Deshumanisatie: het nieuwste proces

Aflevering 8

Sinds Modern Times van Charlie Chaplin weten wij allen dat met de komst van de Industriële Revolutie de ontmenselijking zich met rasse schreden heeft doorgezet ingevolge de specifieke middeldoelomkering waarbij de menselijke instrumenten over de mens zijn gaan heersen of hem op hun beurt tot hun instrument hebben gemaakt. Dat is vooral het geval met de economie maar vandaag wellicht in een nog grotere mate met de volksgezondheid.

Waar de mens herleid wordt tot een onderdeel van de machine is de middeldoelomkering duidelijk, al mag men hier niet uit het oog verliezen dat zij enkel voor de arbeider geldt, terwijl de werkgever het heft in handen houdt met zijn machines waarvan zijn arbeiders onderdelen zijn. Maar op zijn beurt wordt uiteraard ook de werkgever herleid tot een onderdeel van de omvattender machinerie die de economie is en die is nog onpersoonlijker en abstracter is dan pakweg een locomotief. (De uiteindelijke niet-persoon achter alle kwaad is een 'zucht' - in dit geval de hebzucht).

De onzichtbaarheid van de middeldoelomkering neemt toe in de mate dat de afstand tussen de mens en zijn instrumenten groter wordt en op die manier kunnen realiteiten zoals 'de economie', 'de maatschappij' en vandaag bij uitstek 'de volksgezondheid' voor verwarring zorgen en wel in die mate dat zekere middeldoelomkeringen aan het oog onttrokken blijven en ten gevolge daarvan des te rampzaliger toeslaan.

De verwisseling van een optimale volksgezondheid met een gering aantal zieken maakt geheel abstractie van de methodes waarmee het terugschroeven van het aantal zieken kan worden bereikt, alsook sluit men aldus de ogen voor de onontkoombare paradox dat meer medische zorgen sowieso resulteren in een maatschappij met relatief minder gezonde mensen omdat de geneeskunde de zieken in leven wenst te houden. In de kaduke overtuiging dat hij de natuur maar best een handje kon helpen, verkreeg Hitler een maatschappij met minder zieken, gewoon door alle zieken om te brengen maar dat aldus de weg open ligt voor de praktijk van het recht van de sterkste, dat een eufemisme is voor de volstrekte rechteloosheid maar tevens de volstrekte cultuurloosheid waarbij bijvoorbeeld de geneeskunde maar beter vervangen kan worden door de massamoord, wordt onder de mat geveegd.

Om de een of andere reden blijkt het verstand van een massa mensen gewoon ontoereikend om te kunnen of te willen inzien dat in de gegeven, verkeerde definitie, waarbij de graad van de volksgezondheid bepaald wordt door het percentage aan gezonde individuen, de volksgezondheid helemaal losgekoppeld werd van de gezondheid van de mensen als zodanig. Hetzelfde probleem doet zich voor in een wat minder onduidelijke vorm waar men de economie loskoppelt van de welstand van de individuen.

Deze op het eerste gezicht raadselachtige paradoxen zijn in feite terug te brengen naar het probleem van de verwarring van het geheel met zijn onderdelen - een probleem dat gevoed wordt door het feit van de depersonalisering die de waarschijnlijkheidsrekening de eerste viool laat spelen ten koste van de realiteitszin waarbij de eindwaarde die de menselijke persoon is, geheel veronachtzaamd wordt. Wij weten allen dat het gemiddelde inkomen van de Belg helemaal geen betrouwbaar beeld kan geven van de welstand van de burgers, net zomin als onze kennis omtrent de gemiddelde schoenmaat van een groep mensen ons in staat zou stellen om voor al die mensen passende schoenen te gaan fabrikeren. Als in een groep van honderd mensen er vijftig zijn met schoenmaat 35 en vijftig met maat 45, dan zou de productie van honderd paar schoenen met maat 40 weggegooid geld zijn. En als van een groep van honderd mensen er één miljardair is terwijl de rest helemaal niets bezitten of misschien alleen maar schulden, dan resulteert de kaduke denkvorm die vandaag de wereld overheerst in de misleidende conclusie dat het gemiddelde bezit van die honderd mensen tien miljoen bedraagt.

Om dezelfde reden houdt het percentage aan gezonde mensen in een volk geen enkel verband met de volksgezondheid en kan het zonder meer terugschroeven van het aantal zieken niets te maken hebben met wat het ministerie van de volksgezondheid hoort na streven. Waar abstracte realiteiten zoals maatschappelijkheid, economie en volksgezondheid de voorrang krijgen op de werkelijkheid, dreigt de mens herleid te worden tot een getal terwijl kwaliteiten niet tot kwantiteiten kunnen worden herleid zonder dat hun inhoud en derhalve hun eigen zijn miskend wordt. En wellicht schuilt hierin de grootste dreiging voor een ongeremde toename van de voortschrijdende ontmenselijking.

(J.B., 1 januari 2024)

Deshumanisatie: het nieuwste proces

Aflevering 7

Met de uitspraak dat godsdienst opium is voor het volk bedoelt Karl Marx heel eenvoudig te zeggen dat religie net als opium een middel is, zij het een wat meer betaalbaar middel, waarmee mensen zich kunnen verdoven voor de al te pijnlijke facetten van de werkelijkheid zoals bij uitstek het lijden en de dood.

In feite is religie het resultaat van een maatschappelijk aanvaarde, geïntegreerde en geïnstitutionaliseerde vorm van dissociatie. Dissociatie is de geestestoestand waarin mensen zichzelf kunnen brengen wanneer zij de realiteit niet (langer) verdragen en waarin zij de dingen die gebeuren gaan beschouwen als onecht, gespeeld, voorgelogen of resulterend uit een complot.

De Noord-Afrikaanse bisschop, kerkleraar en filosoof Sint-Augustinus Van Hippo beschouwde de waarneembare werkelijkheid als onecht en als slechts een façade voor een andere, pas onrechtstreeks waarneembare en diepere werkelijkheid. In de religie krijgt de absurde werkelijkheid van geluk en toeval een zin van zodra wordt aangenomen dat wat op het eerste zicht volstrekt zinloos lijkt, een verborgen betekenis heeft die men moet leren te ontdekken. De verschrikkingen van het lijden en de dood krijgen in het licht van bijvoorbeeld de katholieke theologie een zin, wat maakt dat men zich er beter kan mee verzoenen. Tenminste als men aanleg heeft voor wat in de psychiatrie als dissociatie wordt bestempeld en dissociatie kan beschouwd worden als een vorm van zelfbedrog.

De kern van het onderhavige probleem situeert zich vanzelfsprekend in de kwestie of zingeving een vorm van dissociatie moet worden genoemd ofwel of dissociatie een vorm van zingeving moet heten. Dissociatie is een gedrag waarbij men zichzelf ontkoppelt van de werkelijkheid en in die zin lijkt het ook een problematisch gedrag maar tevens is het een functioneel gedrag, alleen al omdat dit het leven draaglijker maakt. Ook hier gaat de vergelijking met opium op omdat pijnstillers weliswaar de realiteit - van in dit geval de pijn - verhullen maar voor het gebruik van pijnstillers is er wat te zeggen als men de overtuiging is toegedaan dat het lijden helemaal geen zin heeft.

Anderzijds blijft er uiteraard een wezenlijk onderscheid bestaan tussen enerzijds pijnstillers en anderzijds bijvoorbeeld voedsel dat ons immers bevrijdt van het leed ingevolge de honger maar dat tevens noodzakelijk is voor de instandhouding van het leven. Men kan met andere woorden bezwaarlijk volhouden dat het zin heeft om te vasten tot de dood terwijl wellicht weinigen er graten zullen in zien wanneer mensen aan het leed dat zij niet zelf gezocht hebben en waarvan zij zich niet kunnen ontdoen, een zin wensen toe te kennen. Het laatste lijkt onschuldig, het eerste vanzelfsprekend allerminst.

De kwestie of religie ontmenselijkt ofwel of veeleer geheel andersom het verbod op religie dat doet, lijkt onbeslist te moeten blijven. In sterk materialistisch georiënteerde maatschappijen neigt men ertoe om religie eerder als waanzin te beschouwen terwijl daarentegen in religieus gekleurde culturen het atheïsme geldt als een opvatting die de menselijkheid fnuikt en derhalve als een wezenlijk tekort of zelfs als een geestesziekte.

De zaken worden er helemaal niet eenvoudiger op van zodra men de visie gaat delen dat de wetenschap een hedendaagse vorm is van religie want voor die opvatting valt zeker en vast een en ander te zeggen, alras vanuit de vaststelling dat ook in het wetenschappelijke wereldbeeld de heilige huisjes van de partij zijn en wel in die mate dat zij aan wie er ook maar durven toe uit te nodigen om over zekere zaken in debat te gaan, desnoods manu militari het zwijgen opleggen.

(J.B., 30 december 2023)

Deshumanisatie: het nieuwste proces

Aflevering 6

Via een sluikse omwisseling van rechten in gunsten sluipt in de wereld de slavernij naar binnen. Mensen worden ertoe verleid om gunsten te aanvaarden van lieden die het middels deze tactiek gemunt hebben op hun rechten. En mensen zonder rechten zijn slaven: hun bestaan is totaal afhankelijk van de willekeur van wie hen in bezit houden.

Het bezitten van mensen slaat in de eerste plaats op het voeden (of veeleer nog het voederen omdat wie geen (mensen)rechten genieten ook niet als mensen worden beschouwd): wie honger hebben, bieden gehoor aan wie beslag hebben gelegd op de middelen om deze nood te lenigen. De afhankelijkheid van de willekeur van derden maakt dat mensen hun gedrag afstemmen op wat anderen van hen verwachten en derhalve voltrekken zij ook de wil van anderen, wat inhoudt dat zij de eigen wil prijsgeven en zij doen dat vanuit de overtuiging dat dit de enige manier is om te kunnen overleven.

Mensen worden met andere woorden niet zomaar willoos maar datgene wat zij willen, wordt alleen nog bepaald door het overlevingsinstinct dat hen ertoe brengt om de wil uit te voeren van wie hen overheersen en zij doen dat teneinde zelf niet overheerst te worden door de dood. Chantage is wat aan de basis ligt van de slavernij en zo ziet men in de geschiedenis ook dat slaven door de band buitgemaakte soldaten zijn wiens leven wordt gespaard in ruil voor de dwangarbeid die hen toelaat om te overleven.

Van hun rechten en van hun wil beroofde mensen hebben geen andere keuze dan zich te gedragen zoals huisdieren dat doen, wat wil zeggen dat zij ernaar streven om in de gunst te staan van hun eigenaars. De loonslavernij is op dat vlak zo mogelijk nog doortastender dan de slavernij van weleer omdat middels die tactiek mensen met schulden worden opgezadeld terwijl schuldenaren ertoe neigen om in de gunst te komen van hun schuldeisers aan wie zij hun wil dan 'spontaan' onderwerpen. Van zodra de aanname van kracht is dat het geld ongeacht welk goed vertegenwoordigt, zal het door zijn eigenaars gebruikt worden als universeel chantagemiddel dat ervoor zorgen kan dat ook mensen tot het eigendom van mensen gaan behoren.

Het proces van deshumanisatie gaat hand in hand met dat van onderwerping dat op zijn beurt door minachting wordt voorafgegaan. In een cultuur waar minachting en achting of kortom eer van tel is, handhaaft zich het recht van de sterkste op grond van krachtmeting of oorlog waarvan de uitgestelde vorm de (economische) concurrentie is welke pas kan gedijen in een kapitalistisch bestel. Dit draait uit op monopolievorming, dictatuur en tenslotte genocide, zoals de geschiedenis leert en om die reden ligt in de concurrentiële economie reeds op een fatale manier de massamoord besloten.

Het alternatief van een samenwerking die resulteert uit redelijk overleg in plaats van uit fysieke strijd, vergt een overstijging van het louter dierlijke bestaansniveau. De mogelijkheid tot zo'n overstijging wordt natuurlijkerwijze gegeven door het feit van het mens-zijn zelf maar zij wordt gefnuikt door zekere praktijken. Immers, cultuur, vrijheid, welzijn, humaniteit, veiligheid, beschaving, maatschappelijkheid en nog vele andere goederen zijn geen toestanden doch praktijken, wat wil zeggen dat zij helemaal geen bestaan hebben waar zij niet worden uitgeoefend. Wij zijn geen mensen maar wij oefenen het mens-zijn uit en op dezelfde manier is ook de ontmenselijking een praktijk. Vernederingen, fascisme, oorlog en concurrentie danken hun bestaan uitsluitend aan de manifestatie van specifieke misdaden en deze laatsten kenmerken zich door hun voor mensen nefaste resultaten. De hieraan tegengestelde goederen zoals vrijheid, gelijkheid, menselijkheid en noem maar op, zijn nooit verworvenheden maar zij worden in stand gehouden door handelwijzen aan het gezag waarvan men zich dient te onderwerpen op grond van de voor iedereen onmiskenbare vruchten die zij afwerpen.

(J.B., 29 december 2023)

Deshumanisatie: het nieuwste proces

Aflevering 5

Vanaf 2025, aldus heeft een minister beslist, zullen werkenden de voorrang krijgen boven werkzoekenden inzake het recht op woonsubsidies of sociale huisvesting. Met allerlei drogredenen wordt de stelling verdedigd dat noodlijdenden minder rechten hebben dan welstellende burgers, wat neerkomt op de visie dat nood niet langer het criterium hoort te zijn inzake het recht op hulp: dat recht kan voortaan alleen nog worden gekocht.

Edoch, waar rechten koopwaar geworden zijn, zullen zij alleen nog worden toegekend aan de rijken en waar dit recht van de sterkste heerst, wordt het concept 'recht' uiteraard helemaal uitgehold omdat het principe van Montesqieu of de scheiding der machten vereist dat rechten wars van de politiek en derhalve ook wars van de economie dienen te worden gehandhaafd.

De trend is niet nieuw want sinds jaar en dag laat het Belgische gerecht zich betalen voor de vrijkoping van schulden: fraudeurs en criminelen van alle pluimage kunnen op initiatief van het gerecht zelf aan torenhoge boetes en gevangenisstraffen ontkomen door zich spontaan aan te geven. Deze 'minnelijke schikkingen' worden voorgesteld als een win-winsituatie door een staat die op zwart zaad zit. Dat belastingontduikers hier garen bij spinnen, is lang geen geheim: zij bestelen de staat en blijven ongestraft wanneer zij een deeltje van de buit teruggeven aan de eigenaar - het scheelt warempel niet veel of zij werden erom geëerd.

De staat gedraagt zich in dezer zoals de voetganger op de zebra's aan wie voorrang wordt verleend: hij wuift de automobilist dankbaar na. De chauffeur kon hem namelijk ook aangereden hebben en dan weggekomen zijn met een smoes. Het immorele aan deze zaak is dat de dreiging van het recht van de sterkste datgene wat een recht hoort te zijn, prompt veranderd heeft in een gunst. De dreiging is even reëel als het verschil tussen leven en dood omdat men uiteraard goed gek moet zijn om niet opzij te springen voor een nozem. De wrange situatie is verwant aan die welke volgt uit het Stockholmsyndroom.

Het omtoveren van rechten in gunsten is een eerste fase in het proces waarbij aan mensen met geweld en misbruik van macht hun rechten worden ontnomen en waarbij het solidariteitsprincipe dat het maatschappelijke leven draagt, wordt uitgehold en uiteindelijk ook definitief vernietigd. Solidariteit betekent in wezen immers dat men elkanders lasten draagt, meestal vanuit het redelijke inzicht dat tegenslag iedereen kan overkomen en dat dit meestal ook zal gebeuren omdat de meeste mensen oud worden of anderszins hulpbehoevend, als zij het al niet van bij de geboorte zijn. Wie in een voor hen vijandige omgeving moeten leven, kunnen niet rekenen op het normale bestaan dat voor anderen vanzelfsprekend is en zij dreigen derhalve in de problemen te komen als de maatschappij hier niet op anticipeert met wetten die principieel de bescherming verzekeren van ongeacht welke burger tegen vijandelijkheden waar hij niet heeft om gevraagd en die meestal te wijten zijn aan onbegrip maar vandaag nog veel vaker aan haat.

Het woord is gevallen: blinde haat is wat er uiteindelijk schuilgaat achter politieke beslissingen die de solidariteit ondermijnen omdat de betrokken politici verkozen worden door een menigte die door haat wordt gedreven. Populisten hebben hun politiek succes nu eenmaal te danken aan meestal extreemrechts georiënteerde lui die elke vorm van solidariteit verwerpen omdat zij nu eenmaal egoïstisch zijn en asociaal. In een democratie is dit euvel uiteraard heel moeilijk te bestrijden omdat het gevaar van de tirannie van de meerderheid er structureel in verweven zit.

De weigering van de massa om de solidariteit nog langer in het vaandel te voeren, steekt meestal de kop op wanneer een periode van maatschappelijke welstand aan haar einde komt en ontevredenheid de kop opsteekt en aangewakkerd wordt. Hierbij worden dan zondebokken aangeduid die met de recessie helemaal niets te maken hebben maar deze beproefde tactiek weet de echte daders - de verantwoordelijke politici - wel buiten schot te zetten, zoals ook geschiedt waar gevangenen onschuldig vastzitten en er op die manier geheel ongewild voor zorgen dat de echte daders met rust worden gelaten.

Jawel, de benadeelden van de asociale wetten die aan de willekeur van extreemrechts ontspruiten, zijn wezenlijk gevangenen die de straffen uitzitten welke toekomen aan de populisten.

(J.B., 27 december 2023)

Deshumanisatie: het nieuwste proces

Aflevering 4

Leopold II, onder wiens schrikbewind in een paar decennia tijd de helft van de Congolezen in zijn kolonie werden afgeslacht in de roof van ivoor en rubber die de megalomane vorst een gigantisch persoonlijk fortuin opleverde, kreeg het voor mekaar om zich te laten doorgaan voor een van de grootste filantropen op aarde - toentertijd maar ook vandaag nog, nu in het zog van geschiedenisadaptor Daniël Van Reybrouck¹ de dynastie voorbereidselen treft om het jubelpark dat met het bloed van de zwarten werd gebouwd wat op te fleuren tegen de tijd dat België zijn tweehonderdste verjaardag vieren moet.

Met die pr-stunts als voorbeeld weten grootverdieners voortaan hoe zij het aan boord moeten leggen om zich te beveiligen tegen de onvermijdelijke plaag van jaloezie en rancune die sowieso alvast een deel van hun talloze slachtoffers tegen hen in het harnas jaagt. Gandhi werd afgeschilderd als een filantroop daar hij zijn volk kalmeren moest met de politiek van de 'ahimsa', voor de gelegenheid gepromoot in opdracht van de wrede Britse kolonisator. Naast het portret van Mahatma Gandhi staat overigens prompt ook dat van multimiljardair Bill Gates te prijken op dezelfde bladzij over 'mensenvrienden' in de schoolboeken van onze kinderen. En waarom zouden de ministers achterblijven en de burgemeesters met de Kerst die toch de unieke gelegenheid biedt voor een toneel waarop zij de kerstman (Christus) zelf kunnen vertolken die zijn lekkers uitdeelt aan de feesttafels der armen?

Op de leeftijd van 103 jaar overleed in 1995 in New York Edward Bernays, een neef van de beroemde psychiater Sigmund Freud, die zijn theorie over de beïnvloeding van het onderbewuste van de massa in de praktijk bracht als tactiek voor propaganda en 'public relations'. Met de fabricatie van allerlei stunts en van verborgen associaties met beroemdheden en lusten, stellen potentaten voortaan de wetenschap in dienst van hun imago en van hun persoonlijke belangen.

Ook Adolf Hitler wist het: de massa heeft de leeftijd van een kind van vier en kan via hypnose worden bespeeld met angsten en verlangens. De volstrekte afwezigheid van mensen in de massa is een publiek geheim waarvan iedereen getuigen kan sinds 2000 jaar geleden een uitzinnige menigte de vrijheid van de moordenaar Barabbas verkoos boven die van de Messias - die prompt tot de kruisdood werd veroordeeld. De furie van dezelfde massa ook weet te verhinderen dat vluchtelingen in barensnood een plek vinden om te bevallen omdat het onderbewuste wordt bespeeld met associaties van armlastigen met demonen. Het afschilderen van mensen in nood als lastpakken, ratten, nestbevuilers en bloedvergiftigers zoals in het zog van Hitler de huidige presidentskandidaat van de V.S., Donald Trump doet, betekent: wetenschap in dienst van misdaad en ontmenselijking.

Dat de wetenschap zich steeds vaker lijkt te ontwikkelen tot dienstmaagd van het nefaste proces van deshumanisatie, toont aan dat zij een moreel volstrekt neutraal instrument is waarmee eenieder die er beslag weet op te leggen, willekeurig welke kant op kan. Het is alarmerend dat het volk zich kennelijk niet bewust is van dat feit en dat het in een soort van naïviteit de wetenschap net als de religie van destijds blijft beschouwen als heilig en als onaantastbaar en dit zeer in tegenstelling tot de mens.

(J.B., Kerstmis 2023)