaanse maatregelen geheel ondoordacht: als er ooit sprake is van overbevolking, dan vormt die een probleem op grond van wat men de ecologische voetafdruk is gaan noemen, met andere woorden het verteer en de vervuiling per persoon. Als u nu weet dat een welgestelde westerling dikwijls het duizendvoudige verbruikt van dat waarvan een Indische paria leeft, dan ware het welgeteld duizend keer doeltreffender om de rijken uit te hongeren! Maar wellicht...

Wellicht wat?

Wellicht eten de rijken zich dood...

(J.B., 31 juli 2017)

Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 6)

En ik heb het nog helemaal niet gehad over de ontwikkelingen van de jongste tijd, mijn beste... hoe is uw naam alweer? Maar doet het er ook toe? Want die ontwikkelingen maken koekjes van ons allemaal, dat begrijpt u toch zeker wel, of niet?

Koekjes!?

Koekjes, zei ik, of zeep, ja, zeep maar dit keer zullen het koekjes zijn, geloof ik, om voor de hand liggende redenen trouwens. Ik wil maar zeggen dat wat er in de jongste jaren gebeurt, een herhaling is van wat wij hebben meegemaakt in de jaren dertig van de voorgaande eeuw, maar dat zult u beslist nog gehoord hebben?

Bepaalde kranten staan er vol van, ja.

Men vult de nieuwsberichten met terreuraanslagen en vervolgens gaat men in het teken van de veiligheid, de vrijheid aan banden leggen en de controle op de burgers opvoeren. En hoe ver gaat men daarin? Hebt u het onlangs gehoord, dat men de wielertoeristen wil verplichten om hun kilometers te gaan malen in speciaal daartoe aangelegde circuits? Men gaat of staat niet langer waar men wil, de openbare weg is voorbehouden aan de agressieve automobilist. Dit is de zo gevreesde terugkeer van het recht van de sterkste! Veiligheid? Laat mij niet lachen! Als men fietspaden aanlegt zodat de kinderen op weg naar school niet hoeven doodgereden te worden, zal ik geloven dat het de politici om onze veiligheid te doen is maar niet eerder! De terugkeer van het recht van de sterkste, dat is het waarover ik mij zorgen maak: daarbij vergeleken verdwijnt al de rest in het niets.

Waar vandaan dan die kentering?

Ik vermoed dat het alles te maken heeft met het wegebben van het christendom. In de mens zit een beest, kennelijk is alleen de religie bij machte om het in toom te houden. Weet u wat er gebeurd is in het zogenaamde Derde Rijk? Want men praat erover alsof het eeuwen geleden is, in een vreemde, verre streek, onder een handvol criminelen, een uitzonderingstoestand, een ongelukkig toeval haast. En niets is minder waar dan dat, conferatur Stanley Milgram!

U bedoelt het nazisme in Duitsland?

Ik bedoel de grootheidswaanzin waaraan de mens ten prooi is van zodra hij niet langer bereid is het hoofd te buigen voor zijn Schepper. U moet weten dat er mensen bestaan die willen heersen over alle anderen, en over de hele aarde, alsof zij god zelf waren. Binnen een evenwichtige maatschappij kunnen zij zich nauwelijks manifesteren maar eenmaal de tijden bepaalde kentekenen gaan vertonen, zien zij hun kans schoon en slaan ze toe: de potentaten. In wezen gaat het om brutale moordenaars; die zijn er altijd al geweest maar de cultuur zorgt ervoor dat zij hun diepste verlangens sublimeren en de godsdienst veroordeelt hun daden als zij nog in het stadium van gedachten zijn. Hun bestaan is tot mislukken gedoemd, tenzij zij ineens de dekmantel der dekmantels ontdekken: zij gaan namelijk de natuur zelf een handje helpen en in tijden van een uitgesproken liefde voor de natuur, klinkt dat niet eens zo onaardig en op die manier krijgen zij tenslotte in een ogenblik van onoplettendheid de wind in de zeilen en in een mum van tijd is het hek van de dam.

Kunt u wat concreter zijn?

Een exponent van deze misvatting vindt men daar waar sommigen in de natuur de wet van het recht van de sterkste geloven te ontwaren, waarna ze opmerken dat wat mensen en in het bijzonder christenen doen, daar jammerlijk tegenin gaat. Jammerlijk, zo geloven zij, zoals blijkt uit de toespraken van bijvoorbeeld Adolf Hitler die het betreurde dat aan het front jonge en gezonde mensen moesten gaan sneuvelen om de zieken en de bejaarden thuis in leven te houden. Hitler betreurde de naastenliefde omdat zij de natuurwet dwarszit en hij vond dat wij er uiteraard beter aan doen om de natuur een handje te helpen: door het recht van de sterkste worden de zwakken geëlimineerd, laten wij dus werk maken van het opruimen van de zwakken want zij verzwakken de staat – dat was de basis van zijn pleidooi. De executie van dit 'inzicht' dat bijzonder weldenkend of tenminste toch logisch lijkt, vindt men in de praktijk van de holocaust: de moord op zo maar eventjes zes miljoen mensen. En nu moet men weten dat deze industrialisering van de genocide volstrekt in koelen bloede gebeurde en met de medewerking van talloze medici – ja, het was een medicalisering van de massamoord. Vrijwel geen verzet daartegen, zij die zich verzetten werden immers op staande voet geëxecuteerd. Er zijn er zelfs die geloven aan hun perverse handelwijze een filosofische grondvesting te kunnen verlenen door te verwijzen naar de grote doch krankzinnige dichter Friedrich Wilhelm Nietzsche. Ik wil echter andermaal opmerken dat deze lieden criminelen zijn, dat hun theorie een uitvlucht is en dat zij verdomd goed weten waarmee zij bezig zijn: het transport van de joden naar hun eigenhandig gedolven graf, gebeurde in gesloten gaswagens waarop ter misleiding van het eigen volk geschilderd was: “Kaisers Kaffee”. En toen Hitler inzag dat hij de oorlog aan het verliezen was, liet hij de lijken uit de massagraven opdelven en verbranden, in de hoop nog gauw alle sporen van de onbeschrijflijke gruwel te kunnen uitwissen.

U overdrijft...

Ach, Shakespeare wist het al: de werkelijkheid is erger dan uw stoutste fantasie. Maar over de exponent van de holocaust zullen we het straks nog hebben. Wat ik hier eerst en vooral wil aanhalen in verband met de menselijke eigenwijsheid – of is dat dan geen grootheidswaan? – is de onwaarschijnlijke en aperte onnadenkendheid welke spreekt uit de uitvluchten om te kunnen moorden, want daar gaat het in wezen om waar potentaten mogelijkheden ontwaren om zich uit te leven – de nazi's, de nationalisten en de racisten in naam van volk, staat en ras; de clerici in naam van het zielenheil; de uitwassen van de medische wereld in naam van de gezondheid en de volksgezondheid, al wordt de eed van Hippocrates in deze tijden door velen allang niet meer ernstig genomen. Hebt u al gehoord over de schoonheidschirurgie – en nu heb ik het niet over een kind met een hazenlip of iemand die verminkt uit een brand komt... ook in de geneeskunde hoort men steeds vaker het wijsje van “u vraagt, wij draaien”...

Uitwassen zullen er altijd zijn...

Om te beginnen vinden lieden die van oordeel zijn dat ze de natuur een handje moeten helpen, dat zij zelf geen deel uitmaken van de natuur. Het is zo klaar als een klontje: mensen die vinden dat de mens als zodanig deel uitmaakt van de natuur, kunnen ook het menselijke in de mens niet tegennatuurlijk noemen. Zij die dat wel doen, zijn uiteraard van oordeel dat de mens zelf tegennatuurlijk is. Edoch, als zij dat geloven, dan moeten ze meteen ook aannemen dat hun wil om alle zwakkeren uit te moorden, eveneens tegennatuurlijk is. Derhalve kunnen ze met hun standpunt geen enkele kant op, wat zij verkondigen snijdt geen hout, is het nep, het is een rookgordijn dat zij proberen op te trekken om aan hun moordlust een schijn van waardigheid te geven. En ze zouden dit nooit kunnen doen zonder de vastberadenheid waarmee zij hun critici het zwijgen opleggen: deze lui zijn terroristen zonder meer.

Vervolgens dient hier op gewezen te worden: om de natuur een handje te kunnen helpen, moet men de natuur eerst door en door kennen, men moet weten wat de natuur wil en men moet het ook beter weten dan de natuur zelf, wil men in staat zijn om hem te helpen. Wel, dan moet men mij eerst en vooral eens uitleggen hoe zoiets mogelijk zou kunnen zijn. Want ook hier moet men er dan van uit gaan dat men zelf buiten de natuur staat en tevens moet men ervan overtuigd zijn dat men het als buitenstaander beter weet dan de natuur zelf die het doet. Ik wens er niet verder over uit te weiden, het is te gek om los te lopen. Maar men dient op zijn hoede te zijn voor lui die met het mensdom deze weg op willen: zij zijn gevaarlijk zonder meer, zij schuwen beschaving en cultuur, zij willen de oorlog en de vernietiging en zij verwachten daarvan alle heil... voor zichzelf! En vandaag komen deze lieden overal ter wereld aan de macht: zal ik van Noord tot Zuid en van Oost tot West hun namen spellen of is het verstandiger om dat niet te doen, daar wij ons zeker geen illusies moeten maken over hun vastberadenheid?

U weet dat twee jaar geleden paus Franciscus, Oscar Romero zalig verklaard heeft: de gewezen aartsbisschop van El Salvador verdiende zijn sporen door tijdens een mis zijn mond open te doen over de vijfenzeventigduizend burgerdoden, vaak kinderen, onder de militaire junta. Daarop verleende de Katholieke Universiteit van Leuven hem een eredoctoraat maar een week later, op 24 maart 1980, werd hij door het regime vermoord. Paus Franciscus was zijn toenmalige ambtsgenoot in buurland Argentinië waar een vergelijkbare dictatuur veertigduizend slachtoffers maakte. Maar de toekomstige Franciscus had niets te vrezen: hij beweert over de toestand in Argentinië niet op de hoogte geweest te zijn. De katholieke kerk zelf weigerde toentertijd om Romero heilig te verklaren – begrijpelijk, daar zij de dictatoriale Latijns-Amerikaanse regimes steunde; niemand immers kan twee heren dienen. En van deze verhalen staat de geschiedenis bol. Vandaag explodeert een bom van dictatoriale regimes over de gehele wereld met vaak als enige antwoord een algemene onverschilligheid. En grote mensen hebben herhaaldelijk gewaarschuwd dat dit het ergste is: de onverschilligheid!

(Wordt vervolgd)

(J.B., 29 juli 2017)

Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 5)

Omsk Van Togenbirger, uit uw betoog over de huidige toestand in de wereld...

Maar daarover moeten we het nog hebben!

Akkoord, maar nu reeds blijkt daaruit alvast dat u grote twijfels koestert over de vooruitgang en dat u het been stijf houdt waar wij opmerken dat toch niet alles overboord gegooid kan worden: heeft de huidige toestand van de wereld hiermee dan te maken?

De huidige toestand in de wereld heeft te maken met het feit dat ontkend wordt dat er geen vooruitgang is en daardoor gaat men op zijn lauweren rusten en zet zich een beweging in tegengestelde richting in: achteruitgang! En wel met rasse schreden!

Heb je van je leven...

Kijk, kennelijk merkt u niet eens dat er achteruitgang dreigt en dat is het allerergste. Wij staren ons blind op heel oppervlakkige zaken zoals technologische snufjes en allerlei kermisattracties, alsof zij belangrijker waren dan de uitvinding of de ontdekking van het vuur, het wiel, de algebra, de taal. Een van de grootste ontwikkelingen in de jongste geschiedenis is die van het Christendom: het inzicht dat alle mensen als mens gelijk zijn en de eis dat zij ook allemaal als zodanig behandeld worden, het inzicht dat wij allemaal kinderen zijn van een en dezelfde god en, meer nog dan dat: het besef dat de naaste god zelf is. Dat inzicht contrasteert fel met het geloof van voordien in allerlei afgoden, beelden, amuletten of natuurverschijnselen aan wie mensenoffers gebracht moesten worden om hen te paaien. Het christelijke beginsel maakt dat mensen gaan samenwerken en het gaat dan in principe om alle mensen zonder één enkele uitzondering, het is het ontstaan van de mensheid. Dat inzicht is zo illuster dat het door velen nog steeds niet gevat wordt zodat wij vandaag beroemde en toonaangevende mensen zien verschijnen die er blijk van geven niet wijzer te zijn dan Hitler, Stalin of Franco. Criminele potentaten gebruiken hun macht om corrupte clowns in de schijnwerpers te positioneren: een hele maskerade zorgt ervoor dat zij de plaats innemen van helden en wijzen die van het wereldtoneel worden weggeplukt omdat gevreesd wordt dat ook de machthebbers zullen delen in de klappen als zij de waarheid verkondigen en recht spreken. De stichter zelf van de levenshouding die wij naar hem het Christendom zijn gaan noemen, werd op gruwelijke wijze omgebracht door de Romeinse keizer en vervangen door zijn geranten die er – vatte wie kan – tot op de dag van heden aanspraak op maken Christus zelf te vertegenwoordigen. De dwang van de macht maakt dat het volk – intussen een paar miljard mensen – deze aperte verknechting ook na tweeduizend jaar nog blijft accepteren. Allen die sindsdien in dezelfde levenshouding hun bestaan wijden aan deze grote waarheid, delen in de klappen. De plaatsvervangers van de martelaren maken het intussen zo bont dat de wereld is gaan gelijken op een reusachtig pretpark, want het plezier is een noodzaak ter verdoezeling van de teleurgang van het geluk dat samen met de waarheidsgetrouwen steeds opnieuw verbannen wordt. Dertig jaar na de kruisiging van Jezus Christus kwamen de joden in opstand tegen de Romeinse bezetter en bij de onderdrukking van die opstand werd Jeruzalem verwoest en geplunderd en de zogenaamde Tweede Tempel in brand gestoken – u weet dat van die tempel nog een muur overeind staat, zij is bekend als de klaagmuur. In de volgende acht jaren werd met de buit van die plundering van Jeruzalem in het centrum van Rome het grootste circus ter wereld gebouwd, het Colosseum, voor het vermaak van het Romeinse volk. De grote satiredichter Juvenalis die het wangedrag van de rijke Romeinen aan de kaak stelde en die sympathiseerde met de armen op wiens kap zij grote sier maakten, spreekt in dat verband over panem et circenses – brood en spelen. Het circus heeft zich over de ganse wereld vermenigvuldigd in de vorm van allerlei arena's en zo werd voor het jongste wereldkampioenschap voetbal de luxueuze massacontainer van het Maracaña- stadion gebouwd naast de krottenwijken in het Braziliaanse Rio de Janeiro. Als dit vooruitgang is, dan moet u mij daar toch eens een tekeningetje bij maken want ik versta het niet.

Bekijkt u het allemaal niet te zwartgallig? Sport is cultuur en wat is daar mis mee? Er zullen altijd aberraties zijn maar...

Het is opvallend: telkens iemand wijst op de ernst van de toestand, wordt hij beschuldigd van zwartgalligheid, alsof de waarschuwingen helemaal niet ter zake waren. Maar uitgerekend die onverschilligheid is rampzalig! Het gemak waarmee de wandaden van deze tijd onder de mat worden geveegd tart elke beschrijving. Heb ik u dan niet al eens verteld over de fameuze zeven uitvindingen die als vooruitgang geboekstaafd staan maar die in wezen een grote ramp zijn voor de wereld? De bekendste is de auto, die de lucht verontreinigt, hoofdoorzaak van hart- en vaatziekten, allerlei kankers en verkeersdoden, alleen in ons land jaarlijks achthonderd. Nog gezwegen over het feit dat de auto als voertuig contraproductief is, zoals in de zeventiger jaren van de vorige eeuw de cultuurfilosoof Ivan Illich overtuigend aantoonde. Want bedoeld om ons tijd te laten besparen, blijken de kosten van de gemiddelde automobilist meer tijd te eisen dan ze hem kunnen doen besparen en hetzelfde geldt voor talloze andere automaten. Het landschap werd door de auto herschapen tot een dicht netwerk van straten, vaak enkel toegankelijk voor gemotoriseerd verkeer en verstoken van voetpaden of fietspaden. De hele wereld is een autowegenweb geworden. Alle mensen leven in huizen die aan deze levensgevaarlijke straten palen; wij moeten ze betreden om in ons levensonderhoud te kunnen voorzien terwijl wij dat onmogelijk kunnen doen zonder het risico om gewond te raken of om te komen, wat vandaag het lot is van zowat 40 percent van ons. En wat gedacht van de uitvinding van het geld dat het onrecht in de wereld brengt, de hebzucht voedt, de middel-doelomkering in de hand werkt en het rampzalige tijdperk van het kapitalisme ingeluid heeft? Wat gezegd van de massamedia die de mens vereenzamen om niet te zeggen dat ze hem uitwissen? En de uitvinding van de democratie die maakt dat men nu ook gaat belijden dat de meerderheid het recht heeft om te beslissen wat waar is en wat niet? De uitvinding van de plastics waarin de aarde versmacht: met een onverminderde productie van driehonderd miljoen ton jaarlijks vormen zij in de Stille Oceaan een drijvende vuilnisbelt met momenteel een oppervlakte van zowat vijftig keer die van ons land. De magen van vogels en vissen zitten er vol van en zij sterven er massaal aan, intussen vinden we ze als microkorrels ook in ons eigen lijf terug, in onze lichaamscellen, waar zij meedogenloze kankers doen uitbreken waaraan straks de helft van ons voortijdig overlijden en u vertelt mij dat ik het allemaal wat te zwartgallig zie? Moet ik nog eens het boekje opendoen over het kernafval waarmee niemand blijf weet en dat steeds grotere gebieden op aarde besmet en voorgoed ontoegankelijk maakt? Of dat van het sproeisel? Een van mijn critici, de zeer vermaarde arts en schrijver Christianus de Pierpontus, voorspelde bijna een halve eeuw geleden dat de mensheid ten onder zou gaan aan resistentie van bacteriën tegen antibiotica en vandaag is het zo ver: de strafste pillen kunnen niet meer baten, de eens zo hooghartige geneeskunde probeert haar bankroet uit te stellen maar de mensen sneuvelen bij bosjes, het kan niet langer verdoezeld worden en u vertelt mij dat ik overdrijf?

(Wordt vervolgd)

(J.B., 28 juli 2017)

Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 3)

Omsk Van Togenbirger, u had het met betrekking tot de medische wetenschappen over kennis die voorgewend wordt zonder dat het kennis is...

Uiteraard zegt men niet dat men het niet weet of dat er tegen uw plaag geen kruid gewassen is: probeer dit eens, zo zegt men want de winkel moet draaien!

Het is dus goed voor de economie...

Daar zegt u het: de economie. Pillen maar ook ontelbare andere dingen die, als ze niet baten, ook niet schaden: het zijn prutsen, het is allemaal brol maar het wordt geduld want het heeft alsnog een goede kant, het is immers goed voor de economie: wij leven in een economocentrisch bestel!

En wat is daar mis mee?

Andermaal: de economie moet in dienst staan van de mens en niet andersom. Waar de eindwaarde niet langer de mens is maar de economie, schort er flink wat met de geestelijke gezondheid van onze soort. De economie moet draaien, zo zeggen onze politici en wat betekent dat? Niets doet de economie zozeer draaien als de wegwerpcultuur: verbruiken om te verbruiken, produceren om te produceren. Recycleren wordt derhalve beschouwd als zondig en zodoende wordt de natuur zelf, die immers alles recycleert, het toonbeeld van hoe het niet moet... wat zeg ik? De natuur wordt het toonbeeld van hoe het niet mag. Aldus werd onze economie de meest tegennatuurlijke activiteit onder de zon!

Maar de mensen moeten toch een job hebben?

Kijk, daar heb je het weer: wij vinden wat pervers is inmiddels heel vanzelfsprekend!

Hoezo?!

En wij beseffen het niet eens! Luister nu maar eens goed hier: mijn eigenste grootvaders hebben zich letterlijk doodgewerkt. Er werd hen een toekomst beloofd van automatisering van de arbeid en een luilekkerland, een tijd waarin machines en robots al het werk zouden doen en mensen alleen nog zouden hoeven te sturen. Voor velen is dit nu werkelijkheid geworden. De veertigurenweek, het pensioen, het ouderschapsverlof, de werkloosheidsvergoedingen, de verbeterde werkomstandigheden, de afschaffing van de slavernij en de minimumlonen. Maar wat zien we nu? De job blijkt vandaag het meest begeerde product op de markt! Heb je van je leven!

En hoe is zoiets dan mogelijk?

U kent wellicht de wet van de vrije markt: wat schaars is, is kostbaar. Uiteraard heeft men gedacht: dit mag dan gelden voor heel wat producten maar het zal zeker niet gelden voor de arbeid! Maar wat zien we? De arbeid wordt schaars en iedereen wil werk!

Wel, iedereen wil geld verdienen...

Neen, neen en nog eens neen: kijk eens naar de lonen, de lonen zakken naar een dieptepunt, de meeste mensen verdienen nauwelijks meer dan het levensminimum eenmaal men ook de algemene kosten verrekent verbonden met de arbeid: verplaatsing, voeding, kledij, hygiëne, sociale contacten, noem maar op. Wie leven van een bestaansminimum, overleven weliswaar maar meer dan overleven doen mensen die een salaris trekken ook niet! En velen die geen job vinden, bieden zich aan voor vrijwilligerswerk of maken zich anderszins nuttig, zelfs als dit niet alleen onverloond gebeurt maar tevens supplementaire kosten meebrengt. Iedereen wil actief zijn, en dat betekent meedraaien, ook al houdt dit in dat men gewoon rondjes draait, dat men kaartspel na kaartspel op touw zet, dat men zijn kilometers maalt met de fiets, dat men deelneemt aan het kampioenschap bollen, boogschieten of eieren eten, het is eender: activiteit moet er zijn, het rendement is bijzaak geworden, het wordt zelfs verfoeid nu overproductie de prijzenmarkten over de hele wereld doet instorten...

Onze economie is niet gezond?

Zij is een doel op zich geworden, een einddoel, precies zoals het geld. Maar terwijl het geldbezit dodelijk is, is het rollende geld nog dodelijker.

Dat begrijp ik niet...

Geld is een middel, geen einddoel; waar geld het einddoel werd, werden wij het middel: wij werken ons dan de dieperik in, we putten ons uit om een hoop geld op de bank te laten aangroeien, we sparen ons rijk en rijkdom betekent dan niet zijn of doen maar hebben. Maar geld devalueert, het moet geïnvesteerd worden in allerlei levendige activiteiten om zijn waarde te kunnen behouden, wat wil zeggen dat het in de economie geïnjecteerd moet worden. Maar dan rijst de vraag: als wij geld injecteren in de economie en als resultaat daarvan komt er meer geld uit, waar komt die winst dan vandaan?

Ja, dat heb ik mij ook al afgevraagd...

Men kan het hebben over lenen en uitlenen, interesten en afpersing, maar dat is allemaal illusoir: de waarheid is dat wij helemaal geen winst maken!

Hoezo? Iemand die duizend euro belegt en na een tijdje tweeduizend euro terugkrijgt, heeft toch zeker wel duizend euro winst gemaakt!?

Haha! En die duizend euro noemen wij winst? Maar wij weten toch zeker wel dat geld papier is, nietwaar?

Met geld kan men allerlei zaken kopen, zoals voedsel!

Jazeker, met het levensminimum kan men dat, maar eenmaal de basisbehoeften bevredigd zijn en misschien ook een minimum aan luxebehoeften, wordt, althans voor de beleggers onder ons, het overschot opzij gezet en eventueel opnieuw belegd, nietwaar?

Zo is dat, uiteraard...

Goed, en dan vraag ik u: wat is dat geldbezit?

Het is een bezit, potverdorie! Het is van mij en van niemand anders! Ik zou er een eigendom kunnen mee kopen, een kasteel bijvoorbeeld of een schip... eender wat!

U zou uw bezit kunnen concretiseren, zegt u, maar hoeveel beleggers doen dat uiteindelijk, denkt u? Of beter: hoeveel percent van het kapitaal wordt uiteindelijk geconcretiseerd door zijn bezitters?

Daar heb ik geen flauw idee van. Waarom is dat dan van belang?

Heel eenvoudig omdat geld voor de bezitter en meer specifiek voor de belegger, louter papier is of gewoon een getal op een bankrekening. Geld dat niet geconcretiseerd wordt, is immers helemaal niets!

Wat u nu beweert!

U zegt het zelf: u zou er dit en dat kunnen mee kopen... maar dat doet u niet want dan bent u het kwijt, nietwaar? Wel, zo redeneert elke belegger. De meeste geldbezitters verkeren dus in de waan dat ze iets bezitten, maar als het zo is dat zij helemaal geen gebruik maken van hun kapitaal om er iets anders mee te doen dan het telkens opnieuw te beleggen, dan is het in feite eender of zij ook werkelijk iets bezitten of niet. En dat betekent dat zij in werkelijkheid zo arm zijn als Job!

Maar dat is onzin!

Wel, kijk dan maar eens wat er gebeurt in crisistijden, op het ogenblik dat iedereen naar de bank rent om zijn geld af te halen: dan blijkt er helemaal geen geld meer te zijn. Na de grote crisis van enkele jaren geleden werd het verplichte voorradige kapitaal in banken opgetrokken van zeven naar vijftien percent, maar de rest van het geld van de beleggers is wég, mijn beste: het bestaat niet meer, het werd door anderen allang verkwist!

Maar wat u nu zegt!

Zolang alles goed gaat, haalt niemand zijn geld van de banken en komt men er dus ook niet achter dat zijn bezit een illusie is. En nu kunt u zeggen: wel, ik heb een miljoen op de bank en als ik het morgen ga halen, dan héb ik het, punt uit, en daar staat u met uw onzin! Gelijk hebt u en zolang slechts hier en daar iemand zijn geld gaat afhalen, gebeurt er ook helemaal niets. Het gaat immers om de som van alle kapitalen. Want het is de banken uiteraard eender of van alle beleggers één man zijn tien miljoen afhaalt ofwel of duizend beleggers tienduizend euro afhalen: in geen geval maakt dat een verschil uit voor het voorradige kapitaal en voor de som die er niet is. De realiteit is dat op slechts een bijna verwaarloosbaar deel van het geld aanspraak gemaakt wordt en dus hoeft het binnengebrachte kapitaal er ook niet te zijn: het mag gerust direct opgemaakt worden!

Omsk Van Togenbirger, nu bent u aardig aan het fantaseren!

Die Gedanken sind frei, mijn beste en andermaal: ga het maar eens na in de geschiedenis; als de mensen en masse hun geld gaan afhalen, sluiten de banken. Is er geen houden meer aan, dan devalueert de munt dat het niet meer schoon is en zo trok men in tijden van crisis met kruiwagens vol bankbiljetten naar de bakker om daarmee één wittebrood te kopen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 25 juli 2017)

Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 2)

Omsk Van Togenbirger, u had het daar over een vrouw van negentig die zich een proefkonijn voelt omdat verschillende artsen haar voor hoge bloeddruk verschillende behandelingen aanprijzen maar nu heb ik een arts aan de lijn gehad die mij vertelde dat dit de normaalste zaak ter wereld is: er zullen altijd tegengestelde opvattingen zijn tussen de experts als het gaat om niet exacte wetenschappen, zo zei hij, en tot die niet exacte wetenschappen behoort nu eenmaal de geneeskunde... die men daarom somtijds ook geneeskunst noemt.

Jaja, en vindt u dan ook niet dat de uitdrukking "niet exacte wetenschappen" in feite een beetje doet denken aan een contradictio in terminis?

U bedoelt dat niet exact weten geen weten is?

Gelooft u dan dat er een soort van tussen-weten bestaat tussen weten en niet-weten?

Wat bedoelt u?

Als u een wiskundevraagstuk moet oplossen, bestaat daar volgens u dan zoiets als een niet exacte oplossing voor?

Uiteraard niet, ha!

Inderdaad, er bestaat slechts één exacte oplossing. Een niet exacte oplossing is een foute oplossing zonder meer, het is zelfs helemaal geen oplossing, het is een ding dat het vraagstuk onopgelost laat terwijl het de valse schijn schept van een oplossing. Het is altijd een zaak van weten of niet weten, er is geen tussenterrein omdat er ook geen tussen-weten is. Wat men statistieken noemt en waarschijnlijkheid is geen weten, het is een gebied verwant aan zaken zoals de roddelpraatjes en de schijn. Het vermoeden van Goldbach is geen weten, het is een vermoeden en het zou pas een stelling worden nadat het bewijs ervan gegeven zou zijn. Een vermoeden is geen kennis, vaak integendeel is het een hiaat in de kennis, een vraagteken, een onzekerheid. Een verdachtmaking is geen bewijs: Socrates kwam in opspraak, werd ervan verdacht de jeugd te bederven maar hij was helemaal geen misdadiger, integendeel. Een hypothese is een veronderstelling, zij kan correct blijken maar evenzeer geheel fout en zo bijvoorbeeld is en blijft het darwinisme een veronderstelling, een hypothese en volgens hen die zich niet storen aan innerlijke tegenspraken, een wetenschappelijke hypothese. Ook een vrees is geen weten: de vrees dat de aarde overbevolkt zal raken of dat de temperatuur hier zal oplopen totdat we allemaal gestoomd worden, de vrees dat vluchtelingen beslag zullen komen leggen op ons voedsel: het zijn geen zaken die wij weten, wij vrezen ze alleen maar. Telkenmale wij het weten of de wetenschappen verwisselen met vermoedens, vrees, veronderstellingen, waarschijnlijkheden en noem maar op, werken wij de waanzin in de hand en scheppen wij duisternis in plaats van licht...

Maar verduiveld! Wat u nu zegt! Dat kan toch zeker helemaal niet waar zijn!?

Wat aan uitspraken een wetenschappelijk karakter geeft, is een specifieke methode van kennisvergaring om tot die uitspraken te komen, namelijk de wetenschappelijke methode. Die steunt op twee peilers: enerzijds is er de ondervinding – en bij uitbreiding het experiment – op grond waarvan men uitspraken doet en anderzijds moet men zich strikt houden aan de logica als men uit de aldus bekomen waarheden zaken afleidt, willen die eveneens kunnen doorgaan voor waar. Doet men dit, dan verkrijgt men een consistente theorie, wat wil zeggen dat er binnen die theorie geen onderlinge tegenspraken kunnen zijn. En ziet u nu waar ik naartoe wil?

Niet echt...

Uit de definitie van wetenschappelijke waarheid volgt dat daar waar men in een theorie onderlinge tegenspraken vindt, er per definitie iets niet pluis is met het wetenschappelijk karakter van de methode op grond waarvan die uitspraken bekomen worden. Met andere woorden: het bestaan van tegengestelde meningen onder zogenaamde wetenschappers, verraadt dat die meningen helemaal niet zo wetenschappelijk gedragen zijn als zij het graag zouden laten uitschijnen, ziet u? Waar tegengestelde meningen bestaan, gaat het helemaal niet om waarheden maar bijvoorbeeld om vermoedens, om zaken die men vreest, verhoopt, gelooft en zo voort.

Maar vandaar toch de benaming niet exacte wetenschappen!?

En dat is uiteraard het reinste bedrog! Want door aan een dergelijk gedrocht een statuut toe te kennen – dat is immers de bedoeling van het invoeren van een dergelijke benaming – kan men blijven doen alsof het om een wetenschap gaat, terwijl men tegelijk een excuus gelooft te hebben voor de interne contradicties welke zich binnen die zogenaamde wetenschap voordoen in de vorm van tegengestelde meningen. En merk ook op dat met het gebruik van het woord 'meningen' andermaal gepoogd wordt om de dans te ontspringen want men spreekt nu eenmaal niet over objectieve waarheden doch over meningen en die zijn sowieso subjectief en dus hoeven ze van dientwege ook niet overeen te komen met de meningen van andere zogenaamd niet exacte wetenschappers.

Maar heel wat wetenschappen hebben toch een inductief karakter!? Beweert u nu dat de biologie geen wetenschap is omdat zij veralgemeent in een mooie theorie wat zij allemaal verzameld heeft door nauwkeurige waarnemingen en experimenten?

Ik heb helemaal geen kritiek op de inductieve methode waar zij zich bewust blijft van haar beperkingen. Als alle raven die wij onderzocht hebben, zwart blijken te zijn, dan kan men zijn kennis weliswaar veralgemenen tot de theorie dat alle raven zwart zijn. De zaak is dat van zodra wij één witte raaf tegenkomen, wij ook de eerlijkheid moeten aan de dag leggen om onze theorie te herzien of tenminste te relativeren. Om die reden mag een dokter aan zijn patiënt bijvoorbeeld geen antihypertensiva opdringen: hij moet hem zeggen dat die pillen voor heel wat mensen in hetzelfde geval werken maar niet voor iedereen en misschien ook niet voor hem. En als de patiënt naar cijfers vraagt, dan moet hij die ook op tafel kunnen leggen, samen met alle andere factoren in het spel. Mijnheer, mevrouw, zo moet hij zeggen: u hebt een bloeddruk die afwijkt van de norm, maar misschien is die bloeddruk optimaal voor u persoonlijk, aangezien iedereen een ander gestel heeft en er in feite geen 'normaal gestel' bestaat. Of uw bloeddruk optimaal is voor u persoonlijk, weet ik niet en dat kan ook geen enkele arts u vertellen omdat onze medische wetenschap vandaag nog niet zo ver gevorderd is. Gesteld dat uw bloeddruk voor u te hoog is, dan betekent zulks dat u met een lagere bloeddruk gezonder en langer zou leven. Maar, ik herhaal: het is ook mogelijk dat uw gestel een wat hogere bloeddruk vereist en dat u best helemaal niets tegen uw bloeddruk onderneemt; het is dan zelfs waarschijnlijk dat pillen de bloeddruk die voor u persoonlijk ideaal is, om zeep zouden helpen, waardoor u ziek zou worden of minder lang zou leven. En dan zijn er uiteraard ook nog die nevenwerkingen...

En patiënten krijgen die informatie niet?

Blijkbaar gedragen sommige artsen zich tegenover hun patiënten vrij paternalistisch: ik ben de dokter, gij zijt de patiënt! Ik heb ooit een arts geconsulteerd die, toen ik hem vroeg naar de diagnose, prompt antwoordde: dat hoeft gij niet te weten, ik weet het en dat is genoeg! Of wilt gij misschien zelf doktertje gaan spelen? Ik bemoei mij toch ook niet met uw job!?

Dat is dan wel het andere uiterste...

Waar er ter zake geen eensgezindheid bestaat terwijl men toch moet handelen, moet men de patiënt hierover inlichten en hem of haar bijvoorbeeld zeggen dat hij als proefkonijn fungeert als hij akkoord gaat met een verdere behandeling. Vaak houdt men zijn twijfels verborgen of neemt men niet de moeite of treedt men paternalistisch op en dat zijn uiteraard de middeleeuwen.

En hoe loopt het dan fout?

Waar die zogenaamde niet exacte wetenschapslui het over bepaalde zaken niet eens kunnen worden, lijkt het mij aannemelijk dat er wat schort aan tenminste één van de twee genoemde peilers in de methode van kennisverwerving. Ofwel trekt men conclusies wars van elke logica, ofwel schort er wat aan de waarnemingen en de experimenten. Wat betreft de geneeskunde wijzen heel wat critici erop dat de experimenten daar steeds vaker fel vertekend worden door een vreemde eend in de wetenschappelijke bijt, een eend die luistert naar de naam winstbejag! En nu keren we terug naar onze stelling van de vorige keer: Marcuse zegt dat niet de wetenschappen en de technologie als zodanig ons in de ellende storten maar wel hun werking binnen het kapitalisme: farmaceutische firma's hebben er financieel voordeel bij als zoveel mogelijk mensen pillen slikken. Daartoe moeten zoveel mogelijk mensen ofwel ziek zijn ofwel geloven dat zij ziek zijn. Nu zou men kunnen denken dat het laatst genoemde geval minder erg is dan het eerste, maar de bijwerkingen van allerlei pillen in acht genomen, worden de mensen die geloven dat zij ziek zijn, door een onnodige behandeling uiteindelijk ook ziek. En is dat geen zonde? Het winstbejag is er ook de oorzaak van dat heel wat artsen, onder druk van de farmaceutische industrie, hun patiënten zoveel mogelijk in het ongewisse laten over de effectiviteit van de aangeprezen pillen. Die industrie heeft er alle baat bij om de geneeskunde als een exacte wetenschap voor te stellen en in alle talen te zwijgen over onzekerheden en risico's... die ze dan anderzijds wel uitgebreid op de bijsluiter vermelden maar dat doen ze dan weer om zich in te dekken tegen te verwachten klachten. En zo ontstaat die haast komische toestand met enerzijds de strenge waarschuwingen tegen de ontelbare bijwerkingen op de bijsluiter en anderzijds de minuscule lettertjes waarin die waarschuwingen worden afgedrukt alsook het smalend afwimpelen van elke door patiënten geuite vrees inzake de bijwerkingen. Dat het stellen van de diagnose in wezen een soort gokspel is, weliswaar te rechtvaardigen binnen zekere grenzen, wordt al helemaal niet meer gezegd. Kansen, statistieken, percentages...

Daarover had u het al, ja...

Wel, wat het geval is met de medische wetenschap is nu ook het geval met elke andere wetenschap en, meer algemeen, met elke menselijke activiteit: in een kapitalistische wereld worden alle menselijke activiteiten door het principe van het winstbejag geperverteerd. Het doel wordt middel, het middel wordt doel en deze middel-doelomkering maakt van de hele wereld een hel – zoals reeds de tweehonderd jaar geleden geboren Karl Marx en Friedrich Engels dat hebben aangetoond...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 juli 2017)

Omsk Van Togenbirger over de toestand in de wereld (deel 1)

Omsk Van Togenbirger, het ziet er niet goed uit in de wereld; mogen wij u nogmaals interpelleren over de huidige toestand?

Ach, de toestand... de wereld... wat is dat eigenlijk, weet u dat?

Het gebeuren...

Ja, het gebeuren... maar dat staat niet los van het gebeuren dat wij zelf zijn, nietwaar? Begrijpt u wat ik bedoel?

Niet helemaal...

Sta mij toe een vergelijking te maken: laten wij de wereld vergelijken met de ruimte. Een vereenvoudiging dus, want ruimte is een eenvoudiger begrip dan wereld. Er zijn namelijk zaken aan te merken op het ene die evenzeer gelden voor het andere en wellicht kan op die manier duidelijker worden wat men moet verstaan onder het gezegde dat 'het gebeuren' samenhangt met wat wij zelf zijn.

Oké, wij luisteren!

Laat ik als eerste voorbeeld van de ruimte een tuin beschouwen, een tuintje zoals vele mensen er eentje hebben omheen of voor of achter het huis. En wat zien we dan? We kunnen de tuintjes indelen in twee soorten, nietwaar?

Tuintjes die onderhouden zijn en verwilderde tuintjes.

Precies! Verwilderde tuintjes zijn er steeds meer, want de mensen hebben steeds minder tijd. Onderhouden tuintjes vragen niet geringe inspanningen. Maar waarom dienen tuintjes onderhouden te worden?

Omdat ze mooier zijn.

Dat is niet de eerste reden, mijn beste: onderhouden tuintjes ogen inderdaad mooier maar de meest dringende reden waarom men zijn tuintje onderhoudt, is het simpele feit dat een niet onderhouden tuintje geen tuintje is, men kan er immers niet in! Er is geen ruimte! Alle ruimte wordt ingenomen door distels en netels, de bodem is onbegaanbaar modderig en ligt vol met putten, stokken en stenen, zodat wie het durven te betreden riskeren hun schoenen en broek vuil te maken en hun benen te breken. Kortom: men kan zich in een verwilderde tuin helemaal niet begeven, een verwilderde tuin is gewoon géén tuin, het is een onbetreedbare ruimte, een onruimte, een niet-ruimte, geen plaats maar een plaatsgebrek en dat is zonde, ziet u?

Jazeker...

Ruimte is niet zomaar ruimte, ruimte is wat ruimte is voor ons: wij hebben ruimte ter beschikking als wij ons in die ruimte kunnen bewegen, ruimte is een mogelijkheidsvoorwaarde voor beweging of verplaatsing en als zich in die ruimte obstakels bevinden die het ons fysiek onmogelijk maken om ons daarin te verplaatsen, dan kunnen we met die ruimte helemaal niets meer aanvangen, het is dan ook geen ruimte meer voor ons. U kent het probleem van de groeiende afvalbergen of, beter nog, dat van het radiactief afval?

Jawel.

Dan weet u beslist dat dit afval immense ruimten onbetreedbaar maakt en ze dus als ruimte vernietigt. Ruimten die wij om welke reden dan ook niet kunnen betreden — want bijvoorbeeld ook het privaatbezit beperkt onze bewegingsvrijheid — zijn geen ruimten voor ons en zelfs meer dan dat zijn het obstakels op zich, het zijn immers gevaren, zoals ook scherpschutters gevaren zijn. Het begrip 'ruimte' heeft geen enkele betekenis los van de mogelijkheden die het aan ons fysieke bestaan te bieden heeft en waar die mogelijkheden geblokkeerd worden, is er zonder meer geen ruimte.

Het heelal is oneindig groot...

Ja, dat denkt u alleen maar en de idee die u oppert schenkt aan velen een gevoel van grote vrijheid maar dat is een verschrikkelijke illusie. De werkelijkheid is namelijk dat wij niet beschikken over vleugels, we hebben alleen benen en die laten ons slechts toe dat wij ons voortbewegen in de luchtlaag tot pakweg twee meter boven de grond, tenzij daar waar trappen ons toelaten om een volgende verdieping te betreden of daar waar ons budget ons toestaat om een lijnvlucht te nemen naar de Balearen, om maar iets te zeggen. Maar in feite verplaatst men zich dan niet, men wordt verplaatst terwijl men verblijft in een niet al te luxueuze aluminium koker voor de duur van de vlucht. De verplaatsing als zodanig is de resultante van een groot aantal complexe overeenkomsten en compromissen tussen mens en natuur en tussen mensen onderling, gespreid over vele jaren, en van vrijheid is maar weinig sprake meer daar het lot van de reiziger afhankelijk is van duizend en één externe factoren. We hebben dus de begane grond waarop we ons zoals alle andere kruipdieren kunnen voortbewegen totdat we moe zijn of totdat het donker wordt, en dan alleen nog daar waar het ons toegelaten is om te gaan en te staan, waar geen wilde dieren op ons jagen, waar geen dieven ons belagen, waar geen zee of woestijn ons de doorgang belet en zo verder en zo voort. Voor het luchtruim en de zee zijn we dus aangewezen op kanalen van derden en worden wij beperkt door ons budget, door het weer, door gevaren en door nog duizend andere dingen. De maan is allang niet meer voor ons: we kunnen ze wel zien en men zegt dat er ooit enkele mensen hebben rondgelopen maar wijzelf komen er beslist nooit. De zon is veel te ver en was ze dat niet, dan was ze onbenaderbaar want veel te warm. En de maximale snelheid waarmee wij ons doorheen de ruimte kunnen begeven is veel te klein om ook maar ergens anders te kunnen geraken binnen de duur van ons korte bestaan. Interstellaire afstanden drukken zich in lichtjaren uit en ontnemen ons a priori elke hoop om de illusie van die fantastisch grote ruimte nog te kunnen koesteren. In wezen is die zogenaamde ruimte vol met zogenaamde sterren voor ons precies hetzelfde als een eindeloos grote betonblok die al net boven onze hoofden begint met, zoals gezegd, hier en daar een pijp waar doorheen zich vliegtuigen boren ofwel boten. De ruimte, mijn beste, is een illusie: er is pas ruimte waar wij erin kunnen, waar wij ons fysiek kunnen verplaatsen. En dan hebben we het nog niet gehad over onze atmosfeer, want u weet toch wel dat buiten dat flinterdunne vliesje de omstandigheden van die aard zijn dat ze helemaal geen leven toelaten tenzij dan zeer tijdelijk in stalen kokers of raketten die een stukje van die atmosfeer meenemen voor de duur van een vlucht? Zo koud is het in die zogenaamde ruimte, dat men er onmiddellijk morsdood vriest, de druk is zo dat men uit elkaar spat, in feite zitten wij gevangen en wij kunnen niet ontsnappen omdat onze gevangenis meteen ons leven mogelijk maakt...

En wat is dan het verband met de wereld?

We zullen dadelijk de analogie maken maar laat ik u eerst nog herinneren aan een tweede voorbeeld inzake de ruimte, het voorbeeld van de ouderling in zijn piepkleine kamertje in de zorginstelling. Ik vertelde u geloof ik al dat men iemand op twee totaal verschillende manieren kreupel kan maken?

Ik herinner mij daar wel iets van, ja...

Een eerste manier is hem de benen af te hakken en een tweede, minder wreedaardige doch even efficiënte manier bestaat erin dat men hem in een stoel deponeert in een piepklein kamertje waar rondlopen onmogelijk is: binnen de kortste keren sterven zijn beenspieren af omdat ze niet meer gebruikt worden en kan hij zelfs niet meer rechtop staan. Als men iemand zijn bewegingsruimte ontneemt, verliest hij meteen zijn benen, ziet u? Ziet u het verband tussen iemands ruimte en de toestand van zijn beenspieren? Het verband tussen iemands ruimte en hoe zijn lichaam is en functioneert?

Ja, ik zie het verband tussen de ruimte en ons lichaam. Maar de wereld is meer dan de ruimte...

Zeer zeker. Maar laten we niet van stapel lopen en eerst eens kijken naar de tijd. Is de tijd een oneindig reservoir, zoals men somtijds hoort beweren?

Dat lijkt mij wel zo te zijn, ja...

Wel, dat is dan nog een illusie want de tijd die wij ter beschikking hebben is pas iets van zodra we er ook iets mee doen. Zolang wij nietsen, de tijd verdrijven of onze tijd verliezen, is de tijd slechts iets dat aan ons eigen wezen vreet, iets dat ons bestaan weergaloos verslindt. Pas als wij de tijd gaan gebruiken, krijgt hij voor ons betekenis en wordt hij ook kostbaar.

Om te beginnen gaat de tijd in slechts één richting en wij moeten mee, we kunnen niet terug. De tijd blijkt ook een zeker tempo vol te houden, we kunnen niet terug maar we kunnen evenmin blijven stilstaan in de tijd. En onze tijd is eindig: we hebben een begin en over de tijd voor onze geboorte weten we uit eigen ondervinding niets; over de tijd na onze dood kunnen we evenmin iets weten. We zitten gevangen in de tijdspanne van ons leven maar tegelijk hebben we die tijdspanne ook nodig om te kunnen bestaan.

Maar is er niet zoiets als tijd-ruimte en kunnen wij dan niet meer tijd en ook meer ruimte winnen door de snelheid waarmee we handelen, op te drijven? Kunnen we ons in die zin niet bevrijden van de beperkingen van de tijd?

U bedoelt dat wij sneller en efficiënter kunnen werken zodat we steeds grotere afstanden kunnen overbruggen en tijd kunnen besparen?

Precies, dat bedoel ik.

Wel, ook dat blijkt een kostelijke illusie. Als wij onze snelheid opdrijven dan kunnen wij inderdaad in een kortere tijdspanne grotere afstanden overbruggen maar heeft Ivan Illich intussen een halve eeuw geleden niet aangetoond dat wij zo doende ook afstanden creëren? We verplaatsen ons sneller naar onze vrienden maar tegelijk maken wij ook vrienden verder van huis. Er is een zekere groei mogelijk maar er zijn grenzen aan die groei en eenmaal die grenzen voorbij, boeren we jammer genoeg weer achteruit. De toren van Babel! Maar we wijken af! We moeten het hebben over de wereld, nietwaar? De toestand in de wereld! Een toestand die samenhangt met onze eigen toestand! Want de wereld is voor een groot stuk wat wij doen!

Dat lijkt mij logisch, ja... Maar wat betekent dat concreet? Neem bijvoorbeeld het probleem van de overbevolking, momenteel toch een van de grootste wereldproblemen?

Kijk, daar hebben we het weer! Daar hebben we het weer! Waarom spreekt u over de overbevolking?

Omdat dit nu eenmaal een enorm probleem is...

Hazo? En waar komt die bewering dan vandaan als ik mag vragen?

Maar dat wordt al jaren gezegd, in geleerde boeken, op radio en televisie, aan universiteiten...

En u gelooft klakkeloos wat men zegt van zodra het gedrukt staat, op televisie getoond wordt, door heel veel mensen beweerd wordt of aan universiteiten verkondigd wordt?

Dat lijkt mij toch... weldenkend?

Dat wordt als de huidige definitie van weldenkendheid beschouwd, bedoelt u? Ja, dan is het uiteraard waar wat u zegt, maar denkt u echt dat het terecht is om voor weldenkend en voor waar aan te nemen wat velen beweren?

Wij leven in een democratie...

Precies, een democratie: wie de meeste stemmen vergaren, die hebben het voor het zeggen. En zo zouden we op den duur inderdaad gaan geloven dat niet alleen onze leiders het resultaat zijn van meerderheidsbeslissingen maar evenzeer de waarheid! Vindt de meerderheid dat de aarde overbevolkt is met mensen, dan is het ook zo, punt. Nietwaar?

Wel...

Maar dat is wat u zopas beweerd hebt!

De universiteiten...

Politici worden verkozen volgens het meerderheidsbeginsel en in vrijwel alle specialiteiten bestaan meningen die diametraal tegenover elkaar staan. Tel daarbij op dat het professoraat een politieke benoeming is om tot de slotsom te komen dat hetgeen moet doorgaan voor de waarheid, iets is dat gemaakt wordt door de meerderheid! Als u denkt dat ik mij ergens vergis, dan moet u het zeggen.

De stelling van Pythagoras bestaat toch...

Onafhankelijk van een meerderheidsbeslissing?

Zeker!

Akkoord, maar dat is dan ook wiskunde en de wiskundige waarheid heeft een bijzonder statuut, wiskunde onttrekt zich in zekere zin aan de stoffelijke werkelijkheid, dat is een onderwerp apart, ik wil het wel eens aansnijden maar hier zou ons dat veel en veel te ver brengen. Maar neem bijvoorbeeld de hypothese van Darwin, een onbewezen stelling dus: die gaat door voor de waarheid zonder meer en wie twijfelen aan Darwin zijn onweldenkend... omdat onze politici en dus ook onze professoren aan onze universiteiten dat vinden. Dat het niet zo is, wordt bewezen door het simpele feit dat enkele jaren geleden aan de Gentse universiteit een aanzienlijk geldbedrag werd toegekend aan een filosofieprofessor die met behulp daarvan het darwinisme onder de bevolking aannemelijker moest maken. Er zijn namelijk heel wat mensen die vinden dat het niet zo vanzelfsprekend is om aan te nemen dat iets zomaar kan ontstaan uit niets, en naar mijn bescheiden mening hebben zij niet eens ongelijk en ik voeg eraan toe dat zich onder hen heel wat geleerden bevinden, ook mensen met geleerheid terzake, zoals evolutiebiologen. Dat geleerden die twijfelen aan de evolutietheorie van Darwin niet benoemd worden aan onze universiteiten, heeft uiteraard te maken met een zaak die ik zopas vernoemd heb: professoren worden benoemd door politici en politici dienen te dansen naar de pijpen van wie hen aan de macht hielpen. In dit geval is het niet moeilijk om in te zien dat zij gehoor geven aan de bende die momenteel de wereld in handen heeft en die sinds kort – sinds enkele eeuwen – een heel nieuwe religie propageert, zoals u wellicht weet: de religie van de wetenschappen, de technologie en het geld. Misschien weet u ook dat intussen een halve eeuw geleden ene Herbert Marcuse erop gehamerd heeft dat de combinatie van deze drie – wetenschap, techniek en kapitalisme, het zogenaamde WTK-bestel – rampzalig is voor de toekomst van deze wereld. Die idee werd overigens gretig en niet altijd met duidelijke verwijzingen te baat genomen door alwetende Vlaamse geleerden zoals de grote professor Stephanos... Hoe dan ook heb ik nog nooit geweten dat men een universitair team subsidieert om de stelling van Pythagoras aannemelijker te maken bij de bredere lagen van de bevolking of wat zou u ervan denken mocht men dit doen?

Tja, een wiskundige stelling is waar als ze bewijsbaar is en eenmaal het bewijs geleverd, kan geen mens dit nog ongedaan maken, niet nu en ook niet binnen tienduizend jaar...

Zo is dat, mijn beste vriend, maar de stelling van Darwin werd nog door geen sterveling bewezen en daarom ook spreken wij over een hypothese. Er zijn geleerden die erin geloven en er zijn er evenveel andere die dat niet doen. Let op, het is geen misdaad om in het darwinisme te geloven: velen noemen het zelfs een heel plausibele hypothese. Maar het is hun probleemloze overstap van waarschijnlijkheid naar zekerheid die de pseudowetenschappers verraadt: zij weten niets, zij geloven slechts. Vaak is hun zelfbedrog zo groot dat zij geloven dat zij de kennis die zij aldus voorwenden, ook nog bezitten. Kenmerkend voor deze lieden is begrijpelijkerwijze het proselitisme: zij kunnen niet weerstaan aan de behoefte of de drang om iedereen van hun gelijk te overtuigen. En uiteraard staat hun daarvoor enkel geld ter beschikking, want argumenten hebben ze niet.

U geeft het voorbeeld van het darwinisme, maar is dat geen uitzondering?

Wel, willen we het eens hebben over de medische wetenschap? Kort geleden komt bij mij een vrouw van negentig op bezoek met de klacht dat zij als een proefkonijn behandeld wordt door haar artsen. Als een proefkonijn, mevrouw, zo vraag ik haar: maar dan moet u toch eerst wel een verklaring getekend hebben waarin u zegt dat u ermee akkoord gaat om deel te nemen aan een proef? Welneen, zo antwoordt zij, en dat is het nu precies! Maar wat is er dan gebeurd? Wel, zo legt ze uit, ik ga op consultatie bij mijn huisarts en die zegt dat mijn bloeddruk te hoog is en dat ik pillen moet nemen want statistieken kennen aan mensen met een lagere bloeddruk een hogere levensverwachting toe. U weet dat ik niet graag pillen neem, zo legt de dame in kwestie mij uit, en dus ga ik op zoek naar een tweede mening: ik raadpleeg een andere arts en die zegt prompt dat ik helemaal geen pillen nodig heb en dat het zelfs tegendoelmatig zou zijn om bloeddrukpillen te gaan nemen. De hele uitleg daarbij bespaar ik u, zo zegde ze, maar twee artsen, alletwee afgestudeerd in de geneeskunde aan onze Vlaamse universiteiten en met tegengestelde meningen: zegt dat niet iets over de medische wetenschap zelf? Ik kan er alleen maar uit verstaan dat ze er naar slaan zoals een blinde naar een ei: wij zijn proefkonijnen, niets meer en niets minder! En zeg nu zelf: heeft deze dame ongelijk?

Ik weet het niet...

U bent kennelijk nog niet overtuigd? Wel, ik ben zelf op zoek gegaan naar wetenschappelijke artikels over hoge bloeddruk en de behandeling ervan en kijk, ik heb ze voor u meegebracht: twee stapeltjes. Het eerste stapeltje verdedigt het gebruik van antihypertensiva met een uitgebreide wetenschappelijke uitleg erbij en het tweede stapeltje artikels, eveneens door wetenschapslui geschreven, pleit tegen het gebruik ervan. Wat moet een leek hier nu over denken?

Dat ze het niet weten...

Inderdaad. Maar de zaak wordt nog meer vertroebeld als men naast de wetenschappelijke en de technologische factor ook nog eens de factor van het kapitalisme in rekening brengt en misschien ziet u al meteen wat daarmee bedoeld wordt?

De farmaceutische industrie?

Precies: de handel in pillen. Men ziet bijvoorbeeld dat men de normen voor hypertensie onlangs nog strenger heeft gemaakt, zo streng zelfs dat als resultaat daarvan zowat de helft van de wereldbevolking hypertensiepatiënt is geworden. In feite moeten als gevolg van die verstrenging de helft van alle mensen nu antihypertensiva nemen. Zal ik nog een voorbeeld geven of zullen we nu overgaan naar de kwestie van de overbevolking? Maar ik geloof dat ik u op die vraag al een antwoord gegeven heb, enkele jaren geleden, en het is nog steeds geldig. (°) En die andere wereldproblemen... zijn als u het mij niet kwalijk neemt voor een volgende keer, ik moet nu rennen voor mijn trein, neemt u mij niet kwalijk alstublieft, tot kijk en het beste!

Welbedankt en tot kijk, Omsk Van Togenbirger...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 16 juli 2017)

(°) Zie ook:

"Overbevolking of niet? Geboortebeperking of niet? Een interview met Omsk Van Togenbirger" (d.d. 02.06.2014)

"Overbevolking?" (d.d. 16.12.2009)

Naar een betere wereld met moraalfilosoof Etienne Vermeersch?

D.d. 6 juni 2017 verklaarde Etienne Vermeersch voor de VRT dat alle weldenkende mensen de wens koesteren op een wereld zonder mensen die lijden aan het Downsyndroom. Tot groot ongenoegen van enkele van zijn gespreksgenoten scheerde hij daar zieken en ziekten over dezelfde kam. Een van zijn gespreksgenoten hielp de professor uiteindelijk aan het excuus van een 'ongelukkig gekozen zin', maar de werkelijkheid is heel anders: Vermeersch maakt sinds vele decennia helemaal geen onderscheid tussen zieken en ziekten of tussen plagen en geplaagden. Zo verklaart hij samen met David Attenborough – berucht om zijn publieke uitspraak “Let them starve!” – dat men de hongerlijdende Afrikanen niet van voedsel moet voorzien omdat door die tegemoetkoming het aantal hongerlijders nog zal toenemen. In dezelfde lijn situeert zich zijn mening aangaande het vluchtelingenbeleid waar hij zich schaart achter wie zich inzake asielverlening bedienen van de termen 'aanzuigeffect' en 'ontradingspolitiek'. Een exponent van deze kennelijke ontoereikendheid van het bevattingsvermogen vindt men terug in nazi-Duitsland waar men een logica volgde waarin men het wenselijk achtte om het leven van enkelingen – zieken – op te offeren aan de volksgezondheid als zodanig – opvattingen die overigens dateren van lang voor het bestaan van het Derde Rijk. Het plan om via abortus en euthanasie het lijden uit de wereld te helpen is danig lomp en pervers: zieken wegwerken is geen kunst, elke moordenaar kan het; ziekten bestrijden daarentegen vergt hoogwaardige en doorheen de eeuwen opgebouwde wetenschap, kennis, studie, discipline, training en oefening. De vergelijking van een maatschappij met een mand appelen waaruit de rotte verwijderd dienen te worden, komt in geen geval uit de mond van mensen met kennis van zaken. Maar een zekere groep van mensen blijken erin geslaagd te zijn om hun perverse opvattingen door te drukken: abortus wordt geassocieerd met 'geboorteregeling' alsof het alleen maar een variant was van de aloude anticonceptiva, en euthanasie wordt benoemd als de 'milde dood' alsof het ging om een onderdeel van de palliatieve zorgverstrekking. Ze lijken het nieuwe broertje en zusje in de hedendaagse geneeskunde: de ene heet bijna 'de goede geboorte', de andere heet effectief 'het goede sterven'. Deze vriendelijk klinkende nomenclatuur zou ons, geïnfantiliseerde burgers, totaal doen vergeten dat het in beide gevallen gaat om niets minder dan het doden van medemensen. Abortus is het doden van een kind vooraleer het de baarmoeder verlaat; euthanasie is het doden van een mens die het burgerschap reeds bekomen heeft.

            VERVOLG:

Minister Jambon in het spoor van Ceaușescu?

"Zeg mij na", zo beval men de verdachte: "schild en vriend!" En wie antwoordde: "Skild en friend", werd schuldig bevonden en meteen uitgeschakeld. Zo eenvoudig kon destijds zelfs jan met de pet met een simpele sjibbolet de vijand ontmaskeren en verslaan. De hedendaagse vijand daarentegen werd volstrekt onzichtbaar en zo ook zijn moordwapen: enkele ogenblikken voor de aanslag was hij nog een nette reiziger, zijn wapen een lijnbus. Om maar iets te zeggen, want hij kon om het even wie zijn, zijn wapen om het even wat: waar terreur dreigt, is iedereen en alles verdacht. En niet in het minst de verdachtmaker zelf.

De geschiedenis van de communistische staten en bij uitstek deze van het Stalinistische Roemenië van na de Tweede Wereldoorlog zijn uitnemende illustraties van terreur door de verdachtmaker. Onder het repressieve beleid van Nicolae Ceaușescu (1967-'89) werden burgers ingezet door de geheime staatspolitie onder de feitelijke leiding van diens vrouw Elena en deze klikspanen zorgden ervoor dat de dictator binnenskamers meeluisterde, overigens samen met de van afluisterapparatuur voorziene nieuwe telefoontoestellen, teneinde mensen die het oneens waren met het regime te kunnen opsporen, oppakken en uitschakelen. (1) Ofschoon vandaag mensen alles sowieso op facebook deponeren, wordt ook bij ons in het westen alsnog werk gemaakt van afluisterpraktijken via de nieuwste televisietoestellen welke, zoals intussen iedereen weet, van oren en ogen zijn voorzien. (2)

Niet het verbod van geweld tegen het regime maakt van dat regime een dictatuur: een verbod op het gebruik van geweld kan in ongeacht welk regime legitiem zijn. Wat van een regime een dictatuur maakt, is het verbod op geweldloze kritiek, het verbod om het oneens te zijn met dat regime, het verbod op een eigen mening en een eigen partij, het verbod op een andere mening dan die van de dictator of dus de afwezigheid van democratie.

Een regime is ondemocratisch van zodra het principe van de scheiding der machten niet langer geëerbiedigd wordt: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht concentreren zich dan in een en dezelfde instantie, wat wil zeggen dat de gezagsdragers recht spreken over zichzelf. Uiteraard kunnen zij dat niet geloofwaardig doen, wat wil zeggen dat er van recht geen sprake kan zijn. In feite vindt men een gelijkaardige perversie waar de controleur en de gecontroleerde niet onderling onderscheiden zijn want precies zoals niemand geloofwaardig recht kan spreken over zichzelf, kan ook niemand zichzelf controleren.

Miljoenen mensen die de Roemeense dictatuur meemaakten, zijn nu nog in leven en zij kunnen getuigen van de verschrikkingen ingevolge die geïnstitutionaliseerde argwaan, de algemene paranoïa en de absolute onmogelijkheid van intermenselijk vertrouwen onder de repressie van Ceaușescu. Bij uitstek de Roemeens-Amerikaanse filosoof Costica Bradatan heeft over deze problematiek diepgaande en waardevolle artikels en boeken gepubliceerd, alsook de dissidente Nobelprijswinnares voor de Literatuur 2009, Herta Müller, afkomstig uit het Banaat. (3)

Roemenië, de Sovjet-Unie, het regime van Nazi-Duitsland: geen zinnig mens wenst een herhaling van deze door wantrouwen onleefbare maatschappijvormen, onmachtig tot regeren en daardoor contraproductief vanuit een wereldvreemde zelfingenomenheid en onbekwaamheid. Edoch, uitgerekend deze ondeugden hebben samen met het populisme vandaag ook het westen besmet en reeds kijken we aan tegen exact hetzelfde onverstand waar ministers van bij ons het hebben over “mensen die het niet goed menen met onze gemeenschap” (4) en dus mensen die niet akkoord zijn met onze maatschappijvorm. Andermaal: niet het verbod van geweld tegen het regime maakt van dat regime een dictatuur maar wel het verbod op geweldloze kritiek, het verbod om het oneens te zijn met dat regime.

(Jan Bauwens, Serskamp, 5 juni 2017)

Verwijzingen:

(1) https://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolae_Ceau%C8%99escu#Onderdrukking

(2) “The CIA and FBI are conducting a joint investigation into one of the worst security breaches in CIA history, which exposed thousands of top-secret documents that described CIA tools used to penetrate smart phones, smart televisions and computer systems.” Zie: http://www.cbsnews.com/news/cia-fbi-on-manhunt-for-leaker-who-gave-top-secret-documents-to-wikileaks/

(3) Zie bijvoorbeeld: http://bostonreview.net/books-ideas/costica-bradatan-herta-muller-cristina-double, alsook: Costica Bradatan: https://www.theglobeandmail.com/arts/books-and-media/review-the-appointment-by-herta-muller/article4306975/ en: Dying for Ideas: The Dangerous Lives of the Philosophers.

(4) http://www.knack.be/nieuws/wereld/jambon-wij-zij-verhaal-bestaat-maar-zij-is-niet-de-moslimgemeenschap/article-normal-861623.html .

Over de verzekerde oude dag

De uitstoting van ouderlingen door de rest van de maatschappij is een symptoom van een ernstige ziekte die het westen in de jongste decennia in een wurggreep houdt. Wie de stelling dat ouderlingen uitgestoten worden, geïllustreerd wil zien, hoeft maar eens een zogenaamd zorgcentrum voor ouderen binnen te stappen. Hij zal zich daar kunnen vergewissen van twee zaken die op het eerste gezicht elkaar lijken tegen te spreken doch die bij nader toezien evengoed samengaan als de hypocriete beleefdheidsregels dat doen met de pikorde.

Een eerste vaststelling is uiteraard het feit dat de ouderen “alles hebben wat ze nodig hebben” – waaronder dient verstaan te worden: “alles wat nodig is om te overleven”. Maar een tweede feit – een zaak die echter heel wat moeilijker vaststelbaar is – verraadt dat het eerste feit eigenlijk slechts een dekmantel is voor het ongeluk waaraan kennelijk vrijwel alle ouderen ten prooi zijn. Hun wordt immers gezegd dat ze alles hebben wat ze nodig hebben terwijl ze zelf maar tot de ontdekking moeten komen van het weinig benijdenswaardige van deze toestand welke best vergelijkbaar is met de situatie van wie levenslang moeten zitten voor moord met voorbedachte rade.

Mensen die beroepshalve in zorginstellingen voor ouderen werken, kunnen getuigen dat slechts uitzonderingen in staat zijn om te berusten in de wetenschap dat zij door de samenleving veroordeeld werden, want veroordeling is de enige term die in staat is om de betekenis van sociale uitstoting enigszins weer te geven. Quasi alle ouderen in zorginstellingen hebben een leven van hard labeur achter de rug en dankzij die zelfopoffering zijn hun kinderen vaak bijzonder welstellend. De ouderen vragen zich dan ook af of het dan een misdaad is zo hard gewerkt te hebben, daar zij zich dan toch gestraft weten met dit bizarre levenseinde, want als zij dit pand verlaten, gaat het richting ziekenhuis, zo niet onmiddellijk richting laatste rustplaats.

Het antwoord op de vraag wat zij dan misdaan hebben om voor het merendeel van de tijd heel alleen in een kamertje opgesloten te moeten zitten wachten op de dood, luidt dat zij er in hun leven niet in geslaagd zijn om de wereld rechtvaardig te maken. Onrecht immers maakt dat zij gestraft worden voor een kwaad dat door anderen wordt begaan. Een kwaad, of is het een ziekte?

Het is een bekend gegeven – of is het alleen maar een geloof? – dat alle dieren zorg dragen voor hun jongen terwijl alleen mensen ook nog zorg dragen voor hun ouders wanneer die behoeftig worden – of althans blijken zij daartoe in staat. Maar niet alleen voor ouderen wordt zorg gedragen, ook mensen die om andere redenen dan de ouderdom behoeftig zijn, genieten van wat men een zekere solidariteit zou kunnen noemen. En nu komt de kat op de koord, want de solidariteit die ons van de dieren lijkt te onderscheiden, is geen gevolg van de goede inborst die sommigen wel eens toeschrijven aan het zogezegd moreel superieure wezen mens – zij is een loutere uitbreiding van de egoïstische zorg voor zichzelf, zij is als het ware een kind van het verzekeringswezen dat men bedacht heeft om zich te kunnen redden in geval van pech: ikzelf, jij, ongeacht wie en dus elke burger.

Het zal intussen duidelijk wezen dat hetgeen waartegen men zich verzekerd heeft, de hongerdood is of het overlijden ingevolge nog een ander kwaad dat voortkomt uit de ouderdom, en dat is inderdaad heel wat. Maar het mag even klaar zijn dat van het verzekeringswezen dan ook niets meer verwacht kan worden dan die tegemoetkoming aan elementaire behoeften of dus de mogelijkheid tot overleven. Tegen eenzaamheid verzekert men zich nimmer, erkenning kan niemand kopen, het gratuite gesprek met een vriend is niet inbegrepen in de prijs van het logement en waar dankzij de eigen hoge sponsoring alsnog aan deze behoeften wordt voldaan, beseft men heel goed dat de aandacht welke men ontvangt, niet meer dan koopwaar is.

De ernstige ziekte die het westen in de jongste decennia in een wurggreep houdt, is de illusie dat met geld alles te koop is. Het is de vergissing van wie geloven dat de ganse werkelijkheid stoffelijk is en derhalve in bezit kan worden genomen. Het is de hardnekkige blindheid voor het feit dat in wezen niets van waarde, koopwaar kan zijn én dat het herleiden van al het waardevolle tot koopwaar, de doodsteek is voor al wat leeft. Die waanzin in kwestie zorgt er ook voor dat wij geloven dat wij ons met geld kunnen ontdoen van mensen die niet langer renderen, zonder dat dit moord hoeft te heten. Maar tot spijt van wie het benijdt: het is moord, het is erger nog dan moord, het is immers de doodstraf – al werd zij ook hier omgezet tot levenslang.

(J.B., 28 mei 2017)