Het nationalisme en de dood

Nationalisme laat zich meestal definiëren als de overtuiging die stelt dat staat en natie zouden moeten samenvallen. De staat is het politieke gezag, de natie zijn de mensen die een (culturele) gemeenschap vormen. Nationalisten wensen in feite enkel natiestaten.

Jammer genoeg voor de nationalisten, bestaan natiestaten alleen maar in de fictie. In de werkelijkheid kunnen weliswaar taalgemeenschappen onderscheiden worden alsook cultuurgemeenschappen maar gelukkig zijn de leden daarvan geen gevangenen: zij verrijken zich met elkanders culturen, leren elkaars talen en kunsten aan, vermengen zich middels huwelijken en middels culturele en wetenschappelijke prestaties, volksverhuizingen, arbeid en zo voort.

Nationalisten zijn in hetzelfde bedje ziek als totalitaristen in de zin waarin Hannah Arendt het totalitarisme heeft verklaard: zij houden de fictie voor werkelijkheid en tegelijk miskennen zij de werkelijkheid; zij geloven in een fictie en spannen zich in om de werkelijkheid daar in te passen. Zij passen met andere woorden de voeten aan de schoenmaten aan in plaats van andersom. En voor het gemak produceren zij één schoenmaat, dezelfde voor iedereen. Zij herleiden de mensen tot een massa van allemaal gelijkaardige, vervangbare, reproduceerbare en manipuleerbare exemplaren. Arbeiders, robots, soldaten, lijken. Krieg und Leichen, die letzte Hoffnung der Reichen.

Het totalitaire systeem wordt aangehangen door een bijzondere categorie van simplisten of werkelijkheidsvereenvoudigers. Dat zijn mensen die de complexiteit van de realiteit niet aankunnen en die er dan naar streven om die te reduceren tot vereenvoudigingen die passen in hun eigen opvattingen over die werkelijkheid. En dat is uiteraard de wereld op zijn kop.

Een mooi voorbeeld daarvan is het geloof dat een Bijbelse God man en vrouw schiep en dat alle mensen zich derhalve moeten bekennen tot ofwel het man- ofwel het vrouw-zijn, incluis al degenen die eigenlijk tot geen van de twee categorieën kunnen behoren omdat zij bijvoorbeeld geslachtskenmerken van de beide seksen hebben ofwel helemaal geen. Wie geloven in de Bijbel, miskennen aldus het bestaan van bijvoorbeeld hermafrodieten omdat die inderdaad helemaal niet bestaan in de door de Bijbel beschreven fictieve versie van de realiteit. Zij kunnen niet bestaan en zij moeten dus worden doodgemaakt, zo simpel als dat. Vandaar het bestaan van uitroeiingskampen.

De Bijbel heeft zijn fictie maar de zaak is nu wel dat er meer religies bestaan: er bestaan meer hoofden die fantaseren en dus ook meer fictieve werelden. In hun streven naar het inpassen van de werkelijkheid in hun eigenste ficties, zijn die fictieve werelden derhalve gedoemd om met elkaar in botsing te komen. Jammer genoeg botsen dan niet zozeer de ficties onderling maar vooral de levende mensen die ze aanhangen en die daardoor sterven.

Dat nog buiten beschouwing gelaten, ligt het voor de hand dat wie er naar streven om de werkelijkheid in fictieve voorstellingen ervan in te passen, gedoemd zijn om oorlog te gaan voeren. En zo stelt men vandaag vast dat de nationalist Poetin met zijn leger de Oekraïne binnenvalt om de Russen die daar wonen, weg te halen en in Rusland te gaan huisvesten. Ieder op het zijne. Jedem das Seine. En is dat niet de tekst in ijzeren letters boven het hek van Buchenwald?

Verder ligt het ook voor de hand dat de genoemde 'reparaties' dan ook eindeloos moeten doorgaan omdat de voorgeschiedenissen van alle volkeren uit niets anders bestaan dan uit vermengingen en verbasteringen.

Op die manier is het nationalisme ook verwant met het racisme. Indien er mensenrassen bestonden (wat op grond van wetenschappelijke bevindingen helemaal niet het geval kan zijn), dan zouden racisten ernaar streven om vermengingen te voorkomen en dus ook te verbieden en om nazaten van ouders die elk tot een ander ras zouden behoren, te liquideren of alvast te steriliseren. Dat zijn dan ook praktijken die met grote gretigheid beoefend werden onder racistische regimes zoals in nazi-Duitsland, met in hun zog ontelbare slachtoffers en onnoemelijk leed.

Nationalisme: het lijkt een legitieme overtuiging omdat elkeen recht heeft op een eigen mening. Zoals ook racisme een legitieme overtuiging lijkt. En zijn wij ook niet vrij om te geloven wat wij graag geloven? Alleen zijn er meer religies en is er slechts één enkele wetenschap. Er is de mening dat er rassen bestaan in een realiteit zonder rassen. En er zijn ook meningen die helemaal niet met de feiten kunnen stroken.

Wij zijn met andere woorden vrij om voor onszelf een eigen realiteit te fantaseren. Maar het gaat echt fout waar we die middels wetten ook aan anderen opdringen.

Nationalisten zijn mensen die geloven in hun eigen leugens en die willen dat ook anderen daarin gaan geloven. Maar menigeen huivert nu reeds bij de gedachte dat als het in de verkiezingen enkele keren goed fout loopt, zijn nazaten op zekere dag op school in 't ochtendgloren de fiere Vlaamse leeuw zullen moeten staan zingen, zoals nu al aan de overkant van de Atlantische Oceaan kinderen dat met het Amerikaanse volkslied moeten doen. Kinderen die dan plichtsgetrouw gaan sneuvelen in Vietnam, Korea of Afghanistan. Sneuvelen in de strijd met kinderen die aan hun eigen volkslied trouw zijn. Hoe romantisch toch, die volksliederen! Hoe romantisch, de volkshelden! Maar helaas zijn zij per definitie zonder ook maar een enkele uitzondering morsdood.

(J.B., 28 april 2024)

Extreemrechts en drogredeneringen

De waarheid heeft zoals geweten heel veel te maken met eerlijkheid maar uiteraard hangt het feit of men de waarheid te horen krijgt ook af van de kwaliteit van het redeneren: correct redeneren is voor de waarheid even belangrijk als voedsel dat is voor ons leven. En correct redeneren heeft alles te maken met de logica, die daarom ook wel redeneerkunst wordt genoemd en het gaat hier om eenvoudige doch onontbeerlijke filosofische en mathematische principes. De logica houdt zich dus ook bezig met foutieve redeneringen of dus met zogenaamde drogredenen en een van de meest hardnekkige drogredeneringen bestaat erin dat met er soms toe neigt om implicaties om te keren. In eenvoudige bewoordingen wil dat zeggen dat er een sterke drang bestaat om de implicatie met de equivalentie te gaan verwisselen. Het gaat om dezelfde drang als de drang om waarheid met waarschijnlijkheid te gaan verwisselen. Om dit met een voorbeeld te verduidelijken, nemen we de volgende 'als-dan-redenering' ('implicatie'): “Als het regent, dan wordt de straat nat.” Uit dat gegeven volgt echter niet: “Als de straat nat is, dan regent het” en wel omdat het nat worden van de straat ook andere oorzaken kan hebben dan regen. Het is weliswaar waarschijnlijk dat het geregend heeft als de straat nat is, maar zeker is dat in geen geval.

In het gegeven voorbeeld is het zeer duidelijk dat men de implicatie niet mag omdraaien: iedereen kan zich onmiddellijk indenken dat een natte straat ook het gevolg kan zijn van hagel en sneeuw of van aan de gang zijnde rioleringswerken en wat al niet meer. Maar het bedrog in de redenering kan ook bijzonder onduidelijk zijn en dat is nu het geval inzake de genoemde drogreden waar zij te maken heeft met het verband tussen gezondheid en volksgezondheid.

Het is namelijk zo dat als alle mensen gezond zijn, de volksgezondheid daar dan wel bij vaart maar het is niet noodzakelijk zo dat een uitstekende volksgezondheid altijd het gevolg is van de gezondmaking van alle mensen. Adolf Hitler bijvoorbeeld koesterde het (voor een groot stuk ook uitgevoerde) wrede plan om de volksgezondheid te verbeteren door alle zieken en gehandicapten te vermoorden: hij verving hoogopgeleide artsen gewoon door beulen en klaar was kees. Een uitstekende volksgezondheid weliswaar maar die was helemaal niet het gevolg van de gezondmaking van de alle mensen en nog veel minder was zij de vrucht van een voortreffelijke geneeskunde.

Want dat is wat men wel geneigd is om te gaan denken als men vaststelt dat bijna iedereen in het land blaakt van gezondheid: hier zijn artsen aan de slag die hun vak meester zijn - dat is men geneigd om te geloven. Als onder het nazistisch regime van het Duitsland van de oorlogsjaren en van het daaraan voorafgaande decennium het percentage van gezonde burgers toenam, was dit resultaat te wijten aan de massamoord op principieel alle zieke mensen.

Met dezelfde onbezonnenheid wordt op grond van dit goedkope bedrog dan ook alras de conclusie getrokken dat het nazisme een toe te juichen regime is want dit regime levert de allerbeste volksgezondheidscijfers.

Hetzelfde geldt voor het liberalisme waarvan reeds het extreemrechts karakter zelf verdonkeremaand wordt door de bedrieglijke vlag van de vrijheid die de liberalen in hun vaandel voeren. De vrijheid van de ene bestaat niet zonder de vrijheidsinperking van de ander omdat vrijheid grotendeels een te verdelen koek is, precies zoals rijkdom. En zo belanden we bij de welstand en bij de economie: zoals er niet noodzakelijk een oorzakelijk verband is tussen een nazistisch regime en een goed ogende volksgezondheid, net zo min bewijst een zogenaamd 'gezonde economie' de welstand van alle burgers afzonderlijk.

Het omgekeerde is zelfs waarschijnlijker. Het gemiddelde inkomen van de doorsnee burger kan een weliswaar mooi cijfer zijn maar als wij weten dat de helft van alle rijkdom in handen is van slechts 1 procent van wereldbevolking¹, dan gaan wij ook inzien hoe bedrieglijk het fabeltje is dat een liberale economie ook zorgt voor een toename van de welvaart en van de vrijheid. In de twee genoemde gevallen zijn politieke regimes aan de orde waarvan de vlag de lading geenszins dekt.

Ook in de opvattingen over de zogenaamde oorzaken van de overbevolking, schuilen redeneerfouten of drogredeneringen en zo zijn er lui die geloven dat Afrikaanse armen aan de basis liggen van het overbevolkingsprobleem omdat zij geloven dat het hogere aantal kinderen dit probleem veroorzaakt, terwijl toch iedereen kan weten dat niet één doch twéé factoren maken dat een territorium overbevolkt is en dat zijn enerzijds het bevolkingsaantal maar anderzijds uiteraard ook het verbruik en de afvalproductie per kop: hetzelfde territorium dat honderd rijken kan dragen, kan duizend armen aan die tien keer minder verbruiken en vervuilen. Als wij weten dat de rijkste één percent evenveel uitstoot als twee derde van de totale wereldbevolking (wat berekend werd door Oxfam),² hoeven wij helemaal niet te twijfelen aan het feit dat het culpabiliseren van de armen met betrekking tot dit probleem, een in moreel opzicht bijzonder verwerpelijke zaak is. Deze lafhartige stellingname wordt niettemin verdedigd door lui die zich bedienen van drogredenen waarvan aangenomen mag worden dat principieel elkeen ze kan detecteren en waarbij zij derhalve niet kunnen toegeschreven worden aan vergeeflijke vergissingen: veeleer volgen zij uit een opzettelijk bedrog, aangedreven door hebzucht en machtswellust. En dat is wel iets heel anders dan vrijheidsdrang.

(J.B., 26 april 2024)

De lugubere sprookjes van extreemrechts

– Omsk Van Togenbirger, de verkiezingen staan voor de deur, binnen een goede maand is het zo ver en op 9 juni zal de teerling geworpen zijn. Er wordt gevreesd dat extreemrechts aan het bewind zal komen. Is die vrees terecht?

OVT: Als je bedoelt of de vrees dat extreemrechts aan het bewind komt, terecht is, dan denk ik dat dit het geval is. Bedoel je echter in vraag te stellen of het bewind van extreemrechts te vrezen valt, dan denk ik andermaal bevestigend te moeten antwoorden.

– Waarom dan is een bewind onder extreemrechts te vrezen?

OVT: Om meer redenen uiteraard maar in de plaats omdat de programma's van extreemrechts ons de dieperik zullen in helpen.

– Hoezo?

OVT: Omdat zij niet ontsprongen zijn aan verstandelijk overleg. Extreemrechts is populistisch en populisten zetten in hun programma wat de kiezers vragen. Of het ook nog uitvoerbaar is, laat hen in eerste instantie koud.

– Een voorbeeld?

OVT: Neem het onderwerp bij uitstek, twee onderwerpen eigenlijk: de koopkracht en het vreemdelingenbeleid. Extreemrechts wil de illegalen weg en tegelijk beloven zij meer koopkracht maar die twee zijn onverenigbaar.

– Waarom?

OVT: Omdat illegalen slavenwerk verrichten. Als deze goedkope arbeidskrachten er niet meer zijn, wordt alles veel duurder.

– Is dat aantoonbaar?

OVT: Ik herinner mij een artikel van twintig jaar geleden van de hand van Sara Frederix, het verscheen in het magazine MO*.¹ Zij verwijst naar de Nederlandse socioloog Godfried Engbersen die betoogt dat zonder illegalen onze economie in elkaar zou storten.

– En waarom dan?

OVT: In België leven naar schatting tenminste honderdvijftigduizend mensen zonder papieren, maar wellicht een pak meer: zij leven ondergedoken want zij worden tewerkgesteld in het zwarte circuit. Frankrijk telt er driehonderdduizend, gans Europa drie miljoen en de V.S. tien miljoen.

– En dat zijn cijfers van twintig jaar geleden?

OVT: Inderdaad: sindsdien gaat het alleen maar in stijgende lijn. En ik citeer uit het artikel: “Hoe meer de voordeur van Fort Europa wordt vergrendeld, hoe meer mensen door de achterdeur binnenkomen.”

– Hoeveel verdienen zij dan?

OVT: Waag het maar niet hen aan te spreken of je krijgt te maken met hun werkgevers! Noord-Afrikanen en Oost-Europeanen werken hier voor een uurloon van één euro, dat is twintig keer goedkoper dan de legale arbeidskrachten en zij doen dubbele shifts en meer; zij kosten niks aan de ziekenkas en aan het pensioenfonds, ze doen meestal afmattend, ongezond en gevaarlijk werk en hebben geen rechten, behalve dan onderwijs voor de kinderen en dringende medische hulp. Reken maar uit: zij zijn zeker dertig keer goedkoper dan legale arbeiders.

– Dan zouden zij hetzelfde presteren als tweeënhalf miljoen geregulariseerde werkers?

OVT: Dat is goed gerekend. Het aantal werkende Belgen bedraagt vijf miljoen, maar dat is alleen op papier zo; iedereen weet dat meer dan de helft van hen weliswaar een job hebben maar in feite weinig bijbrengen.

– Dan wordt zowat de helft van de arbeid gepresteerd door onze illegalen?

OVT: Zeer zeker. En reken nu maar uit wat er zou gebeuren met de levensduurte als zij allemaal het land werden uitgezet, zoals extreemrechts het zegt te zullen regelen.

– Maar de politici weten dat dan toch!?

OVT: Zeer zeker. Sara Frederix beschrijft met voorbeelden dat Europese politici illegale arbeiders met rust laten zolang ze onzichtbaar werken. Ze gaan te werk op dezelfde manier als de mensenhandelaars en de huisjesmelkers die zij geacht worden te bestrijden. En men dacht dat de struisvogelpolitiek niet zou kunnen blijven duren.

– Extreemrechts zal er een eind aan maken?

OVT: Ten koste van de koopkracht? Vergeet het! Dan krijgen ze geen enkele stem meer. Hun programma is gewoon onuitvoerbaar. Wie stemmen voor extreemrechts geloven in sprookjes. Zij willen dus alleen de macht en eenmaal ze die hebben, zullen ze die vasthouden met alle beschikbare middelen.

– Zoals?

OVT: Hoe behoudt Poetin zijn macht? Een dictatuur vestigen, alle tegenstanders vergiftigen en oorlogen beginnen. Hoe gaat het refrein ook alweer?

– “Krieg und Leichen, die letzte Hoffnung der Reichen!”

OVT: Goed zo!

– Hemeltje...

(J.B., 24 april 2024)

Farid Sheek

(° Isfahan 1994)

"Free Spirit":

Isfahan en het sprookje van de kernbom (deel 4)

“Verderven zal Ik de wijsheid der wijzen,

en het verstand der verstandigen zal Ik verdoen.”

(1 Korinthiërs 1:19-21)

Dreiging is het sleutelwoord. Onzekerheid. Onwetendheid. En uitgerekend dat is het resultaat van de wetenschappelijke bedrijvigheid, van de wil tot weten.

La volonté de savoir is een collegereeks (en tevens de titel van het eerste volume van het boek Histoire de la sexualité) van een der grootste wijsgeren van de afgelopen eeuw, de Franse filosoof en psycholoog Michel Foucault uit 1971. Foucault is structuralist, wat wil zeggen dat hij geen verklaring van de dingen ziet door hun genese maar wel door hun structuur.

We hebben Foucault eerder ontmoet in verband met de problematisering van het spreken van waarheid - de zogenaamde parrhêsia - naar aanleiding van de coronacrisis, waar hij betoogt dat “het spreken van waarheid in een democratie structureel onmogelijk is”:¹ de democratie kan immers de goede van de slechte redenaar niet onderscheiden omdat zij gehoor moet geven aan de meerderheid (de slechtsten) terwijl de besten in de minderheid zijn.² Immers, de vrijheid om het woord te nemen, is aan allen, wie dan ook, gegeven,"³ dus ook aan dronkaards, gekken, dieven en vleiers, wiens meningen het algemeen belang schaden maar ook het belang van het individu dat dit spreekrecht goed gebruikt.⁴ Op die manier wordt de waarheid door de wereldse machten structureel verbannen.⁵

De wereldse machten verbannen de waarheid structureel maar ook God, die de waarheid is, wordt aldus structureel verbannen. En dan volgt uiteraard ook de mens, die wordt herleid tot een knooppunt van relaties. De structuren maken dat het werktuig meester van zijn meester wordt, dat kernkoppen gaan heersen over mensen, dat zij van mensen hun instrumenten maken en hun 'wil' situeert zich zoals eerder gezegd niet in verstandelijk overleg: zij zijn producten van angst, overheersingsdrang en haat en dat zijn dierlijke emoties. Het in werking treden van kernkoppen wordt 'gestuurd' door onbewuste structuren, zodat wij konden zeggen dat kernkoppen materialisaties zijn van lagere driften. De kernkoppen zijn de lichamen van boze geesten.

Foucault grijpt inderdaad terug naar de dieptepsychologie volgens welke het menselijke handelen geregeerd wordt door onbewuste structuren, zodat van (bewuste) wil en van vrijheid geen sprake meer kan zijn.⁶ Sommigen verwijten dat aan Foucault, als zou hij aldus voor verantwoordelijkheid op de vlucht gaan maar dat neemt de oorsprong van de dreiging in dierlijke gevoelens van angst, machtswellust en haat niet weg en de heerschappij van zijn wapens over de mens illustreert dat overvloedig.

De wil tot weten resulteert in onwetendheid: contraproductiviteit of tegendoelmatigheid blijkt een juk waaronder het mensdom gebukt gaat van in de vroegste tijden en de tragediespelen uit de Oudheid staan er bol van. Meer nog: onwetendheid is een vaste ingrediënt geworden van het weten zelf daar de kennis zich vandaag alleen nog kan uitdrukken in waarschijnlijkheden. De waarheid zelf is zoek, is dood, zoals ook god dood is en wat overblijft, is de gissing of de gok, de overgave aan een blind lot dat alsnog wordt getart middels het kansspel waarin elke wetenschap getransformeerd werd zodat zij niet langer 'positief' mag heten omdat de waarheid niet langer gelijk is aan 'ce qui peut être posé'.

De waarheid wordt gecalculeerd en wel op structurele gronden met het oog op winst omdat de condition humaine nu eenmaal van ons vraagt dat wij er zijn vooraleer wij zullen kunnen kennen. Winst heeft het laatste woord waar het lichaam, dat moet zien te overleven waar de geest aan het woord wil komen, zich bevindt op een territorium dat belaagd wordt - in de eerste plaats door de onwetendheid die gelijk is aan de onzekerheid en dus door de wil tot weten, die de wil is tot godengelijkheid, welke zich manifesteert in de gehoorzaamheid aan de slang, de list, de verschalking van uiteindelijk de waarheid en die verschalking is de leugen zelf, de onwaarheid of wat niet waar kan zijn.

Het lijkt in de structuur van de werkelijkheid zelf ingebakken dat wie zich verzetten tegen God of dus tegen de waarheid, wel moeten belanden in een 'werkelijkheid' die helemaal niet waar kan zijn: zij glijden naar een fictie af, een spel dat slechts verliezers heeft, zoals dat bij uitstek voor de oorlog geldt, de zogenaamde 'vader aller dingen'. Wie zich verzetten tegen de waarheid, belanden in een kansspel waarbij zij spelen met wat allerminst een spel is en dat is het leven. Men kan niet liegen zonder zijn leven op het spel te zetten en daarvan getuigen de dertienduizend kernkoppen die aldus aan alle uithoeken van de wereld alsnog aan de waarheid herinneren.

(J.B., 22 april 2024)