Deel 7: Corona en de duivel

Egoïsme leidt tot hebzucht en hebzucht zorgt voor bezit maar voor men het goed en wel beseft, heeft men het Zijn voor het Hebben geruild en wordt de waarde van een mens bepaald door wat hij heeft: zoals elk ander ding op de markt, wordt de mens gelijk aan zijn prijskaartje en is dat prijskaartje negatief, dan moet hij verdwijnen want hij is niet alleen onnuttig maar bovendien de economie ten laste en zo hypothekeert de zelfzucht de zelfzuchtigen.

De economie is een mooie benaming voor het gouden kalf dat, zoals iedereen weet, niet van mensen houdt en om die reden mensen verandert in dingen die, zoals alle andere dingen in deze geprivatiseerde wereld, bezittingen zijn.

Bezittingen, ja, maar van wie? Want als alle mensen bezittingen zijn, schieten er geen bezitters meer over. En om die reden worden onder het juk van het gouden kalf, mensen niet bezeten door iemand maar door iets: mensen worden door hun bezit zelf bezeten.

Nu leidt zelfzucht niet alleen tot hebzucht en tot bezit maar evenzeer tot concurrentie, tot strijd met anderen, die op hun beurt hun ego dienen. En omdat mensen intelligente wezens zijn, is de intelligentie het machtigste wapen in de strijd: niet het fysieke gevecht is aan de orde maar wel het intellectuele. En waar in de strijd tegen de natuur, het verstand de wetenschappen voortbrengt, is het kind van de intellectuele strijd onder de mensen de sluwheid: misleiding, leugen en bedrog blijken de natuurlijke telgen van het egoïsme.

Edoch, misleiding, leugen en bedrog spreken op hun beurt de wetenschappelijke geest tegen, die immers een geest van waarheid dient te zijn teneinde het meesterschap over de natuur te kunnen verwerven en handhaven. De natuur immers laat zich niet verschalken omdat hij niet empathisch is doch wreed, omdat hij zich niet vergist, omdat zijn intelligentie deze is van zijn Schepper zelf tegen wie hij zich, anders dan de mens, nooit heeft kunnen verzetten want de natuur is onvrij. De natuur vergeet niet omdat zijn geheugen de wereld zelf is waarin immers alle daden hun spoor nalaten, daar zij reële momenten zijn in de tijd, bevroren in wat wij het verleden noemen, dat hoe dan ook 'ergens' blijft bestaan omdat niets van iets tot niets kan overgaan. Misleiding, leugen en bedrog mogen dan de motor zijn van de huidige economie: evenzeer zijn zij het failliet van de wetenschappen. Het egoïsme maakt ons weerloos tegen de wreedheid der natuur.

Zo wordt de mens - het mensdom - uiteindelijk onvermijdelijk bezeten: niet slechts door zijn bezit maar tevens door wat hij niet bezitten kan omdat hij niet in staat is om het te verschalken. De mens is gedoemd om speelbal te worden van de natuur: door het bedrog, het wapen bij uitstek waarmee hij in de economie zijn medemens te lijf gaat, in te zetten in zijn strijd tegen de natuur, richt hij geheel verblind dit kwaad tegen zichzelf en zo neemt hij zichzelf in het ootje, hij wordt geobsedeerd.

Een obsessie is een dwangmatig denken, een dwangvoorstelling, een gedachte waarvan men zich wel wil maar nimmer kan ontdoen. In de psychiatrie is sprake van de obsessief-compulsieve ofwel dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, met als symptomen: "algemene psychologische inflexibiliteit, zeer strikte naleving van regels en procedures, perfectionisme, en overmatige ordelijkheid." (1) Een ander kenmerk en tevens een oorzaak is rigiditeit. "Psychosociaal kan de oorzaak ook worden gezocht in een omgeving die overmatig streeft naar prestatie." (2)

Nu kan niemand ontkennen dat wij leven in een door de concurrentiële economie ten top gedreven prestatiemaatschappij en uitgerekend die psychosociale context vormt de ideale voedingsbodem voor dwangvoorstellingen. Individueel, maar gezien de globaliteit van het economische gebeuren uiteraard ook collectief: de huidige geglobaliseerde concurrentiële economie moest vroeg of laat collectieve dwangvoorstellingen ter wereld brengen en vandaag hebben wij er eentje van formaat, zij het naar aanleiding van inderdaad een heuse en hardnekkige griep die meer mensen dan gemiddeld naar het leven staat. Edoch, ook wie aan smetvrees lijden, hebben een punt als zij verwijzen naar de realiteit van de letale ziektekiemen.

Het kwaad wordt helaas drastisch verergerd door een kortsluiting in de remediëring die, zoals hoger reeds gezegd, twee tegengestelde attitudes onderling doet vechten. Enerzijds is er de wetenschappelijkheid die met een waarheidsgetrouw intellect de heerschappij over de natuur nastreeft maar tegelijk is ook het politieke vernuft werkzaam dat veeleer bij de sluwheid zweert. Sluwheid, misleiding, leugen en bedrog doen weliswaar wonderen in de intermenselijke strijd om eigen gewin maar zijn helaas volstrekt contraproductief in het gevecht tegen het natuurlijke kwaad.

Virologen bekvechten met elkaar, particuliere financiële belangen spreken de importantie van de volksgezondheid tegen en dwangvoorstellingen tenslotte loodsen de vloot van de irrationaliteit en de waanzin naar binnen in de haven van de wereld, waar zij alles wat redelijk is, blokkeren. De toegangswegen tot de bezetenen worden door de waanzin zelf bezet en hoop op beterschap wordt zo onmogelijk. En het vergaat deze obsessie zoals elke andere: de drinker blijft drinken tot hij erbij neervalt, de speler verkwanselt zijn hele fortuin en belandt in de goot, het verstand der verstandigen wordt vernietigd en niets blijft over van de kalme Ratio die eens, zoals een gigantische pendule, het reilen en het zeilen van de wereldorde regelde. Zelfs de schittering van de kerstster die de wijzen door de allerlangste nacht moet gidsen, wordt overstemd door de afschuwelijke satellietentrein van een opperdienaar van de mammon.

(J.B., Kerstmis 2020)

Verwijzingen:

(1) https://nl.wikipedia.org/wiki/Obsessieve-compulsieve_persoonlijkheidsstoornis

(2) Ibidem.

In 1967 publiceerde de Braziliaanse pedagoog Paulo Freire Educaçã como Prática da Liberdade of Pedagogie van de onderdrukten, (1) Aanvankelijk bedoeld als een project voor de emancipatie van volwassenen in Latijns Amerika, bleek alras dat ook de West-Europese samenleving lessen kon trekken uit Freire's pedagogie. Onder het voorwendsel van alfabetisatie, informatie en opvoeding ontnemen machtige onderdrukkers het volk zijn eigen taal en andere kundigheden en werken zij vervreemding in de hand, want "De macht van de een heeft de domheid van de ander nodig" (2), zoals de Duitse theoloog Ernst Lange het verwoordt in zijn woord vooraf tot de Nederlandse vertaling van Freire's boek: "(...) onder de overweldigende indruk van de machtsontplooiing wordt de mens van zijn innerlijke zelfstandigheid beroofd, waardoor hij – min of meer onbewust – ervan afziet zijn eigen houding te bepalen ten opzichte van de levenssituaties zoals die zich aan hem voordoen." (3) Paradoxaal genoeg werkt alfabetisatie vaak de onderdrukking in de hand: “Leren is (...) niet programmeren maar problematiseren, niet het proclameren van antwoorden maar het opwerpen van vragen (…). Waar de mensen gealfabetiseerd zijn, zijn ze gemakkelijker te manipuleren en te overheersen, zo blijkt uit het onderzoek van Freire in Latijns-Amerika.” (4) Nog anders uitgedrukt: "De heerschappij van de 'wetenden' is daarom zo gevaarlijk, omdat ze zich niet alleen boven de maatschappelijke status of het bezit aan productiegoederen stelt, maar ook een selectief socialisatie- en ontwikkelingssysteem in stand houdt, waardoor het de onderworpen meerderheid niet alleen onmogelijk is tot bevrijdende kennis te komen, maar waardoor hun gave om de mogelijkheid tot vrijheid te beseffen, verkommert of zelfs vernietigd wordt." (5) “Ontwikkeling vergt de vernietiging van de macht”, aldus Paulo Freire, “omdat heerschappij van mensen over mensen het menselijke in de mens vernietigt.” (6) En revolutie of verandering kan niet opgedrongen worden - dat wist ook Mao al. (7)

In de pedagogie van Freire staat de dialoog centraal: waar die ontbreekt, is onderricht machtsuitoefening en manipulatie. Maar ook in de huidige westerse samenleving ontbreekt de dialoog, er is een éénrichtingsverkeer van woorden, gaande van de machthebber naar de onderdrukten, zonder de mogelijkheid tot wederwoord, vraag of verzet. De informatie die de televisie, de radio en alle andere media verstrekken, is daarom niets anders dan bevel. Scholing en bijscholing beperkt zich in feite tot het zich laten welgevallen van imperatieven. De machthebbers bieden aan het volk welbepaalde perspectieven op de werkelijkheid aan, het volk maakt zich de van hoger hand opgedrongen kijk eigen en dat heet dan ontwikkeling terwijl het in wezen gaat om indoctrinatie en manipulatie met zelfvervreemding tot gevolg.

In zijn Ontscholing van de maatschappij uit 1970 geeft Ivan Illich, die in zijn voorwoord ook naar Freire verwijst, een gelijkaardige kijk: hij beschrijft hoe de school onder de technocratische en bureaucratische overheersing verworden is tot een instituut dat instructies geeft en dat opvoedelingen programmeert, afhankelijk maakt, manipuleert en ontmenselijkt. Zowel Freire als Illich hebben het over de kwestie dat machtsuitoefening een handelwijze is beneden de menselijke waardigheid, die pas in de dialoog geëerbiedigd wordt.

Ofschoon deze belangrijke inzichten intussen ruim een halve eeuw oud zijn, blijkt uit de algemene aanpak van de crisis veroorzaakt door de huidige pandemie dat hun betekenis nog helemaal niet is doorgedrongen tot de elite van de geleerden, laat staan tot het volk. Tenzij men aanneemt dat niet onwetendheid en onkunde de foute aanpak van de crisis moeten verklaren doch onwil en een bevreemdend opportunisme: een auto rijdt van de weg, de bestuurder wordt naar buiten geslingerd en blijft levenloos liggen, een voorbijganger houdt halt, verzekert zich ervan niet gezien te worden en berooft vervolgens het slachtoffer om dan snel weer te verdwijnen.

De horror in de aanpak van de coronacrisis ligt niet zozeer in de onverwachte confrontatie van een hoogdravende en zich op haar kennis beroemende mensheid met haar feitelijke onmacht, nu zij oog in oog staat met de realiteit van de dood. De nachtmerrie situeert zich veeleer in het van alle menselijkheid gespeende karakter van de aanpak van het probleem. Hier is het immers niet langer de mens die handelt: in de waan dat het leven herleid kon worden tot zijn loutere techniciteit, wordt ons bestaan derhalve overheerst door technologieën aan wie wij het zeggenschap over ons lot hebben toevertrouwd. De vervreemding is totaal waar wij over de schreef zijn gegaan door ons over te geven aan het krankzinnige geloof dat het überhaupt mogelijk ware om aan onze instrumenten de verantwoordelijkheid over ons lot te delegeren.

De mens is het slachtoffer geworden van zijn hybris, hij werd slachtoffer, niet van het werk van zijn handen maar van een aliënerende zelfoverschatting: het geloof dat hij in staat was iets te maken dat beter was dan hijzelf en dat voor hem zou zorgen. Want waar mensen aanvankelijk geloofden dat zij schepselen waren van een godheid om dan in een tweede stadium te gaan belijden dat zij deze godheid zelf hadden geschapen en dat het derhalve een namaak of een nepgod betrof, geloven zij in dit derde en fatale stadium een echte god te hebben gemaakt waaraan zij zich kunnen onderwerpen zoals de vrek zich onderwerpt aan het fortuin dat hij verdiende en dat hem in zijn oude dag zoals een onvergankelijke moeder van voedsel zal blijven voorzien.

De hybris blijft nimmer onbestraft, zij is een ontheiliging van de orde der dingen, precies zoals Gods stadhouder het ging aanklagen in Vondels Lucifer waardoor hij meteen ook zichzelf eraan bezondigde. De goden verdragen niet dat hun schepselen hen naar de kroon steken. Het boetseersel denkt te mogen heersen over de boetseerder. In dit geval gelooft het boetseersel zelfs zich een eigen god te kunnen boetseren die niet langer nep is. De mens maakt een kalf van goud en blaast het 'leven' in om zich er vervolgens aan te onderwerpen. En in zijn grootheidswaan merkt hij niet eens hoe hij zichzelf aldus ten gronde richt.

(J.B., 19 december 2020)

Verwijzingen:

(1) De titel van de Engelse vertaling van de oorspronkelijke tekst in het Portugees, luidt: Pedagogy of the oppressed en is uitgegeven bij Herder & Herder, New York 1971. Een Nederlandse vertaling, getiteld: Pedagogie van de onderdrukten, verscheen bij uitgeverij In den Toren, Baarn 1972. Deze Nederlandse vertaling staat als PDF op het internet op het volgende adres:

http://anarchief.org/w/images/8/8a/Freire_Paolo_-_Pedagogie_van_de_onderdrukten_text.pdf

(3) Paulo Freire, o.c., pag. 18.

(4) Paulo Freire, o.c., pag. 13.

(5) Paulo Freire, o.c., pag. 9.

(6) Paulo Freire, o.c., pag. 19.

(7) Paulo Freire, o.c., pag. 21.

Deel 3: Corona en de inquisitie

Wanneer gesteld wordt dat dagelijks tussen twintig- en dertigduizend mensen sterven ingevolge honger, is ondervoeding daarbij een belangrijke factor: ondervoede mensen worden sneller vatbaar voor ziekten waaraan ze tenslotte sterven. Ondervoeding heeft te maken met de kwaliteit van ons voedsel en dus ook met ons budget. Als men nu weet dat hier te lande in de rusthuizen van het OCMW per bejaarde een dagelijks voedselbudget voorzien wordt dat schommelt tussen 4 en 8 euro (1), dan mag het niet verwonderen dat uitgerekend daar de meeste mensen bezwijken aan corona en dat is een verantwoordelijkheid van de overheid: terwijl de regeringen alom ter wereld uitbazuinen dat zij de economie ondermijnende coronamaatregelen steunen om de vijfentachtigplussers te sparen, vertikt zij het om diezelfde bejaarden met een gezond dieet tegen deze vreselijke ziekte te wapenen. Het hele coronagebeuren grenst niet alleen aan de waanzin maar zorgt voor een historisch unicum inzake irrationaliteit. En dan smeekt de chaos die uit de waanzin volgt uiteraard om zondebokken: de jacht op het kwaad is geopend, de inquisitie een feit.

Want wie 'zonde' zegt, zegt 'kwaad' en zegt 'godsdienst' en uitgerekend de volstrekte redeloosheid van de godsdienst wil dat elk kwaad door een zonde wordt veroorzaakt omdat zij ervan uitgaat dat mensen van nature paradijsvogels zijn. Het onvermogen om te aanvaarden dat wij niet geboren zijn voor het eeuwigdurende geluk en de dwang om te gaan denken dat wijzelf de oorzaak zijn van ziekte en dood, vindt zijn oorsprong in de onredelijke wens dat wij alsnog het eeuwig leven kunnen winnen, meer bepaald door het uitroeien van het kwaad, wat begint met het bestraffen van de zonde die er de vermeende oorsprong van is. Niet toevallig moeten sinds kort de joden wegvluchten naar hun land van oorsprong, niet toevallig keren Hongaarse en Poolse dictators zich tegen de LGBT-beweging en niet toevallig worden de dictaturen die deze jacht openen hierin ten volle gesteund door de katholieke kerk die vandaag zowat van alle walletjes eet om haar machtspositie te bestendigen en de slavernij nieuw leven in te blazen.

De inquisitie was een katholieke rechtbank voor de bestraffing van wie niet bereid waren om blindelings te gehoorzamen aan het gezag van de kerk. Zij werd in het leven geroepen nadat geleerde theologen waren gaan twijfelen aan onredelijke geloofspunten. De Augustijner monnik Luther (1483-1546) die professor in de theologie was in Wittenberg, trok de alleenzaligmakende kerk in twijfel alsook de goddelijke oorsprong van de pauselijke macht. Het begon ermee dat deze 'opstandeling' in 1517 zijn vijfennegentig stellingen tegen het misbruik van de aflaat aan de poort van de slotkapel in Wittenberg spijkerde en dit in de hoop dat de kerk de discussie zou aanvatten en de misbruiken bestrijden maar in 1521 werd hij in de ban van de kerk gedaan. Het jaar daarop verscheen het Nieuwe Testament in een Duitse vertaling, het Oude Testament volgde in 1534. Dat Luther het goed meende, blijkt hieruit dat toen in 1527 in Wittenberg de pest woedde, hij weigerde te vluchten met de woorden: "De goede herder zet zijn leven in voor zijn schapen; maar wie huurling is, is geen herder, ziet de wolf aankomen, laat de schapen in de steek en vlucht". Vergelijk: tijdens de pestepidemie tweehonderd jaar voordien liet paus Clemens VI rond zijn residentie in Avignon grote vuren aanleggen om de lucht te zuiveren en wie vandaag paus Franciscus willen bezoeken, moeten meerdere coronatests ondergaan.

In het spoor van Luther volgden Ulrich Zwingli en Johannes Calvijn. Het gezag van de kerk moest hersteld worden en dat gebeurde zonder discussie maar met geweld: met de opstandelingen werden ook de bijbelboeken in de volkstaal verbrand en in 1559 werd een index met verboden boeken opgesteld door de Heilige Congregatie van de Inquisitie van de Kerk (vandaag de Congregatie voor de Geloofsleer genoemd) – de index werd pas in 1966 afgeschaft maar blijft feitelijk gehandhaafd als morele indicator. Ziehier tot slot nog enkele zinnen uit een geschiedenisboekje - als het doet denken aan de huidige pogingen van een hypocriet en waanzinnig gezag dat zich alsnog poogt te handhaven, dan is dat louter toeval - ik citeer: "Wie op het lezen van verboden boeken werd betrapt werd onbarmhartig gestraft. De aangiften stroomden in zo groten getale bij de rechtbanken binnen, dat deze ze ternauwernood allemaal behandelen konden. De gehele literatuur werd zodoende onder controle gesteld. Geleerden en boekhandelaren klaagden over de nieuwe verordeningen, maar dat had geen effect." (2)

(J.B., 16 december 2020)

Verwijzingen:

(1) https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200119_04811760

(2) Sesam Encyclopedie van de wereldgeschiedenis, Deel 3: Renaissance – Gouden eeuw, pag. 331, Sesam/Uitgeverij Anthos, Amsterdam, tweede herziene druk 1996 (Oorspronkelijke uitgave: 1992).