Vierde zondag door het jaar B 2009 – Zaterdag 31 januari en zondag 1 februari 2009

Eerste lezing: Deuteronomium18, 15-20 - 'Ik zal een profeet doen opstaan'
Evangelie: Marcus 1, 21-28 - 'Hij onderwees hen met gezag'

Bij het voorbereiden van deze preek kon ik niet anders dan denken aan de onreine geest, die die jongen in Dendermonde in zijn macht heeft. Zoals zovelen vraag ik me af: wat bezielde hem?
2000 na het schrijven van de evangelies, hebben we de illusie dat we toch veel meer weten dan de mensen van toen. De verhalen over “onreine geesten”, we zijn geneigd van daar een rationele verklaring aan te geven: ja, toen wisten de mensen niets van psychiatrie, van Freud, van therapieën en goede medicijnen. En dan is dat optreden van Jezus niet zo speciaal: wij zijn er niet zo van onder de indruk als iemand erin lukt om een geesteszieke te kalmeren. Wij weten hoe dat werkt.

Maar is het wel zo eenvoudig? Weten wij wel wat er in de mens omgaat, en hoe wij dat kunnen genezen? Begrijpen wij wat Europeanen bezield heeft, erfgenamen van onze Westerse cultuur, als ze in twee wereldoorlogen mekaar uitgemoord hebben? Wat bezielde degenen die mensen vergast hebben omdat ze zogezegd van een ander ras waren? Wat bezielt regeringsleiders als ze wetens en willens steden en dorpen bombarderen, waar niet alleen vijanden, maar ook totaal onschuldige burgers, vrouwen, kinderen zitten? Wat bezielt zelfmoordterroristen die zichzelf en tot duizenden anderen – die niets met hun zaak te maken hebben de dood in jagen? En ik wil het nu niet altijd over moord en doodslag hebben. Wat bezielt kinderen die hun ouders op hun hart trappen, het aftrappen, of ze terroriseren? Wat bezielt ouders die hun kind verstoten, en zelfs uithongeren? Wat bezielt mannen die hun partners afranselen? Wat bezielt journalisten, die tegen alle dringende vragen in, zich in het privé-leven van slachtoffers, van daders, van families wringen om geld te verdienen met de miserie van dodelijk gekwetste mensen, die ze als voer voor het publiek gooien? En wat bezielt ons, soms – of dikwijls, als we anderen kwetsen? Het is goed in ’t eigen hart te kijken, maar wat we dan zien is niet altijd zo fraai....

Het woord 'onrein' betekent: dat men in een toestand is, waarin de relatie met God verbroken is. Nu wordt dat in de Bijbel nogal eens gebruikt in situaties, waar wij nu van ingezien hebben, dat oprecht geloof er weinig mee te maken heeft. De wetten op het voedsel en nogal wat andere voorschriften die in de loop van de geschiedenis van Israël ontstaan waren, daar heeft Paulus al van gezegd dat die er niet veel toe doen.
Maar de kernidee, dat de harmonie tussen God en de mens verbroken kan zijn, die blijft staan. En dat een mens bezield kan worden door ideeën, verlangens, driften, wanen, noem het maar “een geest”, die slecht zijn voor hem en voor anderen, en die dus ook de harmonie met God verstoren, dat is de essentie van wat in het evangelie over “onreine geesten” verhaald wordt.
Er zijn twee soorten “onreine geesten”. De eerste soort, dat zijn degene die we zelf oproepen. Wij zijn in staat om willens en wetens kwaad te doen. Wij zijn verantwoordelijk voor veel leed dat mensen aangedaan wordt. Wij zouden dus ook in staat moeten zijn om die kwade geesten terug in de fles te krijgen: wij kunnen ons bekeren.

In het evangelie staat dat Jezus sprak met gezag. Zijn boodschap was helder en overtuigend. Het evangelie is niet moeilijk: het wordt samengevat in één zinnetje: heb God lief, en uw naaste als uzelf. Als Jezus in de synagoge spreekt met gezag, dan richt hij zich tot ieder van ons, om onze verantwoordelijkheid op te nemen, en het kwade uit te bannen waar we mee verantwoordelijk voor zijn.
De andere soort “onreine geesten”, dat is, denk ik, het kwaad dat mensen in zijn macht heeft.  Er is ziekte, er is veel miserie die ons overkomt, er is leed waar we machteloos tegenover staan. Die arme mens in de synagoge, is duidelijk slachtoffer.
Marcus schildert hier een Jezus die de strijd aan gaat met kwaad, ook als dat sterker is dan mensen. Deze passage is een samenvatting van de Jezus die Marcus wil verkondigen: een Redder, die mensen aanzet om zichzelf te bekeren, maar die ook mensen uit de klauwen van de diepste miserie zal halen: hij verlost ons van het kwade.

Dat is een boodschap die geloof vraagt. Jezus is geen wonderdokter. Het evangelie van Marcus vraagt om in zijn geheel gelezen te worden. De strijd met het kwaad zal heel bitter zijn. De onreine geest van vandaag laat zich maar met veel moeite en pijn uitdrijven. Jezus zal op het kruis een nederlaag lijden, zoals zovele anderen die door het kwade overweldigd zijn. Wie hem wil volgen zal zelf ook zijn kruis moeten dragen. Maar wie hem volgt, getuigt Marcus, zal uiteindelijk dat kwaad mee overwinnen. Na Goede Vrijdag komt Pasen. Dat is het geloof waarvan de evangelies getuigen. Als wij voor Hem echt open staan, als wij ons door hem laten aanspreken, kan dat geloof ook ons bezielen. Dan zullen de onreine geesten over ons geen macht meer hebben.