Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 2: Wanneer wetenschap verwordt tot ideologie

Het geloof wordt ingeruild voor het vertrouwen in het eigen verstand, in de Rede, die voor iedereen eender is en daarom is wetenschap in wezen openheid van geest. Het universum lijkt geschreven in de taal van de wiskunde omdat het met wiskunde wordt gemeten. Denken en waarheidsspreken vereisen de moed om het heersende discours achter zich te laten: de waarheid spreken is noodzakelijk maar tegelijk gevaarlijk. Twijfel en onzekerheid zijn voorwaarden voor het denken. Er zijn geen feiten los van het waarnemend subject en de waarneming verandert de observatie. Feiten kunnen niet objectief zijn, kwaliteiten kunnen niet gekwantificeerd worden zonder hun inhoud te verliezen. Wetenschap is daarom geen zaak van objectief meten maar wel van inlevingsvermogen, empathie, identificatie, mee-resoneren met wat men onderzoekt.

Het logisch-mathematische weten krijgt slechts kennis van een zeer beperkt deel van de realiteit, de essentie ontsnapt daaraan. Wie vasthouden aan de meetbaarheid van alles, vervallen in de ideologie van het micro-reductionisme, het mechanistisch materialisme. Wetenschap verwordt dan tot machtsmiddel, zoals blijkt uit de replicatiecrisis in 2005: onderzoeksresultaten worden (in 72 pct. van de gevallen) verdraaid, zij blijken onstabiel en onbetrouwbaar; wetenschappelijke kennis is vaak nietszeggend en waardeloos, omdat kwaliteiten niet in droge cijfers kunnen worden uitgedrukt. Cijfers lijken exact maar zijn zonder inhoud. In de economie mislukte replicatie in 50 pct. van de gevallen, bij kankeronderzoek was dat 60 pct., in biomedisch onderzoek 85 pct. en gerenommeerde statistici schrijven artikels met titels zoals: “Waarom het merendeel van de gepubliceerde onderzoeksresultaten fout zijn.”¹ Feiten zijn niet in cijfers te wringen.

Specifiek met betrekking tot de pandemie geldt nu dat de PCR-test multi-interpreteerbaar is en wisselvallige resultaten geeft. “Door het onmeetbare toch te proberen meten, wordt meten een vorm van pseudo-objectiviteit. (…) Het onderzochte object verdwijnt achter een scherm van cijfers”² De anonimiteit die nodig is voor de objectiviteit bij de beoordeling van onderzoek blijkt in de praktijk vaak onbestaande zodat de waarde van wetenschappelijk onderzoek vooreerst afhangt van het morele gehalte van de expert. Onderzoekers zijn zich vaak niet eens bewust van deze beperkingen en ten onrechte heeft de massa een blind vertrouwen in de wetenschap. “Het is op dit niveau dat Hannah Arendt het ideale subject van de totalitaire staat situeert: het subject dat het verschil niet meer kent tussen (pseudo)wetenschappelijke fictie en realiteit.”³

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 februari 2023)

Mattias Desmet en De psychologie van totalitarisme

Aflevering 1: inleiding

Het gaat om een boek en zijn auteur over welke dezer dagen veel te doen is omwille van een controverse: een kennelijk wereldomspannend regime legt naar eigen zeggen uit veiligheidsoverwegingen in het kader van een acuut volksgezondheidsprobleem aan de bevolking inderhaast nieuwe geïmproviseerde, om de haverklap veranderende en uiteindelijk weinig effectieve regels op terwijl kritische stemmen met onder meer Mattias Desmet de maatregelen interpreteren als onredelijk en illegaal omdat veiligheid als drogreden zou worden aangewend, als voorwendsel met het oog op het vestigen van een totalitair regime.

De ontstaansgeschiedenis van de totalitaire staat werd welhaast een eeuw geleden al bijzonder grondig geanalyseerd door de joodse filosofe Hannah Arendt die haar bevindingen daaromtrent publiceerde als (het derde deel van) The Origins of Totalitarianism in 1951. Dat gebeurde naar aanleiding van de geschiedenis rond enerzijds het Derde Rijk en anderzijds het regime onder de Sovjetleider Jozef Stalin.¹ Mattias Desmet lijkt het laken een beetje naar zich toe te trekken door te vertellen zich op 4 november 2017 te hebben afgevraagd waarom het totalitarisme ontstond in de eerste helft van de twintigste eeuw en waarin het verschil bestaat met de dictaturen: het is de verdienste van Hannah Arendt zich deze twee vragen expliciet te hebben gesteld, intussen bijna een eeuw geleden. Desmet heeft het dan wel over psychologische wortels van het totalitarisme zoals het vandaag zou verschijnen waar hij zegt aangevoeld te hebben hoe onder de invloed van de terreuraanslagen en de klimaatcrisis de overheid het privéleven begon te ontnemen aan de burger die nog slechts een dystopie te verwachten heeft van een wereld geleid door bureaucraten en technocraten.

Reeds in 2005 hebben Arendts vertalers in hun inleiding² haar werk samengevat als handelend over de oorsprong van de totalitaire staat die de feiten verwisselt met de fictie en die alle vrijheid en zin vernietigt: terwijl de tiran terreur zaait vanuit willekeur, acht de totalitaire heerser zich een dienaar van de (wrede) natuur en van de geschiedenis. De terreur (in de vorm van de volledige overheersing van iedereen, altijd en overal) is haar eigen doel geworden; ze minacht de waarheid en reduceert het eigen volk tot massa. Het regime verbergt zich, dicteert de staat en liquideert zijn vijanden. Arendts vertalers illustreren de actualiteit van het thema met verwijzingen naar de almachtswaan ingevolge wetenschap en techniek die zich bijvoorbeeld toont in de verregaande medicalisering die slechts afhankelijk maakt en die luttele jaren later toeslaat met het gebeuren van de pandemie. De democratie wordt bedreigd door een bureaucratie waarin niemand verantwoordelijkheid draagt en zo ontstaat het kwaad als banaliteit. Eveneens actueel: in haar woord vooraf bij de eerste uitgave profeteert de filosofe dat twee wereldoorlogen geen vrede brachten doch het voorgevoel dat een derde wereldoorlog dreigt.

Arendt omschreef de kenmerken (van de opkomst) van het totalitarisme en in zijn boek meent Mattias Desmet - nota bene professor in de Klinische Psychologie aan de Universiteit Gent - aan te tonen dat al deze kenmerken opduiken ter gelegenheid van de politieke constructies welke opgezet worden - naar verluidt met het oog op de beheersing van de aan de gang zijnde pandemie.

In twee woorden vestigt zich een totalitair regime via een welbepaalde en ondertussen beproefde weg waarbij om te beginnen het weefsel dat een volk samenhoudt, vernietigd wordt door de mensen te 'atomiseren', af te zonderen, eenzaam en hulpeloos te maken en volledig afhankelijk van vadertje staat en wel door middel van het induceren van gevoelens van angst en onveiligheid. Om die angst te boven te komen, worden maatregelen genomen die in wezen de vrijheid van de burgers beperken terwijl zij uiteraard tegelijk de speelruimte van de heersers uitbreiden tot dictatoriale proporties.

Het heersende regime dat nu wereldomvattend blijkt, met name als de Wereldgezondheidsorganisatie die nu volgens zekere critici in feite wordt gemanipuleerd door een verkapte wereldregering met totalitaire trekken, probeert haar machtsuitoefening te rechtvaardigen middels een veiligheidsargument - (wereld)volksgezondheid - maar het met geweld afdwingen van haar nieuwe en vaak absurde wetten verraadt uiteraard de onzuiverheid van de door haar voorgewende motieven. Terwijl het zich loens verbergende en tegelijk steeds meer macht uitoefenende regime ermee schermt dat een onbehandelde pandemie het voortbestaan van de mensheid of althans het leven van miljoenen mensen zou bedreigen, wekt haar werkwijze argwaan bij wakkere burgers die niet zozeer in de pandemie een bedreiging zien maar wel in de opgedrongen 'bestrijding' ervan.

Interessant is Desmets verwijzing naar de (ook in zijn doctoraat behandelde) vervalsingen in het wetenschappelijk onderzoek die een crisis veroorzaakten in 2005: tot vijfentachtig percent van de besluitvorming blijkt fout; de onderzoeksresultaten blijken ficties. Arendt verbindt dit met de grondstroom van het totalitarisme: het blinde geloof in cijfers die niet stroken met de feiten, de minachting voor de waarheid vanuit het enge wereldbeeld van de Verlichting. En uiteraard jaagt de professor met deze stellingname de vertegenwoordigers van het heersende paradigma tegen zich in het harnas.

In de eerste bladzijden worden wij zelfs geconfronteerd met een ietwat rancuneuze homofobe uitlating welke nog slechts kan gedijen in middens van gestagneerde katholieken.³ Wij hopen dat wij ons vergissen wanneer wij menen te bespeuren dat het oeuvre van Desmet godbetert een zekere heimwee uitwasemt naar de kerk van weleer maar voor een terugkeer naar het tijdperk van huichelarij, bedrog met waanzinnige verzinsels en sociale ongelijkheid waarbij de vos, terwijl hij zijn wijnkelder etaleert, de passie preekt voor een onder de duim gehouden, hongerig volk in lompen, bedanken wij feestelijk: een specifieke vorm van totalitarisme triomfeert nergens zo meedogenloos als in de theocratie op welker leest ook het geloof van de Verlichting is geschoeid die nu in navolging van de kerk fataal alle krediet verspeelt. Er zal inderdaad een totaal nieuw paradigma moeten verzonnen worden.

Desmet vertelt de historie van de pandemie als een realisatie van het onvoorstelbare en hij haalt er Orwell bij om de virologen te vergelijken met de varkens uit zijn Animal farm: “En net als de varkens van Orwell veranderden ze 's nachts soms ongemerkt de regels”.⁴ En wat verderop:“Daar willen de varkens naartoe: ons herleiden tot een QR-code in een groot technocratisch-medisch experiment”.⁵ Angstwekkende objecten vereisen controle en controle brengt nog meer angst: een vicieuze cirkel die uitmondt in de vernietiging van de menselijke integriteit. Zoals gezegd ziet Desmet de oorzaak in het reductionistische mens- en wereldbeeld van de Verlichting dat hij zal bespreken in zijn boek omdat het de voedingsbodem is voor massavorming en totalitarisme. Het onderwerp wordt nu genuanceerd: “De focus (…) ligt niet zozeer op wat men gewoonlijk met totalitarisme associeert - concentratiekampen, indoctrinatie, propaganda, enzovoort - maar wel op het ruimere cultuurhistorische proces.”⁶ Desmet belooft soelaas in een nieuw mens- en wereldbeeld (!) met een herwaardering voor het spreken van waarheid...

(Wordt vervolgd)

(J.B., 18 februari 2023)

De stok en de hond

Wanneer Ben Weyts (en dan nog op Tv) verontwaardigd uitroept dat hij toch niet met een Toyota Corolla kan rijden, dan lacht men eens en dan wordt hem dat vergeven omdat Weyts nu eenmaal minister is en zodoende behoort tot de geprivilegieerden: Quod licet Iovis, non licet bovis. Om dezelfde reden kan oud-minister Herman De Croo (eveneens op de buis) zeggen dat wij Belgen in de Congo toch ook veel goeds gedaan hebben en in het zog van deze hoogwaardigheidsbekleders streven parlementairen dan naar een eervol slotakkoord voor de Congocommissie terwijl sinds het boek van Ludo De Witte en de onthullingen omtrent de activiteiten van de CIA ter zake iedereen weet dat Lumumba werd vermoord met het medeweten, de goedkeuring en de actieve hulp van de westerse beleidsmakers. Na de ontdekking van een massagraf van kinderen in een door katholieken beheerd internaat komt de paus ermee weg zijn excuses aan te bieden. Na gedurende verschillende jaren te zijn aangewend en bij meer dan tienduizend kinderen focomelie te hebben veroorzaakt, werd in 1961 het door Chemie Grünenthal geproduceerde Thalidomide (hier het best bekend als Softenon) van de markt gehaald en de firma vond het zelfs niet nodig zich te verontschuldigen totdat het middel achtentwintig jaar later ook werkzaam bleek voor de bestrijding van hiv-complicaties en het opnieuw geproduceerd moest kunnen worden. De Arabische prinsen snijden een journalist in stukjes en spoelen de restanten gewoon door om vervolgens weer op het wereldtoneel te verschijnen alsof er geen vuiltje aan de lucht is: zij organiseren lustig voetbaltornooien en wielerwedstrijden en geen haan die ernaar kraait. Koning Charles van Engeland laat een voorbijganger oppakken en straffen nadat die in het openbaar heeft uitgeroepen wat iedereen al wist: dat de rijkdom van de Britse kroon te danken is aan slavernij. En zo kan men nog uren doorgaan.

Feit is dat er gemeten wordt met twee maten en twee gewichten want wanneer een man die tegen de stroomt in vaart door voor de democratie catastrofale misdaden die in de lijn liggen van de hier boven beschreven feiten, in een dure talkshow inderhaast iets heeft gezegd dat misschien niet helemaal klopt, halen de criminelen van zo-even onmiddellijk de stok boven om de hond die hen ontmaskerd heeft te slaan. En de massa applaudisseert want men wil altijd bloed zien, het zien van bloed werkt kennelijk verheugend.

Dat hier allerminst sprake is van desinformatie, is zo klaar als een klontje. Iedereen en bij uitstek een professor moet zijn bronnen raadplegen maar iedereen weet ook dat de perfectie niet van deze wereld is en dan vooral ook niet wanneer bedrog en listen in het spel zijn. Want wat is er gebeurd? Mattias Desmet zou met eigen ogen een open hartoperatie onder hypnose hebben zien plaatsgrijpen.

Er zijn een aantal zaken die wij allemaal kritiekloos slikken en onder die zaken bevinden zich de nieuwsberichten. Niemand zal het een ander ooit kwalijk nemen dat hij dat doet, integendeel: "Het is in het nieuws geweest!" klinkt als een bewijs. Edoch, enkele jaren geleden hebben narren met programma's op de staatszenders verklaard dat zij gedurende jaren en louter voor de lol, tientallen nepnieuwsberichten de wereld hebben ingestuurd, louter verzinselen: sensatie stuwt de kijkcijfers de hoogte in en zo ook de winsten. Het gaat om aankondigingen die verzonnen zijn maar die nog net niet helemaal onmogelijk klinken, zoals het bericht dat open hartoperaties nu met succes worden gedaan zonder een andere verdoving dan deze middels hypnose.

Wie nu geïnformeerd willen zijn, volgen het nieuws van de dag waarvan de waarheidswaarde niet wordt in vraag gesteld omdat men zich terecht vertrouwt op de journalisten: men mag veronderstellen dat het nieuws de filter van de kritiek al gepasseerd is. Het nieuwsbericht wordt beschouwd als even betrouwbaar als de eigen kritische waarneming. Maar na verloop van enkele jaren blijkt het vaker zo te zijn dat wel het bericht nog werd onthouden als zijnde waar terwijl de bron in vergetelheid is geraakt.

Uiteraard zijn er nog andere mogelijke oorzaken voor de besproken vergissing maar de zaak is dat vergissingen menselijk zijn en dat ze met gulheid worden vergeven aan vrienden en met gramschap worden aangewend om zich van zijn vijanden te ontdoen. Of zijn zij dan geen vijanden van de totalitaire staat die haar slinkse handelwijzen op een voortreffelijk wetenschappelijke manier onthullen?

(J.B., 13 februari 2023)