Het feest van Kruisverheffing wordt gevierd op 14 september. Het komt dus maar zo om de zes jaar aan bod in de zondagsvieringen. Het feest gaat terug op een zeer oude traditie. In de vierde eeuw vond keizerin Helena, de moeder van Constantijn resten van het kruis en het graf van Jezus in Jeruzalem. Op die plaats liet de keizer een nieuwe kerk bouwen, de Heilig Grafkerk.
Het lijkt misschien een beetje vreemd dat er sindsdien nog altijd een feest van Kruisverheffing bestaat en wordt gevierd. Moeten we een kruis gaan verheerlijken? Het is toch een afschuwelijk marteltuig. Het geeft bijna de indruk dat we het lijden en de dood gaan verheerlijken. Maar het kruis is als symbool veel rijker aan betekenis. Het is niet alleen het teken van lijden, maar ook van redding en heil.
Zo is het trouwens ook in de eerste lezing. De Joden zien het niet meer zitten, omdat hun tocht door de woestijn al zo lang duurt en eigenlijk uitzichtloos lijkt. En de Heer stuurt slangen op hen af. Het lijkt op een straf, maar het is eerder een beproeving, een oefening. Slangen betekenen in de bijbel vaak dood en verderf.
Maar Mozes krijgt de opdracht een bronzen slang te maken en die op een staak te zetten. Als hij die staak omhoogsteekt, betekent de slang redding voor wie er naar opkijkt. De slang is niet meer dodelijk, maar levensreddend.
Ook het kruis kan redding betekenen, als we het verheffen, als we ernaar opkijken. Dat is de tweede betekenis en die wordt dus nu gevierd. Maar waarschijnlijk spreekt ook dat mensen van vandaag minder aan. Het lijkt allemaal wat abstract of wereldvreemd. Een slang die dodelijk is en een bronzen slang op een stok die levens kan redden. Een kruis dat de marteldood betekent en een kruis dat verlossing brengt. Krijgen we dat nog uitgelegd?
Misschien moeten we eens kijken naar een simpel houten kruis, eens kijken hoe het eruit ziet. Het bestaat uit twee dwarsbalken, een verticale en een horizontale. En die twee dwarsbalken houden elkaar in evenwicht. Als je de horizontale weglaat, blijft de verticale met moeite overeind. En als je de verticale eruit gooit, begint het helemaal te wankelen. De twee balken zijn allebei nodig of je hebt geen kruis meer.
De symbolische betekenis daarvan is overduidelijk. De verticale balk verwijst naar boven, naar de hemel, naar God. En de horizontale verwijst naar de wereld, naar de mensen. Christenen hebben beide nodig, om te geloven en om hun geloof waar te maken, in daden om te zetten. En we ondervinden ook dat ze elkaar ondersteunen en versterken.
Het is een beetje zoals in een kruiswoordraadsel. We moeten zowel horizontaal als verticaal een aantal woorden invullen. En af en toe geraken we vast, kunnen we niet meer verder. Dan kunnen letters in een verticale rij ons helpen om een horizontaal woord in te vullen en omgekeerd. De twee helpen elkaar, kunnen als het ware niet zonder elkaar.
In de loop van de geschiedenis zijn heel wat kloosterorden opgericht, van diverse aard. Sommige orden noemen we actief, andere contemplatief. De actieve orden staan zoveel mogelijk ten dienste van medemensen. Ze houden zich bezig met ziekenzorg, verpleging, onderwijs, missionering. Ze zijn ook actief in parochies en verenigingen. Maar ook zij komen een paar keer per dag samen om te bidden. Zij hebben ook nood aan de verticale balk. Ze kunnen niet zonder, anders houden ze het niet vol.
De contemplatieve orden leggen heel sterk de nadruk op gebed, op stilte, op bezinning. Maar ook zij verliezen de horizontale balk niet uit het oog. Zij schenken gastvrijheid en onderdak aan mensen die daar nood aan hebben. Of aan mensen die behoefte hebben aan bezinning, aan rust, aan stilte. Zo geven ze ook meer zin aan hun uren van gebed en bezinning. Zo komt ook voor hen het kruis in evenwicht.
Ook wij, gewone gelovigen, hebben nood aan dat evenwicht. Er is een tijd geweest dat het voor velen voldoende leek om elke zondag naar de mis te gaan.
Wat ze met die boodschap verder deden in het dagelijks leven, leek minder belangrijk. Nu wordt misschien meer belang gehecht aan diaconie, aan zorg voor medemensen, aan opkomen tegen onrecht. Maar de verticale balk wordt soms wat verwaarloosd. Ik bedoel niet dat de kerken plots weer moeten vollopen, maar wel dat iedereen af en toe nood heeft aan een moment of een paar momenten van rust en bezinning. Wie de hele dag door actief bezig is, verliest soms het geheel uit het oog en moet eens kunnen herademen en nadenken. En wie voortdurend nadenkt en bidt en hoopt op een betere wereld, moet ook maar eens de handen uit de mouwen durven steken
Het een kan niet zonder het ander. Actie en bezinning zijn geen tegengestelden van elkaar. Ze versterken elkaar, geven zin aan elkaar, hebben nood aan elkaar.
Wij maken zo vaak een kruisteken. Verticaal in de naam van de Vader, horizontaal in de naam van de Zoon. En waar de twee balken elkaar raken in de naam van de Geest, die ons bemoedigt en inspireert. Opzien en omzien is de titel van deze viering. Opzien naar boven, naar de Heer. En omzien rondom ons, naar elkaar. En proberen het evenwicht te bewaren
