Soms betekent het maken van een tekst het zalven en bedekken van lelijk ontstoken wonden en soms is dat het openrijten ervan maar zijn bestaan wordt althans met betrekking tot de onderhavige kwesties enkel gerechtvaardigd door de mate waarin hij waarheid aan het licht brengt en zeker hier is dat geen sinecure. Er wordt namelijk gezegd dat omtrent de uitbraak van het nieuwe coronavirus heel wat complottheorieën de ronde doen: covid-19 wordt ervaren als een kwaad en bij het zoeken of het gissen naar de oorsprong van dat kwaad, zouden sommigen daar (kwade) bedoelingen achter zien of zelfs samenzweringen veeleer dan een natuurlijke noodlottigheid. Soms, zo zegt men, bestaat het kwaad in de ontkenning van het geopperde kwaad en de waarschuwing voor een gevaar mist dan haar doel en dit ongeacht het al dan niet bestaan van dat gevaar. In vroegere tijden werden ongelovigen die de hel een verzinsel noemden, afgestraft terwijl vandaag steeds vaker de betrokken theologie wegens indoctrinatie en manipulatie van de massa wordt terecht gewezen. Het is geen eeuwigheid geleden dat de ketters ervan beschuldigd werden samen te zweren en vandaag is dat de clerus maar of de hel inderdaad een realiteit is, blijft voor velen een open vraag. Daarom ook wordt elk al dan niet vermeend complot vergezeld van zijn 'tegencomplot' en kent elk complotdenken een 'tegencomplotdenken', wat de volstrekte zinledigheid van het denken in die termen aan het licht brengt. Iemand ervan beschuldigen een complotdenker te zijn, voegt maar weinig toe aan het verwijt dat hij ongelijk heeft en heel wat terechte kritiek wordt met de dooddoener 'complottheorie' terzijde geschoven: het is een louter welles-nietesspel.

Doet de ketter aan complotdenken waar hij een complot van de kerk tegen haar gelovigen meent te ontwaren in de theorie van de zondeval die verhaalt over een complot van de duivel tegen de mens of ligt het complot inderdaad bij de theologen? Moet men complotdenker zijn om te vrezen dat achter de hedendaagse bedelarij in onze grootsteden georganiseerde misdaad schuilgaat of smeden zij die dit ontkennen een complot tegen het establishment of, nog een stapje verder: is het establishment dan geen samenzwering? Is men paranoïde als men vermoedt of zelfs weet dat menselijke motieven en drijfveren vaak diametraal tegenover elkaar staan en dat aldus politici die beweren zich te engageren voor de samenleving steeds vaker slechts het eigen gewin beogen? Is de vrees voor de vervalsing van onderzoeksresultaten onterecht als men weet dat zij tot stand komen middels sponsoring door belanghebbenden of complotteren zij die dermate achterdochtig zijn dat zij dit durven te veronderstellen tegen de vrije samenleving?

Edoch, de cruciale vraag is niet deze naar het bestaan van slechte bedoelingen of van samenzweringen want als die inderdaad bestaan, zijn ze sowieso onkenbaar omdat ze zich verschuilen - de kwestie die ertoe doet, is deze van de principiële openheid van het handelen, wat betekent dat men moet kunnen verantwoorden wat men doet en waarom.

Het kan geen punt zijn dat iemands ware motieven zouden kunnen verschillen van de door hem opgegeven beweegredenen zolang zijn argumentatie maar consistent blijft: contradicties brengen bedrog sowieso aan het licht en daarom ook moet in de eerste plaats de transparantie van het handelen gerespecteerd worden. Het kunnen vermoeden van kwade bedoelingen, samenzweringen of verborgen strategieën is allerminst verboden, het is daarentegen voorzichtig en derhalve wenselijk zolang dat vermoeden maar niet verwisseld wordt met de zekerheid - terwijl daar waar keuzevrijheid bestaat, men best het zekere voor het onzekere neemt, al zijn hier gebeurlijk ook nog delicate kwesties in het geding zoals die van het mogelijk beschamen van bestaand vertrouwen. Bedreigende situaties moeten vermeden worden, ook al zijn de angst voor het gevaar en het gevaar zelf even verschillend als de dag en de nacht. Angst is een slechte leermeester, wat wil zeggen dat geloof en kennis verschillende zaken zijn maar omdat de kennis nooit volkomen is, blijft de deur best op een kier staan voor het geval men zich vergist, zodat men zich te allen tijde kan redden uit het zinkende schip van een universum dat plotseling blijkt te drijven op een leugen of een vergissing. Zo kan het definitief uitsluiten van de gedachte aan een mogelijk complot, hoe 'ondenkbaar' ook, aan mensen het leven kosten of zelf aan ganse volkeren: de laatste getuigen van de holocaust konden zich niet indenken dat het de bedoeling was dat zij nooit meer terug zouden keren; alleen zij die het 'ondenkbare' durfden te denken, deden een ontsnappingspoging die soms ook lukte en waren aldus in staat om ons deze vreemdsoortige waarheid te openbaren: soms is de waarheid ondenkbaar en wat men voor vanzelfsprekend houdt, volstrekt onmogelijk en het bezit van dit vreemde weten is dan even kostbaar als het leven zelf. Maar terwijl over kennis dikwijls wordt gezegd dat zij makkelijk is om te dragen, is dit vreemde weten wel een zware last.

Een kritische benadering van de realiteit is altijd verkieslijker dan een naïeve kijk maar dikwijls ook moeilijker omdat sluwe propaganda zich niet slechts beperkt tot het aanprijzen van zekere producten: zij probeert ook om degenen die zich niet bereid tonen om de al te zoete koek te slikken, te demoniseren. De stigmatisering van de kritische consument tot 'complotdenker' behoort tot het register van steeds driester wordende afstraffingen van wie zich nog durven te verzetten tegen het geweld van het kapitaal dat van haar slachtoffers nog slechts de onderwerping en de verslaving duldt. Het is unfair om een nomenclatuur uit de psychiatrie als methode van afschrikking aan te wenden binnen een domein dat met gezondheidszorg geen uitstaans heeft maar wel alles met de binding van kwetsbare klanten, met platte commerce, winstbejag en verschalking. Als ik een goed produceer dan mag ik de bedoeling hebben om het ook in mijn eigen voordeel aan te wenden door er winst mee te maken maar heel anders liggen de kaarten als ik met het oog op gewin een goed aan anderen onthoud want dat is chantage.

De kritische benadering van het maatschappelijke instrumentarium door Ivan Illich sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw, werpt licht op een hoger goed dan datgene wat zich tot nog toe als het beste presenteerde en dat is ook wat elk eerlijk product doet op een open markt met ruimte voor bevraging. Illich wijst niet op een complot achter de auto-industrie die immobiel maakt, het onderwijs dat onwetend maakt of de verziekende gezondheidszorg want geen van alle hebben ze de bedoeling om ons immobiel, dom of ziek te maken ofschoon ze dat wel degelijk doen. Als er al sprake moet zijn van een samenzwering dan geschiedt die allerminst tussen mensen maar gaat het veeleer om een feitelijk doch onbedoeld conglomeraat van wetenschap, techniek en kapitaal zoals reeds door Herbert Marcuse aangegeven. En uiteraard spelen binnen dit bestel van abstracte instituties, menselijke of dierlijke drijfveren zoals hebzucht, angst en overmoed onvermijdelijk een niet altijd even duidelijke of wenselijke rol maar zij worden niet nagestreefd, zij zijn veeleer 'bijwerkingen'.

Evenzo zit er wellicht helemaal geen complot achter het uitbreken van een epidemie noch achter het navenante opduiken van opportunisten van allerlei slag die in hun sluwheid de hysterie van de massa, ontstaan uit het onverwachte van de situatie, aanwenden om onder de dekmantel van hulp en zorg hun slag te kunnen slaan. Toch blijft het raadzaam om de mogelijkheid van bedrog niet zomaar uit te sluiten omdat de geschiedenis aantoont dat ondanks het weinig benijdenswaardige lot dat elk bedrog sowieso te wachten staat, het zich desalniettemin even hardnekkig lijkt te blijven reproduceren als de onwetendheid die het bij haar slachtoffers teweegbrengt.

Het complotdenken heeft iets primitief omdat het verwant is met het religieuze denken dat immers voor elk voorval veeleer naar een begrijpelijke reden zoekt of naar een bewuste verwekker dan naar een toevallige oorzaak of een natuurlijke bron; het is niet in staat om gebeurtenissen als toevalligheden te beschouwen omdat het redeneert in termen van offer en verdienste, schuld en boete, goed en kwaad. Het is immers niet makkelijk om aan te nemen dat er geen goede reden bestaat voor wat tenslotte wordt ervaren als een straf omdat dit meebrengt dat men het onrecht moet beamen, dat men zich moet neerleggen bij tegenslag en dat men derhalve ook het goede niet altijd verdienen kan want aldus onttrekt ons eigenste lot zich aan bijna alles wat wij maar kunnen wensen en willen. Het complotdenken is daarom een zich tegen beter weten in onderdompelen in een werkelijkheid die weliswaar aantrekkelijk oogt maar die uiteindelijk geen poot heeft om op te staan. Minder aantrekkelijk doch verstandiger maar vooral ook eerlijker is het om de realiteit onder ogen te willen zien en dat is tenslotte ook de grondslag van elk denken dat veeleer wetenschappelijk is dan vroom. Edoch, de macht over de natuur welke wij nastreven omdat wij daartoe door het zelfbehoud gedreven worden, verkrijgen wij nimmer zonder eerst die kniebuiging te maken voor de wetten die haar dirigeren omdat die 'macht' niets anders is dan een volgzaamheid aan deze wetten. Op die manier ook kan een 'overwinning' op het nieuwe virus slechts betekenen dat wij het bestaan van dit ding ten volle accepteren, dat wij er als het ware gaan mee tafelen zoals wij dat met een partner doen en dat wij gehoor geven aan de eisen die het 'wezen' (in feite: de natuur) stelt, precies zoals mensen dat doen in de oudste verhalen waarin zij onderhandelen met vampieren zoals zij ook onderhandelen met de goden aan wie zij vele offers brengen.

Omdat natuurwetten helemaal geen mededogen kennen, zich jenseits von Gut und Böse situeren of volslagen blind zijn voor ethiek, zijn de gedragsregels door virologen voorgesteld en door politici voorgeschreven om het nieuwe coronavirus in de tang te nemen, dat ook. Permissiviteit jegens hen die geloven deze regels niet te moeten respecteren, betekent daarom principieel niets minder dan het verlenen van toegang tot het leven aan de dood. Maar het probleem dat zich bij de gelegenheid van de coronacrisis voordoet, heeft maar voor een stuk te maken met dit inzicht: ingevolge de welig tierende corruptie, de vriendjespolitiek met de navenante aanwezigheid van ambitieuze en opportunistische drommen van onbekwame lui op de grootverdienerspostjes, gekoppeld aan de straffeloosheid jegens al dat machtsmisbruik, staat een allang aanslepende en door de beleidsmakers sterk onderschatte vertrouwenscrisis de goede gang van zaken heden in de weg terwijl het volk dat daarvan de dupe is, daarvoor niet één keer maar drie keer wordt gestraft: een eerste keer door het wanbeleid van de politici; een tweede keer door de epidemie zelf en een derde keer door de hoge boetes die men terecht niet zozeer aanvoelt als een bestraffing voor gevaarlijk gedrag maar als een onheuse terechtwijzing van een volstrekt gerechtvaardigd wantrouwen in de huidige politici. Onze politici dienen te beseffen dat zij hun vertrouwen hebben verspeeld; dat dit geen kleinigheid is, mag blijken uit de ernst van de gevolgen daarvan die zich in de huidige crisis tonen in de vorm van niet meer te tellen mensenlevens en de arrogantie van sommige gezagsdragers is dermate absurd dat zij hun gesneuvelden niet zozeer blijken te zien als een last die drukt op hun geweten maar als een pluim op hun hoed.

Andermaal: het volk wordt gestraft door de hoge boetes die men terecht niet zozeer aanvoelt als een bestraffing voor gevaarlijk gedrag maar als een onheuse terechtwijzing van een volstrekt gerechtvaardigd wantrouwen in de huidige politici en om die reden ruiken die boetes inderdaad naar achterbaks fascisme. Als dan op de koop toe het panel van de nieuwe prelaten van op hun televisiemonopoliekansel verkondigen dat 'de mensen' enkel nog mogen luisteren naar het officiële nieuws, leggen zij de basis voor niets minder dan een burgeroorlog die, van zodra de bodem van de voedselvoorraadschuren in zicht komt, over de ganse aarde woeden zal.