31ste zondag door het jaar C 2007 – 3 en 4 november 2007

Eerste lezing: Wijsheid 11,23 - 12,2
Evangelie: Lucas 19, 1-10

De vijgenboom is een bijbelse boom. In verschillende verhalen van het evangelie speelt de hij een rol, en de boom wordt al genoemd in de eerste hoofdstukken van het Oude Testament: Adam en Eva maakten van vijgenbladeren schortjes om hun naaktheid te verstoppen. Hun onschuld waren ze kwijt geraakt, ze voelden zich slecht en waren beschaamd. Ook in het evangelie dient de vijgenboom om iets te verstoppen: Zacheüs, kan ik me voorstellen, kruipt niet alleen in die boom om Jezus te kunnen zien, maar misschien ook omdat hij heel grote bladeren heeft. Dan kon hij zien zonder zelf gezien te worden. Want waarschijnlijk voelde hij zich toch ook niet zo goed tussen de menigte die naar Jezus kwam kijken. Hij was de oppertollenaar, en we weten dat tollenaars niet zulke goede reputatie hadden. Niet te verwonderen dat ze Zacheüs geen kans gaven vooraan te komen staan: waarschijnlijk stonden daar ook heel wat mensen, die hij stevig had aangepakt om hen te veel belasting te laten betalen...
Maar Jezus zag doorheen de boom Zacheüs wel zitten. Hij ziet daar een mens die zich schaamt, maar ook een mens die nog kan veranderen. Daarin verschilt Jezus van de meeste mensen, die verontwaardigd reageren omdat Hij zich met dat uitschot inlaat. Hij doet het omgekeerde van wat zijn omgeving verwacht: misprijzen verandert Hij in respect.
Jezus doet nog iets dat onverwacht is. Hij vraagt Zacheüs niet uit die boom te komen, neen, hij zegt “Zacheüs, kom eruit! Ik moet vandaag uw gast zijn!”
Jezus draait de rollen om.  Niet Zacheüs nodigt Hem uit, Hij nodigt zichzelf bij Zacheüs uit, Zacheüs, die Hij de moeite waard vindt om er Zijn intrek bij te nemen.
Er wordt nog meer omgedraaid in dit verhaal. Het is een soort omgekeerd paradijsverhaal: in het Oude Testament verscholen Adam en Eva zich tevergeefs, om daarna uit het paradijs gejaagd te worden. Zacheüs verstopt zich tevergeefs, maar zal gezien worden om gered te worden.
Bij Zacheüs zelf wordt ook heel wat onderste boven gezet. In het begin van het verhaal is hij, de oppertollenaar, die machtige man, eigenlijk toch maar een klein ventje, letterlijk en figuurlijk. Het is bijna lachwekkend hoe hij op zijn korte beentjes vooruit loopt om toch maar iets te kunnen zien. Maar als hij voor Jezus staat, wordt hij iemand anders: een mens die zijn fouten kan toegeven, en ook een grootmoedig man. De schraperige tollenaar verdwijnt, als hij zijn halve bezit weggeeft. Hij gaat veel verder in het goed maken van wat hij fout heeft gedaan: volgens de Joodse wet zou hij maar een vijfde schadevergoeding moeten betalen, bovenop hetgeen hij heeft afgeperst. Hij geeft het viervoudige terug van het hele bedrag.
Zacheüs wordt een ander mens. Of beter gezegd, hij wordt terug mens. Hij wordt de mens, zoals die aan het begin van het paradijsverhaal geschapen is: naar Gods beeld en gelijkenis. En God is in het evangelie barmhartig. Doorheen het hele Oude Testament kunnen wij lezen hoe men gezocht heeft naar het aanschijn van God.  De eerste lezing komt uit het boek Wijsheid, dat geschreven is niet lang voor de komst van Jezus. En dat boek laat horen dat de gelovige tot het inzicht is gekomen: God ontfermt zich over allen. Hij heeft geduld met de zondaars, want Hij wil ze kansen blijven geven om tot inkeer te komen. Die barmhartige God is aan het werk in de evangelielezing, in Zijn Zoon die gekomen is om te zoeken en te redden wat verloren is. Zacheüs laat zich raken door die barmhartigheid, hij laat zich uit zijn boom van zondigheid en schaamte roepen, om ook in die barmhartigheid te gaan leven, naar het voorbeeld van Jezus.
Zacheüs wordt wie hij eigenlijk is. Dat is misschien de belangrijkste “omkering” in het verhaal. De naam Zacheüs betekent: “rechtvaardige”. Jezus brengt hem terug naar zijn ware aard: een rechtvaardige mens te zijn, naar Gods beeld en gelijkenis.
Dat is ook onze ware aard. En laat die ware aard verdoezeld zijn, door onze zwakheden en fouten, door onze schaamte en valse trots, zoals Zacheüs zich in die vijgenboom verstopte: Jezus doorziet die camouflage, en zegt ook tot ons: “vandaag moet Ik in uw huis te gast zijn”. Het is aan ons, om uit onze boom te komen, en de deur voor Hem wijd open te zetten.