'Hersenmist'

In Werner Herzog zijn Jeder für sich und Gott gegen alle uit 1974 vertelt de vondeling Kaspar Hauser in een delirium net voor zijn dood over het lot van de mensheid die in een eindeloze karavaan zonder kop of staart door een woestijn trekt, geheel gehuld in een dichte mist.

Voorspellingen en aankondigingen van gebeurtenissen die al te gruwelijk zijn om te aanhoren maar ook om te vertellen, worden door de boodschapper in nevelen gehuld en zodoende wordt onbewust de werking nagebootst waarmee dromen hun berichten verhullen als zij al te afschrikwekkend zijn voor directe mededeling. Werkelijkheden die zich ophouden in het onderbewuste hebben zo hun wegen om via het bijna-bewuste tot het bewustzijn door te kunnen dringen.

Vaak heeft de mist de vorm van een verhaal of van een beeld, even wazig als de fata morgana, het Nova-Zembla-effect, de aurora borealis of gewoonweg koffiedik. Anders dan de duisternis die gelijk is aan de afwezigheid van licht, ontstaat mist in het licht zelf door toevoeging van bijvoorbeeld waterdamp die het zicht troebel maakt en zo is de mist een list die ons paradoxaal genoeg van het zicht beneemt met de bedoeling het zien juist mogelijk te maken. De verhulling dient om blindheid ingevolge een al te grote klaarte te voorkomen en zij heeft als het ware een gelijkaardige functie als de zonnebril. De mist is schokdempend of verdovend - niet om ons ongevoelig te maken maar, geheel integendeel, om te vermijden dat wij het slachtoffer van gevoelloosheid worden: de mist zorgt ervoor dat wij alsnog kunnen zien wat in oorsprong niet voor onze ogen was bestemd en die tactiek werd van oudsher ook gehanteerd door de orakelende Pythia van Delphi die haar geest hulde in mist door middel van ethyleengas dat opstijgt uit de kraters van sluimerende vulkanen. Ethyleen is de grondstof van het heden wereldbekende ethanol, verwant aan het nog veel giftigere methanol dat algehele blindheid veroorzaakt en ook de dood.

De mist die dezer dagen het verstand benevelt en die wordt toegeschreven aan de ziekmakende werking van corona (terwijl zij mogelijkerwijze het gevolg is van het veelvuldig ontsmetten van de handen met etheen), vervult dezelfde functie: zij moet ons in feite met mondjesmaat doen zien, ja, dwingen om te zien wat wij eigenlijk veel liever helemaal niet zouden willen zien omdat het inderdaad zo'n gruwel is dat het zich niet zomaar laat zeggen. In de jongste dagen wordt namelijk de bijzonder kwalijke leugen verspreid dat het coronavirus de oorzaak is van de mist die optreedt in de hersenen van wie erdoor besmet geworden zijn.

Een bijzonder kwalijke leugen is dat omdat zij de eigenlijke waarheid bijna geheel ontoegankelijk maakt door in dezer oorzaak en gevolg onderling te verwisselen. We herinneren ons immers dat corona aanvankelijk het gevolg was van een mist, een waanzin en meer bepaald de grootheidswaan van de opperpriesters van de religie van het geld. (Al dan niet rechtstreeks) in een roes gebracht door het bezit van een inderdaad duizelingwekkend fortuin (want het is algemeen bekend dat grootgeldbezitters zich naar het voorbeeld van de farao's vaker bezondigen aan de consumptie van cocaïne), zijn een handvol insipide commerçanten gaan geloven dat zij goden zijn en sindsdien verkeren zij ook in de waan dat het hun taak is om de wereld te besturen.

Deze lui met grote wanen maar met helaas bijzonder povere ideeën, nemen maatregelen met het oog op het tot stand brengen van een nieuwe orde welke louter tot doel heeft om hen als goden aan de wereld op te dringen. Zij doen dat met de door al hun voorgangers-dictators beproefde methode van de dwang of de lafhartige chantage, en zo verplichten zij volstrekt inhoudsloze handelingen of rituelen die een verzonnen kwaad moeten bezweren omdat geen god zonder de duivel denkbaar is, zoals er ook geen vriend mogelijk is zonder het bestaan van vijanden. Naar het model van de duivel die een kwade geest is en derhalve geheel onzichtbaar, hebben zij een naam verzonnen voor een virus dat zijn niet-bestaan verbergt achter de onooglijkheid die aan dergelijke quasi-wezens eigen is en dat virus hebben zij uitgeroepen tot ons aller vijand. Zoals door de tijd zelf beproefd, vervult de vijand de functie allen te verenigen voor het altaar waarop de potentaten zelf als te aanbidden scheppers van het goede en het ware zijn gaan tronen.

Het coronavirus dat een product is van de waanzin van een handvol geesteloze inhaligen die in hun onverzadigbaarheid azen op de almacht van de goden zelf, wordt nu geheel in strijd met de feiten beschouwd als de producent van de mist die door toedoen van de bezwerende en ontmenselijkende rituelen alle hoofden is gaan vullen. Ofschoon alle acht miljard aardbewoners getuige hebben kunnen zijn van het feit dat het coronavirus een waanbeeld is gefabrikeerd door kapitaalkrachtige megalomanen, worden vandaag de feiten op hun kop gezet en doet een omgekeerde versie van de waarheid nu de ronde: de 'wetenschappelijke' theorie dat het virus waanbeelden produceert.

Het epitheton van wetenschappelijkheid moet de leugen geloofwaardig doen klinken en de macht van de mammon chanteert en dwingt en verhindert derhalve elk denkbaar verzet. Wie weigeren de rituelen te voltrekken, worden streng beboet en wie alsnog pogen om de waarheid aan het licht te brengen, worden prompt monddood gemaakt of ook fysiek vermoord.

Het tijdperk is nu aangebroken waarin naar de voorspelling welke toegeschreven wordt aan Onze-Lieve-Vrouw van Fatima zo'n goede eeuw geleden, de levenden de doden zullen benijden. Slierten uit vreemde dromen trekken gejaagd door de wind als nevelen over tot onvruchtbaarheid veroordeelde velden. Als de mist zal optrekken, zullen wij willens nillens getuige worden van de omkering van alle waarden. Het verstand der verstandigen, die de Schepper degradeerden tot een schepsel van de mens, zal vergaan en de laatsten zullen de eersten zijn.

Omsk Van Togenbirger [die er nu van beschuldigd wordt met corona besmet te zijn]

(J.B., 28 maart 2021)

De inhoud is volstrekt onbelangrijk

Aflevering 2: De wetten van de kroon

De inhoud is volstrekt onbelangrijk. Uiteraard betreft het hier ook en vooral de inhoud van de verordeningen wereldwijd in deze tijd: verordeningen waarover niet iedereen maar dan toch een flink deel van de acht miljard aardbewoners zich afvragen wat ze dan te betekenen hebben. Gebiologeerd zitten alle wereldburgers aan de geëlektrificeerde plastic plaat gekleefd als zogenaamde 'beste kijkers': zij worden toegesproken door wie het medium beheersen - zeg maar door de wereldheersers - en verwoed vorsen zij als bezetenen naar de betekenis van de om de haverklap muterende regels en verordeningen van de kroon, de zogenaamde kroon- of coronaregels...

In de literaire salons van beschermvrouwe Stavrogin zag men hoe haar verwende zoon, de jonge Nicolai, iemand ten aanschouwe van alle genodigden beledigde toen hij "plotsklaps op de heer Gaganov afliep, hem met twee vingers bij de neus greep en een stukje door de zaal liep met zijn slachtoffer achter zich aan." (1) Wanneer bij een volgende gelegenheid de zachtaardige heer Osipov de bandeloze op een beleefde manier meende te moeten terechtwijzen, maakte Nicolai aanstalten om Osipov een antwoord in het oor te fluisteren: "Hij keek om zich heen en boog zich vervolgens voorover naar de heer Osipov. (…) De arme Osipov bracht zijn oor naar de mond van Stavrogin, zonder aarzeling en in het volste vertrouwen, want hij was mateloos nieuwsgierig. Nu gebeurde er iets totaal onvoorstelbaars, wat tegelijkertijd in een bepaald opzicht heel verhelderend werkte. Plotseling voelde de oude heer hoe Nicolas in plaats van hem een spannend geheimpje te gaan vertellen zijn tanden behoorlijk hard in de bovenrand van zijn oorschelp zette." (2)

Het slachtoffer durft niet te roepen en de verwaande Stavrogin komt weg met zijn bandeloos gedrag door het heel listig te laten toeschrijven aan een delirium. Allerminst Osipov doch Nicolai wordt omringd met goede zorgen en op wereldreis gestuurd om van zijn aandoening te herstellen.

Dostojevski maakt hier duidelijk wie de lakens uitdelen in het Sint-Petersburg van de negentiende eeuw maar ook in alle verleden en toekomstige tijdperken die het mensdom doorploegt. De helderziende kunstenaar bezweert ons dat ongehoorzame ondergeschikten, ook als zij zich inspannen om blijk te geven van de allerbeste bedoelingen, meedogenloos worden gestraft, als waren zij slechts honden.

Beschaving is louter een laag vernis; marteling en doodstraf transponeren zich gestaag en onvermoeibaar naar steeds nieuwe maar daarom niet minder doortastende vormen. Er bestaat niet de minste mogelijkheid tot kritiek op wat de oversten verordenen en noch de rede noch de moraal hebben ook maar iets in de pap te brokken waar vast ligt wie de lakens uitdelen.

Logica, redelijkheid en ethiek ontlenen hun geldigheid uitsluitend aan het gezag dat dan ook het monopolie heeft om ze te hanteren, zodat onderworpenen die over recht en rede durven te reppen, er onverwijld door teruggefloten worden. Het gezag zal er zo nodig zelfs niet aan denken om terug te deinzen voor het gebruik van zelfs het meest gruwelijke geweld. En wie zich van deze regels niet bewust zijn, worden even onverwijld en meedogenloos als achterlijk weggezet waarbij deze daadwerkelijke sociale moord niet zelden wordt vervolledigd door een bij voorkeur laffe fysieke doodslag welke meestal door schorriemorrie op betaling wordt voltrokken.

Het is namelijk niet alleen zo dat de kroon zich niet laat beledigen: haar vanzelfsprekende werkzaamheid - de ademhaling, zo men wil, die haar in leven houdt - bestaat er daarentegen in om onafgebroken en ook in alle denkbare en ondenkbare vormen en gedaanten te allen kante beledigingen te uiten alsook alle andere handelingen te stellen die nodig zijn om haar doen uit te tronen boven alles en iedereen.

De zegeningen van een overste verkappen tevens de gruwelijkste dreigingen jegens wie ook maar spelen met de gedachte hem ontrouw te zijn. En wie door het volk op handen worden gedragen, moeten zich hoeden voor de kiemen van haat en doodslag welke schuilgaan in de twijfel die reeds uitgebroed wordt achter de betuigingen van quasi volmaakte vriendschap, hoogste eer en slaafse onderwerping. De onderwerping is er slechts als participatie aan de heerschappij van wie of wat men niet verslaan kan; zij is berekend, vals en een kort leven beschoren; met geduld wacht zij haar tijd af om de gekroonden te onthoofden. Op Palmzondag volgt, naar een heilige en sinds het begin van de geschiedenis voorzegde wet, gewis de Kruisiging.

Andermaal : de inhoud van de verordeningen wereldwijd is volstrekt onbelangrijk. Acht miljard aardbewoners breken zich het hoofd over hun betekenis zoals de kerkgangers van destijds een punthoofd kregen van de mysteries in 't Latijn. Gebiologeerd kleeft nu de ganse mensheid aan geëlektrificeerde plastic platen: zij worden toegesproken door de wereldheersers, vorsen verwoed naar de betekenis der immer muterende regels en verordeningen van de kroon, de zogenaamde kroon- of coronaregels. Hun lot - dat uiteraard het onze is - wordt uitnemend verhaald en verhelderd door nog een andere Nicolai, een grote Rus, in een novelle welke luistert naar de naam 'De Mantel'.

(J.B., 26 maart 2021)

Verwijzingen:

(1) F.M. Dostojevski (in een vertaling van Hans Boland), Duivels, Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam 2017, pag. 48

(2) Ib. pag. 53.

De inhoud is volstrekt onbelangrijk

Nog voor de hervormingen van het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren zestig van de vorige eeuw werd de katholieke eredienst gehouden in de vorm van de Tridentijnse mis die vier eeuwen eerder werd ingesteld ter gelegenheid van het Concilium Tridentinum of het Concilie van Trente, met teksten uit de tijd van Gregorius de Grote die nog bijna duizend jaar vroeger leefde en de mis die gold in het Romeinse of westerse deel van de kerk werd derhalve in het Latijn gelezen.

De zondagsplicht was algemeen terwijl de overgrote meerderheid der gelovigen analfabeet was, laat staan dat de kerkgangers het Latijn beheersten. De celebrant sprak in de kerk de gemeenschap der gelovigen toe in het Latijn en zij beantwoordden in diezelfde dode taal de voorzeggingen, meestal zonder daarvan ook maar een woord te verstaan.

Verstaan en verstand hoefden per slot van rekening ook niet omdat toverformules nu eenmaal werkzaam zijn van zodra zij uitgesproken worden, ongeacht of zij worden verstaan of zelfs maar worden gehoord. De formule werd verondersteld een geheel zelfstandige werking te hebben zoals die van de hamer op het aambeeld of zoals die van het voedsel in het lichaam van de eters.

In die tijd werd de werkelijkheidswaarde van woorden kennelijk gelijkgesteld aan die van materiële dingen, waarmee gezegd is dat woorden toen louter als geluiden bestonden terwijl zij tegelijk veel meer waren dan klanken omdat geluiden pas werkzaam worden als zij formules zijn. Het gaat om het tijdperk waarin de uilen spraken en de mensen in hun dromen met de doden converseerden en wanneer gedachten hen te beurt vielen, hadden zij het over stemmen, ingevingen en geesten.

Men kan zich afvragen wat de zin kon zijn van het praten en napraten zonder begrip van de betekenis van wat gezegd werd en misschien luidt het antwoord dat verhalen die zichzelf vertellen, geduldige boodschappers zijn die zich vanuit een onverstandig verleden een weg naar de toekomst banen in de stille hoop daar op zekere dag de ontwikkelde geesten te zullen vinden die wel ontvankelijk zijn voor hun betekenis, als werden die verhalen ooit begraven als een soort van appeltjes voor de dorst.

Daarnaast echter blijkt het een gegeven dat de luidruchtige doch geestloze conversaties die de duistere middeleeuwen vulden, veeleer de vorm waren waarin zich de vrager en de antwoordgever als zodanig manifesteren, of beter: het spel van enerzijds degene die beveelt en anderzijds zij die er gehoor aan geven.

De preekstoel verheft zich boven de andere stoelen om toe te laten aan de prediker, alle anderen te overstemmen, te bevelen, hen met zijn bek te pikken in een orde waarvan alle vormen voorgegeven zijn. In de tijd van Dostojewski breidt dat preekgestoelte zich dan uit over de hogere kringen in cultuursteden zoals Parijs en Sint-Petersburg: de kringen die het geld opmaken dat zuur verdiend wordt door een volk dat gedwee toehoort wanneer zij ordonneren en dicteren, dat applaudisseert voor hun onbegrijpelijk abstracte schilderwerken en gedichten op de kunstzinnige exposities die zij prepareren op geheime samenkomsten met koekjes en champagne.

Maar deden zij niet exact hetzelfde als de aanwezigen in de Tridentijnse missen en wordt vandaag deze bevestiging van de pikorde dan niet herhaald door enerzijds wie paraderen op de buis en anderzijds de talloze, hulpeloze toehoorders en kijkers in hun alsmaar ongemakkelijker wordende fauteuils?

Na vele eeuwen praktiseren dringt het nog altijd slechts met mondjesmaat tot onze zo makkelijk op hol te brengen hoofden door dat al die onzin die nu wordt verkondigd bijzaak is omdat niet in het minst de inhoud van de litanieën van belang is doch alleen de vorm. Een priester staat vooraan om eer te brengen aan de orde van de dingen, om te herhalen dat hij de spreekbuis is van god in hoogst eigen persoon waaraan de toehoorders obediëntie verschuldigd zijn: zij zeggen samen 'amen' en gaan dan slapen en in hun dromen drukt zich de obligate orde van de dingen almaar dieper in hun zwakke geest, werken de formules zoals zuren op hun zielen in en manifesteert zich wie de bazen zijn en wie zich moeten voegen naar hun eisen.

Spreken zij Latijn? Zijn hun gedichten en hun schilderijen geheel abstract en onverstaanbaar? Drammen zij uur na uur en dag na dag en jaar na jaar steeds weer dezelfde absurde opdrachten en rijmelarijen door onze arme hoofden? Anderhalve meter, mondmaskers op en maximum vier personen samen?

Zo traag zijn wij dan van begrip dat wij nog steeds niet merken dat de inhoud er helemaal niet toe doet, er nooit toe deed en er ook nimmer zal toe doen. Het gaat er slechts om dat wij belijden wat wij doen doch niet kunnen begrijpen omdat het zonder een andere inhoud is dan zijn hoogst eigen vorm, precies zoals het wezen van de mammon dat is, die heerst over de wereld in dit einde van de tijden.

(J.B., 25 maart 2021)

Bijwerkingen

De hergeboorte van de kwakzalverij

Aflevering 3

Theorieën kunnen nooit de basis zijn van ongeacht welke werkelijkheid: zij ontstaan altijd uit de praxis, altijd zijn zij hypothetisch, zij zijn hulpmiddelen en als zodanig principieel altijd verwisselbaar voor andere hulpmiddelen. Wij hanteren theorieën tot op het punt waar ze niet langer kloppen en daar dwingt de praktijk ons om ze weer te laten varen - doen we dat niet, dan zullen we tot onze eigen scha en schande moeten leren dat de grondslag van onze theorieën de methode van gissen en missen is en dat we daar moeten naar terugkeren op het ogenblik dat onze vertrouwde handboeken ons in de steek laten. Gissen en missen - dat is de praxis: wij doen iets op die manier omdat het zo ook lukt en lukt het op een andere manier beter, dan veranderen we meteen ook onze handelwijze en de theorie volgt.

In de muziektheorie, bijvoorbeeld, bestaat er een leer van de harmonie, een geheel van regels die te maken hebben met het esthetisch effect van samenklanken en die bepalen wanneer verschillende tonen onderling 'rijmen'; het is een theorie die wiskundige en fysische gronden heeft. Elk geluid is een geluidsgolf met een welbepaalde golflengte en twee tonen klinken harmonieus samen als hun golflengten zich tot elkaar verhouden zoals eenvoudige gehele getallen, met andere woorden: als ze in elkaar passen omdat de ene golf twee of drie keer groter is dan de andere, want op die manier vertonen die golven op geregelde tijdstippen snijpunten, punten waarop zij samenvallen. Het visuele beeld van harmonieus klinkende geluiden ziet er dan ook uit als een geheel van harmonieus verstrengelde golven. Ook snaren klinken harmonieus samen als hun lengten zich onderling verhouden zoals gehele getallen - maar dan met die beperking dat hun spanning constant wordt gehouden want ook die beïnvloedt de toonhoogte. Maar dat is 'slechts' de theorie.

De meeste mensen worden geboren met voldoende gevoel voor muziek om spontaan te kunnen horen of een zeker samenspel welluidend is of niet. De meesten onder ons kunnen harmonieën van disharmonieën onderscheiden zonder ook maar enige notie te hebben van de harmonieleer of de muziektheorie. Vanzelfsprekend is dat zo, want uiteraard is de theorie afgeleid uit de praxis: we ervaren een samenklank als 'schoon', we onderzoeken hoe dat komt en we vinden allerlei fysisch gegronde wetten.

Componisten moeten op school de harmonieleer studeren maar wanneer zij componeren, passen zij die toe zonder erbij na te denken. Zij kunnen dat doen 'op het gevoel af', niet omdat ze de theorie onder de knie hebben maar omdat ze beschikken over een aangeboren gevoel voor muzikaliteit dat veel sneller en efficiënter werkt dan ongeacht welke theoretische berekening.

Hetzelfde geldt voor de kleurenleer: de fysische gegevens van de golflengten van licht en de gevoeligheid van specifieke kleurenreceptoren in onze ogen kunnen theoretisch in kaart worden gebracht en op grond daarvan kunnen wetten worden geformuleerd die samen een kleurenleer vormen, maar een begaafd schilder gaat niet aan het rekenen wanneer hij kleuren mengt en aanbrengt op het doek: hij werkt louter op grond van gevoel voor schoonheid en dat gevoel is uiteindelijk ook de ultieme maatstaf.

Klanken en kleuren zijn zintuiglijke zaken en ofschoon het intellectuele zijn aandeel heeft in het verwerkingsproces dat de ervaring van schoonheid mogelijk maakt, voltrekt zich dat proces quasi volledig onbewust: het bewuste wordt vrij gehouden voor de beleving waar het om te doen is.

Componisten die componeren op grond van alleen maar de regels van de harmonieleer, overtreffen in hun kunde de computers niet. Het werk van kunstschilders dat zich louter richt naar de voorschriften van een kleurenleer is eveneens slechts programmatoepassing – iets wat ook computers kunnen. De muziek van deze lieden kan weliswaar klinken zoals die van Bach maar zij is nimmer origineel en altijd zeer beperkt.

Van kunst kan pas sprake zijn waar vrijheid heerst, een onmisbare voorwaarde voor originaliteit. En wonder genoeg zal, eens deze vrijheid gerealiseerd wordt, de muziek ook zichzelf schrijven en het schilderwerk zal uit zichzelf ontstaan, het gedicht fluistert zich in het oor van de dichter, de waarheid zelf spreekt tot de profeet. Het sublieme kon niet anders zijn dan zoals het is omdat het anders niet subliem zou zijn, terwijl het zich tegelijk in een eindeloos aantal vormen kan manifesteren. Spinoza identificeerde het ware met het noodzakelijke maar misschien vergat hij een dimensie die althans binnen het geijkte denken niet zichtbaar wordt omdat zij danig paradoxaal blijkt.

Niet alleen de kunsten vertonen de bijzondere kenmerken waar hoger naar verwezen wordt: ook in de wereld van de wiskunde duiken mensen op die wel een zintuig lijken te hebben voor getallen zoals schilders een zintuig hebben voor kleuren en zoals componisten puur zintuiglijk harmonieën aanvoelen. Daarom ook is het denkbaar dat heel wat wetenschappelijke sectoren kunnen benaderd worden zoals dat met de kunsten het geval is.

Architectuur is weliswaar grotendeels wis- en natuurkunde, materialenleer, scheikunde en zelfs meteorologie maar de gulden snede en de fractalen die ook in de natuur opduiken, hebben alles te maken met schoonheid en harmonie: er kunnen inzake bouwwerken wel degelijk verbanden zijn tussen enerzijds stevigheid en soliditeit en anderzijds schoonheid, harmonie of esthetische compositie. En zo blijkt ook naar het zeggen van artsen de geneeskunde niet slechts een loutere kunde maar ook voor een groot deel een kunst te zijn, een aanvoelen, waarbij inschatting een voorname rol speelt en gevoel voor evenwicht.

Is het dan niet altijd zo dat schone mensen ook gezonde mensen zijn, dan is het toch dikwijls het geval dat ziekten en systemische tekorten fysiek zichtbaar kunnen worden en meer bepaald als esthetische tekorten. Het is daarom ook niet ondenkbaar dat er kwakzalvers bestaan die hun naam danken aan hun volstrekte onwetendheid inzake de hedendaagse gezondheidsleer en aan de grilligheid van hun eigenzinnige theorieën maar die er toch in slagen om mensen van bepaalde kwalen af te helpen omdat zij die benaderen met 'zintuigen' die bij de meesten onder ons onderontwikkeld zijn gebleven.

Klinkt dit enigszins ongeloofwaardig, dan moet men maar eens nadenken over het feit dat honden die daartoe worden opgeleid met hun reukzin kanker kunnen herkennen. Of aan zekere insecten of zelfs planten die - God mag weten hoe - zichzelf beschermen tegen invloeden van het milieu door een spontane chemische respons, een onmiddellijke vorming van effectieve stoffen: zij denken niet na maar zij doen wat passend is om te overleven en zij 'weten' ook hoe ze het moeten doen, welhaast op de manier waarop water feilloos zijn weg vindt naar de allerdiepste plekken.

Het Emmanuel Ziekenhuis te Wetteren werd destijds genoemd naar een kloosterzuster die daar werkte. Dokter P. Gillis die in de naoorlogse periode huisdokter was in de streek, vertelde dat hij zich tot de zuster in kwestie richtte wanneer het stellen van een diagnose hem lastig viel. De zuster hoefde de patiënt slechts even te zien om feilloos te kunnen bepalen aan welke kwaal hij of zij leed.

(J.B., 24 maart 2021)

De hergeboorte van de kwakzalverij

Aflevering 2

Er zijn mensen die zowaar geloven dat onze vrijheid ermee gediend zou zijn wanneer de uitoefening van ongeacht welk beroep werd overgelaten aan de willekeur: kwakzalvers zouden dan mogen opereren naast gestudeerde en gediplomeerde dokters precies zoals amateurkunstschilders vandaag aan de slag kunnen naast grafische kunstenaars met een gedegen opleiding aan de academie.

Wat betreft die laatste groep is het echter wel zo dat van lesgevers in de schilderkunst in door de staat gesubsidieerde scholen, musea en nog andere instellingen wordt geëist dat zij een diploma kunnen voorleggen terwijl onze ministers geheel zonder scrupules ons belastingengeld spenderen aan het subsidiëren van beroemde kunstenaars en aan de aanschaf van hun kostbare werken zonder dat het ook maar in hen opkomt om zich af te vragen of de artiesten in kwestie wel gediplomeerd zijn en tegen die handelwijze heeft bij mijn beste weten ook nooit een mens verzet aangetekend.

Hij die kan, doet; hij die niet kan, onderwijst, is een tegelspreuk die niet zomaar uit de lucht komt vallen: in feite illustreert zij een alles behalve onschuldige maatschappelijke hypocrisie, welke verwant is aan de bijzonder arrogante pretentie dat het burgerschap het fundament zou zijn van het mens-zijn in plaats van andersom - een pretentie waarvan de algemeen gangbaarheid zich manifesteert in de problematiek van de sans-papiers: wie niet beschikt over een geboorteakte, kan niet bewijzen dat hij bestaat en wordt derhalve niet alleen als burger onbestaande geacht maar ook als mens. Dezelfde aanmatiging zorgt er immers voor dat de staat zich gedraagt als de oorsprong en de bron van kunstenaars en kunst: het bestaan van instituten die pretenderen van mensen kunstenaars te kunnen maken, bewijst dat het de staat met haar waanzin menens is.

Er zijn er nu die beweren dat de geneeskunst te lijden heeft onder hetzelfde juk van wat misschien wel totalitarisme kon heten: door zijn muziekpartituren te ondertitelen met A.M.D.G. (*) getuigt de componist Johann Sebastian Bach dat hij met zijn muziek lof wil brengen aan zijn schepper maar Hitler, Stalin en Mao wilden dat 'hun' kunstenaars lof brachten aan de afgod vadertje staat die pretendeerde hun muze te zijn en aan de oorsprong te liggen van hun kunst en kunde.

Dat zij die het niet kennen alsnog worden toegelaten om het te onderwijzen heeft vanzelfsprekend alles te maken met cliëntelisme: klant is koning en wie bij ons kopen, hebben een streepje voor omdat onze manier van handeldrijven gehoorzaamt aan het devies: voor wat, hoort wat, dat een mutant is van de regel: een oog voor een oog, een tand voor een tand welke het beginsel van de wraak uitdrukt alsook de wet van het recht van de sterkste, afkomstig van de natuurlijke wet van the survival of the fittest. Derhalve is cliëntelisme kenmerkend voor totalitarisme en de twee staan haaks op wat wij kennen als beschaving of humaniteit. Maar het beginsel dat zij die het niet kennen, het alsnog mogen onderwijzen, impliceert uiteraard niet dat zij die het onderwijzen, het niet zouden kennen of kunnen. De kwestie is alleen dat de twee niet noodzakelijk samenvallen: iets kunnen en als zodanig erkend worden, vallen alleen altijd samen in een ideale en dus onbestaande wereld. In de echte wereld bestaat het dat een schilder in zijn hele leven niet één werk kan slijten en zich uit wanhoop op zevenendertigjarige leeftijd een kogel door het hoofd jaagt terwijl na zijn dood de geringste van zijn schetsen alleen nog te vinden zijn in de zwaarst bewaakte musea ter wereld. In het echte leven is het mogelijk dat de grootste lapzwans president wordt van een wereldrijk.

Met andere woorden valt er misschien wel iets te zeggen voor het standpunt dat men niet zozeer of dan toch niet uitsluitend moet oordelen op grond van officiële maatstaven: waar regels bepalen wat schoon is, heeft de kunst opgehouden te bestaan omdat creativiteit alles behalve programmeerbaar is: computers kunnen niet componeren, schilderen of dichten en waar artiesten dat doen naar het voorbeeld van machines, is de kunst allang een stille dood gestorven. Waar een comité het volk voorhoudt alleen nog te luisteren naar het 'officiële nieuws', heeft Big Brother zijn intrede gedaan en werd het einde ingeluid van niet alleen de waarheid maar tevens van de mens die immers uit de waarheid voortkomt, daar de waarheid God is die hem schiep. Waar instellingen zich het monopolie toe-eigenen over het goede en zij derhalve pretenderen aan de basis te liggen van het menselijk geweten, werd het licht dat goed van kwaad kan onderscheiden uitgedoofd en werd de mens beroofd van zijn kostbaarste bezit - zijn vrijheid.

Misschien moet erkend worden dat het schone niet datgene is wat overeenkomt met de zogenaamde regels van de kunst die men op de schoolbanken kan leren - wat dan ook niet betekent dat het schone daar perse moet mee vloeken: schoon is daarentegen wellicht wél wat mensen exalteert, verrukt, boven zichzelf verheft, bevrijdt uit de dode stof, vol blaast met geest, ja, onsterfelijk maakt, al is het maar voor één enkel ogenblik. Misschien moet erkend worden dat waar is, wat werkt: true is what works, zoals de pragmatici zeggen, wat dan ook niet wil zeggen dat men zich moet vastpinnen op die ene regel. En ook voor het goede bestaan voorwaar helemaal geen voorschriften: wie geloven niet te zondigen omdat zij nauwgezet alle regeltjes van hun religie in acht nemen, hebben zichzelf herleid tot de contradictie van een levenloos want willoos en onvrij wezen dat gelooft zich te kunnen verzekeren tegen het doen van kwaad terwijl het zich aldus beroofd heeft van het vermogen om het goede te doen dat immers voor alles vrijheid vereist.

En om nu terug te komen op de kwestie van de kwakzalvers: misschien moeten diegenen als geneesheer worden erkend die daadwerkelijk genezen, zoals de Nazoreeër, die immers ook niet afgewezen werd omdat hij een diploma miste toen hij de bezetene bevrijdde van een legioen aan boze geesten, toen hij Lazarus opwekte uit de dood of het dochtertje van Jaïrus. Edoch, deze erkenning vergt vooreerst de erkenning van de waarheid en dat zulks geen sinecure is, bewijst de geschiedenis zelf: het volk zelf verkoos geheel democratisch de vrijheid van een moordenaar (2) boven die van een genezer, die prompt werd omgebracht.

(J.B., 23 maart 2021)

Verwijzingen:

(1) A.M.D.G. Is de afkorting van het Latijnse gezegde Ad Majorem Dei Gloriam, dat betekent: Tot meerdere eer en glorie van God.

(2) Met name Barabbas. Zie: Mattheüs 17:14-26.

De hergeboorte van de kwakzalverij

Aflevering 1

Zieken moeten geholpen kunnen worden en met het oog op het bieden van (de best mogelijke) medische hulp worden mensen opgeleid tot arts en dan als zodanig wettelijk erkend. Studenten die niet slagen voor een vak, worden terecht beschouwd als onbekwaam en zij krijgen dan ook niet het recht om het vak in kwestie uit te oefenen en uiteraard wordt dat recht sowieso onthouden aan wie helemaal geen opleiding hebben gehad: dat geldt voor elk vakgebied en dus ook voor de geneeskunde. Wie zich dan wars van alle wettelijke bepalingen alsnog aan anderen gaan opdringen als genezers, maken zich schuldig aan een vergrijp genaamd kwakzalverij. Al moet hier volledigheidshalve worden aan toegevoegd dat ook artsen die eigenzinnige geneesmethoden aanwenden, van kwakzalverij beschuldigd kunnen worden.

Kwakzalvers brengen het leven van anderen in gevaar omdat zij onder valse beloften mensen kunnen afhouden van daadwerkelijke hulp of hen met oneigenlijke behandelingen alleen maar zieker maken. Soms doen zij dat opzettelijk, bijvoorbeeld omdat zij munt proberen te slaan uit het leed en de onwetendheid van anderen maar veel vaker wordt dit bedrog nog overtroffen door een specifiek zelfbedrog, namelijk een ziekelijke zelfoverschatting - een grootheidswaan - vanuit een volstrekte afwezigheid van zelfkritiek gekoppeld aan een even schromelijke onderwaardering van de rechtsstaat en van het beroep in kwestie.

De opkomst van kwakzalverij in recente jaren vormt een bedreiging voor de volksgezondheid en zij kan grotendeels verklaard worden door een groeiend en vaak terecht wantrouwen in de reguliere geneeskunde die, net zoals vele andere maatschappelijke sectoren, in de kwalijke greep zit van een kapitalistische economie. Die berust namelijk op de perversie van de middeldoelomkering waarbij in dit specifieke geval niet het bieden van hulp aan de zieke vooropstaat maar wel het maken van winst middels het voorwenden van hulp. De hulp is dan niet langer het doel maar het als doel voorgewend middel terwijl het ruilmiddel (geld) wordt nagestreefd als doel. Niet het genezen van de zieke maakt de genezer gelukkig doch het bekomen van winst.

In neoliberale maatschappijen gaat deze perversie zo ver dat aan de zieke die niet (meer) kan betalen, hulp wordt onthouden: iemands ziekte wordt als chantagemiddel aangewend, als middel om hem geld te ontfutselen. Het buitenproportioneel financieel succes waarop de farmaceutische industrie vandaag boogt, kan de feitelijkheid van deze rampzalige gang van zaken alleen maar waarschijnlijker maken. In de etalage van de winkel van een nochtans regulier gestudeerde apotheker vindt men steeds meer prullen die met geneesmiddelen helemaal geen uitstaans hebben maar die wel geld in het laatje brengen omdat zij door bedrieglijke reclame worden gepromoot.

Het spookbeeld van de hel in een hiernamaals lijkt met de afgang van de religies vervangen door het spookbeeld van een hel in het hiernumaals: de vrees om kwaad te ondergaan is in de plaats gekomen van de vrees om kwaad te doen. In wat andere bewoordingen betekent deze fundamentele omslag dat samenwerking nu werd vervangen door concurrentie: het recht van de sterkste of de wet van de jungle verovert steeds meer terrein op een beschaving met christelijke fundamenten.

De genoemde aberratie kan nu echt dusdanige proporties aannemen dat regulier geproduceerde waren en diensten op den duur niet alleen waardeloos maar bovendien echt schadelijk worden zodat mensen hun toevlucht gaan nemen tot de clandestiniteit: zij trekken hun plan met eigen middelen en met de hulp van leken die het al niet slechter meer kùnnen doen dan de loonslaven in dienst van bedrijven die nog louter gebrand zijn op geldelijk gewin. We zijn steeds vaker beter af als we zelf onze haren knippen en onze kamers behangen, als we een buurvrouw als babysit inschakelen, als we onze aardappelen kopen bij een hobbyist of als we een oudere klasgenoot van Benjamin vragen voor het geven van bijles: geen van hen is gediplomeerd of werkt regulier maar zij presteren exact wat wij verlangen.

Zo ook is het niet ondenkbaar dat langdurig zieken na een uitputtende calvarie in het reguliere circuit, wel moeten aankloppen bij de zelfverklaarde genezers omdat dit de allerlaatste optie is. Evenmin ondenkbaar is dan het alsnog optreden van genezing: niet zozeer ingevolge een wonderbaarlijke behandeling maar doordat een einde gekomen is aan de ziekmakende werking van de reguliere geneeskunde zoals intussen een halve eeuw geleden door Ivan Illich beschreven in zijn Medical Nemesis.

(J.B., 22 maart 2021)