Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 17: Mattias Desmet en de kern van alle dingen

De kern van alle dingen

De kern van alle dingen
is stil en eindeloos.
Alleen de dingen zingen.
Ons lied is kort en broos.

En donker zingt mijn bloed,
van heimwee zwaar doorwogen.
Ik zeil langs regenbogen
Gods stilte tegemoet.

(Felix Timmermans, uit: Adagio)

Mattias Desmet: “Het wezen van de dingen is niet rationeel kenbaar en de werkelijkheid kan niet worden gereduceerd tot mechanistische schema's. (…) (Het is) in datgene wat altijd maar weer aan rationalisering en mechanisering ontsnapt, in datgene wat uit een gesprek verdwijnt als je het digitaliseert, in het verschil tussen de moederschoot en een artificiële kunststof baarmoeder, in het verschil tussen de warmte van een elektrische verwarming en deze van een houtkachel enzovoort.”¹ Wat verderop citeert Desmet de fysicus Max Planck met zijn mystieke uitspraken en zijn geloof in de beschermende god “die het lot van de wereld en elk mens in zijn almachtige hand houdt.”²

Een overigens niet ongevaarlijk geloof uiteraard dat ook middeleeuws aandoet omdat het zich verlaten op een god de mens in de illusie kan doen verkeren dat zijn eigen handelen er niet toe doet, dat hij zich omzeggens ruggelings in een ravijn mag laten vallen omdat hij kan vertrouwen op de engelen die hem wel tijdig zullen opvangen zodat hij er ongedeerd van af komt, precies zoals het kind dat zich laat vallen en er op vertrouwt dat zijn vader hem wel opvangt. De vader doet dat omdat hij verantwoordelijk is voor zijn kind maar over een vorst of een president die een oorlog begint en gelooft te mogen rekenen op de steun van god voor de eindoverwinning zeggen wij terecht (tenzij het gaat om een sprookje uit de oudheid) dat die niet goed snik is.

“Grote wetenschappers hebben het logisch-feitelijke discours van de wetenschap achter zich gelaten”³, schrijft Desmet en het is nu nog een kleine stap om te gaan beweren dat geloof uiteindelijk de rede overbodig maakt en dat men inderdaad niet langer hoeft te vrezen dat de harde natuurwetten zullen toeslaan om hem van het leven te benemen op het ogenblik dat vijandelijke vliegtuigen bommen droppen boven zijn hoofd.

Wanneer sociale spanningen toenemen gaan bij ons ofwel de stoppen springen en komen wij in een angstige verstening terecht ofwel gaan wij over in een modus van 'zweven' en van irrationaliteit die dan het schijnbare voordeel biedt een einde te maken aan het zenuwslopende besef dat men geen kant meer op kan. In dat laatste geval biedt de religie enig soelaas omdat de 'reddende' illusie aan overtuigingskracht gaat winnen van zodra zij met vele anderen wordt gedeeld en wie er ontvankelijk voor zijn gaan dan ook niet langer gebukt onder het stigma dat kleeft op geesteszieken en dat hen excommuniceert en isoleert. Integendeel kunnen wie aldus uit de realiteit naar buiten treden, samen met huns gelijken een alternatieve werkelijkheid gaan beleven waartoe 'gezonde' mensen geen behoefte en ook geen toegang hebben. Zij vormen dan als het ware een zelfhulpgroep en als die groot genoeg wordt en ook aansluiting vindt bij een gelijkaardig verleden, spreken wij van een religie.

Gaat die alternatieve werkelijkheid onder de druk van moeilijke omstandigheden zoals een pandemie of een oorlog alsmaar groeien dan kan het uiteraard zo uitdraaien dat deze groep niet langer een minderheid van 'geesteszieken' doch een meerderheid van de bevolking gaat verzamelen, die dan ook niet langer als 'zieken' weggezet horen te worden en verketterd maar onder de benaming van 'gezonde gelovigen' zullen doorgaan met een bijzonder leven onder de paraplu van een irrationeel maar gemeenschappelijke erkenning vindend verhaal of toneel. Dan dreigen wie voordien als 'gezond' werden bestempeld, als 'ongelovigen' verketterd te worden van zodra die een minderheid gaan vormen en op die manier neemt een fictie de plaats in die voordien aan de werkelijkheid toebehoorde terwijl, andersom, de werkelijkheid zal worden afgedaan als 'ontoereikend'.

Het is waar dat vaklui in de opleiding regels volgen die zij achter zich kunnen laten van zodra zij enige behendigheid ontwikkelen en dat op deze wijze door en door geoefende dansers bij het publiek de illusie kunnen opwekken te kunnen vliegen, zoals de legendarische Vaslav Nijinsky (1888?/1889?/1890?-1950). Het is ook waar dat muziek niet op maar tussen de noten wordt geschreven en dat woorden sowieso niet naar zichzelf verwijzen daar zij slechts afbeeldingen zijn in de wereld van de taal van dingen in een andere dan de talige wereld. De kern van een verhaal en de schoonheid van een melodie zijn niet aanwijsbaar en bevinden zich op een ander niveau dan dat van de hoorbare geluiden omdat er met het vatten van muziek ook nog tijd gemoeid is en vooral geheugen: de capaciteit om in het heden door vereniging tot bestaan te brengen wat in het verleden ligt en eigenlijk niet meer bestaat met wat verwacht wordt en nog komen moet en dus nog niet bestaat. Tussen haakjes: Augustinus van Hippo heeft hierover ruim zestien eeuwen geleden al bijzonder diepe wijsheden verkondigd.

Dat vermogen om op de keper beschouwd en in fysisch opzicht niet-bestaande dingen (meer bepaald: enerzijds het niet meer bestaande dat in het verleden ligt en dat men zich kan herinneren en, anderzijds, het nog niet bestaande dat in de toekomst ligt en dat men kan verwachten, waarbij de herinnering en de verwachting activiteiten zijn die een levende en denkende persoon vereisen) tot bestaan te wekken, vereist het optillen ervan tot een niveau dat zich aan de wereld van de dode fysica onttrekt en dat is meer bepaald uiteraard de wereld van het levende: de melodie die zich uitstrekt over een hele tijdsperiode wordt begrepen of als één geheel bevat door het geheugen dat wij ook wel benoemen als de geest en zonder dit niveau van spiritualiteit kan van de schoonheid van muziek geen sprake zijn. En ook niet van de betekenis van een zin of een verhaal, een beeld, een schilderij. Het onderscheid tussen het ware en het gedroomde wordt niet meer gemaakt, laat staan dat tussen goed en kwaad.

En hiermee werd de kwestie nog altijd niet verhelderd wat dan het leven zijn mag dat vereist wordt opdat daarin het schone, het ware en het goede tot leven zouden kunnen komen. Het is en blijft mysterie, inderdaad, maar het gevaar loert om de hoek dat wij nu gaan vergeten dat er misschien geen sprake was van geest zonder geheugen, dat wil zeggen: zonder vlees, en vlees is (levende) stof en derhalve vergankelijk en tijdelijk. De geest is dat niet omdat hij zich aan de tijd onttrekt maar hij bestaat alsnog niet zonder tijd. En zo kan men nog uren doorgaan: uren, dagen, jaren, eeuwigheden.

Heeft de fictie bij sommigen de plek van de realiteit ingenomen? Is het verschil tussen die twee fictief en kàn het dat wel zijn? Elk vertoog hierover lijkt van een louter speculatieve aard en ook de gedachten van Mattias Desmet hier rond verzameld, kennelijk inderhaast onder de druk van het pandemische gebeuren, blijven een hoog Bodifée-gehalte hebben, zij het dan zonder de poëtische én fysische diepgang die bij deze laatste, in Vlaanderen rond dit thema bekende maar nergens in dit boek teruggevonden wijsgeer, wél van de partij zijn. Maar, andermaal: dit zijn geen redenen om Desmet als gesprekspartner te weren en wie dat alsnog doen, laten prompt in hun wel bijzonder magere kaarten kijken. Wat zich vandaag allemaal aandient als publiek podium, blijkt op grond van de daar doorgevoerde selectie van sprekers niets anders te zijn dan een privaatbedrijf dat aast op het statuut van het bezit van de waarheid welke dan te koop wordt aangeboden en waar men deze klok hoort luiden kan men op de beide oren slapen in de rustige zekerheid dat voortaan alleen nog ordinair bedrog er de dagorde bepaalt.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 8 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 16: Over de surveillancemaatschappij en de pervertering van controle

Teveel overheidscontrole is schadelijk, aldus Mattias Desmet. Maar de auteur van De psychologie van totalitarisme ziet kennelijk over het hoofd wat Martin Heidegger heeft onderstreept in zijn hoger genoemd werk over de techniek, namelijk dat die controle rechtstreeks en onvermijdelijk want noodzakelijk volgt uit de vertechnisering van het maatschappelijke leven welke op zich goed is op voorwaarde dat ze ook goed wordt gebruikt.

De moderne technologie en in feite de specialisatie in het algemeen brengt immers met zich mee dat wij vertrouwen moeten kunnen hebben in de werktuigen die wij gebruiken omdat onze kennis van hun werking steeds vaker zeer gering is. Wanneer bovendien in een concurrentiële maatschappij de economie eist dat de productie van technologie winstgevend is, zal een blind vertrouwen in de aanwending van de technologie uiteraard uit den boze blijken.

De bedrijven die winst maken met de bestrijding van computervirussen zouden wel eens de bedenkers van deze virussen kunnen zijn omdat zij in de eerste plaats bedrijven zijn, wat in een kapitalistische samenleving inhoudt dat zij maximale winst moeten nastreven om overeind te kunnen blijven. En hetzelfde kan dan uiteraard ook worden verondersteld het geval te zijn met betrekking tot virussen die niet de werking van onze computers bedreigen maar die van onze lichamen en dus onze gezondheid.

Daar blijkt, zoals hoger al geopperd, dat niet de technologie en in casu de geneeskunde of de farmacie op zich verderfelijk zijn maar dat zij dat wel dreigen te worden waar hun producten zichzelf noodzakelijk maken middels het creëren en aanwakkeren van ziekten waarvan de bestrijding hun winst oplevert. Het probleem van het mes dat noodzakelijk is voor het leven maar dat tegelijk als moordwapen kan worden gebruikt, brengt aan het licht dat de efficiëntie van ons handelen van geringer belang is dan het eumoreel karakter ervan. De meest gesofisticeerde apparatuur brengt ons geen baat als zij niet wordt aangewend voor ons welzijn. Beter een traag maar veilig paard dan een snelle, moordende auto.

Zoals gezegd is een blind vertrouwen van de kant van de consumenten onverstandig binnen een kapitalistisch bestel en vandaar wordt het noodzakelijk om ter compensatie van mogelijke misbruiken voldoende wantrouwen te koesteren en allerlei controlemechanismen in te bouwen. Inzake de pandemie situeert het probleem zich daar waar malafide bedrijven de aandacht afleiden van wat zij in feite uitspoken en zij doen dat door die aandacht heel sluw te betrekken op de handel en wandel van hun slachtoffers.

Want waar corruptie niet langer een vreemde eend is in de bijt, krijgen zij het gedaan dat de autoriteiten, in plaats van te gaan controleren waar het virus vandaan komt om dan maatregelen te kunnen treffen bij de bron, prompt de slachtoffers gaan viseren. Zij gebruiken hen als bliksemafleiders en richten alle aandacht op hun gedrag als mogelijke oorzaak van contaminatie, alsof er ook maar een gedrag bestond waarmee het volk een pandemie kon tegenhouden.

Controle is noodzakelijk ter compensatie van de vandaag onoverkomelijke onwetendheid van de consument maar de producent onttrekt zich eraan als hij erin slaagt die te laten richten op zijn consumenten, de patiënten, die aldus een tweede keer worden geslachtofferd omdat controle meteen verdachtmaking is en dus poging tot beschuldiging.

De dader schuift aldus zijn schuld door naar zijn slachtoffer - nota bene een tactiek ons welbekend van de in deze tijd sterk onder de aandacht van de psychologen gebrachte praktijk van het pesten - met het gevolg dat hij zelf buiten schot blijft voor de hele duur van de aldus teweeg gebrachte hysterie.

Dat is ook exact wat misdadigers altijd al hebben betracht en dit verklaart meteen waarom een groot deel van de gevangenen alom ter wereld onschuldig vastzitten: slaagt een crimineel erin om zijn schuld in andermans schoenen te schuiven, dan zal van zodra de ander veroordeeld is, hijzelf definitief buiten schot blijven. De surveillancemaatschappij lijkt steeds strenger te worden en lijkt goed te draaien, al te goed zelfs, maar in werkelijkheid verkapt al het gedoe van een schijnbaar superieure alertheid het totale gebrek aan waakzaamheid op uitgerekend die punten die haar reden van bestaan uitmaken.

Een ander voorbeeld van schuldverschuiving vindt men waar de zwakke weggebruiker, bijvoorbeeld de fietser, nadat hij het slachtoffer werd van een aanrijding door een automobilist, van een rechter te horen moet krijgen dat hij maar een veiligere weg had moeten kiezen. De controle in het hele gebeuren van de pandemie moet niet de slachtoffers - de patiënten - tot voorwerp hebben daar zij allerminst de producenten van de ziekte zijn maar wel de producenten van de bestrijdingsmiddelen waarvan de werking immers onmogelijk gecontroleerd kan worden door jan met de pet. Andermaal Heidegger: de technologie vergt vertrouwen (terwijl, Marcuse indachtig, vertrouwen misplaatst is in een wereld die draait om winst) en vereist derhalve controle. De controlemaatschappij is met andere woorden nodig en wenselijk maar zij bestaat feitelijk niet omdat hetgeen eruit ziet als controle, niets anders is dan een verkapte ontsnapping daaraan.

Met controle op zich is derhalve niets mis maar het zijn niet de burgers die gecontroleerd horen te worden doch zij die macht uitoefenen over hen omdat zij het zijn die gewantrouwd moeten worden daar alleen wie over macht beschikken, die macht ook kunnen misbruiken. Men moet immers steeds voor ogen houden dat controle deel uitmaakt van de wetgeving in een rechtsstaat terwijl de wetgeving daar de bescherming van de zwakkeren op het oog heeft in de strijd die de rechtsstaat voert tegen de wet van de jungle. Waar niet de machtigen doch de zwakkeren gecontroleerd worden, kan de wetgeving in dat opzicht alleen maar contraproductief werken en vaak zijn de zwakkeren zich daar in hun onmondigheid niet eens van bewust.

De fietser die het slachtoffer wordt van een aanrijding belooft aan de rechter om in het vervolg een veiliger parkoers uit te zoeken en de automobilist die hem aanreed, voelt zich gesterkt in de overtuiging dat niet hij degene is die een misdrijf heeft gepleegd. De eigenaar van de pc die uitviel ingevolge een besmetting met een computervirus krijgt te horen dat hij schuldig is omdat hij niet investeerde in antivirussoftware, wat in feite de dader die het computervirus heeft verspreid, vrijpleit van schuld en hem tevens het recht toekent op bedrog, als ware dit een vorm van superieure intelligentie. Meer nog: met het oog op zijn eigen voortbestaan binnen de kapitalistische concurrentiële economie krijgt het er alle schijn van dat hij zelfs de plicht heeft om dat te doen en in termen van moderne commerce gelden deze misdaden godbetert inderdaad als sluw of slim.

Het is ronduit onthutsend om vast te stellen dat mensen die door de gemeenschap werden aangesteld om wetenschappelijke opdrachten uit te voeren en dus taken met als uiteindelijk doel waarheid aan het licht te brengen, niet in staat blijken om het bedrog van de misleiding door malafide kapitalisten te doorzien of te bestrijden. In plaats van te gaan pleiten voor meer overheidscontrole in functie van de handhaving van de rechtsstaat die haar reden van bestaan vindt in de bescherming van allen en dan in de eerste plaats van de zwakkeren, laten zij zich voor de kar spannen van de machthebbers en gaan zij pleiten tegen controle zonder meer, wat zij dan identificeren met een strijd voor meer 'vrijheid'. Maar de zwakkeren dienen beschermd te worden: tegen de gesel van het brute wegverkeer, tegen onwetendheid, tegen ziekten maar vooreerst tegen de sterkeren waar blijkt dat deze laatsten hun vertrouwen niet verdienen. Een gemeenschap die het lot van de zwakkeren overlaat aan de willekeur van de sterkeren, verzaakt aan de humane plichten die haar recht van bestaan funderen.

Vrijheid en privacy zijn mooie begrippen maar waar mensenrechten in het geding zijn, kan men zich er niet op beroepen zonder zich te gaan vermeien in een kwalijk spel. Het snijdt geen hout om helemaal niet te reageren tegen kinderarbeid in China met het argument dat de Chinezen hun eigen vrijheid hebben omdat hier niet zozeer Chinezen in het geding zijn maar in de eerste plaats mensen. De privacy kan geen recht zijn waar zij andermans rechten schendt, wat bijvoorbeeld het geval is bij huiselijk geweld, vrouwenbesnijdenis, eremoord en kinderarbeid. Maar ook met het Amazonewoud doen grootgrondbezitters ter plekke niet wat ze willen omdat het hier behalve 'eigendommen' ook de longen van de hele wereld betreft. De klimaatcrisis, het probleem van de fossiele brandstoffen, het gevaar van radio-activiteit, de problematiek van de vervuiling en die van de honger in de wereld, de mensenrechten: deze zaken mogen niet overgelaten worden aan de willekeur van enkelingen omdat niemand over andere mensen rechten kan doen gelden. Dat is in de loop van de geschiedenis weliswaar al te vaak gebeurd en het gebeurt nog steeds.

Zo bijvoorbeeld zagen de voorstanders van de slavernij met de opkomst van het abolitionisme hun broodwinning slinken en zij hadden er veel moeite mee om hun vermeend 'recht' op het bezit en de uitbuiting van andere mensen zomaar prijs te geven en hetzelfde probleem doet zich vandaag nog steeds wereldwijd voor, met slavernij, loonslavernij en ongelijkheid in het algemeen. Het pleidooi voor een liberalisme met een financiële elite van in moreel opzicht criminele samenzweerders kan slechts een herhaling zijn van de onnoembare misdaden tegen de mensheid die de geschiedenis bevlekken in steeds dezelfde terugkerende verschijningsvormen: feitelijke uitbuiting en genocide door een gewetenloze minderheid van rovers die zich bedienen van de nieuwste technologie inzake wapens maar ook inzake retoriek en jurisdictie (geknoei met wetgevingen), gepaard gaande met een schijn van heiligheid en zich verbergend achter een masker van waarheid, schoonheid en goedheid, en zich hullend in een rookgordijn van educatie en ontwikkeling.

Leopold II was de eindverantwoordelijke voor een van de grootste misdaden en genocides in de geschiedenis maar hij genoot wereldwijde faam als filantroop en als verbreider van de beschaving en van het christendom in het Afrikaanse continent en nog steeds geniet deze eigenlijk compleet Victoriaanse figuur van standbeelden en van vele andere eretekens. Helaas is zijn handel en wandel allerminst uitzonderlijk maar veeleer representatief voor hoe het er door de band aan toe gaat, zoals Joseph Conrad dat suggereert in zijn Heart of Darkness zelfs zonder eenmaal naar deze koning te verwijzen. Alleen wordt aan de handel en wandel van figuren die koninklijke titels moeten ontberen en die geen schijn hebben hoog te houden, lang niet zoveel ruchtbaarheid gegeven.

Met betrekking tot de geschiedenis van de jongste pandemie is ongetwijfeld een gelijkaardig toneel aan de gang en een grondig onderzoek van het gebeuren is daarom een uiterst dringende noodzaak. Alleen al om die ene reden is het een heilige plicht jegens de mensheid om zelfs de meest dissidente stemmen te laten klinken. Wie pleiten voor spreekverbod (terwijl zij zich op de koop toe vaak nog uitgeven voor volgelingen van Socrates en voor verdedigers van de open debatcultuur) verstikken met deze onvervreemdbare vrijheid tevens de waarheid die zij paradoxaal genoeg geloven in pacht te hebben en zij doen dat om geen andere reden dan omdat zij de waarheid te vrezen hebben daar zij zichzelf maar al te dikwijls weten stand te houden middels leugens en bedrog.

De zich verlicht achtende geesten maar ook de gelovigen in allerlei onzinnigheden hebben recht op hun eigen waanzin zolang zij die voor zichzelf houden en hem niet aan anderen opleggen want niemand kan rechten over anderen doen gelden omdat alle mensen evenwaardig zijn. Elkeen mag geloven in het leven of in de dood, in goden, demonen, elfen en kabouters, in paradijzen, in vakantiereizen en in peperdure spijzen, zolang men ook alle anderen van diezelfde vrijheden laat genieten.

Gezondheid is weliswaar een persoonlijke zaak maar wordt een zaak van gemeenschappelijk belang waar inzake ziekten besmettelijkheid aan de orde is. Maar de waarde van gezondheid is niet absoluut: niet iedereen kan te allen tijde voor de volle honderd percent gezond willen zijn ten koste van ontelbare andere waarden. Het bepalen van prioriteiten dient omwille van het algemeen belang in alle openheid te gebeuren en ook in alle sereniteit.

Het punt dat Desmet maakt met zijn De Psychologie van Totalitarisme is ons inziens dat die vereiste sereniteit onmogelijk gemaakt wordt van zodra angst in het spel komt waarvan sinds oudsher gezegd wordt dat die een slechte leermeester is.

Het is de bijzondere verdienste van de besproken auteur om daaraan te herinneren en het strekt de man tot eer dat hij met dat edel doel voor ogen ook zijn nek uitsteekt. Het betoog dat hij brengt en waarvan de kern zich misschien het beste laat samenvatten in de boodschap dat angst een slechte leermeester is, blijkt nog veel dringender dan de noodzaak bij de WHO om een vaccin te vinden tegen covid-19 en zijn taak blijkt tevens nog veel moeilijker omdat een enkeling zijn pad naar het publiek eigenhandig en dikwijls in alle eenzaamheid moet plaveien terwijl voor een wereldomvattende organisatie die wordt bemand door corrupte toppolitici de weg door de door hen aan hen onderdanig gemaakte massa's allang en alom geëffend werd. Alleen al om die reden zijn gebeurlijke onvolkomenheden in dat betoog menselijkerwijze onvermijdelijk en vergeeflijk. Iets wat men overigens bezwaarlijk kan zeggen over over de 'onvolkomenheden' van zekere toppolitici zoals die in de jongste weken aan het licht kwamen.

Het gewicht van de autoriteiten is zoals dat van de massa's die hen in het zadel hielpen. Was het Alexander de Grote die zegde één man te verkiezen boven een heel leger als hij maar de beste is?

(Wordt vervolgd)

(J.B., 7 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 15: Wetenschap en waarheid? Leugen en... Kapitalisme!

Wanneer Mattias Desmet bij de aanvang van zijn elfde hoofdstuk, Wetenschap en waarheid, herhaalt dat de Verlichting aan de basis ligt van het totalitarisme¹, vergeet hij de totalitaire kerk. Zo bijvoorbeeld betoogt O. Noordenbos: “(De Rooms-Katholieke Kerk) is een geestelijke macht, want zij beschouwt zich als de enige ware kerk die door Christus is gesticht. Maar zij is evenzeer een wereldlijke macht (...). Zij acht zich immers geroepen, ter wille van het eeuwig heil van het aan haar toevertrouwde mensdom, dat in het leven ‘hier beneden’ al wordt voorbereid, ook het leven op aarde te leiden en te ordenen volgens haar leringen en geboden. Dit betekent dat de kerk een totalitair karakter heeft.”² De menselijke Rede mag weliswaar niet vergoddelijkt worden maar met een terugkeer naar het geloof van weleer belanden wij op dat vlak van de regen in den drop.

Als zoals Desmet het stelt, nazisme en stalinisme consequenties zijn van de Verlichting, dan zijn vele eeuwen van kolonialisme en van slavenhandel alsook de verdrukking van vrouwen en allerlei minderheden consequenties van de hegemonie van de kerk.

En wie zich keren tegen de vierde industriële revolutie, vergeten dat de versmelting van de mens met zijn technologie zo oud is als de mensheid zelf, alleen al omdat de mens (vaak) gedefinieerd wordt als 'het dier dat werktuigen gebruikt' en werktuigen zijn 'verlengstukken' van het lichaam, ongeacht of het hier een hamer betreft of een taal.³ Het verlangen naar een wereld zonder pakweg machinale mobiliteit, bouwkunde, brillen en prothesen is een absurditeit als men niet wil gaan leven zoals de Amish die zich te paard verplaatsen of de Jehovah-getuigen die liever hun kinderen laten sterven dan op hen bloedtransfusies toe te staan.

Kritiek op de menselijke technologie is weliswaar mogelijk, zoals bijvoorbeeld bij Martin Heidegger (1889-1976), in Die Technik und die Kehre uit 1962 waarin deze filosoof het technische denken bekritiseert waarin activiteit en controle centraal staan - hij opponeert het aan het bezinnende denken, gericht op authenticiteit en beleving.⁴ Tussen haakjes: Hannah Arendt (1906-1975) was een tijdgenote en een leerlinge van hem. Edoch, zeer zeker is niet zozeer de technologie op zich verantwoordelijk voor de door Desmet opgesomde ontsporingen maar wel, zoals Herbert Marcuse in zijn One-dimensional Man uit 1964 uitvoerig heeft betoogd, het samenspel van wetenschap en techniek met het kapitalisme, hier te lande ook behandeld door Rudolf Boehm en later, namelijk als het 'WTK-bestel', door Etienne Vermeersch in zijn milieu-essay De ogen van de panda uit 1988.

En de oorsprong van het kapitalisme moet (andermaal) niet in de Verlichting worden gezocht maar in de (vooral protestantse) religie: in zijn werk De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme legt Max Weber uit hoe kapitaal en kapitalisme resulteren uit het samenspel van enerzijds hard labeur en anderzijds de (bijbels geïnspireerde) afkeer van genot of dus, met twee woorden gezegd, uit het verdienen van geld dat wordt opgespaard.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 6 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 14: Fysiek en ethiek!?

Mattias Desmet schrijft dat de stelling volgens welke de materie primeert op de geest, achterhaald is: de geest is niet een bijproduct van de hersenen zoals de kwantumfysica volgens de auteur bewijst en daaruit zou bovendien blijken dat ook de materie in feite geest is.

Edoch, het (filosofisch) zogenaamde mind-bodyproblem is van een heel andere orde dan hier door Desmet wordt voorgesteld en het biedt ook een waaier van filosofisch te onderzoeken mogelijkheden waarbij doorslaggevende argumenten voor het innemen van welbepaalde posities alsnog ontbreken. Alleen al de auteur zijn tweedeling van materie en geest wijst op een volstrekt ongegronde vooringenomenheid en op het niet vertrouwd zijn met de essentie van het probleem. En de neiging van de auteur om het belang van de psychologie te onderstrepen of om hoop te kunnen koesteren op soelaas van de kant van de fysica is weliswaar begrijpelijk maar op de keper beschouwd is het een wetenschappelijke uitschuiver. Wanneer hij deze uitschuiver dan doortrekt om het belang van zijn vak te onderstrepen -“het psychische kan oorzaak zijn van het lichamelijke, eerder dan omgekeerd”¹ - en hij geeft het voorbeeld van iemand die in één nacht grijs wordt ingevolgde angst of verdriet, lijkt het hek wel helemaal van de dam.

Dat de vloek van een sjamaan een stamlid kan doden (psychogene dood) en dat operaties met diepe insneden zonder verdoving of middels schijnverdoving (placebo-effect) kunnen worden uitgevoerd, zou te wijten zijn aan een mechanisme dat erin bestaat dat een autoriteit een krachtige mentale voorstelling opwekt bij zijn subject. “Daarop 'smelt' het lichaam zich bij wijze van spreken in die voorstelling: het lichaam neemt de vorm of de toestand aan van die voorstelling, dat wil zeggen, het wordt gezond, het sterft, het wordt ziek enzovoort.”² Zo zal een duif die het beeld van een soortgenoot nooit te zien krijgt, onvruchtbaar blijven.

Desmet haalt er opnieuw de negentiende-eeuwse (massapsycholoog) Gustave Le Bon bij voor de stelling dat overtuigingen van de massa dezelfde invloed hebben op het lichaam als hypnose en wel in die mate dat angst voor ziekte en dood bij de massa, zou volstaan om die te veroorzaken. Een milieu van psychische ontreddering zou immers ook de weerstand van het biologisch milieu breken. Snijdt het hout wanneer Desmet er in dit verband Béchamps en Louis Pasteur bij te pas brengt met hun uitspraak: “De microbe is niets, het is het milieu dat telt”³?

Narratieven (mythen) houden mens en maatschappij in hun greep, aldus Desmet: “Het is niet overdreven te stellen dat ons lichaam volledig geabsorbeerd en gekoloniseerd wordt door het mythische verhaal waarin we opgegroeid zijn.”⁴ Er wordt verwezen naar L'efficacité symbolique van antropoloog Claude Lévi-Strauss die verhaalt hoe in primitieve stammen bevallingen ingeleid worden middels suggestieve verhalen. Ook de Verlichtingsmens is opgevoed in een mythe - die van het mechanistisch universum waarin de sjamaan nu de medische expert is en zijn invloed is eigenlijk van dezelfde orde als die van de sjamaan: het effect van medicijnen zou dan voornamelijk te wijten zijn aan hun placebo-effect. Desmet geeft de figuur van Grygoriev uit Solzhenitsyns Goelag Archipel die gezond blijft ondanks ouderdom en koude als een van de “voorbeelden van mensen die door zich strikt aan ethische principes te houden, van de meest verbazingwekkende fysieke veerkracht blijk hebben gegeven.”⁵

Talloze naar zin zoekende mensen zullen Desmet heel graag geloven en er zal ongetwijfeld wel een zekere waarheid schuilen in wat hij daar promoot maar wij zullen beslist niet alleen staan met de sterke indruk dat de auteur zich hier niet zozeer laat leiden door feiten als wel door wensen. En paradoxaal genoeg deelt hij deze wensen met zijn tegenstanders die de Verlichting aanhangen want hun beider ultieme streven is eender: een uiteindelijk beheersbare werkelijkheid - in de Verlichting middels de wetenschappen, in het andere geval middels 'een andere vorm van tovenarij', om het uit te drukken vanuit het standpunt van Mattias Desmet. En de vraag luidt dan of de auteur met zijn nieuw mens- en wereldbeeld daadwerkelijk de rede zal overstijgen ofwel of hij niet veeleer dreigt terug te vallen in een irrationaliteit die, net zoals in het tijdperk dat voorafgaat aan de Verlichting, de vrije loop laat aan willekeur en onrecht met een dan nog bijzonder moeilijk te bestrijden want zeer goed vermomde wet van de jungle, met in haar verlengde een totalitarisme om u tegen te zeggen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 5 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 13: Oude wijn in nieuwe zakken

In het derde en laatste deel (de hoofdstukken 9 tot 11) wil Mattias Desmet een mens- en wereldbeeld aanreiken “dat het universum weer zwanger van zin”¹ maakt, een ander wereldbeeld dan het mechanistische waarover hij zegt dat massavorming en totalitarisme er in feite de symptomen van zijn. Het mechanistisch wereldbeeld (de kosmos als toevallig en doelloos) is wetenschappelijk achterhaald zoals de kwantummechanica leert maar gezien de complexiteit daarvan wendt men zich hier tot de chaostheorie.

Mandelbroth ontdekte een orde in ruis, chaos. Levende organismen organiseren zichzelf maar ook de anorganische wereld blijkt aan zelforganisatie te doen en dat is middels een mechanistisch wereldbeeld onverklaarbaar: men moet dit beschouwen als creatieve processen. “De beroemde uitspraak van Galilei (1623) 'Het boek van de natuur is geschreven in de taal van de wiskunde', valt blijkbaar letterlijk te nemen”² Het chaotische waterrad van Lorenz toont: “Ongeacht hoe chaotisch de bewegingen zijn, ze blijken verrassend genoeg toch strikt gedetermineerd te zijn.”³ (Deterministische onvoorspelbaarheid). Ze doen denken aan irrationele getallen. “Dergelijke getallen kan men zich inderdaad niet rationeel voorstellen. Dat maakt dat ze storend zijn in een logisch geordend, rationeel wereldbeeld. (…) De grenzen van de ratio leiden in eerste instantie altijd tot onzekerheid, angst en agressie.”⁴ Een meetkundige afbeelding van een chaotisch systeem resulteert niet in een wolk maar in een regelmatige esthetische figuur, 'Lorenz-attractor' genaamd. Achter de chaos verbergt zich aldus een sublieme orde die doet denken aan de ideeënwereld van Plato.

Ook de kwantumtheorie komt tot het besluit dat de kleinste partikeltjes geen materie zijn doch vormen of ideeën.⁵ Er is geen rationele maar wel intuïtieve voorspelbaarheid. Het nastreven van louter logisch begrip kan volgens Pioncaré het juiste intuïtieve aanvoelen zelfs in de weg staan. “(...) als je je kunt inleven in het rad (van Lorenz) en voeling krijgt met de diepere ritmiek die in de verscheidenheid van de bewegingen aanwezig is (…) , dan ervaar je de tijdloze, creatieve harmonie die onder de verscheidenheid van de oppervlakkige bewegingen aanwezig is en wordt het rad een rustgevend fenomeen.”⁶

Dit is wellicht ook van toepassing op het leven zelf waarvan we de tijdloze principes moeten leren aanvoelen en ontdekken om de essentie ervan te kunnen begrijpen “en in contact te staan met het grootste ordenende principe dat uit heel het universum spreekt”⁷, aldus Mattias Desmet die hiermee wel bijzonder kort door de bocht gaat, zo kort dat hij samen met zijn fantasierijke inspiratoren blijkbaar niet beseft dat zijn conclusie bestaat in het huldigen van een universum met een volstrekt mechanistisch karakter: de werkelijkheid beantwoordt weliswaar niet aan simpele wiskundige wetten maar wel aan een wiskunde die verwijst naar een wat complexere orde maar nog steeds naar een in wetten te vatten orde, wat het aloude geloof van de Verlichting spekt, namelijk het geloof in een principieel beheersbare werkelijkheid. Hij gaat dan zowaar een pleidooi ontwikkelen voor de herwaardering van principes en het verwerpen van de opportunistische moraal om op die manier opnieuw de zin te kunnen ervaren van het leven, die door de Verlichting verloren ging omdat zij met haar enge rationaliteit de menselijkheid vernietigt. “Dit is misschien wel de meest directe en concrete illustratie van de stelling van Hannah Arendt dat totalitarisme uiteindelijk het symptoom is van een naïef geloof in de almacht van de menselijke ratio.”⁸ Desmet verwijst m.b.t. de chaostheorie naar J. Gleich zijn Chaos: making a new science uit 1987. Een herwaardering van de veronachtzaamde causa finalis van Aristoteles is uiteraard wel op zijn plaats inzake de kritiek op het nu heersende wereldbeeld maar deze zal zich sowieso blijvend aan alle mogelijke berekeningen onttrekken omdat zij te maken heeft met de subject-objectspanning en derhalve van een heel andere orde is dan alle zaken welke geobjectiveerd kunnen worden.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 4 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 12: Over het verdoezelen van het complot

Mattias Desmet beweert dat niet een complot de oorzaak is van bijvoorbeeld een totalitair systeem maar wel een ideologie. Hiermee zendt hij wie naar de oorzaak zoeken uiteraard van het kastje naar de muur. Het smeden van een complot is in wezen immers quasi hetzelfde als het fabriceren van een ideologie omdat een ideologie een theorie is welke posities inneemt inzake wat goed en kwaad is of gewenst en ongewenst, waaruit dan de agenda van de samenzweerders voortspruit en de som van theorie en agenda vormen de ideologie. Complotteren is in wezen niets anders dan het maken en vervolgens uiteraard ook het volgen van een ideologie, waarbij uiteraard de ideologie eerst gefabriceerd dient te worden, wat gebeurt door een kleine groep, een elite, en vervolgens gevolgd wordt door een massa mensen die er onder sociale druk mee 'instemmen'. De ideologie gaat weliswaar vooraf aan wat de massa doet die haar volgt maar uiteraard gaat de ideologie niet vooraf aan wat een elite bekokstooft wanneer zij complotteert. In het bestempelen van de ideologie als oorzaak van (bijvoorbeeld) een totalitair systeem en het complot als een fata morgana, wordt een bedrieglijke 'vereenvoudiging' van de gang van zaken doorgevoerd met de bedoeling om elk vermoeden omtrent complotvorming de kop in te drukken. Het is niet zo dat de ideologie het (totalitair) systeem veroorzaakt: de gang van zaken is dusdanig dat, in eerste instantie, een elite de smid is van een complot of de fabrikant van een ideologie en dat de ideologie op haar beurt, maar dan samen met een zekere sociale druk, het doen en laten van de massa regelt.

Die sociale druk is overigens een alles behalve bijkomstig ingrediënt dat door de genoemde elite met forse middelen dient aangewend te worden om de ideologie aan de massa te kunnen opdringen en waar dat eertijds gebeurde door het hanteren van de zweep of de chicotte (uit het koloniale tijdperk), gebeurt dat vandaag met fikse boetes die diep in het vlees snijden alsook met allerlei vormen van excommunicatie, gaande van spreekverbod en boekenverbranding tot beroepsverbod en (karakter)moord. De aanwending van die tactiek heeft tijdens de pandemie haar superioriteit en haar efficiëntie andermaal bewezen.

Dat de leider louter een uitvoerder zou zijn van de wil van de massa, kan in dit geval slechts betekenen dat hier uiteindelijk noch mensen noch ideologieën aan het werk zijn maar wel blinde driften of zuchten, zoals bij uitstek de hebzucht, de machtshonger en gelijkaardige lusten. Zo bijvoorbeeld is het in de koloniale geschiedenis van de Congo overduidelijk hoe (per definitie immer onbevredigbare) lusten en zuchten koning Leopold II van België en zijn medewerkers hebben gestuurd om ideologieën na te volgen (zoals het racisme) of om begane wreedheden (de genocide op naar schatting twaalf miljoen Congolezen) te verdoezelen, in casu onder de dekmantel van beschavingswerk en christianisering. Leopold wilde in de gunst komen van een prostituee (die op haar beurt in dienst stond van de hebzucht van een pooier) die hij bedacht met kostbare geschenken (onder meer kastelen), waartoe rijkdom verzameld moest worden, wat gebeurde middels slavernij en massamoord welke mogelijk werden gemaakt door bij de uitvoering daarvan de afstand tussen dader en slachtoffer zo gigantisch te maken dat zelfs vermeden werd dat de opdrachtgever zijn 'slagveld' ooit bezocht zodat hij met het geslachtofferde volk slechts in contact kwam zoals de bezoeker van een zoo in contact komt met gekooide dieren achter een plakkaat: “Verboden te voederen”.

Vergeet derhalve de ideologie, het complot, de massa en de elite als vaak genoemde oorzaken van het totalitair systeem of welke andere hel dan ook: de oorzaak van het kwaad is niet een mens, een mensenmassa, een gedachte of een theorie maar veeleer de volstrekte afwezigheid van het persoonlijke en van het menselijke en de volstrekte afwezigheid van alle denken en van alle redelijkheid, de afwezigheid van doelen ook omdat een zucht geen doel kan hebben daar hij intrinsiek onbevredigbaar moet blijven. Het kwaad, zo formuleerde het Augustinus van Hippo het reeds in de vierde eeuw, is niet een entiteit op zich, doch een tekort aan het goede, een afwezigheid, een leegte.

Insgelijks is het goede niet een natuurlijke toestand die er spontaan zou zijn maar wel een met veel inspanningen en zorg ter wereld gekomen situatie die voortdurend blijvende inspanningen vergt - immers: “Niets schoons werd ooit geboren waarvoor een mens niet zijn heetste hartebloed gegeven heeft”, zoals de negenennegentig jaar geleden gestorven Adama Van Scheltema het eenmaal dichtte. Het leven maar ook het menselijk leven en vervolgens het moreel goede leven zijn geen vanzelfsprekendheden doch realiteiten die moeten worden opgericht en onderhouden en waar de inspanningen daartoe, die uiteraard grote offers vergen en uiteindelijk ook het offer van het eigen leven, ontbreken, neemt het kwaad bezit van alle zijn, in allerlei gedaanten, waarvan het totalitarisme er slechts één is.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 2 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 11: De verborgen misdaad

Het achtste hoofdstuk van De Psychologie van Totalitarisme draagt de titel: “Complot en ideologie”. De Sierpinski-driehoek is een meetkundige figuur die geheel ongewild ontstaat wars van onze kennis door toepassing van enkele eenvoudige regels en op dezelfde manier ontstaat een complottheorie. Massavorming en complottheorieën houden gelijke tred en zo worden menners van de massa vaak als complotteurs gezien. De Protocollen van de Wijzen van Sion is hier voorbeeldig als (bewezen) verzinsel (met enorme bijval) van de Russische orthodoxen om het antisemitisme te verantwoorden. Een ander voorbeeld is de vermeende samenzwering van de Jezuïeten zoals beschreven in de Monita Secreta in de haatcampagne tegen deze orde. De benaming 'complottheorie' wordt vaak onjuist gebruikt maar “hij wordt zelden of nooit toegepast op theorieën die in lijn liggen met het dominante verhaal en nochtans échte complottheorieën zijn”¹ (ongeacht of ze waar of onwaar zijn). Vaak geven gedeelde leugens en roddels de indruk van een complot, een plan. Er lijkt een plan te zitten achter het samenstromen van een massa naar één punt maar dat is bedrog: “het (enige) doel (van alle mensen in de massa) is het zwartste punt - de plek waar de meeste mensen bij elkaar zijn”² Idem inzake de harmonische patronen gevormd door een zwerm spreeuwen, door etholoog N. Tinbergen nog een 'superindividu' genoemd. “De moderne massa stuwt altijd in dezelfde richting: de hypergecontroleerde maatschappij.”³ Het 'complot' bevredigt de behoefte aan uitleg bij wie zich niet laten meeslepen door de massa en daardoor in onduidelijkheid verkeren: men wil een zondebok om zijn agressie op te richten. Op die manier vervult het complotdenken dezelfde functie als de massavorming: “de wereld is niet langer absurd maar logisch”⁴ : het complot geeft een verklaring. “Uiteindelijk ontstaat er een zo fundamenteel wantrouwen dat men ervan uitgaat dat wat 'de mainstream' als juist beschouwt, zeker verkeerd moet zijn: als het mainstreamverhaal bijvoorbeeld zegt dat de aarde rond is, dan moet ze plat zijn.”⁵ Men ontmenselijkt dan bijvoorbeeld de elite van wie men gelooft dat zij het wereldgebeuren in de hand heeft, wat pure fictie is. Zelfs de auteur van het boek over totalitarisme werd ervan verdacht complotteur te zijn, namelijk in de 'controlled opposition'. Er wordt wel gestuurd en gemanipuleerd, zegt Mattias Desmet, maar die sturing gebeurt niet door personen maar door een ideologie en dat is vandaag de mechanistische: de wereld is een te repareren machine en daar komt geen ethiek meer aan te pas.

Desmet wil nu ook de achterdocht ontkrachten die een gevolg is van de publicatie The Great Reset van Klaus Schwab: “van een geheim complot is er niet veel sprake, want alle genoemde 'plannen' zijn open en bloot te vinden op het internet.”⁶ Maar het antwoord op die tegenwerping gaven wij reeds in een tekst d.d. 5 maart 2021, meer bepaald de eerste paragraaf getiteld: “Nikolaj Stawrogin, Andrej Mysjkin en het Vierde Rijk” in het hoofdstuk: “The great reset”: over schatrijke megalomane barbaren en hun speelgoed” in Panopticum Corona, ⁷ welke hierna wordt herhaald:

“The Purloined Letter uit 1844 van Edgar Allan Poe⁸ toont op een nimmer geëvenaarde wijze hoe de beste plaats om een misdaad te verbergen de openbaarheid is: niemand zal het in zijn hoofd halen om wat tot elke prijs verborgen hoort te zijn, te gaan zoeken in het volle licht. Onder de titel Covid-19. The Great Reset⁹ publiceerde op 9 juli 2020 met de assistentie van de neoliberale econoom Thierry Malleret, de stichter van het Wereld Economisch Forum (WEF), Klaus Schwab, zijn plan uit 1971 voor een complete omvorming van niet alleen de economie maar van het hele mensdom. Een omvorming van het mensdom tot wat?

Het gaat om een plan dat niet toevallig in de beginfase van de coronapandemie (in juni 2020) op tafel werd gelegd en wel door niemand minder dan Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Wales. Deze prins van wat nog rest van The British Empire, dat hem kennelijk achterliet met nostalgie, deed dat samen met de stichter van het WEF, Klaus Schwab, die het ontwerp al sinds 1971 in de koelkast had liggen en die ter gelegenheid van de pandemie het ogenblik aangebroken achtte om het ten uitvoer te brengen. Schwab stichtte in 1971 namelijk het WEF (toen nog het Europees Management Forum genoemd) met de bedoeling... “de wereld te verbeteren”!

“Der Weltverbesserer” is de titel van het luttele jaren later (in 1979) gepubliceerde toneelstuk van Thomas Bernhard over een wereldverbeteraar. Maar zo diepzinnig en pessimistisch als Bernards hoofdfiguur is, zo ondoordacht en luchthartig is het plan van prins Charles en zijn entourage van wereldverbeteraars: een utopie die door de Deense politica en WEF-medewerkster Ida Auken in Forbes Magazine van 10 november 2016 gekenschetst werd onder de verbijsterende titel die ook het motto is van de voortrekkers van deze fabel: “Welcome To 2030: I Own Nothing, Have No Privacy And Life Has Never Been Better”¹⁰. De gruwelijke distopie van een bezitsloos bestaan zonder privacy wordt de nieuwste utopie van de huidige machthebbers! Deze gemene streek wordt inderdaad verborgen in het volle licht: het plan om alle mensen, zoveel als er op de aardbol leven, te beroven van hun bezit én van zichzelf, want dat is de betekenis van het ontzeggen van een mens van zijn privacy: wie geen geheimen meer heeft, bestaat niet langer omdat hij zich niet meer van anderen onderscheidt; hij is datgene kwijt wat hem uniek maakt en hij wordt gelijk aan ieder ander. Door de roof van de privacy wordt de bonte mensheid gereduceerd tot een leger van allemaal eendere, slaafse robots. En uiteraard volgt daar dan onvermijdelijk uit dat voortaan niemand nog onvervangbaar zal zijn. De waarde van een mens wordt herleid tot zijn economisch nut; de mens wordt een voorwerp. Hij is zonder bezit en kopen doet hij derhalve niet meer: hij is daarentegen zelf koopwaar geworden. En omdat hij vervangbaar is door principieel ieder ander, kan hij ook probleemloos worden 'uitgeschakeld' van zodra hij niet langer nuttig is. Wanneer hij aanklopt bij de overheid om zich erover te beklagen dat hij als louter koopwaar wordt behandeld, zal zij hem antwoorden: “Excuseer, mijnheer, maar u bestaat niet meer.”

Erger nog dan de misdaden begaan in de concentratiekampen, aldus overlever van de nazikampen Primo Lévi, is de onverschilligheid. De grote Russische schrijver Fjodor Michailowitsj Dostojewskij (1821-1881) verpersoonlijkte die onverschilligheid in de figuur van Nikolaj Stawrogin in zijn roman Demonen. Stawrogin ervaart het doen van kwaad als een verrukking; hij beseft zijn laagheid en hij geniet ervan; hij leeft in een angstwekkende oppervlakkigheid. Maar met de onverschilligheid van Stawrogin schildert Dostojewskij deze van de ganse negentiende-eeuwse Russische intelligentsia én de westerse cultuur: het is een ontworteling, een verlies van de banden met het levende leven, dat goddeloosheid en gewetenloosheid meebrengt: “Wie geen grond onder de voeten heeft, bezit ook geen God”, zo zegt Andrej Mysjkin in De idioot en Dostojevski laat zien hoe het verloren gaan van de religieuze dimensie, de diepte onttrekt aan het bestaan zelf, waardoor alles losser wordt, wat volgens hem de oorzaak is van het toenemend aantal zelfmoorden in het toenmalige Rusland en in de hele westerse civilisatie: “De mensen verliezen niet alleen de band met de aarde, maar evenzeer de band met elkaar. De levende communicatie tussen de mensen onderling heeft aan diepte verloren. Er voltrekt zich een soort desintegratie, een versplintering van de waarachtige samen-leving tot ontelbare geïsoleerde levens.”¹¹ Uitgerekend deze door Dostojewskij raak beschreven hel wordt wordt met een satanisch enthousiasme nagestreefd door de samenzweerders tegen de huidige mensheid die zich verenigen in het WEF en die elitaire samenkomsten houden in Davos en op nog andere geheim gehouden plaatsen. Zij amuseren zich met het treffen van beslissingen over het leven van ontelbare anderen en op die wijze trachten zij in hun zieke geestestoestand aan zichzelf de illusie te verkopen dat zij inderdaad zelf geen mensen zijn doch goden. Zij zijn hoe dan ook miljardairs en derhalve hogepriesters in de eredienst aan de Mammon. En zo duur en hoogdravend als zij hun plannen laten uitschijnen, zo arrogant, oppervlakkig, megalomaan, laaghartig en misdadig zijn ze. Zij hebben de mond vol over een vierde industriële revolutie en over transhumanisme maar een overzicht van de inhoud van hun pamflet verraadt een culturele barbarij die deze van het Derde Rijk naar de kroon steekt en met in het verschiet een totalitarisme dat de tijd van Goelags en van concentratiekampen in zijn schaduw stelt.”

Tot hier deze tegenwerping. Dat het wel degelijk vaker om plannen gaat, wordt behandeld in de daarop volgende paragraaf, getiteld: Een eindeloze rij van 'wereldverbeteraars'.¹²

(Wordt vervolgd)

(J.B., 1 maart 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 10: De menners van de massa

Een snood plan achter de menners van de massa moet men niet gaan zoeken: zij zijn nog het meest van allen onder hypnose. Hiermee waarschuwt Mattias Desmet tegen het complotdenken waarvan men hem meent te kunnen beschuldigen. Het kwaad is banaal, zegt Hannah Arendt: er is veeleer meeloperij dan boosaardigheid; men wordt betoverd door een ideologie zoals het racisme.

Idem tijdens de coronacrisis: sommigen willen antivaxers sociaal discrimineren omdat de cijfers zouden zeggen dat zij het virus verspreiden en zo ontstaat totalitarisme: zowel Hitler als Stalin schreven hun gezag toe aan 'genadeloze dialectiek'. “Wat de menners (…) kenmerkt, is (…) hun morbide ideologische gedrevenheid: de realiteit zal en moet worden aangepast aan de ideologische fictie.”¹

In het vervolg van dit (zevende) hoofdstuk volgt Mattias Desmet voornamelijk Hannah Arendt.“De nazi's (bij uitstek Eichmann) waren in veel opzichten wel degelijk overtuigd van hun goede bedoelingen (...)”² En Eichmann kon de joden overtuigen wetens en willens mee te werken aan hun eigen eliminatie: “'Immerzu fahren hier die Leute zu ihrem eigenen Begräbnis.'”³ “De Duitsers zelf bleven Hitler trouw in zijn plannen, ook als die inhielden dat er ook onder hen grote zuiveringen zouden worden doorgevoerd (gepland was de eliminatie van Duitsers met hart- en longproblemen (...))”⁴

De massa en haar leiders hypnotiseren elkaar: “(...) de feiten werden aangepast om de cijfers te doen kloppen”⁵, wat charlatanisme is. Onschuldigen bekennen gedwee schuld om bij de partij te kunnen blijven. Zelfs eigenbelang wordt blindelings opgeofferd aan een ideologische fictie alsook de eigen economie. “Experimenteren op mensen is (…) de ultieme onderwerping van de realiteit aan de pseudowetenschappelijke, ideologische fictie.”⁶

Uit de aanname van de doctrine volgen dan logischerwijs de meest absurde regels: “'Je kunt geen A zeggen zonder B en C te zeggen, en zo verder tot aan het einde van het dodelijke alfabet', zei Hannah Arendt”⁷ De psychologische essentie van totalitarisme: “(het) is een poging om de meerduidigheid van menselijke taal te reduceren tot de eenduidigheid van een tekensysteem.”⁸ Totalitarisme wil zich van de onzekerheid die uit de menselijke taalrijkdom voortvloeit, ontdoen of dus taal herleiden tot het vaste conditionerende signalen waarmee dieren interageren.

“De logica van een totalitair systeem (…) wordt typisch absurder en absurder. (…) De richtlijnen (…) veranderen voortdurend, er zijn altijd maar nieuwe reacties op nieuwe bedreigingen nodig. Denk aan de varkens op Animal Farm die 's nachts nieuwe regels op de muur kalkten.”⁹ Hetzelfde gebeurt met de coronaregels: van flatten the curve, over crush the curve, naar prevent the curve. Strengere maatregelen maken meer slachtoffers maar ook andersom worden de maatregelen onmenselijk streng, zoals “het idee dat tijdens de coronacrisis geopperd werd om mensen onder te brengen in isolatiecentra.”¹⁰ En zo ontstaat willekeur.

Maar totalitaire systemen zijn (gelukkig) zelfdestructief: de leider wordt op zijn beurt geleid door waanzin - de bevrijdende tegenstemmen heeft hij al geïsoleerd en geëlimineerd. Zoals ook onder Stalin worden steeds meer 'objectieve vijanden' gecreëerd: mensen die niets hebben gedaan maar er wel toe in staat geacht worden. De 'grote zuiveringen' volgen dan de willekeur. Onder Hitler werd (cynisch genoeg) de totale destructie verhinderd door de oorlog.

Het totalitarisme onderwerpt de maatschappij aan een ideaalbeeld zoals raszuiverheid en zowel de massa als de leiders worden er door meegesleurd.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 27 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 9: Liefdevolle verbondenheid of solidariteit?

De coronamaatregelen zijn absurd maar “de boodschap is duidelijk: het individu moet op elk moment tonen dat het zich onderwerpt aan het belang van het collectief door opgelegde symbolische (rituele) gedragingen te stellen.”¹ Solidariteit dus. Het groepsdrukexperiment van Asch illustreert de enorme impact van massavorming op het oordeelsvermogen van het individu. Als iets apert zwart is maar het gaat bij iedereen door voor wit, dan zal een enkeling zich daar bijna nooit tegen verzetten en dat is ook wat gebeurt in het virusverhaal. Het effect van massavorming is gelijk aan dat van hypnose veroorzaakt door de vibrerende stem van de leider die alle andere stemmen uitschakelt en (middels verklikken) zelfs doordringt tot in de privésfeer. “Anderzijds zuivert totalitarisme de privésfeer ook van alternatieve stemmen door een verregaande sociale fragmentering en isolering teweeg te brengen.”² Hierdoor zorgt massavorming ook voor het uitschakelen van alle dissidente stemmen waartoe deze van Mattias Desmet behoort. Het absurde zegeviert dankzij de vernauwing van het aandachtsveld dat in de context van de pandemie alleen nog de strijd tegen het virus ziet en niets van door die strijd aangerichte schade (de zogenaamde collateral damage) en alleen wat het verhaal ondersteunt, wordt in grafieken uitgedrukt of krijgt empathie. De door de massa gevormde fictie is voor de 'massamens' de enige realiteit en dissidente stemmen worden niet verdragen: “wie niet meedoet, is een verrader van het collectief.”³ Meer nog: “de massa is geneigd tot wreedheden jegens wie haar weerstaat en voert die typisch uit alsof het een ethische, heilige plicht is. (…) Got mit uns.”⁴ En hier maakt Desmet zijn punt: “Dat is uiteindelijk het verschil tussen de solidariteit van de massa en liefdevolle verbondenheid: de eerste gaat altijd ten koste van een bepaalde groep, de tweede niet.”⁵ Dat beweert Desmet. Edoch, hiermee kan men het bezwaarlijk eens zijn want waar solidariteit geen wet is, ontbreekt de bescherming van de zwakkeren en zo ook waar men zich vertrouwt op de goedheid van het volk: liefdadigheid kan de sociale zekerheid niet vervangen en een witte streep op straat beschermt de zwakke weggebruikers niet.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 8: De ultieme belediging

Het achtste hoofdstuk heet: “De opkomst van de massa”. In 1784 zet Immanuel Kant de Verlichting in, het tijdperk van de Rede, maar anderhalve eeuw later verkeert die in haar tegendeel met in Duitsland het nazisme en in Rusland het Stalinisme, beide totalitaire staten en dus gegrond in het maatschappelijk-psychologisch proces van massavorming met als kenmerken: “de bereidheid (…) om persoonlijke belangen blind op te offeren voor het collectief, radicale intolerantie ten aanzien van dissidente stemmen, een paranoïde verklikkersmentaliteit (in functie van de staatscontrole), de merkwaardige vatbaarheid voor absurde (pseudowetenschappelijke) indoctrinatie (…), (…) enge logica (…), teloorgang van diversiteit en creativiteit (…), zelfdestructiviteit (…).”¹

De massapsychologie is actueel, zo beweert de auteur, omdat “een nieuw soort (technocratisch) totalitarisme aan het oprijzen is.”² Wij evolueren namelijk naar een surveillancemaatschappij met verklikking en het verdwijnen van de privacy. Bijvoorbeeld met “de introductie van de QR-code en een eraan gekoppeld experimenteel vaccinatieprogramma als voorwaarde om toegang te krijgen tot de publieke ruimte”³ In dit vijfde hoofdstuk wordt beschreven hoe de massa zich vormt.

Een massa bestaat volgens Le Bon uit allemaal uniforme elementen die niet langer rationeel denken maar zich overgeven aan impulsen wars van rede en moraal. Massa's bestaan sinds lange tijd en in soorten maar kwamen fors op sinds de negentiende eeuw en de waarschuwing van Le Bon uit 1895 dat ze konden leiden tot totalitarisme werd bewaarheid met de opkomst van nazisme en Stalinisme. “(Massavorming) was een logisch uitvloeisel van de effecten van de rationalisering en de mechanisering (...)”⁴ Desmet vergelijkt de vorming van een massa met de vorming van convectiepatronen in opgewarmd water: “(ze) veranderen het gedrag van de individuele watermoleculen (…) volledig (…).”⁵ In de loop van de geschiedenis werden massa's steeds groter en vandaag omspant de massa n.a.v. de pandemie de totale wereldbevolking.

De vorming van grote massa's beantwoordt aan vier voorwaarden welke nu weer apert aanwezig zijn: sociaal isolement, gebrek aan zingeving, angst of psychisch onbehagen en tenslotte ongebonden frustratie en “agressie die nog op zoek is naar een object.”⁶ Dat object van angst wordt gesuggereerd in de publieke ruimte en wordt tot de gezamenlijk te bestrijden zondebok of vijand, zoals de joden onder de nazi's of de antivaxers in het pandemietijdperk - de gezamenlijke vijand is meteen de verenigende vijand waarop de frustratie wordt afgereageerd, wat de eenzamen weer onderling verbindt die dit als een roes ervaren, bijvoorbeeld in de samenzang en de inhoud doet er niet toe, men neemt het meest absurde voor waar aan. De samenleving is dan plots omgekanteld van rationeel individualisme naar irrationeel collectivisme “met als doel om het individu aan de groep te onderwerpen.”⁷ Desmet geeft het voorbeeld van de “absurditeit van de coronamaatregelen”⁸ die vaak geen weerstand oproept en dit aperte spreken van de waarheid vanuit de onaantastbare wetenschap is onvermijdelijk het equivalent van de ultieme belediging van de leugenachtige gezagsdragers. Hun enige redding bestaat erin om samen met de waarheid de wetenschap zelf geweld aan te doen, wat gebeurt in de veroordeling van de 'theorie' van Desmet als zijnde iets volstrekt onwetenschappelijks en leugenachtig. En jawel, men heeft ongetwijfeld lang moeten zoeken, maar men heeft een 'leugen' gevonden: Desmet heeft met eigen ogen geen openhartoperatie onder hypnose zien gebeuren. Om deze zo nijdige wraak van een vergezocht kwaad volledig onzichtbaar te kunnen maken, moeten we nu uiteraard ook in alle talen verzwijgen dat in arme streken waar lachgas of gepaste apparatuur ontbreken, ook de pijnlijkste operaties onverdoofd gebeuren terwijl een geïmproviseerde anesthesist de patiënt ledig houdt met een of ander bezwerend lied of verhaal.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 24 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 7: Het verlangen naar een Meester (vervolg)

De Verlichting zou de angst voor ziekte en lijden bestrijden maar dat gebeurde niet, de mens blijkt minder weerbaar dan ooit voordien, wat zich bijvoorbeeld uit in pijnstillergebruik en verzekeringsdrift, waardoor de kuur erger wordt dan de kwaal, zo legt Mattias Desmet uit en men zou verwachten dat de auteur hier zou verwijzen naar de opnieuw bijzonder actuele maatschappijcriticus Ivan Illich met zijn Medical Nemesis d.d. 1975 waarin het begrip van de iatrogenese (dit wil zeggen: de ziek makende werking van de geneeskunde) centraal staat maar dat gebeurt dus niet. Wel komt hij in wat volgt voor de dag met enkele (volgens sommige sterk betwijfelbare) theorieën uit de ontwikkelings- en de dieptepsychologie uit het begin van de voorgaande eeuw en vroeger en teruggaand naar figuren zoals massapsycholoog Gustave Le Bon die behalve Hannah Arendt ook Sigmund Freud inspireerde over welke onderzoek verregaand bedrog aan het licht bracht, met name verzonnen gevalstudies en heel veel fantasie en dat laatste geldt des te meer voor de zogenaamde dieptepsychologen uit dezelfde periode die theorieën hebben verzonnen die met een grote korrel zout dienen te worden genomen. Le Bon werd op zijn beurt geïnspireerd door de massapsycholoog Scipio Sighele... een positivist!

Overbezorgdheid en controle tasten rechten en vrijheden aan alsook het sociale weefsel, daar men vreest gevaarlijk te zijn voor elkaar, zoals tijdens de pandemie, wat leidt tot narcisme en regeldrang, aldus Desmet en hij bespreekt beide verschijnselen en ziet ze ook opduiken in de huidige maatschappij.

Wat betreft narcisme legt hij uit hoe dieren onderling eenduidig tekens uitwisselen terwijl menselijke taal nooit eenduidig is, wat de twijfel voedt. Het spiegelbeeld heft die twijfel op: “Dat beeld zegt hem (de baby) in één klap wie het is en moet zijn om het object van het verlangen van de moeder te kunnen zijn. (Het) lijkt een antwoord te bieden dat de taal nooit kan bieden (…) het archetype van de narcistische ervaring.”¹ Die eist een tol want die vergt de 'uitschakeling' van alle anderen: de narcist boet in aan menselijkheid, hij raakt opgesloten in zijn zelfbeeld en verliest zijn empathisch vermogen, isoleert en vereenzaamt, wat meteen zelfdestructie betekent. Zo brengt overdreven investering in uiterlijke schijn, innerlijke leegte mee. Nu neemt het narcisme in de jongste decennia toe tezamen met onzekerheidsgevoelens en burn-out.

Regeldrang is een tweede fenomeen dat samengaat met onzekerheidsgevoelens: het kind wil (obsessief) de regels kennen die het moet volgen om bemind te worden, wat nooit eenduidig is en om voortdurende specificatie vraagt (de 'waarom-fase' rond de leeftijd van 3,5 jaar) waarbij van de ouder geëist wordt dat hij de alwetende meester is. Blijkt dat niet zo, dan ontstaan oeronzekerheid, oerangst en het gevoel verstoten te zijn (door de moeder). Het kind verzandt dan in een eindeloos streven naar mentale perfectie en wordt daarvan pas verlost door de aanvaarding dat er geen definitief antwoord bestaat.

Ook op maatschappelijk vlak gebeurt nu iets gelijkaardig, zegt Desmet: regeldrang, zowel door de overheid als door het volk dat om strengere regels vraagt - uiteindelijk opnieuw om de onzekerheid te bekampen. En de auteur somt een aantal voorbeelden op van de nieuwe, hypocriete en hyperstrenge moraal van de zogenaamde 'woke-cultuur' gaande van de reglementering van studentendopen, de MeToo-affaires, de Black Lives Matter-beweging, de bekladding van standbeelden van kolonialen en de regels ter bescherming van het milieu tot de absurditeiten inzake looprichting, afstandhouden en 'bubbels' in de coronacrisis. Nu zijn de problemen die door de Nieuwe Moraal aan de kaak worden gesteld wel legitiem, aldus Desmet, maar de voorgestelde oplossingen zijn dat niet, ze zijn vaak contraproductief: regeldwang doet op eieren lopen en de auteur verwijst naar Freud met de stelling dat het verdrongene verheftigd terugkeert en dat de nieuwe moraal steeds agressiever afgedwongen wordt.² Vroeger waren er ook regels en taboes maar die waren stabieler, zegt Desmet: vandaag veranderen ze om de haverklap. Maar dat doen inzichten toch ook?

Desmet wil het euvel wijten aan toegenomen wantrouwen en controle (bureaucratie en administratie) die steeds meer tijd en energie opeist van iedereen en dan nemen de psychische problemen toe. Desmet meent dat voorrangsregels in het verkeer (zoals het verplichte ritsen) onze vrijheid beperken maar hij ziet de essentie van de wetten over het hoofd: zij bevrijden ons immers van de moordende willekeur welke tot spijt van wie het benijdt sowieso een feit is ingevolge het recht van de sterkste, de wet van de jungle - met andere woorden: de wetteloosheid. Neemt Desmet dan vrede met de 'moordstrookjes' voor de zwakke weggebruikers? Wil hij dan de bescherming van de oudjes overlaten aan het kroost en het pensioen afschaffen? Wil hij in zijn wereldvreemheid de sociale zekerheid vervangen door vrijwillige giften aan de armen? Wil hij de wetten tegen het racisme afschaffen en de veiligheid van homo's overlaten aan de goedheid van het volk zoals dat het geval is in het Tsetsjenië van Ramzan Kadyrov? Het sociale weefsel waar hij zo hoog mee oploopt zal dunkt mij veeleer zorgen voor sociale uitsluiting van andersdenkenden, gehandicapten of al dan niet gekleurde buitenlanders. Dijken wij maar tijdig de zogenaamde 'buurtinformatienetwerken' in en laten wij die taken verder toevertrouwen aan wel opgeleide politiemensen vooraleer het te laat is en zich toestanden gaan voordoen met overijverige burgerwachten en spionnen zoals destijds in Roemenië, in Oost-Duitsland of in het eigen Vlaamse gewest ten tijde van de VNV, de Hitlergetrouwen en de slippendragers van de kerkvorsten. Of is het dan niet verkieslijker dat macho's zich beledigd voelen en gefrustreerd als de wet hen verbiedt om vrouwen na te fluiten op straat dan dat vrouwen de straat niet meer op durven uit angst voor verkrachting? Want alras gaat die wetteloosheid het gelijk voeden van wie (en dan godbetert nog in universiteiten) uitroepen dat het huwelijk aan mannen het recht verschaft om vrouwen te verplichten “hun benen open te doen”³ alsof het ging om vee maar dan in het tijdperk dat voorafging aan dat van de dierenrechten. Maar vermoedelijk heeft Desmet helemaal geen boodschap aan dierenrechten en wil hij een lans breken voor het rituele slachten en waarom ook niet voor het slachten van de eerstgeborene, ter bevestiging van de trouw aan Jahweh, de 'jaloerse god', zoals in het tijdperk dat nog voortduurde tot aan Abraham en Isaak?

Neen, de wetgeving is geen schijnoplossing tegen onzekerheid en angst, de geschiedenis zelf leert ons dat wij op twee oren kunnen slapen als wij aannemen dat precies het tegendeel het geval is. De ouders zijn niet onwetend en almachtig maar ook de goden die projecties van de ouders zijn, zijn dat niet: zij zijn geen goden, of beter: goden bestaan niet. En als de principes die zij ons opleggen, met hen wegvallen, dan “sind wir selber Götter”⁴

“(De symptomen van regeldwang) komen vooral voort uit de prangende nood bij de bevolking aan een autoritaire instantie die richting geeft, die de last van de vrijheid en de daarmee gepaard gaande onzekerheid van de schouders neemt”⁵, zo citeert hij Hannah Arendt, “En de overheid vult die vacature ook gewillig in.”⁶ Desmet vergeet dat de kerk daartoe het voorbeeld heeft gegeven want hier pleit niemand minder dan de hoger al vermelde grootinquisiteur van Dostojevski. Moeten wij nu echt terug naar de autoritaire leer van de kerk met haar index van verboden boeken of kiezen wij resoluut voor Wikipedia dat, overeenkomstig de essentie van wetenschap en waarheid, die transparantie is, de encyclopedie is van principieel iedereen?

(Wordt vervolgd)

(J.B., 23 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 6: Het verlangen naar een Meester

De mechanistische wereld geeft aanleiding tot recessie, depressie, ziektes en uiteindelijk ook de totalitaire staat vanuit de overtuiging dat de eigen fictie de realiteit is en derhalve aan anderen mag worden opgelegd, zo schrijft Mattias Desmet over de verlichte wereld die nu de plek inneemt van de kerk van weleer maar kennelijk vergeet deze auteur dat men in de katholieke geloofsbelijdenis het totalitarisme terugvindt zoals nergens anders: “Ik geloof in de ene heilige katholieke en apostolische kerk” die 'alleenzaligmakend' wordt genoemd. De Verlichting daarentegen gelooft in het (uiteindelijk) bereiken van de waarheid door middel van de Rede, welke principieel voor alle mensen toegankelijk is en wel met het eigen verstand dat principieel aan allen gegeven is zonder onderscheid van rang of stand of huidskleur of nog andere eigenheden.

Daarnaast is het ook een feit dat het geloof in 'de natuur' of in 'natuurlijke' dingen een bijzonder vage bedoening is waarbij men alras afglijdt naar vormen van zogenaamd bijgeloof welke onmiddellijk aanleiding geven tot waanzin en ten hemel schreiend onrecht. Empathie is een mooi begrip en ook resonantie klinkt veelbelovend maar wie zal uiteindelijk bepalen of het de diepste waarheid is ofwel een ziekelijke waanzin wanneer iemand beweert dat hij of zij aanvoelt dat een ander 'behekst' is en een gevaar vormt voor de samenleving? De intrieste geschiedenis van de heksen van Salem, het toeschrijven van de zwarte huidskleur van mensen aan het vermeende ontbreken van de ziel, het identificeren van fysieke afwijkingen met menselijke minderwaardigheid, de discriminatie van zwakkeren, van minderheidsgroepen of van andersdenkenden: dit zijn geschiedenissen van volstrekte redeloosheid die zich denken te kunnen verantwoorden met zekere vormen van een of ander subjectief en oncontroleerbaar aanvoelen dat jammer genoeg vaker ernstig wordt genomen wanneer het ontspringt aan personen met sociale invloed en macht en dat dan leidt tot vervolging, excommunicatie en zelfs terechtstelling van onschuldigen die er het al dan niet toevallige object van uitmaken.

De kerk, waarvan de bedienaren tweeduizend jaar lang geïnspireerd werden door de harddrug alcohol, heeft daardoor altijd fantasie te over gehad om daarmee haar hellepreken te spijzigen, haar vijanden te definiëren, de angst van de massa aan te wakkeren voor op de keper beschouwd tegenstanders van haar macht of gewoon hulpelozen en onschuldigen. Bij de verovering van het Amerikaanse continent door Columbus werd de genocide gerechtvaardigd middels een pauselijk geschrift gericht tot de Indianenstammen en hen bezwerend dat zij als schepselen van de ene god die werd vertegenwoordigd door de paus van Rome, absolute gehoorzaamheid verschuldigd waren aan deze laatste en derhalve ook aan het Spaanse gezag waarmee hij scheep ging toentertijd. De inboorlingen hadden de keuze: ofwel zich laten dopen en zich onderwerpen aan de Spaanse kroon ofwel tot slaaf worden gemaakt of vermoord.

Resonantie, willekeur, fantasie, tovenarij, het 'diepe aanvoelen' van een 'hogere werkelijkheid', het voltrekken van de door profeten van hogere machten vertaalde goddelijke wil: het bleek de tovenaars op het einde van de rit alleen maar schatrijk gemaakt te hebben en al hun wreedheden te hebben gerechtvaardigd.

Het vijfde hoofdstuk van het boek van Mattias Desmet heet “Het verlangen naar een Meester”¹ en 'Meester' staat er met een hoofdletter, het verwijst onmiskenbaar naar god zelf. En daar liggen nu de kiemen van het bedrog want god is onzichtbaar en derhalve ook onhoorbaar, alleen profeten horen wat Hij zegt en alleen zij hebben het recht en de macht om zijn woorden door te geven aan het volk dat alleen van hen verneemt of zij al dan niet tot de uitverkorenen behoren; het volk dat alleen van zekere profeten verneemt dat god jaloers is en de zijnen bijstaat in de oorlogen die hen zullen leiden naar het beloofde land.

In 1976 heeft de Amerikaanse psycholoog Julian Jaynes in zijn boek The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind een heel andere uitleg gegeven aan het verschijnsel van de profetieën: het horen van stemmen, waarvan ook nu nog zekere geesteszieken last hebben, bleek toentertijd in feite te slaan op het begin van het denken, het hebben van gedachten, waarvan men meende dat zij, van buiten uit, de (profeterende) mens te binnen vielen; nog geheel onvertrouwd met de idee van wat ideeën zijn, schreef men hun oorsprong toe aan derden, aan goden die ze de profeten influisterden. Valt die 'onttovering' van het mens- en wereldbeeld dan te betreuren? Men moet immers weten dat elk volk altijd zijn eigen goden heeft gehad, zijn eigen profeten ook, over wiens profetieën werd geredetwist en ook getwist in eindeloze, bloedige oorlogen waaraan doorheen de geschiedenis van de mensheid talloze gelovigen hun levens opgeofferd hebben, die ganse beschavingen verwoest hebben en die ook vandaag nog de wereld in de greep houden van verdrukking en terreur.

Het vijfde hoofdstuk vangt aan met een overzicht van het voorgaande en een vooruitzicht op wat komt: hoofdstuk 1 besprak de overgang van (open) wetenschap naar (dogmatische) ideologie; 2 ging over hoe mensen daardoor van elkaar en van de natuur geïsoleerd werden; 3 over het levenloos artificiële; 4 over hoe het absurde geloof in het 'meten is weten' tot willekeur leidt en 5 zal handelen over de ambitie van de wetenschapsideologie om zowel de angst weg te nemen als de moraal.

Religie verzuurde het leven met de angst voor de hel als straf voor zondig genot. De Verlichting bracht vertrouwen in het menselijk verstand en verwierp de angst voor de vleselijke lusten: “De liefde werd ontdaan van de plicht tot trouwen en kinderen krijgen, de seksualiteit werd in ere hersteld en zijn verbanning naar het oord van zonde en bederf werd ongedaan gemaakt”². Maar volgens de auteur bereikte men het tegendeel van het beoogde: de angst voor ziekte en lijden nam toe en er kwamen verwarring en “een wirwar aan regels en regeltjes en een nieuwe, hyperstrenge moraal”³

Kennelijk is de auteur hier ten prooi aan een eigenaardige blindheid want de aanpassing van de feiten aan de fictie van een totalitair systeem kan bezwaarlijk meer uitgesproken zijn dan in het hardnekkige vasthouden aan de fictie ontsproten aan een zekere interpretatie van een oeroud wetboek dat immers geheel wars van de wetenschappelijke bevindingen declameert: “Man en vrouw schiep Hij hen.” Dient de mens weerstand te bieden aan de werkelijkheid waarmee hij resoneert en moet hij zich wringen in de dwangbuis van een fictie van een zesduizend jaar oud ideaalbeeld uit een welbepaalde cultuur die zich uitverkoren acht boven alle andere beschavingen of is het daarentegen regelrechte waanzin om een totalitair systeem te gaan verdedigen terwijl men pretendeert een gladiator tegen het totalitarisme te zijn? Een wel heel bijzonder psychologisch mechanisme moet hier werkzaam zijn; het is niet ons vakgebied maar wij gissen dat het te maken heeft met de angst en het fanatisme welke men gewoonlijk toeschrijft aan de geatomiseerde subjecten die de massa vormen in het totalitair systeem van het stuiptrekkende katholicisme dat nog nagalmt tot in de redevoering van de oorlogvoerende Russische president Poetin van vandaag, 21 februari 2023, amper enkele minuten geleden, waar hij aan het Westen het geloof verwijt in een 'genderneutrale god'.⁴ Inderdaad: “Hoe het ook uitdraait, binnen het dominante verhaal heeft het dominante verhaal altijd gelijk.”⁵

(Wordt vervolgd)

(J.B., 21 februari 2023)

Gezichtsreddingsoperatie voor dictators - een recept

Omsk Van Togenbirger, hij wilde er vandoor, deed alsof hij ons niet zag maar kon niet rap genoeg meer lopen en zo konden wij hem daar op de parking van de supermarkt nog heel eventjes opzadelen met de vraag hoe hij het stelde en hoe het met de oorlog gaan zou in de zeer nabije toekomst want iedereen weet wel dat het nu spannend is gaan worden, nu de beide potentaten als hanen tegenover elkaar staan en ze allebei hun gezicht willen redden want daar gaat het hanen om als zij tot vechten zijn veroordeeld en er geen ontsnappen meer is aan de krijsende kring van toeschouwers die hoe dan ook bloed willen zien vloeien en liefst in beken, stromen, zeeën.

OVT: Je weet wat er met de Roemeense dictator Nicolae Ceaușescu is gebeurd en met zijn vrouw Elena, toch? Het volk hield niet op met hulde brengen en applaus maar toen het koppel gelyncht werd, juichte de massa want zo is nu eenmaal het volk.

- Heb je het nu over Poetin?

OVT: Ik heb het over Europa, mijn beste en dan pas over Poetin, die immers over 'historische momenten' sprak.

- Ik geloof niet dat ik je nu begrijp...

OVT: Je kent toch de geschiedenis van het westen dat eeuwenlang de wereld heeft gepluimd? De Engelse kroon bevat meer diamanten dan een koninklijke nek kan dragen en tijdens een optreden van Charles bleek een toeschouwer zo venijnig dat hij er enkele maanden gevangenisstraf voor over had om ook publiekelijk uit te roepen wat iedereen allang weet: dat het land zijn rijkdom dankt aan slavernij. Indië, bijvoorbeeld, werd tot op het bot door de Engelsen kaalgevreten. In China was op een zeker ogenblik een kwart van de volwassen mannelijke bevolking verslaafd aan de opium die de Britten aldaar gingen slijten en ze hebben er een oorlog om gevoerd om met dat handeltje daar door te kunnen gaan, in the British Empire ging net zoals in het rijk van Alexander de zon nooit onder. Over Leopold II in de Congo heb ik geloof ik al verteld en over hoe een meesterlijke nazaat van een Rwandees het westen dat zich gebaart van krommenaas voor schut zette in een performance met als decor de 'bogen van de afgehakte handen' van het jubelpark in de door een der grootste romanschrijvers zo genaamde 'grafstad'?

- Joseph Conrad? Daar heb je over verteld, ja.

OVT: Ook over Columbus had ik een verhaal, of liever: twéé verhalen, dat herinner je toch nog? Eentje over de uitdunning van de Indianen en nog een ander over de miljoenen zwarte slaven die doorheen de eeuwen opeengepakt in zeilschepen van Afrika naar de plantages van Amerika versast werden? Las ik je niet voor uit “Barracoon”?

- Ook daarover heb je verteld, ja. Maar wat heeft dat nu te maken met de moord op Ceaușescu en zijn vrouw?

OVT: Uiteraard kon binnenkort de hele wereld in de as worden gelegd maar dat wil ik vooralsnog niet geloven. Maar wat denk je dat er zal gebeuren als in luttele minuten Europa weggevaagd wordt van de wereldkaart of misschien alleen maar Engeland? Geloof jij dat dan Afrika en Azië zullen huilen?

Ik begreep nu vrijwel onmiddellijk wat Poetin bedoelde met de 'historische momenten' waarover hij het in zijn speech had: het eeuwenlang naar gerechtigheid hunkerende hongerige zuiden zal juichen als zijn wrede onderdrukkers in het westen nu eindelijk hun welverdiende straf krijgen en zullen dan de resterende mensen, en dat zijn uiteraard de allerarmsten, zich daarvan nog kunnen weerhouden om Poetin zelf te vieren als hun grote held?

- Maar nu ga je wel heel kort door de bocht, meneer Van Togenbirger, zo antwoordde ik de oude man maar hij zei niets meer en verdween zomaar tussen de geparkeerde auto's in het niets, er kennelijk van overtuigd dat zijn gelijk als een paaltje boven water stond.

(J.B., 22 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 5: Het (on)meetbare universum

Mattias Desmet bekampt de Verlichting maar het mechanistisch universum is geen misvatting van de Verlichting maar een 'onoverkomelijke' vergissing waarvoor reeds Augustinus waarschuwde in de vierde eeuw: wij zien het heelal als een constructie omdat wij zelf architecten zijn die complexere dingen samenstellen uit meer elementaire bouwstenen: wij projecteren onze creativiteit verkeerdelijk op die van de Schepper die echter schept uit het niets. En die kritiek is uiteraard niet alleen van toepassing op het cijfermatige kennen maar op ongeacht welke vorm van (menselijk) begrip. In die zin is een kritiek op het meten middels cijfers van toepassing op ongeacht welke manier om de werkelijkheid af te beelden: de afbeelding zelf, of dus de kennis als zodanig, kampt met een onmogelijk weg te werken fundamenteel probleem van de epistemologie: de finaal onoverbrugbare kloof tussen kenner en gekende of tussen subject en object. Houdt men met psychologische theorieën die gebruik maken van begrippen zoals empathie en resonantie dan zichzelf niet aan het lijntje en belandt men aldus niet in een doolhof dat reeds lang geleden doorploegd werd door filosofen van allerlei pluimage die uiteindelijk allemaal in hun eigen gelijk zijn blijven geloven en die het bovendien vaak tot in het absurde zijn blijven verdedigen?

Mattias Desmet vertelt hoe de subjectieve en irrationele verhalen met gruwelijke consequenties staan tegenover de objectieve en rationele cijfers die een reductie van het menselijk leed beloven en hoe nu de coronacrisis de aperte tekorten van die wetenschappelijke bedrijvigheid op straat gooit. Iedereen wordt geconfronteerd met wat de replicatiecrisis in 2005 aan het licht bracht: “fouten, slordigheden, geforceerde besluitvorming en fraude”¹ Zelfs onderlinge tegenspraken onder wetenschappers, grillige meningsveranderingen, financiële belangen en opzettelijke misleiding zijn van de partij.

De coronacijfers waren alles behalve objectief: het aantal besmettingen bepaald met de PCR-test alsook de evolutie ervan werden foutief geregistreerd: “men rapporteerde het absolute aantal positieve tests in plaats van de positiviteitsratio.”² Het aantal besmettingen bleek twintig tot zeventig keer lager dan de in de media vermelde schattingen. Ook de telling van het aantal ziekenhuisopnames was onjuist: de Schotse telling (die rekening hield met het al dan niet aanwezig zijn van covid-symptomen) rapporteerde nog slechts 13 pct. van het oorspronkelijke aantal covid-patiënten. Een onderzoeksjournalist bracht uit dat zorginstellingen hun aantal doden kunstmatig verhoogden met het oog op financieel profijt. Het aantal coronadoden ging ook mank omdat 95 pct. van hen onderliggende aandoeningen had.

Geen objectieve cijfers dus maar cijfers die de eigen subjectieve overtuigingen bevestigen. Sommigen spreken daarom liever van een griep of zij beweren dat er helemaal niets aan de hand is; het gaat om tegengestelde meningen die elk een beroep doen op 'objectieve cijfers'. Maar de maatregelen worden niet bijgestuurd als blijkt dat de modellen waarop ze gebaseerd zijn radicaal fout zijn: “Iets zorgde dat de maatschappij op dezelfde, krampachtige manier bleef reageren, alsof ze daar een prangende psychologische nood aan had.”³ “Het epidemiologisch-statistisch discours klinkt gesofisticeerd en oogt indrukwekkend (…) maar het is vooral een indrukwekkende demonstratie van schijnexactheid en pseudo-objectiviteit.”⁴

De overbelasting van Intensive Care in ziekenhuizen komt ook voor bij griepepidemieën, de zware longsymptomen bij corona blijken ook bij griep aanwezig en de oversterftecijfers zijn multi-interpreteerbaar. Bovendien zijn duizenden ouderlingen gestorven door eenzaamheid en verwaarlozing terwijl de hoge sterfte op Intensive Care voor de helft toe te schrijven was aan massale beademing.

De remedie was de oorzaak van een aanzienlijk deel van de miserie: angst volgt in beperkte mate uit reële gevaren maar creëert zelf wel reële gevaren. Het dominante verhaal vertelt dat vaccinatie helpt maar aan verhalen die het tegendeel vertellen, wordt geen ruchtbaarheid gegeven: een Harvard-studie vond geen verschillen tussen landen met hoge en lage vaccinatiegraad en een andere studie vond bij gevaccineerde vrouwen acht keer meer miskramen. “Verhalen maken de cijfers, eerder dan dat cijfers de verhalen maken. Daar gaat het hier om”⁵ en aldus verwijst Mattias Desmet eigenlijk naar Hannah Arendt haar thesis over totalitarisme waarin een fictie bepaalt wat de feiten zullen zijn.

Aan nevenschade (aan bijvoorbeeld de economie en de psychische volksgezondheid) werd geen aandacht gegeven terwijl die meer slachtoffers maakte dan de pandemie: de epidemiologen antwoordden dat dit buiten hun expertise lag. Desmet: “(...) we stuiten op een uiterst merkwaardige, psychische blindheid.”⁶ Aan de cruciale vraag of de remedie niet erger is dan de kwaal, wordt gewoon voorbijgegaan en die vernauwing van het gezichtsveld is een effect van massavorming. “Hoe het ook uitdraait, binnen het dominante verhaal heeft het dominante verhaal altijd gelijk.”⁷ Ideologische meningsverschillen maken de cijfers nietszeggend en polariseren de maatschappij errond. We moeten ons afvragen: “bekijken we de mens als een biochemische machine die technologisch gemonitord en farmaceutisch bijgestuurd moet worden of als een wezen dat in mystieke resonantie met de Ander en met de eeuwige vormentaal van de natuur zijn bestemming vindt?”⁸ “Iedereen kan cijfers selecteren die aansluiten bij zijn eigen vooroordelen. (…) De quasi onweerstaanbare illusie dat cijfers feiten representeren zorgt ervoor dat men steeds vaster overtuigd raakt dat de eigen fictie de realiteit is.”⁹

Blijkt verder dat ook wetenschappelijke onderzoekers onbewust die keuzes maken die de resultaten opleveren die zij wenselijk achten: het fanatieke geloof in de objectiviteit van cijfers is onterecht maar tevens gevaarlijk: een angstige maatschappij kiest die cijfers die haar angst rechtvaardigen en die cijfers versterken op hun beurt de angst. Daaruit volgen economische recessie, angst en depressie, stress en ziekte en uiteindelijk ook de totalitaire staat vanuit de overtuiging dat de eigen fictie de realiteit is en derhalve aan anderen mag worden opgelegd. De fictie rechtvaardigt verregaande maatregelen waar de menselijkheid onder lijdt, een Ministerie van Waarheid smoort alternatieve stemmen, de meningsvrijheid en het zelfbeschikkingsrecht worden ingeperkt. Die vlucht in schijnzekerheid volgt nu uit het gestaag toegenomen onvermogen om onzekerheid te dragen...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 4: De kunstmatige maatschappij

Zelfs een slingerbeweging is geen louter mechanische en berekenbare gebeurtenis, zo is gebleken: slingers opgehangen aan eenzelfde muur stemmen op de een of andere manier hun bewegingen op elkaar af, zij blijken een 'sociale' component te hebben. Veralgemeend: “Theoretische modellen vatten nooit alles, ze laten een onverklaarbare rest over”, die “de essentie is van het object, de levende component ervan”¹ Die is ook merkbaar bij een vergelijking tussen natuurlijke en kunstmatige producten en het subtiele verschil is cruciaal. Op gedigitaliseerde menselijke interactie, zoals die in de coronacrisis gepromoot werd, zit verlies en dat blijkt te leiden tot burn-out, tot 'digitale depressie' want de lichamelijke component is essentieel. Het taal lerende kind reageert niet op audio of video; het leert een taal pas aan als de spreker lichamelijk aanwezig is; hij bootst de klanken en het gelaat van de moeder na en dergelijke synchronisatie voltrekt zich reeds voor de geboorte. Door die resonantie voelt het kind ook wat de moeder voelt. Die trillingen en spanningen zetten zich in het kinderlichaam vast, in het 'lichaamsgeheugen'. Bij het raken van de gevoelige snaar wordt samen met het lichaam ook de ziel geraakt - ziek gemaakt of genezen. Ook communicerende volwassenen voelen elkaar aan via (de uitwisseling van) mimiek en lichaamstaal, zoals volmaakte danspartners. Digitalisering verstoort dat. Desmet citeert hier G. Petriglieri: “Onze geest wordt er in de digitale interacties toe misleid om te geloven dat we bij elkaar zijn, maar onze lichamen weten dat dit niet het geval is; wat er zo uitputtend is aan digitale gesprekken, is om voortdurend in de aanwezigheid te zijn van de ander zijn afwezigheid.”² En dat brengt depressie mee: als de (geliefde) ander afwezig is en niet reageert, bootsen we die na. “Digitalisering ontmenselijkt een gesprek.”³ Het overbrugt grote afstanden maar houdt de ander op afstand. Alweer: digitalisering creëert het geatomiseerd subject, Hannah Arendts elementaire bestanddeel van de massa en van de totalitaire staat.

Vervolgens neemt de auteur de verwisseling van feit en fictie onder handen: “Wetenschap past haar theorie aan de werkelijkheid aan, ideologie past de werkelijkheid aan de theorie aan. Dat geldt ook voor de mechanistische ideologie: ze wilde de werkelijkheid aanpassen aan haar theoretische fictie.”⁴ In de mechanistische ideologie is een steriele kunstmatige baarmoeder beter voor het kind en worden wie daar anders over oordelen onwaardig geacht voor het ouderschap. “Instituten die zich graag bezighouden met de maatschappij van de toekomst, zoals het World Economisch Forum, gaan er voetstoots van uit dat we naar een Digikosmos evolueren - een 'samenleving' waarin het menselijke leven zich grotendeels online afspeelt.”⁵ En aan het infuus. En dan wordt de romantische natuurmens een gevaar. Doel is een maatschappij van strikt gecontroleerde cyborgs, die is namelijk veiliger, onder meer door de praktijk van de genetische manipulatie en de preventieve geneeskunde die “de natuurlijke weerbaarheid van het lichaam vervangt door met vaccins opgewekte kunstmatige immuniteit.”⁶ De mechanistische ideologie met haar transhumanisme belooft het paradijs maar brengt alsnog ziektes en depressie.

Men trapt in “de illusie dat men de ongemakken van het leven kan wegnemen zonder zichzelf als mens in vraag te moeten stellen.”⁷ Ziekte wordt onterecht herleid tot een mechanische fout, te verhelpen met een pil. Maar het psychisch lijden neemt toe. Zoals Hannah Arendt betreurt Mattias Desmet het verdwijnen van de standen- en klassenmaatschappij onder invloed van de industrialisering. De onttoverde mechanistische wereld ontneemt de (eertijds door de religie verstrekte) zin aan het leven en het verdwijnen van de angst voor de hel bevordert frustratie en agressie.

En op dit punt lijkt Mattias Desmet een poging te ondernemen om ons opnieuw de aloude erfzonde als een realiteit te doen aanvaarden en het menselijke schuldbewustzijn. Zijn pleidooi klinkt gelijkaardig aan dat van de grootinquisiteur van Dostojevski, die het bedrog van de roomse kerk rechtvaardigt met de uitleg dat deze leugen het volk van de moeilijke vrijheid en verantwoordelijkheid bevrijdt door met blinde gehoorzaamheid aan de kerk, de last van de zonde af te kopen. De Verlichting met haar tot ideologie verheven wetenschap is met andere woorden een even gebrekkig alternatief als het geloof van weleer. “Het van overheidswege reguleren van de intieme sfeer leidt tot psychische ontreddering en uiteindelijk ook tot een verval van de fysieke gezondheid (...)”⁸, zo schrijft Desmet, maar hij blijkt niet in te zien dat dit alles de praktijk van het geloof niet kan vergoelijken omdat het in een nog veel grotere mate vervreemdend werkt. Immers, net zoals de wetenschap heeft ook de theologie haar praktische toepassingen in de machinerie van de kerk welke een mens creëert die een kunstmatige en desastreuze waanwereld bewoont met een eigen opium waaraan dat van de Verlichting misschien niet eens kan tippen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 3: wetenschap en haar aanwending

Het hoger behandelde eerste hoofdstuk in het boek van Mattias Desmet luistert uiteraard naar de spreuk: “Niets nieuws onder de zon”. Een uitgebreide, meer gedetailleerde kritiek op het materialisme vindt men bij een groot aantal auteurs die wat uitvoeriger behandeld werden in Trans-atheïsme¹, een publicatie uit 2003 (gebaseerd op een verhandeling uit 1994). De 'spirituele' benadering van de wetenschap en meer bepaald (van de vooral Kopenhagense interpretatie) van de kwantummechanica werd in het Nederlandse taalgebied eerder in een gepopulariseerde versie uitgewerkt door enerzijds Gerard Bodifée en anderzijds reeds door diens mentor, Max Wildiers, die het voorwoord schreef voor de integrale uitgave van het werk van Teillard de Chardin, de wetenschapper-theoloog die als allereerste de brug maakte tussen het christelijk geïnspireerde geloof en de moderne rede. Teillard de Chardin en Max Wildiers zijn overigens meteen bijzondere voorbeelden van 'moed tot waarheid' daar zij met een flink stuk van hun carrière betaalden voor de openheid waarmee zij deze onderwerpen onder de aandacht hebben gebracht. Omdat alvast in dit eerste hoofdstuk geen verwijzingen te vinden zijn naar deze bijzonder verdienstelijke auteurs zonder welke de onderhavige kritiek op de Verlichting onbestaande was, kan men voor een summiere synthese van de inhoud van hun werk alsnog terecht op het internet voor de integrale tekst van Het goede zoeken.² Met betrekking tot de verwording van wetenschap tot ideologie en meer bepaald met betrekking tot de 'wetenschappelijke' aanpak van de pandemie, verwijzen wij graag naar onze publicatie uit 2021, getiteld: Panopticum Corona.³

Het tweede hoofdstuk van het boek van Mattias Desmet draagt de titel: “Wetenschap en haar praktische toepassingen”. Wetenschap brengt beheersing van de natuur, mechanisering en industrialisering, massaproductie maar ook vervreemding en de vervreemde, vereenzaamde mens wordt zelf een machine-onderdeel en met de woorden van Hannah Arendt: een “geatomiseerd subject”... het elementaire bestanddeel van de totalitaire staat.

Met betrekking tot de medische wetenschap die centraal staat in het hele coronagebeuren merkt Desmet op: “Fouten, slordigheden en fraude zorgen ervoor dat tot 85 pct. van de medische studies tot twijfelachtige besluiten komt.”⁴ De nevenwerkingen blijken dikwijls desastreus, zoals bij thalidomide (Softenon), het kunstmatige hormoon DES en de pijnstillers. Een actueel voorbeeld: “Van parcetamol, de meest populaire pijnstiller die al sinds midden vorige eeuw op de markt is, werd bijvoorbeeld pas in 2021 ontdekt dat hij kankerverwekkende stoffen bevat en dat hij schadelijk kan zijn voor foetussen.”⁵ “Enkel vanuit een naïef mechanistisch denken kan men geloven dat men via experimenten de effecten van medische interventies objectief kan bepalen.”⁶ Er is een “genadeloze experimenteerdrift” die fataal is voor jaarlijks 200 miljoen proefdieren en ook zinloos, rekening houdend met het feit dat 85 pct. van de medische studies fout zijn.

Maar mechanisering en industrialisering kunnen ook worden aangewend om te vernietigen: oorlogen maken nu tientallen miljoenen doden door vernietigingsmachines en de chemische industrie produceert vergif met hetzelfde oogmerk. “Monsanto produceerde 76 miljoen liter Agent Orange, dat in Vietnam uitgesproeid werd om de bomen te ontbladeren en de Vietcong uit de jungle te verdrijven. Miljoenen Vietnamezen en ook Amerikaanse soldaten werden er ernstig ziek van (in veel gevallen tumoren en kankers) en het veroorzaakte bij minstens 150.000 kinderen misvormingen.”⁷

Wie geïnteresseerd zijn in een uitgebreide behandeling van de catastrofale nevenwerkingen van de geneeskunde als zodanig kunnen uiteraard terecht bij Ivan Illich met zijn Medical Nemesis uit 1975⁸ - sindsdien is de toestand alleen nog verergerd.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 19 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 2: Wanneer wetenschap verwordt tot ideologie

Het geloof wordt ingeruild voor het vertrouwen in het eigen verstand, in de Rede, die voor iedereen eender is en daarom is wetenschap in wezen openheid van geest. Het universum lijkt geschreven in de taal van de wiskunde omdat het met wiskunde wordt gemeten. Denken en waarheidsspreken vereisen de moed om het heersende discours achter zich te laten: de waarheid spreken is noodzakelijk maar tegelijk gevaarlijk. Twijfel en onzekerheid zijn voorwaarden voor het denken. Er zijn geen feiten los van het waarnemend subject en de waarneming verandert de observatie. Feiten kunnen niet objectief zijn, kwaliteiten kunnen niet gekwantificeerd worden zonder hun inhoud te verliezen. Wetenschap is daarom geen zaak van objectief meten maar wel van inlevingsvermogen, empathie, identificatie, mee-resoneren met wat men onderzoekt.

Het logisch-mathematische weten krijgt slechts kennis van een zeer beperkt deel van de realiteit, de essentie ontsnapt daaraan. Wie vasthouden aan de meetbaarheid van alles, vervallen in de ideologie van het micro-reductionisme, het mechanistisch materialisme. Wetenschap verwordt dan tot machtsmiddel, zoals blijkt uit de replicatiecrisis in 2005: onderzoeksresultaten worden (in 72 pct. van de gevallen) verdraaid, zij blijken onstabiel en onbetrouwbaar; wetenschappelijke kennis is vaak nietszeggend en waardeloos, omdat kwaliteiten niet in droge cijfers kunnen worden uitgedrukt. Cijfers lijken exact maar zijn zonder inhoud. In de economie mislukte replicatie in 50 pct. van de gevallen, bij kankeronderzoek was dat 60 pct., in biomedisch onderzoek 85 pct. en gerenommeerde statistici schrijven artikels met titels zoals: “Waarom het merendeel van de gepubliceerde onderzoeksresultaten fout zijn.”¹ Feiten zijn niet in cijfers te wringen.

Specifiek met betrekking tot de pandemie geldt nu dat de PCR-test multi-interpreteerbaar is en wisselvallige resultaten geeft. “Door het onmeetbare toch te proberen meten, wordt meten een vorm van pseudo-objectiviteit. (…) Het onderzochte object verdwijnt achter een scherm van cijfers”² De anonimiteit die nodig is voor de objectiviteit bij de beoordeling van onderzoek blijkt in de praktijk vaak onbestaande zodat de waarde van wetenschappelijk onderzoek vooreerst afhangt van het morele gehalte van de expert. Onderzoekers zijn zich vaak niet eens bewust van deze beperkingen en ten onrechte heeft de massa een blind vertrouwen in de wetenschap. “Het is op dit niveau dat Hannah Arendt het ideale subject van de totalitaire staat situeert: het subject dat het verschil niet meer kent tussen (pseudo)wetenschappelijke fictie en realiteit.”³

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 1: inleiding

Het gaat om een boek en zijn auteur over welke dezer dagen veel te doen is omwille van een controverse: een kennelijk wereldomspannend regime legt naar eigen zeggen uit veiligheidsoverwegingen in het kader van een acuut volksgezondheidsprobleem aan de bevolking inderhaast nieuwe geïmproviseerde, om de haverklap veranderende en uiteindelijk weinig effectieve regels op terwijl kritische stemmen met onder meer Mattias Desmet de maatregelen interpreteren als onredelijk en illegaal omdat veiligheid als drogreden zou worden aangewend, als voorwendsel met het oog op het vestigen van een totalitair regime.

De ontstaansgeschiedenis van de totalitaire staat werd welhaast een eeuw geleden al bijzonder grondig geanalyseerd door de joodse filosofe Hannah Arendt die haar bevindingen daaromtrent publiceerde als (het derde deel van) The Origins of Totalitarianism in 1951. Dat gebeurde naar aanleiding van de geschiedenis rond enerzijds het Derde Rijk en anderzijds het regime onder de Sovjetleider Jozef Stalin.¹ Mattias Desmet lijkt het laken een beetje naar zich toe te trekken door te vertellen zich op 4 november 2017 te hebben afgevraagd waarom het totalitarisme ontstond in de eerste helft van de twintigste eeuw en waarin het verschil bestaat met de dictaturen: het is de verdienste van Hannah Arendt zich deze twee vragen expliciet te hebben gesteld, intussen bijna een eeuw geleden. Desmet heeft het dan wel over psychologische wortels van het totalitarisme zoals het vandaag zou verschijnen waar hij zegt aangevoeld te hebben hoe onder de invloed van de terreuraanslagen en de klimaatcrisis de overheid het privéleven begon te ontnemen aan de burger die nog slechts een dystopie te verwachten heeft van een wereld geleid door bureaucraten en technocraten.

Reeds in 2005 hebben Arendts vertalers in hun inleiding² haar werk samengevat als handelend over de oorsprong van de totalitaire staat die de feiten verwisselt met de fictie en die alle vrijheid en zin vernietigt: terwijl de tiran terreur zaait vanuit willekeur, acht de totalitaire heerser zich een dienaar van de (wrede) natuur en van de geschiedenis. De terreur (in de vorm van de volledige overheersing van iedereen, altijd en overal) is haar eigen doel geworden; ze minacht de waarheid en reduceert het eigen volk tot massa. Het regime verbergt zich, dicteert de staat en liquideert zijn vijanden. Arendts vertalers illustreren de actualiteit van het thema met verwijzingen naar de almachtswaan ingevolge wetenschap en techniek die zich bijvoorbeeld toont in de verregaande medicalisering die slechts afhankelijk maakt en die luttele jaren later toeslaat met het gebeuren van de pandemie. De democratie wordt bedreigd door een bureaucratie waarin niemand verantwoordelijkheid draagt en zo ontstaat het kwaad als banaliteit. Eveneens actueel: in haar woord vooraf bij de eerste uitgave profeteert de filosofe dat twee wereldoorlogen geen vrede brachten doch het voorgevoel dat een derde wereldoorlog dreigt.

Arendt omschreef de kenmerken (van de opkomst) van het totalitarisme en in zijn boek meent Mattias Desmet - nota bene professor in de Klinische Psychologie aan de Universiteit Gent - aan te tonen dat al deze kenmerken opduiken ter gelegenheid van de politieke constructies welke opgezet worden - naar verluidt met het oog op de beheersing van de aan de gang zijnde pandemie.

In twee woorden vestigt zich een totalitair regime via een welbepaalde en ondertussen beproefde weg waarbij om te beginnen het weefsel dat een volk samenhoudt, vernietigd wordt door de mensen te 'atomiseren', af te zonderen, eenzaam en hulpeloos te maken en volledig afhankelijk van vadertje staat en wel door middel van het induceren van gevoelens van angst en onveiligheid. Om die angst te boven te komen, worden maatregelen genomen die in wezen de vrijheid van de burgers beperken terwijl zij uiteraard tegelijk de speelruimte van de heersers uitbreiden tot dictatoriale proporties.

Het heersende regime dat nu wereldomvattend blijkt, met name als de Wereldgezondheidsorganisatie die nu volgens zekere critici in feite wordt gemanipuleerd door een verkapte wereldregering met totalitaire trekken, probeert haar machtsuitoefening te rechtvaardigen middels een veiligheidsargument - (wereld)volksgezondheid - maar het met geweld afdwingen van haar nieuwe en vaak absurde wetten verraadt uiteraard de onzuiverheid van de door haar voorgewende motieven. Terwijl het zich loens verbergende en tegelijk steeds meer macht uitoefenende regime ermee schermt dat een onbehandelde pandemie het voortbestaan van de mensheid of althans het leven van miljoenen mensen zou bedreigen, wekt haar werkwijze argwaan bij wakkere burgers die niet zozeer in de pandemie een bedreiging zien maar wel in de opgedrongen 'bestrijding' ervan.

Interessant is Desmets verwijzing naar de (ook in zijn doctoraat behandelde) vervalsingen in het wetenschappelijk onderzoek die een crisis veroorzaakten in 2005: tot vijfentachtig percent van de besluitvorming blijkt fout; de onderzoeksresultaten blijken ficties. Arendt verbindt dit met de grondstroom van het totalitarisme: het blinde geloof in cijfers die niet stroken met de feiten, de minachting voor de waarheid vanuit het enge wereldbeeld van de Verlichting. En uiteraard jaagt de professor met deze stellingname de vertegenwoordigers van het heersende paradigma tegen zich in het harnas.

In de eerste bladzijden worden wij zelfs geconfronteerd met een ietwat rancuneuze homofobe uitlating welke nog slechts kan gedijen in middens van gestagneerde katholieken.³ Wij hopen dat wij ons vergissen wanneer wij menen te bespeuren dat het oeuvre van Desmet godbetert een zekere heimwee uitwasemt naar de kerk van weleer maar voor een terugkeer naar het tijdperk van huichelarij, bedrog met waanzinnige verzinsels en sociale ongelijkheid waarbij de vos, terwijl hij zijn wijnkelder etaleert, de passie preekt voor een onder de duim gehouden, hongerig volk in lompen, bedanken wij feestelijk: een specifieke vorm van totalitarisme triomfeert nergens zo meedogenloos als in de theocratie op welker leest ook het geloof van de Verlichting is geschoeid die nu in navolging van de kerk fataal alle krediet verspeelt. Er zal inderdaad een totaal nieuw paradigma moeten verzonnen worden.

Desmet vertelt de historie van de pandemie als een realisatie van het onvoorstelbare en hij haalt er Orwell bij om de virologen te vergelijken met de varkens uit zijn Animal farm: “En net als de varkens van Orwell veranderden ze 's nachts soms ongemerkt de regels”.⁴ En wat verderop:“Daar willen de varkens naartoe: ons herleiden tot een QR-code in een groot technocratisch-medisch experiment”.⁵ Angstwekkende objecten vereisen controle en controle brengt nog meer angst: een vicieuze cirkel die uitmondt in de vernietiging van de menselijke integriteit. Zoals gezegd ziet Desmet de oorzaak in het reductionistische mens- en wereldbeeld van de Verlichting dat hij zal bespreken in zijn boek omdat het de voedingsbodem is voor massavorming en totalitarisme. Het onderwerp wordt nu genuanceerd: “De focus (…) ligt niet zozeer op wat men gewoonlijk met totalitarisme associeert - concentratiekampen, indoctrinatie, propaganda, enzovoort - maar wel op het ruimere cultuurhistorische proces.”⁶ Desmet belooft soelaas in een nieuw mens- en wereldbeeld (!) met een herwaardering voor het spreken van waarheid...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 februari 2023)