Ik had kunnen beginnen met een grapje op het evangelie, waarin Jezus precies het tegenovergestelde zegt van Zacheüs, ge kunt den boom in! Maar ik doe dat niet, omdat het weer zon bijzonder weekeind, of beter een week-begin is. En dan heb ik het niet over het overschakelen van zomer- naar winteruur.
Woensdag is het Allerzielen en dinsdag Allerheiligen. Maandag dus allerheiligenavond, in het Engels All Hallows Eve, oftewel Halloween. Niet meteen een gebeurtenis waar wij in de kerk een associatie mee hebben. Want hoewel Allerheiligen van oudsher een katholiek feest is, lijkt Halloween dat niet meteen.
Of toch wel? Tot aan de hervorming van de liturgische kalender na het laatste concilie, had Allerheiligen een vaste avondmis.
Allerheiligenavond was vroeger dus wél een goede katholieke traditie. Op die avond mochten zwervers en werklozen langs de deuren gaan om te bedelen, hetgeen anders verboden was. Het kon dan gebeuren dat er een zwerver aan je deur kwam die zich een lange tijd niet had gewassen, die stonk en in vodden liep.
Daarvan kon je wel eens goed schrikken op een donkere avond. Daar komt het verkleden op Halloween vandaan: de mensen even laten schrikken om vervolgens te bedelen om eten of, zoals nu, om snoep.
Ook verkleden velen zich als geraamte of als zombie. Hier komt een oud heidens gebruik samen met een christelijk gebruik: de dood wordt te kijk gezet. Voor christenen is de dood door de verrijzenis van Christus overwonnen. Daarvan getuigen alle heiligen op Allerheiligen.
Wist je dat wij hier op Linkeroever een Halloween-straat hebben? De Halewijnlaan! De naam van die laan gaat terug op een middeleeuws lied: de Ballade van heer Halewijn, een van de oudste Nederlandse volksliederen, vermoedelijk uit de 12de of 13de eeuw.
Een heer is die Halewijn nauwelijks te noemen. Hij was een roofridder, een demon, die met zijn gezang jonge maagden meelokt naar het bos om hen daar te doden.
Een jonge prinses die ook door hem is meegelokt, wacht hetzelfde lot. Als ze aankomen op het galgenveld (ja, wij hebben hier ook een Galgenweellaan!) mag zij kiezen hoe zij zal sterven. Daar ziet onze dappere koningsdochter de kans schoon om zelf Halewijn te onthoofdden.
Het spannende verhaal is in heel Europa al eeuwenlang in verschillende versies mondeling doorgegeven. Gezongen of verteld bij het haardvuur, klonk het allemaal nog een beetje griezeliger. Één versie ervan is die van Halloween, waarbij de griezel met zijn pompoenhoofd wordt onthoofd en gedood. In de meeste gevallen komt het erop neer dat de slechterik, onze Halewijn, die symbool staat voor het heidendom, door het goede, het christendom, wordt overwonnen.
Tot daar Halloween en Halewijn.
Nu kijken we even rond in onze kerk, waarin momenteel de Kruisweg van angst en dood staat opgesteld. Die kruisweg is gemaakt door Jan Van Buggenhout (1934-2014) uit Walem en bestaat uit 14 banners, waarop telkens een grote foto, vergezeld van een pakkende tekst.
Toen hij enkele jaren geleden nadacht over een tentoonstelling van de Heemkundige Kring, naar aanleiding van de herdenking van de eerste wereldoorlog, kwam hij tot de vaststelling dat er heel wat parallellen te trekken zijn tussen beelden uit die periode en de staties van de kruisweg.
Zo rijpte het idee over een soort alternatieve kruisweg met beelden uit die Groote Oorlog. Hij wilde vooral de kleine mens in de grote oorlog belichten, zoals die geconfronteerd werd met angst en dood, en bereikte dat doel met deze Kruisweg van Angst en Dood.
De kruisweg bestaat uit 14 banners op een staander, met daarop telkens een titel gelinkt aan de kruisweg, een kleine tekening, van Jans vriend Albert Verbiest, en een grote foto met wat uitleg, die de link legt met de kleine mens, soldaat of burger in de oorlog in het dorp Walem. Bij statie 4, Jezus ontmoet zijn moeder, bijvoorbeeld een beeld van oorlogsfotograaf Robert Scotland Liddell, die een oude vrouw ontmoet, op de vlucht met haar huisgenoot, een papegaai.
Ze liet zich fotograferen bij de brug van Walem, tussen soldaten op weg naar het front. Of bij de 7de statie, geen Christus gevallen onder het kruis, maar de foto van een gewone soldaat die op 30 september 1914 sneuvelde aan de Walem-brug. Zo geeft iedere banner in beeld en tekst een indrukwekkend getuigenis van het leed dat een oorlog veroorzaakt voor de kleine man.
Jammer genoeg heeft Jan Van Buggenhout de praktische uitwerking van zijn kruisweg niet meer meegemaakt. Hij overleed plots in februari 2014.
De Kruisweg van Angst en Dood doet me denken aan een dichtwerk van die andere straatgenoot op Linkeroever: Paul van Ostaijen (1896-1928). Nadat hij in 1918 naar Berlijn gevlucht was, beschreef hij zijn indrukken van die losgeslagen stad onmiddellijk na de eerste wereldoorlog. Maar ook de emoties van zichzelf: een vertwijfelde dichter op zoek naar zijn eigen ik. De titel van zijn dichtbundel is bijna hetzelfde als die van de kruisweg: De Feesten van Angst en Pijn. De jonge dichter schreef het in zijn bekende stijl: expressief, veelkleurig, met grote en kleine letters.
De tekst is tegelijkertijd vooruitstrevend en mystiek als kinderlijk eenvoudig.
Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is. Op Linkeroever zijn er mensen die, geïnspireerd op de eerste wereldoorlog, hun stem wilden laten horen. De Thirty Old Men, een gelegenheidskoor met 30 mannen (12 tenoren, 10 baritons en 8 bassen) onder leiding van Hugo Van Dijck, zingen hier in onze kerk op 5 november a capella een 'In Flanders Fields' concert. Zij zingen een beetje voor hun eigen plezier maar vooral voor het goede doel.
Voor wie het had willen meemaken: er zijn helaas geen plaatsen meer beschikbaar. Hun concertzaalzaal, onze kerkruimte, is al bijna twee maanden uitverkocht. Maar voor jullie is er een troostprijs: de unieke oorlogskruisweg valt vanaf nu tot na het Vredesconcert van 5 november 2016, te bezoeken en te bewonderen hier in onze kerk.
Ik zou willen eindigen met een verwijzing naar het evangelie, waarin Jezus aan Zacheüs precies het tegengestelde zegt van: ge kunt den boom in! Jezus zegt: kom vlug naar beneden, want Ik moet in uw huis verblijven.
Alle voormelde mensen: van Ostaijen met zijn dichtwerk, Van Buggenhout met zijn kruisweg, de Thirty Old Men met hun vredesconcert, doen iets gelijkaardigs. Zij zetten hun deur en hun blik voor ons open. En daarmee zetten zij een neus tegen de angst en verdriet. Van de angst van oorlog en halloween naar de hoop op vrede en graag zien.
Want waar mensen mekaar graag zien, daar hebben zij minder angst en pijn. Daar komt vrede als vanzelf. Dáár genezen mensen, die het alléén niet redden. Daar kan kwaad en lijden overwonnen worden en moeten kleine mensen zoals wij nooit bang zijn.
Amen.
