De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 15: De bestemming van de Congo-buit

In het veertiende hoofdstuk van zijn boek verklapt Adam Hochschild waar het in de Congo buitgemaakte gigantische fortuin van de koning naartoe ging. Maar eerst wijst de auteur op enkele tekortkomingen van Morel, die de geschiedenis van de Congo weliswaar terecht aan de kaak stelde maar die ook blind was voor het imperialisme van de Britten. “Hij (Morel) zag de wreedheden in de Congo niet als een specifieke imperfectie die kon worden weggevaagd op dezelfde manier waarop men kinderarbeid of de doodstraf kon afschaffen, door een wet aan te nemen die het verbood, maar als onderdeel van een complex, diep verankerd systeem, zoals hij het noemde - dwangarbeid plus de grootschalige Europese overname van Afrikaans land.” (1) En “zijn toon was die van een evangelische predikant.” (2) Leopold en de zijnen waren voor Morel “de belichaming van de duivel” (3) en zijn edel doel was naar zijn eigen zeggen: “'de moderne slavenhandel in de binnenlanden van de Congo uitroeien.'” (4) “Bazuin zijn naam rond”, zo dichtte Morel over Leopold, “en laat het daglicht schijnen op zijn daden.” (5) Morel was een vlotte spreker voor het groot publiek alsook een verwoed briefschrijver en zo won hij ook vele hooggeplaatsten voor zijn zaak en maakte hij talloze volgelingen.

“Naarmate de aanvallen op Leopold toenamen, onderwierp het regime Morels bondgenoten in de Congo aan een steeds kritischer blik.” (6) Onder hen bevond zich ene Hezekiah Andrew Shanu, een Nigeriaanse onderwijzer die zakenman werd en die eerst voor Leopolds regime werkte en werd gerespecteerd als “'een treffend voorbeeld van de vervolmaakbaarheid van het negerras'.” (7) Totdat hij overliep naar het kamp van Leopolds vijanden en hij aan de mensenrechtenactivist Roger Casement informatie bezorgde over mishandelingen van West-Afrikaanse arbeiders in de Congo, wat hem in een lastig parket bracht. Om geen internationaal incident uit te lokken werd Shanu niet gearresteerd maar in plaats daarvan maakte de overheid hem het leven zuur, wat uiteindelijk resulteerde in zijn bankroet en in juli 1905 pleegde hij zelfmoord.

Het grootste deel van Leopolds fortuin ging naar landerijen en naar bouwwerken. Een ander deel kreeg zijn bestemming toen de vijfenzestigjarige koning in Parijs een zestienjarige callgirl tot zijn nieuwe minnares nam. Hij werd nu “een onweerstaanbaar doelwit voor de wereldpers, opgejut door Morel.” (8) De echtgenote van de koning overleed. Leopold bracht zijn minnares onder in “een reusachtig landhuis, de villa Vanderborght, gelegen tegenover de koninklijke gebouwen in Laken, en bouwde een voetgangersbrug over de straat zodat hij op ieder willekeurig moment kon oversteken om haar een bezoek te brengen.” (9) “Zijn jonge minnares overlaadde hij met kastelen en landhuizen.” (10) Haar eerste zoon werd de hertog van Tervuren en zij de barones van Vaughan. Haar tweede zoon had een misvormde hand en de roddelpers maakte er een spotprent van waarop ook de afgehakte negerhanden waren afgebeeld. “Het onderschrift luidde: 'wraak uit hogere sferen'”. (11)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 30 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 214.

(2) O.c., p. 215.

(3) Ib., p. 215.

(4) Ib., p. 215.

(5) Ib., p. 216.

(6) Ib., p. 219.

(7) Ib., p. 219.

(8) Ib., p. 223.

(9) Ib., p. 223.

(10) Ib., p. 224.

(11) Ib., p. 225.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 14: Een gevecht tegen wreedaards

Wat volgt, doet onwillekeurig denken aan wat er zoal in de pers verschijnt over de Russische machthebbers van dit ogenblik.

In mei 1903 werd Morels protestresolutie tegen de Congo aangenomen en de Britse consul in de Congo, de Ier Roger Casement, werd gevraagd verslagen te sturen. Casement, die al twintig jaar in Afrika gewerkt had, had er een week lang Stanley vergezeld. “Toen hem opviel dat Stanley's hond geen staart meer had, hoorde hij tot zijn afgrijzen dat Stanley de staart had afgesneden en deze de hond had laten opeten.” (1) In 1887 ontmoette hij ook officier van de Force Publique van Kerckhoven die hem “vrolijk uitlegde hoe hij zijn zwarte soldaten 'vijf koperen staafjes (2,5 pence) had betaald voor ieder mensenhoofd dat ze hem brachten (…). Hij zei dat dit was om hun dapperheid in het oog van de vijand te stimuleren.'” (2) In 1890 ontmoette Casement ook de schrijver Joseph Conrad. “(...) Casement had een voorraad verhalen die Conrads visie op het kolonialisme in Afrika verduisterden.” (3) In 1892 werkzaam in Nigeria protesteerde Casement in een brief “tegen de ophanging van zevenentwintig Afrikaanse rekruten en hun echtgenotes in de Duitse kolonie Kameroen; de mannen hadden gemuit nadat hun vrouwen waren gegeseld” (4), waarna hij in 1900 werd overgeplaatst naar de Congo. Onderweg in Brussel werd hij door Leopold uitgenodigd voor de lunch. De koning gaf de excessen toe maar voerde aan dat “'het onmogelijk was altijd de beste mannen in Afrika te hebben.'” (5) Casement was homoseksueel en “leefde in een tijd waarin de ontdekking hiervan schande zou betekenen, of erger. In 1895 werd zijn landgenoot Oscar Wilde tot twee jaar dwangarbeid veroordeeld vanwege 'het plegen van uitgesproken onbetamelijke daden met andere mannelijke personen'” (6) Er was ook “de zaak van generaal-majoor Hector Macdonald (…). Toen diens homoseksualiteit aan het licht was gekomen en hij voor de krijgsdraad moest verschijnen, pleegde hij zelfmoord in een hotelkamer in Parijs. (…)” (7) Casement was op zijn hoede maar tekende niettemin zijn afspraakjes op in zijn dagboek dat aldus een tijdbom was.

Casements protestresolutie tegen de Congo werd unaniem aangenomen door het Britse Lagerhuis. Bij een nieuw onderzoek tekende hij alles nauwgezet op en protesteerde hij in brieven aan ambtenaren tegen de wreedheden die, zo schreef hij, slechts konden leiden tot “de universele veroordeling door de beschaafde mensheid.” (8) Casements bevindingen kwamen overeen met die van Morel en zijn verontwaardiging stak ook missionarissen aan die gingen protesteren. Uit zijn dagboeken: “25 juli: Ik liep dorpen binnen (…) maar drieënnegentig mensen over van vele honderden./ 6 augustus: (…) Ze worden wreed gegeseld./ 13 augustus: A. kwam me vertellen dat vijf mensen uit de omgeving van Bikoro met afgehakte handen helemaal naar Myanga waren gekomen om het me te laten zien./ 22 augustus: Bolongo vrijwel uitgestorven. (…) Ik zou moeten zeggen ongelukkige mensen die bitter klaagden over de rubberbelasting (…) 6.30 passeerde ik verlaten plaats Bokuta (…) Mouzede zegt dat de mensen allemaal onder dwang zijn meegenomen naar Mampoko. Arme ongelukkige zielen./ 29 augustus: Bongandanga (…) Rubber-'markt' gezien; niets dan geweren - ongeveer twintig gewapende mannen (…) De bevolk. 242 mannen met rubber allemaal bewaakt als gevangen. Dit 'handel' noemen is het toppunt van leugenachtigheid./ 30 augustus: Zestien mannen, vrouwen en kinderen vastgebonden uit een dorp Mboye dicht bij de stad. Schandelijk. De mannen zijn in de gevangenis gegooid, de kinderen vrijgelaten na mijn ingrijpen. Schandelijk. Schandelijk, verfoeilijk systeem./ 31 augustus: 's Avonds dans georganiseerd ter ere van mij. (…) Het speet me, van al het gedwongen vermaak dat ik heb gezien, slaat dit wel alles./ (…) 9 september: 11.10 weer Bolongo gepasseerd. De arme mensen stapten in kano's om mij om hulp te smeken.” (9)

In 1903 is het rapport van Casement klaar maar “(...) Het Ministerie van Buitenlandse Zaken, dat zich al zorgen maakte, begon dringende verzoeken om uitstel van publicatie te ontvangen van sir Constantine Phipps, de Britse minister te Brussel en een hartstochtelijk medestander van Leopold.” (10) Zo legde hij uit dat de 'schildwachten' (zoals hij de gewapende bewakers noemde) dienden om de rubberwerkers te beschermen: “'Voorkom alstublieft uitgave van rapport van Casement tot na de tiende dezer, de datum waarop ik een vaste afspraak heb met de koning der Belgen', telegrafeerde Phipps. 'De publicatie zal mij onvermijdelijk in een lastig parket brengen aan het hof'.” (11) Ook “sir Alfred Jones (…) bracht tweemaal een bezoek aan het ministerie (…) om te proberen het rapport af te zwakken, of tenminste een voorpublicatie voor de koning te bemachtigen.” (12) Maar Casement zweeg niet en gaf interviews aan de Londense pers, wat de verhindering van publicatie bemoeilijkte. Toen het rapport in 1904 gepubliceerd werd, was dat in telegramstijl met enkel de initialen van daders en in La Tribune Congolaise legde zakenlui uit de Congo uit “dat de mensen met ontbrekende handen die Casement had gezien 'onfortuinlijke individuen waren die leden aan handkanker, wier handen dus hadden moeten worden geamputeerd door middel van een eenvoudige chirurgische ingreep'”. (13) Casement schreef een protestbrief. Hij ontmoette Morel in wie hij iemand vond die zijn verontwaardiging deelde en zij bespraken een actieplan om de Britse bevolking te mobiliseren tegen de wandaden gepleegd op de zwarten in de Congo, zoals ook honderd jaar eerder de abolitionisten deden voor de afschaffing van de slavernij.

Morel stichtte de Congo Reform Association en verwierf daarvoor steun bij hooggeplaatsten. Op hun eerste bijeenkomst op 23 maart 1904 in Liverpool waren meer dan duizend aanwezigen. Casement en Morel zouden voor hun idealisme echter een hoge prijs betalen. “(…) Beiden zouden als gevangene door de poort van de Londense Pentonvillegevangenis worden binnengeleid. Een van hen zou er nooit meer uit komen.” (14)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 29 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 198.

(2) O.c., p. 198.

(3) Ib., p. 198.

(4) Ib., p. 199.

(5) Ib., p. 200.

(6) Ib., p. 201.

(7) Ib., p. 201.

(8) Ib., p. 203.

(9) Ib., p. 204.

(10) Ib., p. 205.

(11) Ib., p. 205.

(12) Ib., p. 205.

(13) Ib., p. 206.

(14) Ib., p. 209.

Casement, Roger (1864-1916): Iers dichter, mensenrechtenactivist en Brits diplomaat. Casement stelde de misbruiken aan de kaak in de Congo, meer bepaald door baron Jules Jacques de Dixmude, commissaris van het district van het rubberwingebied aan het Leopold-II-meer (het zg. Congo Report) waarvoor hij in 1905 geridderd werd. In 1911 werd hij tevens geridderd voor zijn regeringsrapport over de uitroeiing van de Amazone-indianen van Putamayo in Peru. Hij richtte ook de Anti Slavery Society op. Nadat hij na de aanvang van W.O.I in Duitsland steun had gezocht voor de Paasopstand in Ierland in 1916, werd eerst karaktermoord op hem gepleegd door hem te beschuldigen van (toen nog verboden) homoseksualiteit en vervolgens werd hij, ondanks de inzet van G. B. Shaw en van C. A. Doyle (auteur van The Crime of the Congo) op beschuldiging van landverraad door de Engelsen opgeknoopt. De na zijn dood ontdekte dagboeken waaruit zijn homoseksualiteit moest blijken zijn volgens sommigen vervalsingen. Later kreeg hij een staatsbegrafenis in Ierland. In 2010 verscheen van de Peruviaanse schrijver Mario Vargas Llosa over hem de roman El sueño del Celta (in het Nederlands vertaald als De droom van de Ier).

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 13: Over kindsoldaten, mensenrechten en de persvrijheid

Over wat er in de Congo allemaal gebeurde, oordeelde de massa op grond van de leugenachtige geschriften en voordrachten van Stanley die samen met Leopold II het hele uitbuitingsapparaat bleef voorstellen als het meest edele beschavingswerk. Behalve de zwarte dominee G.W. Williams, was E.D. Morel na zijn ontdekking als klerk bij Elder Dempster in de Antwerpse haven zowat de enige die daaromtrent de waarheid kende. Toen deze zijn baas, sir Alfred Jones (die in Liverpool ook voorzitter was van de Kamer van Koophandel en honorair consul van de Congostaat) daarover informeerde, probeerde die hem middels promotie en overplaatsing het zwijgen op te leggen. Morel weigerde echter te zwijgen maar werd plotseling overal genekt. In 1901 diende hij zijn ontslag in en begon fulltime te schrijven. Eerst in een Britse krant die hem echter censureerde, vervolgens in eigen beheer met zijn West African Mail. Morel werd “de grootste Britse onderzoeksjournalist van zijn tijd.” (1) Deze mensenrechtenstrijder werd geflankeerd door sir Charles Dilke, door het Genootschap tegen de Slavernij en door het Genootschap voor de Bescherming van Inheemse Volken. Morel werd ook beïnvloed door de bevriende schrijfster Mary Kingsley met haar Travels in West Africa (1897) waarin zij Afrikanen nu eens niet neerzet als wilden maar als mensen. Ook leerde Kingsley ons dat voor de komst van Leopold, die alles inpalmde, de grond en de opbrengsten gemeenschappelijk bezit waren van de dorpsgemeenschap. (2) Morel kon niet naar Congo reizen omdat Leopold “onwelgezinde journalisten stelselmatig de toegang tot zijn bezit ontzegde.” (3)

“Terwijl 's konings opgepoetste versie van de Congo werd geëxposeerd op wereldtentoonstellingen, in plantenkassen en musea, kwam er een geheel andere Congo naar voren op de pagina's van de West African Mail.” (4) Zo waren er geheime instructies die “onder geen beding uit de archieven van de plaatselijke functionarissen mocht worden verwijderd”(5): deze instructies moesten mondeling worden overgebracht om geen sporen na te laten inzake het systeem van bonussen voor wie mannen inlijfde in de Force Publique: “'90 frank voor iedere sterke en gezonde man (…) wiens lichaamslengte groter is dan 155 cm; 65 frank voor iedere jongeling wiens lengte tenminste 135 cm bedraagt; 15 frank per mannelijk kind.'” (6) Morel kreeg zijn info over de misstanden van officieren uit de Force Publique en van missionarissen. Het paleis reageerde met pogingen tot omkoping van Morel middels zijn vroegere baas, Alfred Jones. (7) Er kwam opstand maar onder de dekmantel van een rubberbedrijf ging een contraguerilla, een strafexpeditie, onder Edgar Canisius terreur zaaien: zwarten werden vermoord, hun dorpen platgebrand. Al werd de koning zelf met rust gelaten, toch kon Morel rond 1903 de wantoestanden op de politieke agenda plaatsen in het Britse parlement dat een resolutie stemde waarin werd “aangedrongen dat in de Congo 'de inheemse bevolking menselijk dient te worden geregeerd'”. (8)

Edoch, kennelijk heeft het werk van mensenrechtenactivisten zoals Morel uiteindelijk niet opgebracht wat het beoogde: vandaag werd in het Belgische parlement een Congocommissie geïnstalleerd die omtrent het Congoverleden naar verluidt tot een “eervol slotakkoord” wil komen, alsof het ging over een muziekstuk waarin de heldendaden van de monarch worden bezongen. Honderd jaar geleden verhinderde de Britse pers Morel om over de besproken wantoestanden te schrijven en probeerde de koning hem via zijn gewezen werkgever door omkoping het zwijgen op te leggen. Vandaag lijkt dat laaghartige gedrag gewoon gecontinueerd te worden: de koning wil van geen excuses weten en in de dagelijkse berichtgeving hier te lande valt geen woord van protest te lezen tegen deze dan toch wel surrealistische gang van zaken. Een democratie moet het van de meerderheid hebben, om niet te zeggen de massa. Blijkbaar is de onwetendheid van de massa andermaal de troefkaart die de dictatuur ook hier weer gretig uitspeelt. En op die manier blijven ook de meest corrupte regimes in het zadel: tegen de tijd dat de mensen weten hoe de vork aan de steel zit, zijn ze te oud geworden om nog te reageren en hun kinderen hebben het niet meegemaakt en laten zich inpakken door desinformatie en corruptie, welke dan doorgaan voor 'onderwijs'.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 26 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), pp. 187-189.

(2) O.c., pp. 189-190.

(3) Ib., p. 191.

(4) Ib., p. 191.

(5) Ib., p. 192.

(6) Ib., p. 192.

(7) Ib., pp. 191-194.

(8) Ib., pp. 195-196.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 12: “Een geheim genootschap van moordenaars”

Aldus luidt de titel van het elfde hoofdstuk van het onderhavige boek van Adam Hochschild over de Congo van Leopold II. Het hoofdstuk behandelt meer bepaald de ontdekking van de bewuste moordenaarsbende door een klerk die tewerkgesteld was in de Antwerpse haven in 1897-1898, namelijk Edmund Dene Morel. Hochschild verwees reeds in zijn inleiding naar de ontdekking die Morel deed (1) en bij het slot van het eerste deel van zijn tweedelig boek vormt die ontdekking het keerpunt van het hele verhaal. (2)

Toen de wrede ontdekking gedaan werd, was Leopold zowat op het hoogtepunt van zijn roem. Met de opbrengsten van ivoor en rubber had de koning megalomane projecten opgestart. “Een reeks monumenten (…) werden overal in België gebouwd. In zijn lievelingsbadplaats Oostende stak Leopold miljoenen franken in een promenade, verscheidene parken en een tribune met een wirwar van torentjes (voor de opening versierd met vijfentachtigduizend geraniums) voor de racebaan die hij regelmatig bezocht. (…) een golfbaan in het nabijgelegen Klemskerke, een koninklijk chalet in Raversijde en eindeloze renovaties en uitbreidingen van het kasteel van Laken.” (3), welke hij schonk aan zijn land dat dan het onderhoud ervan betaalde terwijl hij er uiteraard bleef wonen. Hij investeerde ook in een spoorlijn in China, kocht daar grond en ruilde Chinese arbeiders voor de spoorlijn die hij bouwde in de Congo voor het snelle transport van zijn jaarlijkse oogst van “meer dan vijf miljoen kilogram rubber” (4) tegen Congolese soldaten voor China. Van de Chinese arbeiders bezweken de meesten onder het werk. “Een aantal van hen werd later meer dan zevenhonderdvijftig kilometer ver het binnenland in aangetroffen. Ze waren gewoon in de richting van de opgaande zon gelopen in een poging de oostkust van Afrika te bereiken om vandaar naar huis te reizen”. (5) Ook uit de Caraïben te werk gestelde arbeiders bezweken onder het werk. “Wanneer 's ochtends de jachthoorn klonk, legden meutes boze arbeiders de lichamen van hun makkers die in de nacht waren gestorven aan de voeten van Europese opzichters.” (6) Er waren pogingen tot opstanden en doodsverlangen klonk uit de liederen van de zwarte slaven opgetekend door een Zweedse missionaris: “We zijn het zat te leven onder deze tirannie/(...)/we weten dat we zullen sterven, maar we willen sterven/(...).” (7) In 1895 kwam Leopold in opspraak nadat de Ier Charles Stokes, concurrent-ivoorhandelaar van Leopold, onder beschuldiging van wapenverkoop aan Afro-Arabieren door de Force Publique van Leopold werd gezocht, aan de oostgrens van de staat werd gevonden en ter plekke werd opgehangen. (7) Leopold bekende de 'fout' en werd erom geprezen. Zijn roem nam nog toe. Op de wereldtentoonstelling van 1897 in Brussel, waar meer dan een miljoen bezoekers kwamen, werden naast Afrikaanse voorwerpen ook tweehonderdzevenenzestig zwarte mannen, vrouwen en kinderen tentoongesteld. Leopold, die nooit in de Congo was, ging zelf ook kijken en toen hem werd verteld dat sommigen spijsverteringsstoornissen hadden doordat het publiek hen snoep gaf, liet hij een plakkaat ophangen met de tekst: “DE ZWARTEN WORDEN GEVOERD DOOR HET ORGANISATIECOMITE”. (9)

Toen was het dat Edmund Dene Morel zijn nare ontdekkingen deed als klerk bij de Elder Dempster, de scheepvaartmaatschappij waarvan de stoomboten afvoeren naar de westkust van Afrika. Vooreerst stelde hij vast dat enorme ladingen wapens naar de Congo werden gevoerd waarbij hij zich afvroeg waarvoor die dan mochten dienen. (10) Ten tweede viel het hem op dat de hoeveelheid rubber en ivoor die in Antwerpen binnenkwam (telkens ladingen ter waarde van tientallen miljoenen guldens) een veelvoud was van de door de regering van de Congo op papier aangegeven hoeveelheid, waarbij hij zich afvroeg wie dan die hoge winsten opstreek. Tenslotte: “'(...) van alle importen die naar de Congo gingen bestond zo'n tachtig procent uit artikelen die niets met handelsdoeleinden hadden uit te staan. Niettemin exporteerde de Congo steeds grotere hoeveelheden rubber en ivoor waarvoor de inheemse bevolking, uitgaande van de importstatistieken, niets of vrijwel niets ontving. Hoe werd dit rubber en ivoor dan verkregen? Zeker niet door middel van commerciële handel. Er kwam niets binnen om te betalen voor wat eruit kwam.' (…)” Adam Hochschild: “We weten nu dat de waarde van het rubber, het ivoor en de andere rijkdommen die (…) naar Europa kwamen (…) ongeveer vijf maal zo groot was als van de goederen die ten behoeve van de Afrikanen naar de Congo werden verscheept. (…) Ze kregen duidelijk niets betaald.” Morel concludeerde dat er slavernij in het spel moest zijn. “'Deze getallen vertelden hun eigen verhaal (…) Alleen dwangarbeid van een afschuwelijke en voortdurende soort kon zulke ongehoorde winsten verklaren. (…) Ik werd geconfronteerd met een geheim genootschap van moordenaars met een koning als deelgenoot.'” (11)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 23 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), pp. 7-8.

(2) O.c., pp. 181-184.

(3) Ib., p. 172.

(4) Ib., p. 175.

(5) Ib., p. 174.

(6) Ib., p. 175.

(7) Ib., p. 176.

(8) Ib., pp. 177-178.

(9) Ib., p. 180.

(10) Ib., pp. 183-184.

(11) Ib., p. 184.

De waarheid over de derde wereldoorlog

Aflevering 4: Het voorwendsel en het doel

De in 1623 in Clermont-Ferrand geboren wis- en natuurkundige, filosoof en theoloog Blaise Pascal was niet de eerste de beste. Iedereen kent de natuurkundige Wet van Pascal die zegt dat een druk op een vloeistof in een vat zich in alle richtingen voortplant (1) maar Pascal was ook degene die samen met de met zijn stelling beroemd geworden Pierre de Fermat de basis legde voor de waarschijnlijkheidsrekening welke op zijn beurt het fundament is voor de kwantummechanica en over Pascal zegde Fermat dat er geen wiskundig probleem was dat deze man niet kon oplossen. Ook de integralen komen van Pascal, de pascaline is de naar zijn uitvinder genoemde eerste mechanische rekenmachine en de twintig jaar jongere Isaac Newton zegde veel aan Pascal te danken te hebben.

In zijn Kritik verwijst Rudolf Boehm naar Pascal die de middeldoelomkering heeft besproken. Pascal zegt dat de mens zich gedraagt alsof hij niet moet sterven: hij vermaakt zich (met onder meer de filosofie) alsof het leven een spel was en zijn tijd onbeperkt. Door middel van dit vermaak ('divertissement') vlucht hij in illusies en dit middel is zijn doel. (2) Ook Fichte toont hoe in het tijdperk van het verderf de drift domineert en het leven een spel wordt. De mensen achten zichzelf goden en willen alles doch zij bereiken helemaal niets. Marx laat zien hoe de behoeftebevrediging een voorwendsel wordt om ongeremd te kunnen produceren, waarbij de zin uit de arbeid wegebt en de mens van zichzelf vervreemdt. Parkinson beschrijft de vervreemding in de bureaucratie als vorm van heerschappij: vergrijzende ambtenaren pogen hun eindigheid te verdoezelen door zich vast te klampen aan eindeloze en doelloze arbeid. En Boorstin legt uit hoe de massa haar dominerende levensdoelen (de moderne cultuur) vervult door zich uit te leven in een doelloze omgang met de middelen en dit onheil vloeit voort uit extravagante verwachtingen: de mens doet alsof hij onsterfelijk is en hij speelt zijn leven waardoor hij zijn menselijkheid verspeelt. Terwijl hij gelooft het menselijke te overstijgen, verliest hij het. Uitgerekend in de poging zelf om godgelijkheid te realiseren, komt de verkeerdheid daarvan aan het licht. (3)

In zijn Kritik duidt Rudolf Boehm Pascal aan als de ontmaskeraar van de middeldoelomkering, met name in zijn Pensées. Het is de hoogmoed, het streven naar godgelijkheid, wat de mens doet vallen, zegt Pascal: de goddelijkheid van de ellendige mens bestaat alleen in zijn fantasie, in zijn gedachten. Tegen de ellende en de dood valt niets anders te bedenken dan er niet aan te denken. Vandaar zoeken mensen afleiding ('divertissement') om hun dodelijke levenseinde niet te moeten zien: in de filosofie, in de oorlog, in het spel, in de wetenschappelijke arbeid. (4)

Daarbij is nu de middeldoelomkering bij uitstek zichtbaar in het spel: we nemen aan dat de gokker speelt (middel) voor geldwinst (doel) maar in feite is het omgekeerde waar: de geldwinst is slechts een voorwendsel (dus geen doel doch een middel) om te kunnen spelen, zodat het spel zelf het doel is. Het voorwendsel is onontbeerlijk maar het doel is het spel, het 'divertissement', de afleiding die ons ons trieste lot moet doen vergeten. Rudolf Boehm verwoordt de essentie van de middeldoelomkering bij Pascal als volgt: “De haas die men achterna rent - men zou hem niet moeten hebben, indien hij zo werd aangeboden ... Deze haas zou ons niet beschermen tegen de aanblik van de dood en van de ellende die er ons nog van afhouden, maar de jacht beschermt er ons tegen.’ De jacht schijnt een middel tot het doel: de haas neerschieten. De haas blijkt een voorwendsel te zijn, hoewel een onontbeerlijk voorwendsel. De jacht is geen louter middel; in de jacht zelf ligt de belangstelling. Hij leidt af.” (5)

Karl Marx (1818-1883) bevestigt het vermoeden van Fichte: het tijdperk van het kapitalisme wordt gekenmerkt door productie ter wille van de productie. Men verkoopt niet (wat men kan missen) om te kopen (wat men nodig heeft) maar men begint nu ook (ongeacht wat) te kopen om het te verkopen (met winst), en dat is speculeren, dat is kapitalisme: het eindeloze, rusteloze opkopen en slijten van om het even wat met niet langer de behoeftebevrediging als doel maar wel de eindeloze zucht naar steeds meer winst. De wens om de natuurlijke behoeften te bevredigen is niet langer de motor van de arbeid maar het winstbejag en voor wie zich vermaken met de jacht op winst, speelt alleen de ruilwaarde van de waren nog een rol: hun gebruikswaarde is van geen tel meer, het is nog louter een voorwendsel. Hetzelfde geldt dan uiteraard ook voor de arbeid en voor de arbeiders en de consumenten: wie jagen op winst, interesseren zich niet langer aan mensen die het beste van zichzelf leggen in het voortbrengen van nuttige zaken: alleen de arbeidskracht belangt hen aan en arbeiders worden vervangbaar door nieuwe arbeidskrachten en door machines; het nut van de producten is bijzaak, hoofdzaak is dat zij kopers vinden want ook tot kopers worden de mensen in dit systeem herleid en zij zijn pas winstgevend als men hun zaken kan verkopen die hun geld niet waard zijn zodat bedrog de regel wordt. Nuttige en onvervangbare waren zoals (levensnoodzakelijk) voedsel en (eindige) grondstoffen worden vernietigd en mensen worden getaxeerd, tot hun economisch nut herleid en vervangbaar geacht terwijl, paradoxaal genoeg, aan het ruilmiddel geld een (bijna) intrinsieke waarde wordt toegekend: voedsel wordt vernietigd, kostbare grondstoffen weggegooid en mensen afgedankt om de koers van een munt te sturen; (vooralsnog) 'gratis' gezonde lucht en water worden evenmin gewaardeerd als gratuite arbeid en mensen zonder papieren worden massaal en straffeloos ingezet als slaven: zij moeten onderdoen voor rashonden die immers duur worden verkocht. Op die manier gaat uiteindelijk al het intrinsiek waardevolle eraan: de gezondheid wordt vernield van zodra zieken meer renderen en het ongeluk tout-court wordt gecreëerd door wie winst slaan uit het afkopen ervan. De handel in nutteloze en zelfs schadelijke zaken neemt toe als zij maar een hogere ruilwaarde hebben, wat bijvoorbeeld geldt voor drugs, die immers duurder zijn dan brood, ook al doden zij in plaats van te voeden. Op die manier zal het kapitalisme uiteindelijk alles vernietigen.(6)

De huidige pandemie illustreert de genoemde wetten uitnemend. Van mondmaskers zeggen specialisten dat zij niet werkzaam zijn als zij niet voorradig zijn en komen zij eenmaal in productie, dan worden zij door diezelfde specialisten aangeprezen en door politici verplicht. Vaccins vermelden de bijwerking van hun onwerkzaamheid voor 5 tot 40 percent van de ingeënten terwijl zij bedoeld zijn om 0,2 percent van de bevolking te redden, een segment dat zich uiteraard situeert binnen de groep van de 5 tot 40 percent voor wie de vaccins onwerkzaam zullen blijven maar deze volstrekt nutteloze en zelfs schadelijk waren moeten en zullen worden verkocht omdat ermee wordt gespeculeerd: de geldwinst staat voorop en dat succes rechtvaardigt het moordende kwaad. Een toenemende door het kapitalisme afgestompte massa acht zich in het bezit van 'gezond verstand' waar zij oordeelt dat wie niet (langer) economisch nuttig zijn, het recht verliezen om te leven. God schept het leven maar het gouden kalf verspert de toegang ertoe en eist als tol het ware, het goede en het schone op maar eenmaal de ziel verdwenen, geeft alras ook het leven de geest. (7)

Al het gezegde geldt nu ook voor de oorlog die immers het verlengstuk is van de economie. Hij is een vermaak, precies zoals de jacht waarover Pascal het heeft en het uiteindelijke doel ervan is het doden als zodanig, wat 'triomferen' wordt genoemd. De moordlust is het doel van de oorlog, het botvieren van de moordlust. Dat is eveneens het geval met het fascisme, het totalitarisme, het nazisme: de bedrijvigheid zelf van het doden, het massaal ombrengen van mensen, schenkt voldoening aan het stelletje sadisten dat aldus uit de bol gaat ten koste van straks de hele goddelijke schepping. Als men de kopstukken van ook deze oorlog goed bekijkt en beluistert, weerspiegelen ze alleen maar dezelfde mentaliteit, drift of beter 'duivelse ziekte' die ook Leopold II in de greep had. Met het fortuin buitgemaakt met de handel in ivoor en rubber ten koste van tien miljoen mensenlevens, bouwde de megalomane vorst de Brusselse triomfbogen, waarover Emile Vandervelde zegde dat men die weldra 'de Bogen van de Afgehakte Handen' (8) zou gaan noemen.

(Wordt vervolgd)

(J.B., 22 december 2022)

Verwijzingen:

(1) De Wet van Pascal luidt: “Een druk die wordt uitgeoefend op een vloeistof die zich in een geheel gevuld en gesloten vat bevindt, zal zich onverminderd in alle richtingen voortplanten.”

(2) Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm, ; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 960.

(3) Boehm, Rudolf. (1977), par. 17; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 960.

(4) J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 961.

(5) Boehm, Rudolf. (1977), par. 18, eerste deel; J. Bauwens, Panopticum Corona, p. 961.

(6) Boehm, Rudolf. (1977), par. 19. J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 963-964.

(7) Boehm, Rudolf. (1977), het eerste stuk van paragraaf 20. De (nog te vervolgen) theorie werd hier wat ingeperkt en vereenvoudigd, abstracte formules werden waar mogelijk door voorbeelden vervangen. J. Bauwens, Panopticum Corona, pp. 963-964.

(8) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 169.

Mededeling:

Een lezer wees ons er op dat de jongste tekst op deze blog gedeeltelijk onleesbaar was. Bij nazicht bleek de op de blog gepubliceerde tekst af te wijken van het oorspronkelijke document: woorden werden herhaald en stukken tekst waren weggelaten of verplaatst. De oorzaak van de wijzigingen is ons onbekend. Waarschijnlijk gaat het om een technische storing onder de verantwoordelijkheid van bloggen.be.

J.B., 21.12.2022

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 11: Het afhakken van handen en hoofden

Ooit maakte Timur Leng piramides van afgehakte hoofden om volkeren te dwingen zich te onderwerpen en een gelijkaardige methode beval ook het Congo-bewind van Leopold aan in het Manuel du voyageur et du résident au Congo, handelend over het afdwingen van gehoorzaamheid, bijvoorbeeld door het nemen van gijzelaars: “In Afrika is het maken van gevangenen (…) gemakkelijk te doen (…). Als je het gevoel hebt dat je genoeg gevangen hebt, dien je uit hun midden een oude persoon te kiezen (…) stuur haar naar haar dorpshoofd om onderhandelingen te beginnen. Het dorpshoofd, dat zijn mensen vrij wil zien, zal gewoonlijk besluiten afgevaardigden te sturen.” (1) Adam Hochschild: “Zelden biedt de geschiedenis ons de gelegenheid zulke gedetailleerde instructies te zien voor het uitoefenen van een schrikbewind.” (2) Eén van de dertig redactieleden van het handboek was Léon Rom, de man die zijn tuin omzoomde met hoofden van ongehoorzame zwarten op palen gespiesd. (3) Waarom?

Na Stanley met zijn schrikbewind trok in 1890 een voorname zwarte Amerikaanse missionaris naar de Congo: William Sheppard. Hij werd er naartoe gestuurd door de Amerikanen als bruggenhoofd om na de tijd van de slavernij de miljoenen Amerikaanse zwarten terug te kunnen zenden naar hun land van herkomst (van hun voorouders) en hijzelf zou daar twintig jaar werken, geliefd door zijn (kunstenaars)volk, de (Ba)Kuba. Maar acht jaar later plunderde Leopolds leger ook dit volk en wel met de bedoeling gijzelaars te maken... om aan rubber te komen.

Vroeger al had Columbus (1451-1506) het rubber gezien in West-Indië en het kreeg zijn naam omdat men er potloodlijnen kon mee uitwissen ('rub out'). In Belfast vond John Dunlop de opblaasbare rubberband uit die de firma Dunlop begon te produceren in 1890, waarop een fietsrage volgde en niet veel later kwam dan de auto. Macintosh maakte er textiel waterdicht mee (voor de vervaardiging van een macintosh, een regenjas) en het kreeg nog talloze andere toepassingen in de industrie zodat er wereldwijd een grote vraag naar rubber kwam. Rubber werd geoogst uit rubberranken maar ook uit rubberbomen en de rubberkoorts verdrong de ivoorkoorts: “Tussen 1890 en 1904 groeiden de totale winsten van rubberwinning in de Congo met een factor zesennegentig. Rond de eeuwwisseling was de Etat Indépendant du Congo verreweg de meest winstgevende kolonie in Afrika geworden” (4) - vooral ook omdat de winning van rubber alleen fysieke arbeid vereiste.

“Om wild rubber te winnen moesten mensen zich wijduit verspreiden door het regenwoud en vaak in bomen klimmen. (…) Rubber is gestold sap; het Franse woord ervoor, caoutchouc, is afgeleid van een woord van de Zuid-Amerikaanse indianen dat betekent: 'het hout dat huilt'. (...)” (5) Het gaat om een rank waarin een snee moest worden gemaakt, waaruit langzaam het sap druppelde dat werd opgevangen in een emmer, een zwaar en gevaarlijk werk, hoog in de bomen. “Een (rubber)tapper moest het siroopachtige rubber drogen zodat het zou stollen; vaak lukte dat alleen door de substantie uit te smeren over zijn armen, dijen en borst” (6), begrijpelijkerwijze een pijnlijke zaak. “De inboorling houdt er niet van rubber te maken. Hij moet ertoe worden gedwongen.” (7) Die dwang gebeurde zoals gerapporteerd door onder meer een Britse vice-consul in 1899: soldaten plunderen een dorp en gijzelen de vrouwen “'totdat het stamhoofd van het district het verlangde aantal kilogrammen had binnengebracht. (Dan) werden de vrouwen terugverkocht aan hun eigenaars voor een paar geiten per stuk, en zo ging hij verder van dorp tot dorp totdat de verlangde hoeveelheid rubber was ingezameld.'”” (8) Bij weigering werden vrouwen gedood of verkracht. (9) De methode van de quota werd gebruikt zoals ook in het slavenarbeidssysteem van de sovjetgoelag in Siberië waar ertsen moesten worden binnengebracht. (10) Er werd gewerkt met de zweep en met bedrijfseigen milities en er was uiteraard ook de “Force Publique “die vaak hun vuurkracht ter beschikking stelden van de contracterende bedrijven” (11), bijvoorbeeld wanneer er gijzelaars moesten worden gemaakt. (12) “Enorme aantallen Afrikanen werden geronseld (…): in 1906 vermeldden de boeken van de ABIR (Anglo-Belgian India Rubber and Exploration Company) alleen, verantwoordelijk voor slechts een klein deel van de rubberproductie in de Congostaat, zevenenveertigduizend rubbertappers.” (13) “Overal langs de rivieren liepen colonnes uitgeputte mannen met manden vol klonterige grijze rubber op hun hoofd soms dertig kilometer of meer om zich te verzamelen bij de woning van Europese agenten, die op hun veranda's zaten en de ladingen rubber wogen. Op één inzamelpunt telde een missionaris vierhonderd mannen met manden rubber. (Het werd) gekneed (en) in de zon te drogen gelegd. Vervolgens (…) vervoerd (…) naar Europa.” (14) Er werd betaald met “een stuk textiel, kralen, een paar lepels zout (…), zaken die allemaal vrijwel niets kosten (…). Bij minstens één gelegenheid werd (…) betaald in mensen. (Een in 1901 in de buurt van de Stanleywatervallen vastgelegde getuigenis:) 'Hij heeft me zes vrouwen en twee mannen gegeven./ Als betaling voor de rubber (…) waarbij hij me vertelde dat ik hen kon opeten, of hen kon doden, of hen kon gebruiken als slaven - wat ik maar wilde.'” (15) In 1899 vond Sheppard (in opdracht op zoek naar de oorzaak van verzetsopstanden) “met bloed doordrenkte grond, vernielde dorpen en veel lijken; de lucht was zwaar van de stank van rottend vlees. (Hij zag) grote hoeveelheden voorwerpen die werden gerookt (…) en daar waren ze, de rechterhanden, ik telde ze, eenentachtig bij elkaar'”. Zij vormden de bewijzen voor de gedode zwarten. “(...) Hij liet Sheppard trots enkele lichamen zien waar de handen van afkomstig waren. Het roken werd gedaan om de handen te verduurzamen (…). Het afhakken van handen was een opzettelijk beleid, zoals zelfs hoge ambtenaren later zouden toegeven. (Zo) vertelde Charles Lemaire na zijn pensionering: 'zodra het ging om rubber, schreef ik naar de regering: “Om rubber te verzamelen in het district (…) moet men handen, neuzen en oren afhakken”'. (16) Bij weerspannigheid tegen het rubberregime “schoten strijdkrachten van de overheid of de bedrijven soms iedereen dood die ze in het oog kregen, zodat de boodschap doordrong tot de nabijgelegen dorpen.” (17) “Het standaardbewijs (dat iemand inderdaad was doodgeschoten) was de rechterhand van het lijk. (…) 'Soms', zei een officier tegen een missionaris, gebeurde het dat soldaten 'een patroon afvuurden op een dier waarop ze joegen. Dan hakten ze een levende man de hand af.” (18) Een officier van de Force Publique vertelt wat hij deed om gehoorzaamheid af te dwingen: “Eén voorbeeld was genoeg: honderd afgehakte hoofden en sindsdien zijn er voldoende voorraden op de basis geweest. Mijn doel is uiteindelijk humanitair. Ik heb honderd mensen gedood (…) maar daardoor kregen vijfhonderd anderen de kans te blijven leven.'” (19) Zo “konden sadisten (…) hun lusten volop botvieren.” (20) Adam Hochschild beschrijft er een aantal in detail met naam en toenaam. (21)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 20 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 166.

(2) O.c., p. 166.

(3) Ib., p. 166.

(4) Ib., p. 164.

(5) Ib., p. 164.

(6) Ib., p. 165.

(7) Ib., p. 165.

(8) Ib., p. 165.

(9) Ib., pp. 165-166.

(10) Ib., pp. 166-167.

(11) Ib., p. 167.

(12) Ib., p. 167.

(13) Ib., p. 167.

(14) Ib., p. 168.

(15) Ib., p. 168.

(16) Ib., pp. 168-169.

(17) Ib., p. 169.

(18) Ib., p. 169.

(19) Ib., p. 170.

(20) Ib., p. 170.

(21) Ib., p. 170.

De waarheid over de derde wereldoorlog

Aflevering 3: Het dak

In zijn boek uit 1998, getiteld: De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, vertelt de Amerikaanse historicus Adam Hochschild hoe bij de kolonisatie van de Congo onder de Belgische koning Leopold II in de laatste decennia van de negentiende en in de eerste decennia van de twintigste eeuw, beschavingswerk en bestrijding van de slavenhandel wordt voorgewend om de plundering van een vreemd territorium en een navenante genocide van de plaatselijke bevolking te kunnen verwezenlijken en meteen te verkappen. De gebruikte methode werd in een meer algemene en filosofische context uitvoerig beschreven door de Duits-Belgische wijsgeer Rudolf Boehm in diens Kritik der Grundlagen des Zeitalters uit 1973 als de zogenaamde middel-doelomkering. Om het met een voorbeeld van Blaise Pascal te omschrijven: onder het voorwendsel de honger te bestrijden komt de jager tegemoet aan zijn eigenlijke doel dat bestaat in het plezier van de jacht en op die manier wordt het voorgewende doel (het voedsel) het middel om het eigenlijke doel (de jacht), dat bedrieglijkerwijze als middel werd voorgesteld, te bekomen.

Verwant aan de middeldoelomkering is de verwisseling van enerzijds drijfveren of motieven en anderzijds redenen, waarbij de motieven de werkelijke redenen zijn die echter worden verzwegen of worden verborgen onder de leugenachtig opgegeven redenen welke in feite argumenten zijn. Een bijzonder onderdeel van de argumentatieleer is de leer van de drogredenen en niet zomaar worden de argumentatieleer en de retorica of de welsprekendheid soms stoutweg benoemd als de bij uitstek door advocaten zo veelvuldig beoefende 'kunst van het liegen'. De discrepantie tussen redenen en drijfveren weerspiegelt zich tenslotte eveneens in de kloof die gaapt tussen de werkelijkheid en de kennis daarvan of beter: de theorieën daarover, want weliswaar is de werkelijkheid één maar haar beschrijving is alles behalve eenduidig, om niet te zeggen dat er zoveel verschillende en elkaar tegensprekende theorieën over de werkelijkheid bestaan of denkbaar zijn dat alleen al dit aantal kan gelden als een afdoend bewijs voor de stelling dat niet één ervan juist kan zijn. En dit bedrog bereikt zijn climax waar bijvoorbeeld in de politiek de beschrijvingen alsnog aanspraak maken op een hoger werkelijkheidsgehalte dan de beschreven dingen en feiten: quod non est in scriptis, non est in mundo. Mensen zonder papieren worden als onbestaande beschouwd terwijl louter papieren die geen enkele realiteit dekken, erkenning afdwingen voor wat niet bestaat doch enkel wordt voorgewend.

En zo belanden we bij het bijzondere feit dat onze samenleving enkel bestaat in de opgesplitste vorm waarbij de maatschappij zoals zij over zichzelf spreekt, niet alleen grondig verschilt van de maatschappij zoals zij in werkelijkheid functioneert maar dat zij daar tevens lijnrecht tegenover staat.

Dat vandaag een geleerde uitpakt met de idee dat senioren in zorginstellingen zich bijvoorbeeld inzake de tijdstippen van opstaan en slapengaan helemaal niet horen te schikken naar de regels van het huis maar dat zij daarover zelf moeten kunnen beslissen omdat zij daar in de eerste plaats wonen, maakt duidelijk dat de schending van elementaire mensenrechten een vanzelfsprekendheid kon worden in een samenleving die pretendeert deze te verdedigen doordat de voorstelling van zaken in feite prevaleert op de dingen zelf, met andere woorden: omdat de leugen er meer in de pap te brokken heeft dan de waarheid, wat vanzelfsprekend een consequentie is van het recht van de sterkste. Als de zwakkere liegt, wordt hij terechtgewezen en gestraft maar de sterkere zal a priori aan elke terechtwijzing ontsnappen zolang de waarheid een product is van de macht.

Bejaardentehuizen dienen voor de verzorging van bejaarden maar tegelijk dienen zij ook voor de financiële verrijking van de betrokken investeerders. Mensen studeren voor arts ter verzorging van de zieken maar tegelijk doen zij dat gebeurlijk ook om zich een zekere sociale status te verwerven, al kan men nooit zeggen dat die status geen ongewilde bijwerking is, ook al blijkt bijvoorbeeld het aantal priesterroepingen recht evenredig af te nemen met het verlagen van de status van dit beroep. Mensen studeren om kennis op te doen maar omdat die dan weer in functie staat van beroepsuitoefening terwijl de job noodzakelijk kan zijn voor de zelfinstandhouding, staat studeren niet alleen in dienst van het weten maar evenzeer van het eten. Het is met andere woorden niet altijd even duidelijk hoe de vork aan de steel zit maar het bestaan van de dubbele boekhouding en de dubbele moraal kunnen niet worden ontkend.

Of men in een zorginstelling überhaupt nog kan wonen is zeer de vraag omdat dit wonen onderworpen is aan condities die men niet altijd volledig in handen heeft zodat het uiteindelijk nimmer gegarandeerd kan worden. Dit terwijl het wonen een vanzelfsprekendheid zou moeten zijn precies zoals het hebben van een eigen lichaam waarover men het meesterschap heeft maar ook dit laatste is allang niet meer het geval. Het eigen lichaam is verbonden met de gezondheid welke voor een almaar toenemend deel wordt beheerd door derden die men voor deze dienst betaalt met een inkomen dat op zijn beurt zijn onzekerheid onder meer aan een gezondheidstoestand heeft te wijten. Zoals men voor de bestaanscondities van zijn woonst afhankelijk is van een inkomen en van gas, water, elektriciteit en zo meer, zo ook beheert men niet langer het eigen lichaam en de eigen geest, die men immers veeleer huurt tegen de prijs van hun tewerkstelling in projecten waarvan de uiteindelijke betekenis onbekend blijft alsook degene of degenen die ze uitvoeren. Er bestaat met andere woorden een slavernij welke te maken heeft met het lichaam maar er bestaat eveneens een slavernij welke de woonst betreft waarin het lichaam zijn onderdak heeft.

Wonen heeft te maken met het ruimtelijke aspect van ons bestaan en met onze fysieke kwetsbaarheid maar in een kapitalistisch bestel wordt ook de territoriale factor steeds belangrijker in de betekenis van eigendom. Eigendom is geen vanzelfsprekendheid terwijl de persoonlijke integriteit en de privacy mensenrechten zijn die alleen maar gevrijwaard kunnen worden door middel van eigendom dat allerminst een recht is waarop iedereen zomaar aanspraak zou kunnen maken. Mensen en dan vooral ouderen in zorginstellingen moeten zich bezinnen over hun privacy omdat die een conditie is voor het menselijk bestaan. Iemand kan weliswaar overleven zonder privacy maar hij kan dat evenwel niet als mens omdat, om het simpel te houden, de mogelijkheid tot het hebben van geheimen een voorwaarde is voor het kunnen bestaan van de persoon die ze koestert. Het alziend oog van de camera die zogezegd onze veiligheid moet garanderen, fnuikt niet alleen onze vrijheid maar vernietigt reeds het eigen Zijn als zodanig door het openbaar te maken en voor principieel iedereen toegankelijk. Een mens is onderworpen aan het oog van wie hem gadeslaan van zodra hij niet ziet wie hem zien en dus van zodra hij naar het bestaan en de bedoelingen van wie hem volgen slechts het raden kan hebben. Terwijl hem gezegd wordt dat hij door de camera wordt beveiligd, weet hij zich slechts belaagd en vooral beroofd van de vrijheid om te handelen omdat hij niet langer handelt in een wereld die alleen van hem is en van niemand anders. Die vrijheid bezit men in zijn droom maar het kunnen meenemen van zijn droom naar het werkelijke leven is de voorwaarde voor een leven dat het volstrekt voorspelbare bestaan van de dode sterren en planeten overstijgt omdat een volwaardig menselijk bestaan samenvalt met de mogelijkheid van de realisatie van zijn dromen.

De woonst is de plek waar men zich uit de openbaarheid terug kan trekken en waar men zich dus kan losmaken van de blik van derden. De wetenschap dat men de blik van vreemden van zich afgeworpen heeft doordat men bijvoorbeeld het licht heeft gedoofd en de vensters en de deuren heeft gesloten, is noodzakelijk voor de terugtrekking in de droom welke pas kan intreden van zodra men zich heeft overgegeven aan de slaap. De overgave aan de slaap vergt het loslaten van de controle over zichzelf en die vereist uiteraard dat het aan derden onmogelijk wordt gemaakt om controle te krijgen over de slapende. Dat de slapende zich overgeeft aan de slaap en aan zijn droom houdt in dat hij terecht komt in een wereld waarover hij en hij alleen het meesterschap bezit omdat het zijn wereld is en die van niemand anders. Ontbreekt deze privacy dan is sprake van indringers en die kunnen hun onrecht nooit verantwoorden door te verwijzen naar de veiligheid van wie zij aldus aan hun blik onderwerpen.

Uiteraard staat in het donkere jaareinde het wonen centraal en het wordt uitgebeeld door de stal die zich nu tijdelijk binnenin elk huis ontpopt: de stal is het huis van het kerstekind dat in zijn latere leven geen steen zal vinden om het hoofd daarop te laten rusten. De woonst die een einde moet maken aan de rusteloosheid welke de daklozen door de straten jaagt, ontbreekt voor alsmaar meer mensen. De eigendom is voorbehouden aan de happy few maar ook de huurders dreigen hun tijdelijke nederzettingen te verliezen in gevolge de noodzaak welke de oorlog begeleidt en in de verte doemen reeds de kazernes op die al realiteit zijn voor de miljoenen oorlogsvluchtelingen die men in Turkije en op de Griekse eilanden heeft tot staan gebracht. Zij wachten in barakken waarvan iedereen intussen wel weet dat wie er wordt ondergebracht elk vooruitzicht moet missen om daar ooit nog weg te komen, wat uit het wachten de daaraan inherente hoop weg rooft. Handelen is een activiteit, wachten is een passiviteit maar wachten naar niets of naar niemand is nog iets heel anders dat maar moeilijk in woorden gevat kan worden.

Edoch, zoals ook elders vaker het geval is, raken ook hier de uitersten elkaar en bespeurt men gebeurlijk een verwantschap tussen het wachten op niets en de rust welke het wonen schenkt want ook wonenden lijken te wachten zonder dat ook maar iets dit wachten nodig maakt. De daklozen lijken hier te gelijken op de superrijken zoals de compleet verzadigden gelijken op de niet meer levenden en zoals zij die het hoofd kunnen bieden aan quasi al hun behoeften, gelijken op degenen die quasi al hun behoeften hebben kunnen bevredigen. Als de heerlijkheid van de verrijzenis bestaat, dan vereist zij de gruwel van de kruisdood, zoals de christelijke theologen beweren. De donkere zes weken gaan noodzakelijk vooraf aan het licht van Pasen, de nacht aan de dag, het wroeten aan de rust, het zoeken aan het vinden.

Heel binnenkort zal ook voor de gezeten burgers het dak geen bescherming meer bieden en zal men zijn toevlucht nemen tot de schuilkelders voor de eeuwigheid.

(J.B., 20 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998).

(2) Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm . Voor een synthese, zie: Panopticum Corona (http://blogimages.seniorennet.be/tisallemaiet/attach/170161.pdf )

De waarheid over de derde wereldoorlog

(Een interview met Omsk Van Togenbirger)

Aflevering 2: De oorlog en de rechtschapenheid

OVT: De honger is het wapen van het gouden kalf, het verst geavanceerde biotechnologische wapen inderdaad, maar ook de vrieskou, de ziekten die ons kunnen treffen en uiteindelijk de dood, kortom: het leed dat inherent is aan ons fysieke bestaan, onze lichamelijkheid, die wij ook nodig hebben om te genieten of gewoon om ons bewust te zijn van het feit dat wij er zijn. De duivel kan ons in zijn greep houden doordat wij een lichaam hebben, hij is er meester over, hijzelf immers is een zuivere geest.

– Maar is dat geen lang voorbijgestreefde katholieke theologie, of fantasie?

OVT: Zeer zeker. Alleen is het wel zo dat volstrekt parallel met die fantasie zich een, zo men wil, compleet areligieuze realiteit aftekent waaraan niet te tornen valt.

– Hoezo?

OVT: Over het bestaan van de duivel kan men een lustig boompje opzetten maar over de werkelijkheid van het kwaad valt niet te palaveren: geen weldenkend mens ontkent het bestaan van lijden en dood, ook al doet men verwoede pogingen om het leed weg te nemen en om de dood als het ware onvoelbaar te maken voor de stervende door zijn lichaam in een coma te brengen en het gevoelloos te maken en onbewust.

– En slaagt men daar dan niet in?

OVT: Wel, ook al zou dat een feit worden, dan blijft de dood, meer bepaald als de dood van onze medemensen, onverminderd bestaan voor wie in het leven achterblijven. En die achterblijvenden zijn alle mensen zonder ook maar een enkele uitzondering, ook al zou men erin slagen het eeuwig leven uit te vinden. Dit onherstelbare verlies is een noodlottigheid.

– Het ziet er naar uit dat dit zo is, ja...

OVT: Nu zijn er die beweren dat dit enkel zo is voor wie niet geloven in de opstanding maar uiteraard is dat een verzinsel vanjewelste!

– Wat bedoelt u?

OVT: Is het dan het geloof dat maakt dat je kan opstaan uit de dood? Het is een stelling die men zou kunnen proberen te verdedigen, weliswaar en het is niet verboden om pogingen te ondernemen om ongeacht welke stelling te verdedigen. Maar gelooft u dan dat het geloof iets aan de realiteit zou kunnen veranderen? Of het ongeloof?

– Waarom niet?

OVT: Wel, stel eens dat er een opstanding bestaat, en meer bepaald een opstanding van het vlees, zoals de katholieke theologie dat voorhoudt: zou dat dan niet een realiteit zijn die zich voltrekt zowel voor gelovigen als voor ongelovigen? Ik wil zeggen: kan het feit dat jij gelooft dat de zon bestaat ook maar iets aan haar bestaan veranderen? Je schudt het hoofd want inderdaad kan de werkelijkheid niet worden beïnvloed door iemands geloof. Zou men het tegendeel aannemen, dan ware er immers geen werkelijkheid.

– Hoezo?

OVT: Ha! Wel, stel eens dat je het tegendeel zou aannemen en dat je dus zou veronderstellen dat het geloof de werkelijkheid kon beïnvloeden: het bestaan van de zon zou dan afhankelijk zijn van uw geloof in het bestaan van de zon, nietwaar?

– Ja...

OVT: Maar als jij gelooft dat de zon bestaat en ik geloof dat ze niet bestaat, dan zou zij dus tegelijk wel en niet moeten bestaan, nietwaar?

– Inderdaad, dat kan niet.

OVT: De objectieve werkelijkheid is noodzakelijk voor iedereen dezelfde, van zodra zich daarin een contradictie voordoet, is zij inconsistent en dus onhoudbaar. En zij is dat uiteraard nog oneindig veel meer dan een loutere stelling over de werkelijkheid of over een enkele zaak daarin.

– En de subjectieve werkelijkheid?

OVT: Er bestaan zoveel subjectieve werkelijkheden als er wezens bestaan die elk hun eigen werkelijkheid kunnen dromen. Maar indien die werkelijkheden allemaal in de waarheid bestonden, dan waren zij ook allemaal één en dezelfde realiteit. Of dan toch eenzelfde intersubjectieve realiteit want verder dan dat kan men uiteraard niet denken. Afgezien van het solipsisme uiteraard...

– Dat lijkt een noodzakelijk te trekken conclusie, ja, een consequentie van die aannames...

OVT: “Het geluk van de ene is zoals het geluk van de andere maar elk ongeluk heeft zijn eigen karakter”.

– Is dat niet de openingszin van een grote roman?

OVT: Zeer in tegenstelling tot de schijn welke die zin opwekt, verbergt hij een veelbelovende waarheid.

– Is dat zo?

OVT: Hij onthult een veelbelovende waarheid. Maar het wegnemen van de sluier vraagt een kleine inspanning, mijn beste.

– Ik vermoed het, ja...

OVT: Het realiseren van die ene werkelijkheid is danig verleidelijk dat mensen in hun onverstand geloven dat ze dat kunnen doen door de individuele vrijheid, en dus ook de vrijheid om te dromen, weg te nemen.

– Hebt u het over de vrije meningsuiting?

OVT: Wie alle neuzen in eenzelfde richting dwingen, denken geheel verkeerdelijk dat op die manier eendracht kan tot stand gebracht worden... waarover men dan gelooft dat zij macht creëert.

– En dat is niet zo?

OVT: Iedereen zal dan wel hetzelfde gaan belijden maar dat gebeurt dan uiteraard wel onder dwang. En waar mensen handelen onder dwang, handelen zij vanzelfsprekend niet langer zelf: zij voeren dan uit wat een ander hen opdraagt te doen, zij werden herleid tot instrumenten van een dictator.

– Kennelijk, ja. Maar wat heeft dat dan te maken met de oorlog?

OVT: De waan dat het volstaat om de belijdenis van het geloof één te maken, is ontegensprekelijk de kostelijke illusie van het wereldcommunisme maar tevens die van ongeacht welk geloof of systeem dat zich aan ons poogt op te dringen.

– “Der Wille zum System ist ein Mangel an Rechtschaffenheit ”?

OVT: U zegt het!

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 december 2022)

De waarheid over de derde wereldoorlog

(Een interview met Omsk Van Togenbirger)

Aflevering 1: Het onfeilbaar biotechnologisch wapen

OVT: Men mag niet vergeten, aldus begint de inmiddels hoogbejaarde man het verhaal dat ik haast niet durf na te vertellen, dat de ultieme drijfveren van de mens even onvoorstelbaar zijn als werkelijk. Begrijpt u dat?

- Ik doe mijn best...

OVT: De ultieme drijfveren van de mens, en ik bedoel natuurlijk niet alle mensen, maar wel een zekere groep van mensen, mensen die de tijd hebben en de middelen om zich daarmee bezig te houden, en ik zal dadelijk uitleggen met wat ze zich dan bezighouden... De filosoof Rudolf Boehm heeft die ultieme drijfveren beschreven in zijn Kritik der Grundlagen des Zeitalters uit 1973. (1) De mens is in het leven geworpen, hij is totaal onderworpen aan de natuur maar hij wil zich in feite wreken, hij wil de realiteit binnenstebuiten keren en de natuur aan zich onderwerpen, het schepsel wil dus worden zoals god zelf, het wil almachtig zijn en onsterfelijk.

– Is dat zo?

OVT: God is mens geworden opdat de mens zoals god zou kunnen zijn: het is de grondslag van de alles overheersende religies. Vooral in het Griekse mythologische denken en in het Christendom staat de vlucht voor de dood centraal en de mens denkt de onsterfelijkheid te kunnen bereiken met zijn kennis: hij zoekt zijn heil in de zuiver theoretische kennis, die hem echter ongelukkig maakt met het aan het licht brengen van zijn sterfelijkheid. “Wie heeft u te kennen gegeven dat gij naakt zijt?”, zo vraagt Jahweh aan de mens die zich heeft omgord met een schort van vijgenbladen en die zo te kennen geeft dat hij, in weerwil van het goddelijke verbod, van de boom der kennis heeft gegeten.

- De mens wil God zijn?

OVT: Herinnert gij u nog Gods alziend oog dat alom prijkte in de driehoek “God ziet u, hier vloekt men niet”?

– Ja, er staat daarvan nog een illustratie in “De Witte” van Ernest Claes...

OVT: Wel, ze hebben God dood verklaard, de driehoek met het oog is verdwenen, hij is nergens meer te bekennen, nietwaar?

– Inderdaad...

OVT: Het alziend oog van God is weg en het alziend oog van de mens is in de plaats gekomen.

– U bedoelt de camera's?

OVT: Onder meer de camera's. De alomtegenwoordige controle, van klantenkaarten tot identiteitsbewijzen... het totalitarisme.

– Daar lijkt het wel op...

OVT: Maar het is niet langer de goede God die de mens gadeslaat, het is de dictator, het is de anonieme dictatuur: geen persoon, laat staan een goddelijke persoon, maar een onpersoon, de onpersoon bij uitstek. En weet jij wie dat dan zijn mag?

– Volgens de theologie is de niet-persoon bij uitstek de duivel.

OVT: En dan het “hier vloekt men niet”: hoe mag de vloek vandaag dan wel luiden? Vloekt men dan niet als men het gezag van de dictator tart? Als men zaken vertelt die ingaan tegen de zuiver theoretische kennis? Als men uitvaart tegen de wetenschappen die zich almachtig wanen, zij het dat zij die almacht alleen maar beloven, ergens in de toekomst?

– Ja, men is een ketter als men niet gelooft in de wetenschap...

OVT: Kijk dat eens aan. Een boete van hoeveel euro was het ook alweer voor wie geen masker dragen? De aanpassing van de feiten aan de volstrekt fictieve theorie? De mens zoals hij op papier bestaat? Immers, wie louter 'in het echt' bestaan, bestaan helemaal niet als zij geen papieren hebben! Het zijn de papieren die de mens van vlees en bloed leven inblazen en een ziel, nietwaar?

– Is dat echt zo?

OVT: Probeer maar eens zonder papieren bij de administratie van de potentaat te gaan uitleggen dat ge ondanks de afwezigheid van die papieren wél bestaat! Dat lukt niet, zeg ik u! De potentaat met zijn papieren erkent uw bestaan of hij erkent het niet en als gij weerbarstig zijt, wachten u alleen nog de uitsluiting uit de maatschappij waarvan het bestaan niet langer steunt op levend graan maar wel op dood geld dat vanuit een diepe afgunst als het ware de functie van het levende graan wil overnemen: het geld heeft het graan onbereikbaar gemaakt voor wie niet aan de mammon gehoorzamen. Zonder papieren immers hebt gij geen geld en rest u alleen nog de hongerdood. Of de dood van de ziel, de slavernij.

- Hoezo?

OVT: Zonder geld geen brood maar wel honger. Uw honger wordt dan het quasi onfeilbare biotechnologische wapen van de dienaren van de mammon waarmee zij u kunnen reduceren tot een willoos werktuig dat gedwee al hun bevelen opvolgt.

– Mijn honger, het wapen van de mammon?

OVT: Het labeur dat gij kunt waarnemen op de akkers, ook op feestdagen en tot een stuk in de nacht, wordt voltrokken door papierlozen die op de vlucht zijn, illegalen, geldlozen en dat zijn in feite: hongerigen! Het labeur op het veld en in de fabrieken waar uw groenten worden gekweekt of waar uw kleren worden gemaakt, of uw chips, mijn beste! De gigantische legers van de drugsverslaafden die zich met slavenwerk, met kinderarbeid en met allerlei andere misdaden recht proberen te houden: het zijn allemaal slachtoffers op het altaar van het gouden kalf.

– Maar wat heeft dat dan te maken met de oorlog?

OVT: Het wereldcommunisme wendt voor dat het dit alles kan veranderen.

– Maar Poetin is een nationalist!?

OVT: Words, words, words...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 16 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.ht

m . Voor een synthese, zie: Panopticum Corona (http://blogimages.seniorennet.be/tisallemaiet/attach/170161.pdf ),

pp. 946v.

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 10: 'Heart of Darkness'

'Heart of Darkness' uit 1899 van de in de Oekraïne geboren Engels-Poolse schrijver Joseph Conrad (pseudoniem van Jozef Teodor Konrad Korzeniowski (1857-1924)), dat zowat het meest herdrukte Engelstalige boek is, vertelt gebaseerd op echte personages en op feiten de geschiedenis van de hebzuchtige en moordzuchtige kolonialist in de Congo, 'meneer Kurtz'. Adam Hochschild typeert de auteur als “een opmerkzame waarnemer die de mentaliteit van een tijd en een plaats met doordringende precisie heeft getroffen.” (1)

Kurtz is “de eenzame blanke agent ver landinwaarts langs de grote rivier, met zijn dromen van grootsheid, zijn enorme voorraden waardevol ivoor en zijn in de Afrikaanse jungle uitgehakte privé-domein.” (2) Hij heeft een tuin omheind met palen waarop afgehakte mensenhoofden gespiesd staan, precies zoals in de tuin van “de roekeloze kapitein Léon Rom van de Force Publique.” (3) “Veel vrouwen en kinderen werden gevangengenomen, en eenentwintig hoofden werden naar de watervallen gebracht, en werden door kapitein Rom gebruikt als decoratie rond een bloemperk voor zijn huis!” (4) Naast Rom heeft Conrad nog andere herkenbare figuren afgeschilderd, zoals de verzamelaar van ivoor, George Antoine Klein, de krankzinnig geworden majoor Edmund Barttelot en Arthur Hodister met zijn harem Afrikaanse vrouwen. (5)

“(...) Heart of Darkness blijft het indrukwekkendste fictionele portret van Europeanen tijdens de strijd om Afrika.” (6) Zij werden gedreven door louter winstbejag: “Conrads blanken gaan over tot het plunderen van het werelddeel in het geloof dat ze de inheemse bevolking verheffen, beschaving brengen en 'de nobele zaak' dienen.” (7)

“In 1899 publiceerde Rom na zijn terugkeer naar België zelf een boek. Le nègre de Congo is (…) arrogant en oppervlakkig. (…) Rom was een enthousiaste jager die triomfantelijk poseerde voor een foto boven op een dode olifant (...).” (8) “Over la race noire zegt Rom: 'Het is het product van een geestloze staat, met ongepolijste gevoelens, ruwe hartstochten, brute instincten en is daarenboven trots en ijdel.” (9) Over de mishandelde dragers schrijft hij: “dat ze er enorm van genoten.” (10)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 12 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 153.

(2) O.c., p. 146.

(3) Ib., p. 149.

(4) Ib., p. 149.

(5) Ib., p. 150.

(6) Ib., p. 148.

(7) Ib., p. 151.

(8) Ib., p. 152.

(9) Ib., p. 152.

(10) Ib., p. 152.

Mensen die niet werken en die ook geen werk zoeken?

Zo is verrechtsing

Verrechtsing is een bijzonder gevaarlijke sociale kwaal welke uiteindelijk onafwendbaar leidt tot de ineenstorting van de maatschappij maar de grondslag en het mechanisme van de verrechtsing verbergen zich op een wel heel listige manier.

Vandaag worden kinderen gedropt in duffe, elektrisch verlichte lokalen volgestouwd met allerlei plastic tuigen waarmee zij zich mogen pogen te vermaken terwijl hun ouders gaan winkelen maar er is een tijd geweest dat alle kinderen nog een tuin hadden waarin zij konden spelen ofwel een stuk braakliggend openbaar terrein in de buurt. De kinderen speelden toen met zand, zij groeven putten, vermengden het zand met water, bouwden muurtjes en dijken, kastelen, onderaardse gangen, torentjes met daaromheen walletjes, forten bereikbaar met bruggetjes uit takken en op de walletjes die met water werden gevuld, lieten zij minuscule schepen varen, aangedreven met stoom opgewekt door brandende kaarsen; in de walletjes zwommen reusachtige vissen (die in feite de toen alomtegenwoordige stekelbaarzen waren) alsook veelkleurige, voorhistorische reptielen (die eigenlijk vuursalamanders waren, die nu niemand nog kent ofwel gewillig meewerkende meikevers waarvan men wel zeven soorten onderscheidde). En reeds in die tijd gold een gulden wet: het gebod dat iedereen mocht meespelen; het was simpelweg not done (zoals men dat nu zegt in de taal der hedendaagse heersers) om ook maar iemand ooit aan de kant te zetten en alle kinderen wisten heel goed dat er gewoon geen enkele geldige reden kon zijn welke het verschrikkelijke onrecht van de sociale uitsluiting zou kunnen rechtvaardigen. Het gebeurde natuurlijk wel, helaas, als het bekwame toezicht ontbrak, dat sommige, minder weerbare of minder goed ter tale zijnde kinderen ofwel kinderen die van elders kwamen, kinderen die een beetje anders waren - het gebeurde wel dat deze kinderen opzij werden geduwd (terwijl wie dat deden, er wel op letten dat er geen getuigen waren), ofwel dat zij taken kregen toebedeeld die minder leuk waren dan die van fort- of bruggenbouwer en dat zij het moesten stellen met een job als publiek, zodat zij in feite alleen maar mochten toekijken hoe goed de anderen het wel deden en hoe fraai hun bouwwerken waren: het gebeurde maar het werd helemaal niet geduld door de ouders en wanneer het alsnog gebeurde en de ouders van de gedupeerde kinderen kwamen er achter, dan namen deze contact op met de ouders van de andere kinderen en dezen berispten hun telgen streng en deden zij dat niet, dan was iedereen het er over eens dat zij helemaal niet ernstig bezig waren en dat begreep elk weldenkend mens. En als er alsnog kinderen uitgesloten werden van het spel, dan was het uiteraard ondenkbaar dat hen om die reden bij het vieruurtje aan de eettafel een plaats werd ontzegd of dat zij het zouden moeten stellen met een boterham zonder beleg: ware dit het geval, dan zou dat uiteraard terecht worden bestempeld als waanzin zonder meer. Welnu, waar verrechtsing aan de orde is, wordt het zicht op de werkelijkheid door redeloosheid, hebzucht, haat en allerlei onzin danig vertroebeld dat men de hier hoger genoemde waanzin voor lief neemt. En dat is in twee woorden de kern van het probleem van de verrechtsing dat vandaag gigantisch dreigt te worden.

De maatschappelijke activiteiten zijn uiteraard meer dan alleen maar een spel en om die reden wordt er ook op toegezien dat de taakverdeling of de toekenning van jobs geschiedt overeenkomstig bekwaamheid en verantwoordelijkheidszin: er zijn wetten die de opleiding regelen, het onderwijs en het toezicht op de vakkennis. Maar van langs om meer zijn er ook machten die het legale via allerlei sluikwegen ondermijnen en zo worden diploma's die de besten voor het betreffende vak via jarenlange en strenge examenprocedures hebben geselecteerd, niet langer gewaardeerd zoals het hoort terwijl valse stemmen opgaan die gewag maken van 'ervaringsdeskundigheid', 'emotionele intelligentie', 'verworven rechten' en nog meer dergelijke onzin: het zijn plantrekkerijen die zich ontwikkelen in het zog van de vriendjespolitiek, die op de meest belachelijke drogredenen vegeteert en die wie geld hebben, de wind in de zeilen geven.

Vervolgens wordt arbeid als een plicht voorgesteld terwijl dat in de eerste plaats een recht is, precies zoals de deelname aan het spel aan niemand mag onthouden worden. Door werken voor te stellen als een plicht, kan men makkelijk mensen van de arbeidsmarkt uitsluiten zonder daarvoor geblameerd te worden, want in die valse voorstelling verschijnt de werkloze niet als iemand aan wie rechten worden onthouden maar als iemand die zijn plicht niet doet: hij wordt zogezegd niet uitgesloten, hij sluit zogezegd zichzelf uit, bijvoorbeeld omdat hij lui zou zijn en hij zou schaamteloos profiteren op de kap van anderen: zo willen de alleenheersers het gezegd hebben.

Tenslotte is het waar dat er heel wat landen zijn die aan werklozen niet dezelfde rechten toekennen als ons eigen land doet maar als dat een argument is om de rechten van werkzoekenden terug te dringen, zoals zekere lieden die zich politicus of professor mogen noemen dat wel zouden wensen, dan moet hetzelfde gelden inzake vrouwenrechten: quasi overal ter wereld genieten vrouwen niet dezelfde rechten als in ons land - vrouwen, andersvaliden, mensen met een andere huidskleur of met een uitheemse religie of bijvoorbeeld holebi's: is het feit dat in veruit het merendeel der landen holebi's geen rechten hebben dan een reden om ook hier de mensenrechten met de voeten te gaan treden? In de mensenrechtenverklaring staat heel duidelijk dat elke burger recht heeft op werk. Bovendien is de verdeling van de arbeidstaken de verantwoordelijkheid van de overheid en niet die van de werknemer die immers al zijn handen vol heeft met het zich bekwamen in zijn eigen vak. De overheid moet erop toezien dat iedereen werk heeft, wat heel concreet betekent dat zij moet kunnen garanderen dat niemand wordt uitgesloten van deelname aan het maatschappelijk proces, en zij moet dat doen door de bestrijding van praktijken zoals de vriendjespolitiek in plaats van die te vergoelijken of hier zelf het slechte voorbeeld te gaan geven.

Zoals volgens historicus Adam Hochschild in de Congo koning Leopold II deed die, met het oog op louter zelfverrijking verantwoordelijk was voor niet minder dan acht miljoen doden, alles en iedereen in het werk stelde om zichzelf te profileren als een filantroop die daar de slavenhandel ging bestrijden, het christendom ging verspreiden en de ontwikkeling van Centraal-Afrika in het zadel ging helpen, zo ook doen alle potentaten het hem vandaag nog na: zij zorgen er niet alleen voor dat het recht van de sterksten, waartoe zij zelf behoren, zegeviert zodat zij naar believen onrecht kunnen plegen maar tevens weten zij het onrecht in de schoenen te schuiven van de slachtoffers van hun criminele handelwijze.

Wij moeten ons geen illusies maken. Na meer dan een eeuw te zijn verzwegen, kwamen de niet mis te verstane getuigenissen aan het licht van de gang van zaken bij het zinken van 'the unsinkable' zoals de Titanic werd genoemd: vrijwel zonder uitzondering bleken de voorname heren, bekend om de snoeverijen over de eigen heldendaden en om hun gestes van “na u mevrouw” en “vrouwen en kinderen eerst”, in tijd van nood er een heel andere praxis op na te houden: in de reddingssloepen zaten uitsluitend volwassen eersteklas opvarenden van het mannelijk geslacht.

(J.B., 10 december 2022)

Rémy Bonny: “The impact of the EU on the perception of homosexuality by Ukrainian political elites after the Euromaidan revolution”

De plundering van de Congo en de genocide van 1890 tot 1910

Aflevering 9: De Congo, speeltuin voor wie van geen hout meer pijlen weten te maken

Boma werd de hoofdstad van de Congo maar “het echte hoofdkwartier van de Etat Indépendant du Congo lag niet in Boma, maar in een reeks kantoren in Brussel, een op de begane grond van het koninklijk paleis, de andere in aanliggende gebouwen of aan de overkant van de straat.” (1) De koning duidde zelf zijn regeerders voor de Congo aan en een kabinet in Brussel bracht hem rechtstreeks verslag uit. (2) In eigen land brokkelde Leopolds macht echter af.

Voor de kolonialen waren medailles voorzien: “Door je te voegen naar het systeem werd je betaald, bevorderd, met medailles behangen”. (3) Vele ambtenaren hadden Afrikaanse concubines, de Congo werd opgedeeld in grote sectoren, soms verpacht aan particulieren met aandeelhouders waarvan Leopold er altijd de helft van behield. Onder de schijn van beschavingswerk eigende Leopold zich in de jaren negentig door olifantenjacht en inbeslagnames al het ivoor toe. (4)

Tot de dragers behoorden “kinderen tussen de zeven en negen jaar oud die vrachten van tien kilo droegen”, aldus een waarnemer. En een staatsambtenaar van de Congo: “'Een stoet arme duivels, geketend om de nek, droeg mijn hutkoffers en dozen naar de kade. (…) Er waren ongeveer honderd dragers, bevend en angstig voor de opzichter, die tijdens het langslopen met zijn zweep zwaaide. Voor iedere potige en breedgerugde vent, hoeveel waren er wel niet geraamtes verdord als mummies, hun huid verweerd (…) doorgroefd met diepe littekens, overdekt met etterende wonden. (…) Doet er allemaal niet toe, allemaal werden ze aan het werk gezet.” (5)

Edmond Picard, een Belgisch senator, schrijft in 1896: “'Onophoudelijk komen we deze dragers tegen (…) zwart, miserabel, met alleen een afgrijselijk smerige lendendoek als kleding, gekroesde en kale hoofden die de lading dragen - kist, baal, ivoren slagtand (…) vat; de meesten van hen ziekelijk, gebogen onder een last die wordt verzwaard door vermoeidheid en ontoereikend voedsel - een handjevol rijst en een of andere stinkende gedroogde vis; beklagenswaardige lopende kariatiden, lastdieren met dunne apenpoten, met afgetobde gelaatstrekken, starende en holle ogen van de concentratie om hun evenwicht te bewaren en van de versuftheid door uitputting. Zo komen en gaan ze bij duizenden (…) gerekwireerd door de met haar machtige militie bewapende Staat, afgestaan door stamhoofden wier slaven zij zijn en die zich hun loon toe-eigenen (…) stervend langs de weg of, de reis eenmaal voltooid, terugkerend naar hun dorpen om daar te sterven als gevolg van overbelasting.” (6) Adam Hochschild: “Van de driehonderd dragers die in 1891 door districtscommissaris Paul Lemarinel waren geronseld voor een gedwongen mars van meer dan duizend kilometer om een nieuwe basis op te zetten, keerde er niet één terug.” (7) Er zijn beschrijvingen, onder meer van ene Stanislas Lefranc, van groepen zeven en acht jaar oude kinderen die vijfentwintig zweepslagen krijgen, soms werd er geslagen tot de dood. (8)

Hochschild haalt Primo Levi aan met betrekking tot een gelijkaardige gruwel van een halve eeuw later: “'Monsters bestaan', schreef Primo Levi over zijn ervaringen in Auschwitz, 'Maar hun aantal is te gering om echt gevaarlijk te zijn. Gevaarlijker zijn (…) de ambtenaren die bereid zijn te geloven en te handelen zonder vragen te stellen '” (9) Wat de nazi-beulen hielp om te wennen aan de moordpartijen was naar het zeggen van Franz Stangl de afstand tussen dader en slachtoffer. (10) Men moet bedenken dat koning Leopold zelf nooit in de Congo is geweest. Verder werd de onverschrokkenheid tot terroriseren beschouwd als een teken van mannelijkheid. (11)

Leopold had een huurlingenleger van negentienduizend man en dat werd de Force Publique met driehonderddertien bases in 1908. Maar er kwamen revoltes van verschillende volkeren (die dan tegen elkaar werden opgezet), rebellen en muiterijen “En dat kan niemand die de omstandigheden hier kent, verbazen”, aldus een Zweedse missionaris in een brief naar huis. (12) Negers werden naar willekeur behandeld, hun vrouwen gevangengenomen, schoolmeisjes ontvoerd en gedwongen om te werken op het land of als prostituees. (13) “(...) Onze meest gerespecteerde mannen hier (…) hebben ons met tranen in de ogen en veel kommer in hun hart verteld dat ze onlangs een groep van zevenhonderd aan elkaar geketende en (op stoomboten naar de kust) vervoerde vrouwen hebben gezien. 'En', zeiden ze, 'of ze onze hoofden afhakken of dat van een kip, maakt voor hen geen enkel verschil.'” (14)

De langdurige muiterijen (van 1897 tot 1900) “waren de voorlopers van de antikoloniale guerrillaoorlogen die vanaf ongeveer 1960 Centraal- en Zuid-Afrika op zijn grondvesten deden schudden”. (15) Leopold zorgde ervoor dat hij doorging voor een bestrijder van de slavenhandel terwijl zowel zijn dragers als de soldaten van de Force Publique slaven waren die werden gekocht ofwel ontvoerd - driekwart van hen stierven voordat ze werden ingelijfd. Leopold deed ook zaken met de machtigste slavendrijver van Zanzibar, de beruchte Tippu Tip: in 1887 bood Leopold hem het gouverneurschap aan over de oostelijke provincie. De koning kocht een paar duizend slaven af van Tippu Tip en beloofde hen de vrijheid... na eerst zeven dienstjaren bij de Force Publique. (16)

Van de talloze gevangennemingen van mensen die slaaf werden gemaakt, bestaat slechts één optekening door de Swahili sprekende Edgar Canisius van het nadien gestaafde relaas van een Afrikaanse vrouw genaamd Ilanga. Zij beschrijft een inval in haar dorp door blanke soldaten aan wie zij overvloedig te eten gaven om hen goed te stemmen maar de troep kwam terug, ze “stormden de huizen binnen en sleurden de mensen naar buiten. (…) (we) werden met touwen om onze nek vastgebonden (…) de soldaten sloegen ons met de ijzeren stokken van hun geweren.” (17) De dorpelingen werden gedwongen verder te marcheren, geladen met “(…) manden, in sommige waarvan gerookt mensenvlees lag. (…) We hadden niets te eten. (…) Op de zesde dag werden we erg zwak (…) mijn man kon niet langer op zijn benen staan, dus ging hij naast het pad zitten (…) de soldaten sloegen hem (…) toen sloeg een van hen hem op het hoofd met het uiteinde van zijn geweer, en hij viel op de grond. Een van de soldaten ving de geit (die de man had gedragen) terwijl twee of drie anderen de lange messen die aan het uiteinde van hun geweren zaten in mijn man staken. Ik zag het bloed naar buiten gutsen, en toen zag ik hem niet meer, want we passeerden de kam van een heuvel en hij was buiten zicht. Veel jonge mannen werden op dezelfde manier gedood, en veel baby's werden in het gras gegooid om te sterven. (...)” (18)

“'Ik geloof dat we drie kinderkolonies moeten opzetten', schreef de koning op 27 april 1890”, met elk vijftienhonderd kinderen, en de directeur-generaal gaf opdracht om “'vanaf nu zoveel mogelijk mannelijke kinderen te verzamelen' voor de drie overheidskolonies” maar het werden er naderhand veel meer. (19) Hoofdzakelijk katholieke missionarissen verzamelden kinderen: wezen, van wie de ouders meestal omkwamen door de Force Publique, terwijl in Afrikaanse clans het begrip 'wees' in feite onbestaande is. In 1899 schrijft een katholieke priester aan zijn overste: “Monsieur Devos heeft ons vijf gevangenen geleverd, vastgebonden bij de nek, om klei op te graven voor het vervaardigen van baksteen, alsmede vijfentwintig arbeiders uit Ibembo voor het sprokkelen van hout. (…) Tijdens de mis (…) werd op het moment van het opheffen van de hostie 'presenteer het geweer' geblazen op de jachthoorn”. (20)

Voor hen die geloven dat Leopold II in Afrika de volkeren ging onderwijzen, nog dit: “De kinderkolonies werden meestal bestuurd met de chicotte en de boeien. (…) Als ze hun ontvoering, overbrenging en opleiding overleefden, werden de mannelijke afgestudeerden van deze staatskolonies soldaten, precies zoals Leopold had bevolen. Deze staatskolonies waren de enige door de overheid gefinancierde scholen voor Afrikanen in Leopolds Congo.” (21) Meer dan de helft van deze getraumatiseerde en ondervoede kindsoldaten stierven door ziekte en ontbering. Een moeder-overste schrijft in 1895 dat in haar kolonie vele kleine meisjes stierven, “maar allen hadden het geluk het Heilig Doopsel te ontvangen; zij zijn nu engeltjes in de hemel die bidden voor onze grote koning.” (22) Intussen pleegde de aan morfine en alcohol verslaafde echtgenoot van Leopolds dochter Stéphanie, kroonprins Rudolf, zelfmoord samen met zijn minnares, wat echter werd publiek gemaakt als een politieke moord, en Leopold schreef: “(...) Wij kennen de gevoelens van de ministers en rekenen op hun medeleven in de verschrikkelijke beproevingen die God ons heeft opgelegd. Doe wat u kunt om monsieur Van Neuss (23) te helpen meer aandelen op de markt te brengen; dat zou mij zeer welgevallig zijn. Nogmaals, ik dank u.” (24)

De Congo was voor blanken de plek om ongestraft te heersen en rijk te worden. Zo bijvoorbeeld kreeg een districtshoofd in Manyanga voor het doodslaan van twee bedienden in 1890 als straf een boete van vijfhonderd frank. “Kipling dichtte: 'Verscheep me ergens oost van Suez,/ waar het beste als het slechtste is,/ Waar er geen tien geboden zijn,/ en aan drankjes geen gemis.” (25) Die niet meer wisten van welk hout pijlen maken, konden nog altijd in de Congo terecht. Deze avonturiers werden door de Afrikanen uiteraard alleen maar dood gewenst. (26)

(Wordt vervolgd)

(J.B., 7 december 2022)

Verwijzingen:

(1) Adam Hochschild, De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo, Meulenhoff/Kritak 1998 (in een Nederlandse vertaling door Jan Willem Bos). (Oorspronkelijk: King Leopold's Ghost. A Story of Greed, Terror and Heroism in Colonial Africa, Adam Hochschild 1998), p. 120.

(2) O.c., p. 120.

(3) Ib., p. 126.

(4) Ib., p. 123.

(5) Ib., p. 124.

(6) Ib., p. 124.

(7) Ib., p. 124.

(8) Ib., pp. 124-125.

(9) Ib., p. 126.

(10) Ib., pp. 126-127.

(11) Ib., p. 128.

(12) Ib., p. 130.

(13) Ib., pp. 130-131.

(14) Ib., p. 131.

(15) Ib., p. 134.

(16) Ib., p. 135. De bijgenaamde 'Tippu Tip' (wat een klanknabootsing zou zijn van de musket) heette in werkelijkheid 'Hamed bin Muhammed el Murjebi'.

(17) Ib., p. 137.

(18) Ib., pp. 137-138.

(19) Ib., p. 138.

(20) Ib., pp. 138-139.

(21) Ib., p. 139.

(22) Ib., p. 139.

(23) Het betreft de administrateur-generaal voor financiën van de Congostaat.

(24) O.c., p. 139-140.

(25) Ib., p. 142.

(26) Ib., p. 143.

Fjodor Dostojevski

De Gebroeders Karamazov:

De Grootinquisiteur van Sevilla