Verborgen massamoord (deel 1)

De Nederlandse socioloog Abram de Swaan beschrijft in zijn Compartimenten van vernietiging de realiteit van onze angst voor moordenaars. Wij vrezen namelijk de vandaag veel besproken terreurdaden en wij gedenken de tientallen miljoenen omgekomen militairen uit de oorlogen van de voorbije eeuw, maar veel schrikwekkender is dat er in de voorbije honderd jaar ook tenminste 100 miljoen ongewapende burgers werden gedood in door onze regimes zelf geplande, goed georganiseerde en geheim gehouden massamoordpartijen. (Cf.: de Swaan, 9-10)

Terwijl de oorlogen in de vorige eeuw 35 miljoen doden maakten, viel een veelvoud daarvan in georganiseerde massamoorden waarvan de meeste in de vergetelheid of in de doofpot zijn geraakt. Vaak moeten we het doen met slechts de getuigenissen van enkele slachtoffers die het overleefden terwijl de meestal ongestraft gebleven beulen alles bleven ontkennen of het bagatelliseerden. Ziehier enkele van deze feiten uit de voorbije eeuw.

De Duitsers moordden de Herero's in Namibië uit met 80.000 doden; 12 miljoen Congolezen kwamen om in de Congo-Vrijstaat van Leopold II; in de Mexicaanse revolutie (1910-'20) vielen 2 miljoen slachtoffers waaronder veel burgers; in WO I hebben de Turken 1 miljoen Armeniërs uitgemoord; Stalin maakte miljoenen slachtoffers en de Japanners slachtten miljoenen Chinezen af; in WO II brachten de nazi's 6 miljoen burgers om, voornamelijk joden; in Hirosjima en Nagasaki kwamen 3/4 miljoen burgers om; na de oorlog werden 1 miljoen achtergebleven Duitse burgers gedood en 10 miljoen werden verjaagd; na WO II vielen bij de onafhankelijkheid van India en de afsplitsing van Pakistan 1 miljoen doden en 10 miljoen werden verdreven; in China verhongerden onder Mao in de collectivisering van de landbouw in de jaren '50 tientallen miljoenen boeren en tien jaar later vielen daar in de Culturele Revolutie opnieuw 1 miljoen doden; tegelijk werden, in 1965, 1 miljoen Indonesische zogenaamde communisten vermoord; in 1973 vermoordden de Rode Khmer in Cambodja 1,7 miljoen mensen; in Pakistan doodde het leger honderdduizenden Oost-Pakistanen; in 1968 werden in Guatemala 80.000 opstandelingen vermoord; de Serviërs vermoordden 10.000 Bosnische moslims; in 1995 slachtten de Hutu's 1 miljoen Tutsi's af. Ook ingevolge georganiseerde hongersnood vielen miljoenen slachtoffers: de Britten lieten in 1840 en de daarop volgende jaren massaal de Ieren verhongeren en hetzelfde deden ze met de Indiërs op het eind van die eeuw, met tientallen miljoenen slachtoffers; ook onder Stalin, onder Mao en in Noord-Korea verhongerden tientallen miljoenen burgers na de in beslagname van het voedsel door het regime. (Cf: de Swaan, 10-13)

Elk regime, elke macht is in de kiem moorddadig omdat het tegenstanders heeft van wie het een vijandsbeeld creëert dat in alle stilte gaat behoren tot de 'mentaliteit'. (Cf.: de Swaan, 16) Zo bijvoorbeeld spreekt in een op relletjes uitgelopen betoging tegen slavernij in de Europese hoofdstad de betrokken minister Jan Jambon over 'crapuleus gedrag', 'de uitwassen van een kanker' en 'een netwerk achter de rellen', wat dan naar zijn zeggen een 'harde aanpak' vereist: het geweld tegen burgers die zich verzetten tegen onrecht vanwege het regime wordt gelegitimeerd en de allochtone bevolking wordt andermaal gestigmatiseerd. Een andere minister – Theo Francken – heeft het over het 'opkuisen van het Maximiliaanpark' waar het een groep oorlogsvluchtelingen betreft die in geduldige afwachting van de behandeling van hun asielaanzoek samen met hun kinderen in erbarmelijke omstandigheden buiten slapen: de slachtoffers van bombardementen worden aldus ook nog eens tot vijand van het tot asielverschaffing verplichte land gebombardeerd en inderdaad 'opgekuist'. In Mein Kampf nam Hitler deel aan de stigmatisering van het Jodendom dat hij omschreef als "kiem der ontbinding in volkeren en rassen en (...) de vernietiger der menselijke cultuur” en vervolgens kon hij hen kritiekloos uitroeien: zes miljoen joden werden vergast. "Macrosociale transformaties (...) hebben hun uitwerking op de alledaagse omgang, ook in een genocidale situatie. Het regime bemiddelt (...) tussen deze twee niveaus door (...) [een] mentaliteit te selecteren (...) [en] door de constructie van een vijandbeeld (...). Al evenzeer van belang is de rechtvaardiging door het regime van geweldsgebruik onder verwijzing naar de beschikbare morele argumenten." (de Swaan, 17)

Met de daarop volgende zin karakteriseert de Swaan het thema van het boek – 'over genocidale regimes' – en deze zin stemt tot nadenken, ook en vooral omdat de gelaakte praktijken bij nader toezien alles behalve een ver-van-mijn-bed-show blijken: "Wezenlijk zijn de inspanningen van het regime om de moordenaars te rekruteren, om compartimenten van vernietiging te creëren en de doelgroep te isoleren." (de Swaan, 17)

Vijandschap volgt uit groepsvorming omdat identificatie met sommigen ook uitsluiting van anderen meebrengt. Vijandschap kan uitmonden in collectief geweld, exploderend in massavernietiging. Deze wordt mogelijk door de creatie door het regime van "compartimenten waar gewelddaden konden en moesten worden begaan met volle overgave en in volkomen straffeloosheid. (...) De daders beschouwen het als een smerig karwei dat geklaard moest worden." (de Swaan, 17-18) Daarbij "wordt de doelgroep in alle opzichten steeds verder afgescheiden van de mensen van het regime" – uiteindelijk worden zij uitgeroeid. "De ver doorgevoerde compartimentalisatie maakt het mogelijk dat mensen in andere domeinen van de samenleving kunnen blijven functioneren alsof er niets gebeurd is. (...) [zij] doen alsof er niets gebeurd was." (de Swaan, 19-23) Helaas is uit de experimenten van Stanley Milgram gebleken dat een meerderheid van alle mensen hiertoe in staat is. "Zodra er een eind kwam aan de genocidale episode, probeerden het regime en zijn daders te verbergen wat er was voorgevallen, alle bewijs te vernietigen, een algeheel stilzwijgen te handhaven en elke aanzet tot onthulling van de feiten te voorkomen". (de Swaan, 25)

Andermaal: wij vrezen terreurdaden en wij gedenken de tientallen miljoenen gesneuvelde soldaten uit de voorbije eeuw maar veel schrikwekkender zijn de goed georganiseerde en geheim gehouden massamoordpartijen door onze regimes op tenminste 100 miljoen ongewapende burgers.

(J.B., 29.11.2017)

Verwijzingen:

Abram de Swaan, The Killing Compartments. On genocidal regimes and their perpetrators, 2014. (Nederlandse vertaling: Compartimenten van vernietiging. Over genocidale regimes en hun daders, Prometheus, 2014).