Racisme, recht en natuur

Sinds men ijvert voor de mensenrechten, bestaan er mondiaal inspanningen om het racisme met gerichte wetgevingen in te dijken. Racisme veroordeelt mensen op grond van hun ras - en in een bredere betekenis zijn hier ook de huidskleur, de nationaliteit, de etniciteit, het geslacht en de seksuele voorkeur in het geding. Racisme is uiteraard moreel verwerpelijk: niemand immers heeft verdienste of schuld aan bijvoorbeeld zijn geslacht of zijn huidskleur. Bovendien is het ene ras principieel niet menselijker of onmenselijker dan het andere. Zelfs indien er interraciaal kwalitatieve verschillen waren, dan zou dit niets ter zake mogen doen, maar de praktijk leert ons iets anders: de hogere dieren eten de lagere op, de eventueel 'beteren' binnen een soort vegeteren op hun 'mindere' soortgenoten.

Racisme leidde in het verleden vaker tot vervolging en tot volkerenmoord, denk aan de concentratiekampen onder Hitler, de vervolging van minderheidsgroepen zoals joden, zigeuners en homoseksuelen, het apartheidsregime in Zuid-Afrika, de Afrikaanse stammenoorlogen, de strijd om burgerrechten voor zwarten in de Verenigde Staten en zo meer. Racisme frustreert de uitgeslotenen die, vanuit een verdeel- en heerspolitiek, tegen elkaar worden opgezet, wat de uitbuiting nog meer in de hand werkt.

Racisme is verwerpelijk en het achterstellen van bijvoorbeeld zwarten op blanken wordt heden dan ook algemeen veroordeeld en als zijnde immoreel erkend. Maar wat gezegd van de binnenste-buiten gedraaide verschijningsvormen van het racisme, zoals bijvoorbeeld de nationale trots? Want fierheid over de natie waartoe men behoort, wordt wél geduld. Zijn de trots op zijn mannelijkheid, zijn nationaliteit of zijn ras, geen verkapte en daarom ook bijzonder gevaarlijke vormen van racisme?

Kan men blij zijn een man te zijn, zonder tegelijk vrouwen wat meewarig te benaderen? Want wie liever een man wil zijn, kan dat toch slechts willen als hij tegelijk liever géén vrouw wil zijn. En als men blij is met zijn man-zijn omwille van het feit dat vrouwen het zoveel moeilijker hebben in de samenleving: verraadt zo'n blijdschap dan niet tevens enigerlei onwil om op te komen voor gelijke rechten voor àlle mensen? Kan men pronken met zijn afkomst zonder tegelijk de afkomst van welbepaalde anderen te misprijzen? Kan men dankbaar zijn jegens God omwille van zijn eigen normaliteit, als men niet tegelijk de abnormaliteit van anderen verfoeit? Is het immers niet die verfoeiing die - weliswaar verkapt doch geheel onverminderd - aan de grondslag van die dankbaarheid gelegen is? Kan men lofbetuigingen uiten aan het adres van de vooraanstaanden, zonder tegelijk de achterkomertjes te bejammeren? De vraag is klaarblijkelijk heel dringend, of wij met onze zogenaamde volmaaktheids- en vooruitgangsideeën niet op een verschrikkelijk dwaalspoor zijn beland.

In wat andere bewoordingen kan men vaststellen dat zich in de samenleving van vandaag bewegingen voordoen die, als men ze in het volle daglicht plaatst, onderling onverenigbaar blijken. Dat het bestaan van die elkaar uitsluitende tendensen een maatschappij grondig kunnen en ook zullen ontwrichten, lijkt aan geen schijn van twijfel onderhevig. De ene beweging bestaat in het afkeuren van discriminaties, de andere beweging moedigt het discrimineren aan. De eerste is erop gericht om onrecht te bestrijden, want het is onrecht als mensen achtergesteld worden op grond van omstandigheden die zij niet zelf gekozen hebben, en de andere wil niets liever dan de beteren van de rest te kunnen onderscheiden. En alsof dat probleem nog niet lastig genoeg was, komt daarbij ook nog de bij sommigen steeds prangender twijfel omtrent het feit of de mens wel beschikt over zoiets als een vrije wil, met andere woorden: of er überhaupt omstandigheden bestààn waarvoor hij de verantwoordelijkheid draagt.

Het antwoord op deze laatste, zeer vervelende vraag luidt vanzelfsprekend dat zo'n omstandigheden hoe dan ook moéten bestaan en dat verantwoordelijkheden moéten gedragen worden omdat antwoorden moéten gegeven worden, hoe absurd deze gebeurlijk ook mogen klinken. Mensen moéten verondersteld worden een vrije wil te hebben omdat anders de beloningen en de bestraffingen waarmee men gelooft het lot van de mensheid te kunnen bepalen, op niets meer slaan, en het rechtssysteem in de mist verdwijnt. Als mensen niet veroordeeld werden om personen te zijn met een eigen, onvervreemdbare en principieel onveranderlijke identiteit, dan waren zij niet langer mensen. Het is niet zozeer het geval dat er geen orde is zonder God: het lijkt veeleer andersom zo te zijn dat er geen God kan zijn zonder orde. En die orde moet worden afgedwongen, precies zoals de wevers van weleer de orde afdwingen van hun gigantische legers hevels die elk een eigen draad in zijn gewenste baan houden, teneinde allemaal samen en vrijwel om de haverklap, een gigantisch, kleurig tapijt te kunnen voortbrengen.

Racisme is moreel verwerpelijk omdat het mensen veroordeelt op grond van eigenschappen die zij weliswaar hebben maar waarom zij zelf niet hebben gevraagd en waarvoor ze dus geen verantwoordelijkheid dragen. Men mag een linkshandige niet op de kneukels slaan, katholieke schooljuffrouw van veertig jaar geleden: ook niet als sommigen geloven dat de linker hand, de manu sinistra of de hand van de duivel is. Men mag mensen niet straffen omdat hun prestaties beneden die van het gemiddelde zijn - en met deze klacht richte men zich tot de geachte concurrentiemaatschappij die als vanzelfsprekend mensen verloont volgens de door hen geleverde prestaties en niét volgens de inspanningen die zij leveren. De kerk én de kapitalistische samenleving die op concurrentie drijft, schenden allebei de mensenrechten. Ook dienen mensen niet te krijgen wat zij zogezegd 'verdiend' hebben, doch wel wat zij nodig hebben, want geen mens heeft schuld aan zijn eigen behoeftigheid, zoals ook niemand schuldig is aan al zijn andere aangeboren tekorten: samenlevingen die pleiten voor de mensenrechten maar die tegelijk toelaten dat burgers worden verloond volgens hun prestaties, maken zich schuldig aan de hoger genoemde innerlijke tegenspraak: zij streven immers tegelijkertijd geheel tegenovergestelde zaken na, en zullen daaraan vroeg of laat waarschijnlijk ook ten onder gaan.

De kaarten inzake de zogenaamde 'mensenrechten' liggen niet zo simpel als de media het ons dikwijls willen doen geloven: tot spijt van wie het benijdt, wil de levende natuur vooruit, zij is zeer selectief en gunt slechts aan het beste overlevingskansen terwijl alles wat mankementen vertoont, genadeloos wordt afgebroken. Op de keper beschouwd, is een alternatief ondenkbaar aangezien dit de natuurlijke wet van het zelfbehoud zou tegenspreken, en menselijke samenlevingsvormen neigen er dan ook toe om dit natuurlijke model, mét zijn onverbiddelijkheid, zo goed als mogelijk na te bootsen teneinde zelf op gunstige overlevingskansen te mogen hopen. De enig mogelijke tegenbeweging zal dan ook onvermijdelijk tegennatuurlijk zijn: ze komt van de kant van de religie, meer bepaald vanuit de hoek van het christendom. Een soortgelijke paradox als deze die naar verluidt ooit leven deed ontstaan uit de dode stof en die aldus de entropiewetten als het ware op hun kop zette, blijkt zich te herhalen met de intrede van het christendom dat immers de wetten van het zelfbehoud vervangen wil door die van de liefde en de zelfopoffering. Ook deze beweging, die alvast tegengesteld lijkt aan de natuurlijke, wordt door een gedeelte van de maatschappelijke organisatie nagebootst en zij wordt aldus samen met het concurrentiebeginsel in de wetgevingen geïntegreerd - zoals gezegd: een innerlijke tegenspraak teweeg brengend die op den duur de maatschappij zal ondermijnen. Tenzij het hier voor een keer niét om een destructieve tegenspraak zou gaan maar veeleer om een samengaan van antagonisten welke een misschien wel vernieuwende dynamiek op gang konden brengen.

Het blijft helaas vooralsnog allemaal giswerk en koffiedik kijken wat de klok slaat. De oplossing van het probleem zal alvast veel en bijzonder veel méér inzet vergen dan wat we vandaag gewend zijn: oppervlakkige debatjes, meninkjes van individuutjes of politiek gekleurde slogans kunnen we best missen; een wetenschappelijke benadering van het probleem is nodig, wil men de scherven voor zijn. En scherven zullen er ongetwijfeld zijn als het ganse systeem breekt onder de spanning van elkaar tegenwerkende krachten. Voorlopig lijkt het aangewezen om de beide bewegingen te bewaren op een veilige onderlinge afstand, totdat eventueel concrete oplossingen in de maak zijn...

(J.B., 11 oktober 2008)