Over onderwerping en opstanding

"Freedom is the freedom to say that two plus two make four. If that is granted, all else follows." (George Orwell, 1984) (1)

Iemand bezit macht over een ander als hij in staat is om die ander een leugen te doen belijden. Wie door een ander kan gedwongen worden om te liegen, wordt door die ander beheerst en is onvrij. Vrijheid is derhalve het vermogen om de (eigen) waarheid te kunnen belijden. Mensen die onder druk van anderen de waarheid geweld aandoen, doen zichzelf geweld aan onder druk van die anderen en dit feit brengt aan het licht dat de eigenheid van een mens en de waarheid, dezelfde dingen zijn. Wie liegt, verliest zichzelf: hij is zichzelf letterlijk kwijt omdat wie verraad plegen aan de waarheid, tevens zichzelf verraden. Wie gedwongen liegen, zijn het bezit van wie hen dwingen te liegen. Wie een ander informeert, lesgeeft of opvoedt, heeft de plicht om die ander de waarheid te vertellen; doet hij dat niet, dan ontzegt hij die ander niet alleen de waarheid maar tevens berooft hij dan die ander van zichzelf: hij maakt die ander tot zijn slaaf. Liegen is derhalve persoonsdiefstal, een vorm van karaktermoord, manipulatie of verslaving; het is de degradatie van wie men beliegt, tot een louter instrument.

George Orwells dystopische roman 1984 waarschuwt tegen het totalitarisme waarvan zich in de periode dat dit werk tot stand kwam (de periode voorafgaand aan 1948), verschillende vormen ontwikkelden waaronder het nazisme en het stalinisme maar ook het kolonialisme waarvan de in India geboren Eric Arthur Blair (zoals de auteur in feite heette) een bevoorrecht getuige was als zoon van een koloniaal ambtenaar in die Britse kolonie: de roman is een verafschuwing van het totalitarisme doordat het de essentie of de waarheid ervan blootlegt.

Totalitaire regimes worden gekenmerkt door de leugen, wat zich vertaalt in de paranoïde dreiging met een of andere 'officiële waarheid' (zoals de 'Pravda' ten tijde van de USSR) en zo kennen wij in het eigen land dezer dagen de 'officiële waarheid' omtrent de huidige grieppandemie (het crisispanel ter zake bezigde de aangehaalde termen letterlijk) en deze omtrent de geschiedenis van het Belgische kolonialisme.

In het eerste geval [de pandemie] worden de burgers verplicht om zich te houden aan van boven opgelegde en middels boetes afgedwongen regels en de absurditeit van bepaalde regels kan vaak nauwelijks verholen worden en herinnert aan de hoogdagen van het katholicisme dat om die reden gekenmerkt wordt door hypocrisie: de uiterlijke belijdenis van een religie waarin in feite geen mens met gezond verstand in staat is te geloven. En waar die paternalistisch getinte dictatuur zich eertijds geloofde te kunnen rechtvaardigen met de pretentie zich de zielzorg van het volk te behartigen, doen seculiere overheden dat vandaag in naam van de fysieke volksgezondheid. In vele gevallen gaat het echter om bijzonder misleidende verkappingen van de afgedwongen belijdenis van het fabeltje 1+1=3 waarmee het regime haar oppermacht staaft.

In het tweede geval [het (post-)kolonialisme] wordt bijvoorbeeld in het onderwijs de waarheid ofwel verdraaid ofwel verzwegen en zelfs in de huidige periode van de BLM- of 'Black Lives Matter'-beweging proberen gewiekste Belgische politici zich alsnog in het debat te handhaven middels halsstarrige pogingen om met het oog op het onder de knoet houden van hun slachtoffers, hun een beschuldigende vinger op te steken om hun, gewagend van corruptie en geweldpleging, aldus in een daderrol te manoeuvreren - de aanval is immers de beste verdediging.

Gelukkig bestaat er ook nog die vierde macht: het vrije woord, dat dankzij de plotselinge explosie en de alom beschikbaarheid van de communicatietechnologie, de mondigheid van hen die de waarheid aan het licht pogen te brengen, niet langer met de vergeetput van de fysieke onmacht zullen tenietdoen.

Zowel Martin Luther King (†1968) die in de VS ijverde voor de burger- en mensenrechten van de zwarten, als Patrice Lumumba (†1960) die in de Belgische kolonie Congo eenzelfde strijd voerde, werden vermoord omdat zij op geweldloze doch resolute wijze het totalitarisme afwezen dat hen gebood om de leugen van het heersende regime te belijden; omdat zij het weigerden om de waarheid geweld aan te doen, verkozen zij het om zichzelf te blijven, ook als dat hun het leven kostte en met die keuzedaad die een keuze voor de vrijheid inhoudt, werden zij paradoxaal genoeg van het leven beroofd: zij betaalden hun vrijheid met hun leven. In een totalitaire staat sluiten leven en vrijheid elkaar uit, zoals daar ook leven en waarheid elkaar uitsluiten, alsook leven en eigenheid.

De Belgische politiek is vandaag in een bijzonder vreemd vaarwater terechtgekomen. Waar eertijds mensen door dictators van hun vrijheid werden beroofd, keren met het ten einde lopen van de tijden de slachtofferbewegingen deze logica nu om: zijzelf beperken nu op hun beurt de speelruimte van hun dictators en dwingen hen om in de eerste plaats zichzelf in die hoedanigheid te gaan erkennen. Dat loopt uiteraard niet van een leien dakje en spijtbetuigingen verkappen een stiekem doch heden niet anders dan als onzinnig te benoemen geloof in het behoud van de overmacht of een geloof in een terugkeer van de allang in de openbaarheid veroordeelde gruweldaden.

Het gaat dit keer echter niet zomaar om vergissingen van mensen die het goed bedoelden en die een tweede kans verdienen: onder druk van de immanente rechtvaardigheid ruimt vandaag het toneel van de wereld plaats voor een oordeel met een uiteindelijk want waarachtig karakter: waar het leed van de slachtoffers zich manifesteert als een kracht die de dreiging van de fysieke dood naast zich neerlegt (zij kunnen immers hun leven niet meer verliezen daar zij het al weggeschonken hebben), komt de wereld van de stof in de schaduw van het licht van de waarheid te staan die geheel geestelijk van aard is maar die een onvergelijkelijk veel dwingender karakter heeft dan dat van de natuurwetten, die immers pas bestaan als wetten ten bate van de mens, die daarom uiteindelijk slechts gehoorzaamheid biedt aan deze wetten met het oog op zijn eigen heil. Zoals de geschiedenis uitwijst, heeft dat heil een alles behalve stoffelijk karakter en blijkt uiteindelijk ieder mens die het leven ernstig neemt, bereid om naar het voorbeeld van de Heiland die de Waarheid is, te kiezen voor de Waarheid en derhalve voor zijn heil te betalen met (het engagement van) zijn leven.

(J.B., 1 juli 2020)

Verwijzingen:

(1) George Orwell, 1984, https://www.planetebook.com/free-ebooks/1984.pdf , pag. 103.

Is het moeilijk om een zware trein die over de sporen rolt tot stilstand te brengen, dan is het al geheel ondoenbaar om een trein die stilstaat weer op gang te trekken en daarvoor is de wet van de traagheid verantwoordelijk: alles streeft ernaar om de toestand waarin het verkeert te behouden en dat geldt hier in het bijzonder voor de bewegingstoestand van massa's.

Maar wat geldt voor de bewegingstoestand van massa's in de wereld van de fysica, is ook van toepassing in andere werelden waar andere krachten heersen: wie slaapt, wil blijven slapen; wie met iemand aan de praat is, heeft moeite om de ander aan het woord te laten; wie zich in een roman verdiept heeft, leest verder tot een stuk in de nacht; gewoonten worden ongaarne opgegeven en iedereen wil ook zijn vrienden behouden, zijn eenmaal verworven rechten en voorrechten, zijn overtuigingen en zijn gebreken, noem maar op: het illustreert allemaal de macht van de traagheid. En de wet van de traagheid geldt ook voor de economie.

De economie is de huishoudkunde van de staat, de discipline omtrent voorzieningen inzake behoeftebevrediging en zij kent twee vormen, zuiver of vermengd: in communistische landen is er de planeconomie waarbij de staat bepaalt wat dient geproduceerd (en geconsumeerd) te worden en in kapitalistische landen wordt dat alles bepaald door de vrije markt met haar wet van vraag en aanbod.

Nu is het niet moeilijk om te begrijpen dat er in probleemsituaties in het reilen en zeilen van een van bovenaf bewust geleide staatseconomie veel makkelijker kan ingegrepen worden dan in de vrije markt die in feite door niemand wordt beheerd omdat de productie zich daar als het ware richt naar de grillen van de consument die op zijn beurt voor een goed deel wordt gestuurd door de irrationele werelden van vrije reclame, mode en allerlei trends die ook nog eens talloze overbodige en zelfs schadelijke behoeften creëren die evenwel van tel zijn op louter financieel vlak.

Dat laatste brengt mee dat 'behoeften met verworven rechten', ook als zij in feite overbodig zijn, een vaste stek hebben kunnen veroveren op de markt die precies door haar kapitalistisch karakter slechts weinig rekening hoeft te houden met de werkelijke waarde van de goederen die daar immers allemaal verwisselbaar zijn zoals ook hun ruilmiddel dat is: het geld, waarvan de waarde die van de goederen zelf overtreft omwille van die vermeend onbeperkte verwisselbaarheid. Die kermis van de omkering der waarden duurt immers slechts zolang zich geen problemen voordoen in de bevrediging van de basisbehoeften: in tijden van welvaart betaalt men heel veel geld voor modieuze jeans met gaten maar van zodra brood schaars wordt, zal niemand het nog in zijn hoofd halen om zijn inkomen aan gaten te spenderen, aan mode of aan kunst. Het wegvallen van de zogenaamde luxegoederen ontwricht de vrije markt terwijl een planeconomie gespaard blijft van dat euvel omdat daar niet zozeer grillen maar wel noden het productieproces sturen en te langen leste omdat in een geleide economie van sturing sprake is terwijl de vrije markt zich in noodsituaties niet langer kan verlaten op de 'onzichtbare hand' van Adam Smith: de zelfregulatie die optreedt waar elkeen het eigenbelang nastreeft, raakt in de war van zodra luxewaren eensklaps onbelangrijk worden en de ooit quasi gratis en derhalve ondergewaardeerde doch levensnoodzakelijke goederen schaars.

Toen onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog, die van 1914 tot 1918 aan 15 miljoen mensen het leven kostte, de Spaanse griep uitbrak, eiste die in een tijdspanne van amper twee jaar 50 miljoen slachtoffers maar het is helaas niet mogelijk om de economische gevolgen van die pandemie voor de genoemde twee economische typen onderling te vergelijken omdat de Chinese CCP en de Russische USSR met hun planeconomie pas werden opgericht in respectievelijk 1921 en 1922. Zoals eerder gesteld, (1) kan de huidige wereldeconomie die immers onderhevig is aan de vrije markt, pas blijven voortbestaan op voorwaarde dat zij onafgebroken groeit en daarom ook spreekt men daar ook over een suïcidale economie, wat betekent dat een economische stilstand voor haar een ramp is. Of China het beter doet, valt overigens nog af te wachten maar alvast bleek het mogelijk om in dat 1,4 miljard inwoners tellende land het aantal doden te beperken tot minder dan 5000 terwijl België met amper 10 miljoen inwoners 10.000 doden moet betreuren. Alvast is het een feit dat in de kapitalistische wereld de faillissementen onbeteugeld om zich heen grijpen, de beurzen instorten, de werkloosheid gigantische proporties aanneemt en de bodem van de voorraadschuren in zicht komt. Geld wordt volop bijgedrukt, aan zeer ingrijpende inflatie is allang niet meer te ontkomen.

Zoals gezegd is ook de economie onderhevig aan de grote wet van de traagheid maar terwijl het opnieuw op gang brengen van een treinstel slechts een zaak is van uitoefening van kracht, ligt dat in de wereld van de economie wel een tikkeltje moeilijker: de economie is niet een domme, logge massa doch een uiterst gesofisticeerd en derhalve ook bijzonder broos gebeuren dat men niet zozeer met een treinstel moet gaan vergelijken maar eerder met een (nu onderbroken) symfonie. En waar het in een geleide economie alsnog gaat om geschreven of geplande muziek waarbij de spelers zich voor de uitvoering laten leiden door een partituur, is in de vrijemarkteconomie veeleer jazz of improvisatie aan de orde van de dag.

'Improvisatie' is alvast de gepaste term voor het aanduiden van de 'activiteit' van onze huidige politici die er zelfs niet in slagen om een half jaar na de aanvang van de dodelijke ramp, de bevolking van mondmaskers te voorzien terwijl ze die, nu ze niet meer nodig zijn, willen verplichten omdat ze intussen hun bestelling binnenkregen. Jazz is het hoe dan ook niet wat zij spelen; deze kakofonie is geen muziek en onze economie lijkt ineens wel op een stilstaand treinstel, een logge massa die men misschien wel nooit meer aan de praat krijgt.

(J.B., 28 juni 2020)

Verwijzingen:

(1) Zie: "De rode pest": http://www.bloggen.be/tisallemaiet/archief.php?ID=3208966