Meer ondersteuning directie basisonderwijs: Ja!, Maar het gaat o.i. evenzeer en om andere ingrepen
Meer ondersteuning directie basisonderwijs: Ja!, Maar het gaat o.i. evenzeer en om andere ingrepen
PS1: Men moet vooral het leiden van een school veel minder complex maken: vroeger was er zelfs weinig of geen administratieve omkadering en toch haakten veel minder directeurs af. Maar de taak werd en wordt steeds complexer: ook door M-decreet, ZILL-leerplannen die al te veel teamoverleg en schoolleerplanning vergen, voortdurend vergaderen ...
Stijn De Paepeþ
School zoekt hoofd
Het gezeur. Het gespeur
naar de nieuwste teneur
door pedagogen die het beter weten.
De rigueur en de sleur,
de papieren terreur
vanwege doorlichtingen en decreten.
De slameur en 't labeur
van de schooldirecteur
zijn dezer tijden met geen maat te meten.
P.S. 2 Er moet m.i. ook meer geïnvesteerd worden in het optimaliseren van de ontwikkelingskansen van leerlingen in het basisonderwijs
*meer uitgebalanceerd kleuteronderwijs
*verhoging van de kwaliteit van de methodes
* opstellen van degelijke informatieve (w.o.)- leesteksten vanaf de lagere klassen lager onderwijs
*intensief NT2 vanaf de eerste dag van het kleuteronderwijs
*Dus: veel meer informatieve wereldoriënterende teksten - ook in lagere klassen lager onderwijs
*Toetsen begrijpend lezen afstemmen op teksten/thema's waar de leerlingen mee gedonfronteerd werden
*Veel energie/geld investeren in het opstellen van dergelijke leesteksten
Americans are not good readers. Many blame the ubiquity of digital media. Were too busy on Snapchat to read, or perhaps internet skimming has made us incapable of reading serious prose. But Americans trouble with reading predates digital technologies.
The problem is not bad reading habits engendered by smartphones, but bad education habits engendered by a misunderstanding of how the mind reads.
Just how bad is our reading problem? The last National Assessment of Adult Literacy from 2003 is a bit dated, but it offers a picture of Americans ability to read in everyday situations: using an almanac to find a particular fact, for example, or explaining the meaning of a metaphor used in a story. Of those who finished high school but did not continue their education, 13 percent could not perform simple tasks like these. When things got more complex in comparing two newspaper editorials with different interpretations of scientific evidence or examining a table to evaluate credit card offers 95 percent failed. Theres no reason to think things have gotten better. Scores for high school seniors on the National Assessment of Education Progress reading test havent improved in 30 years.
Many of these poor readers can sound out words from print, so in that sense, they can read. Yet they are functionally illiterate they comprehend very little of what they can sound out. So what does comprehension require? Broad vocabulary, obviously. Equally important, but more subtle, is the role played by factual knowledge.
All prose has factual gaps that must be filled by the reader. Consider I promised not to play with it, but Mom still wouldnt let me bring my Rubiks Cube to the library. The author has omitted three facts vital to comprehension: you must be quiet in a library; Rubiks Cubes make noise; kids dont resist tempting toys very well. If you dont know these facts, you might understand the literal meaning of the sentence, but youll miss why Mom forbade the toy in the library.
Knowledge also provides context. For example, the literal meaning of last years celebrated fake-news headline, Pope Francis Shocks World, Endorses Donald Trump for President, is unambiguous no gap-filling is needed. But the sentence carries a different implication if you know anything about the public (and private) positions of the men involved, or youre aware that no pope has ever endorsed a presidential candidate.
You might think, then, that authors should include all the information needed to understand what they write. Just tell us that libraries are quiet. But those details would make prose long and tedious for readers who already know the information. Write for your audience means, in part, gambling on what they know.
These examples help us understand why readers might decode well but score poorly on a test; they lack the knowledge the writer assumed in the audience. But if a text concerned a familiar topic, habitually poor readers ought to read like good readers.
In one experiment, third graders some identified by a reading test as good readers, some as poor were asked to read a passage about soccer. The poor readers who knew a lot about soccer were three times as likely to make accurate inferences about the passage as the good readers who didnt know much about the game.
That implies that students who score well on reading tests are those with broad knowledge; they usually know at least a little about the topics of the passages on the test. One experiment tested 11th graders general knowledge with questions from science (pneumonia affects which part of the body?), history (which American president resigned because of the Watergate scandal?), as well as the arts, civics, geography, athletics and literature. Scores on this general knowledge test were highly associated with reading test scores. Current education practices show that reading comprehension is misunderstood. Its treated like a general skill that can be applied with equal success to all texts. Rather, comprehension is intimately intertwined with knowledge. That suggests three significant changes in schooling.
Veel meer informatieve teksten e.d. in lagere klassen
First, it points to decreasing the time spent on literacy instruction in early grades. Third-graders spend 56 percent of their time on literacy activities but 6 percent each on science and social studies. This disproportionate emphasis on literacy backfires in later grades, when childrens lack of subject matter knowledge impedes comprehension.
Another positive step would be to use high-information texts in early elementary grades. Historically, they have been light in content.
Second, understanding the importance of knowledge to reading ought to make us think differently about year-end standardized tests. If a child has studied New Zealand, she ought to be good at reading and thinking about passages on New Zealand. Why test her reading with a passage about spiders, or the Titanic? If topics are random, the test weights knowledge learned outside the classroom knowledge that wealthy children have greater opportunity to pick up.
Third, the systematic building of knowledge must be a priority in curriculum design. The Common Core Standards for reading specify nearly nothing by way of content that children are supposed to know the document valorizes reading skills.
State officials should go beyond the Common Core Standards by writing content-rich grade-level standards and supporting district personnel in writing curriculums to help students meet the standards. Thats what Massachusetts did in the 1990s to become the nations education leader. Louisiana has recently taken this approach, and early results are encouraging.
Dont blame the internet, or smartphones, or fake news for Americans poor reading. Blame ignorance. Turning the tide will require profound changes in how reading is taught, in standardized testing and in school curriculums. Underlying all these changes must be a better understanding of how the mind comprehends what it reads.
Daniel T. Willingham (@DTWillingham) is a professor of psychology at the University of Virginia and the author, most recently, of The Reading Mind: A Cognitive Approach to Understanding How the Mind Reads. Follow The New York Times Opinion section on Facebook and Twitter (@NYTopinion), and sign up for the Opinion Today newsletter. A version of this op-ed appears in print on November 26, 2017, on Page SR6 of the New York edition with the headline: How to Get Your Mind to Read. Today's
Cyrille Offermans over De ongelukkige klas en leraar: ont-scholing en grootschalige scholengroepen die betrokkenheid aantasten
Cyrille Offermans
over De ongelukkige klas en leraar: ont-scholing en grootschalige
scholengroepen die betrokkenheid aantasten
Citaat vooraf: De
leraar is niet meer iemand die zijn vak beheerst en dat met gezag en soms zelfs
liefde doceert, maar de neutrale bewaker van het leerproces, de organisator,
administrator, loopjongen, het manusje-van-alles En na zijn restyling geeft de
leraar geen les meer, maar hij treedt op als begeleider, gedegradeerd tot
minder dan lesboer
In eenessay
beschrijft en bekritiseert ook Cyrille Offermans, bekend publicist en leraar
s.o, de ont-scholende evolutie in het
onderwijs: De ongelukkige klas, Vrij Nederland,13 januari 2001).
Scholen zijn enorme
bureaucratische instellingen geworden, log en overgeorganiseerd, waarin steeds
meer oude vanzelfsprekendheden op de mestvaalt van de geschiedenis zijn
gestort. Niets mag meer informeel of improviserenderwijs worden afgehandeld,
voor alles zijn er commissies en bijzondere functionarissen, over alles moet
eindeloos onderhandeld en vergaderd worden.
De vrijheid van de docent om goeddeels naar eigen inzicht en
op eigen verantwoordelijkheid te werken, is zozeer aan banden gelegd dat velen
met beide handen de mogelijkheid aangrijpen om toe te treden tothet submanagement of het middenkader.
Intellectuele bevrediging zal dat werk niet onmiddellijk opleveren, misschien
wel een paar tientjes per maand.
Je zou, dit slagveld van ijdele, door geen greintje scepsis
getemperde vernieuwingswoede overziend, haast vergeten dat scholen toch
allereerst onderwijsinstellingen zijn. Waarschijnlijkis dat ook de bedoeling. De harde werkelijkheid
is dat scholen niet meer in de eerste plaats gericht zijn op het geven van
onderwijs, maar op het instandhouden van zichzelf, dat er relatief steeds meer
geld naar zo- genaamde managements- en steeds minder naar zogenaamde
onderwijstaken gaat.
Met verontrustende snelheid verdwijnt binnen het
bedrijfsmodel ook de klassieke opvatting van vakkennis uit het pakket.
Belangrijker dan kennis wordt de emotionele of pragmatische verhouding tot die
kennis geacht, het welbevinden e.d.. Leerlingen hoeven niet veel te weten,
aldus de nieuwe onderwijsideologie. Misschien is het zelfs het handigst als hun
hoofd volkomen leeg is, des te wendbaarder en opener zal het zijn als het erom
gaat nieuwe data te vinden, op te slaan of toe te passen.
De leraar is niet meer iemand die zijn vak beheerst en dat
met gezag en soms zelfs liefde doceert, maar de neutrale bewaker van het
leerproces, de organisator, administrator, loopjongen, het manusje-van-alles
En na zijn restyling geeft de leraar geen les meer, maar hij treedt op als
begeleider, gedegradeerd tot minder dan lesboer
Wat heeft onderwijsvernieuwers ertoe gebracht de leraren op
die manier te diskwalificeren?Zodra de
school zich helemaal van klassieke, autonome kennisvoorstellingen heeft bevrijd
en volledig is omgeschakeld op de willekeur en de inwisselbaarheid van de
nieuwe, economisch liefst onmiddellijk bruikbare kennis, komt het ideaal van
de school als bedrijf steeds meer in zicht.
Een teken aan de wand is de vanzelfsprekende manier waarop
de computer een centrale plaats krijgt toebedeeld in de scholen. Onder het
paranoïde motto: De kennis van vandaag is morgen verouderd, moet hij op jacht
naar de nieuwste informatie. Wat hij daarmee kan of moet, is een tweede zaak.
De ideologievan de zelfstudie heeft geleid
tot een soms absurd ver doorgevoerde formalisering en explicitering van de
leerstof.
Toen veel scholen door schaalvergroting en fusieverplichting
tot een bedrijfsmatige organisatie van de school verplicht werden, gedwongen
werden, boden ze geen verzet van betekenis. Ook toen de onderwijsvakbond Abop
zich in 1989 onverbloemd bij de bedrijfsmatige aanpak van de schoolaansloot, hieldende leraren de kaken stijf op elkaar. De
Abop-vakbondpubliceerdezelf een lijvig rapport, de bedrijvige
school. Een visie op het onderwijs van de toekomst, waarin een onderwijs wordt
bepleit dat uitsluitend is afgestemd op de eisen van het bedrijfsleven.
Het rapport de bedrijvige schoolbepleitteorganisatorische en didactische maatregelen: schaalvergroting,
concurrentie tussen de scholen, professioneel management, meer efficiency op
alle fronten, flexibele programmas met centraal vastgestelde eindtermen en
(ter wille van een als vooruitstrevend voorgestelde individualisering) een
heel andere didactiek, waarin de computer een centrale rol krijgt toebedeeld
(Tussendoor: in Nederland is er momenteel heel veel kritiek op de opstelling
van de grote ABOP-vakbond die in het verleden meestal meeheulde met de beleidsmensen;
er werd ook een alternatieve opgericht.)
De leraar die desondankshet liefst lesgeeft, krijgt nu te maken met een stortvloed van regels en
voorschriften. Zo worden zijn werkzaamheden in het kader van het
taakbelastingsbeleid opgedeeld in een onwaarschijnlijke hoeveelheid deeltaken.
Niet ten onrechte wordt ervan uitgegaan dat er in de
moderne, de bedrijvige school, geen vanzelfsprekende vormen vanloyaliteit en solidariteit meer bestaan. Als
elke stap voorgeschreven, gemeten, gewogen en beoordeeld wordt, zet niemand
meer een stap te veel. Leraren zijn net leerlingen. Tot in de details
georganiseerd is ook het lesprogramma: parallelklassen(en dat zijn er tegenwoordig nogal wat)
krijgen een uniform programma, dat ter wille van de objectiviteit op
hetzelfde moment uniform dient getoetst of afgesloten.
Leraren zijn nu meer tijd kwijt met plannen en overleggen
dan met lesgeven.Wir aber, schreef
Nietzsche in zijn Fröhliche Wissenschaft, wollen die Dichter unseres Lebens
sein. Daar denkt de school anders over. Boekhouder van je leven, dat zul je
worden! Docent en leerling wordt die oerburgerlijke maxime in gelijke mate
ingepeperd.
Zijn finest hour beleeft de bedrijvige school tijdens de
open deur dag, die ergens in het voorjaar wordt gehouden, tegen een tijd dat de
leerlingenhun keuzes moeten maken voor
een vervolgopleiding. De school dient zich te profileren, haar sterke
punten te tonen, te suggereren dat ze heel bijzondere waar in de aanbieding
heeft. Dat leidt tot pijnlijke taferelen, vooral voor de als clown of wijnboer vermomde
docenten, die zich het liefst en masse aan deze kijkdagen zouden
onttrekken.De school is omgebouwd tot
een soort bazaar Elke sectie heeft zijn eigen kraam, elk vak zijn eigen
kermisattractie. Aan het eind van de dag maakt de directie de balans op en de
publiekwaarderingscijfers per sectie..
Zo bevestigt ook de open dag het beeld van de nieuwe
leerling, dat past bij dat van de bedrijvige en concurrerende school: de
leerling als consument en klant. De leerling als consument: daarmee lijkt hij
ook psychologisch adequaat getypeerd. Al vroeg heeft de leerling-klant geleerd
zijn eigen pakket te kiezen en in zijn toekomst te investeren, eigenlijk is hij
van meet af aan een kleine zelfstandige. Hij zal wel uitkijken ooit iets te
doen wat niet verplicht is. Als hij van iéts op de hoogte is, dan van de
exameneisen en van de evaluatiemethodieken.
En dat alles wreekt zich. Met de leerling als consumenten klant wordt ookde leerling als onderhandelaar binnengehaald.
Die leerling wordt voortdurend en kindvriendelijk naar zijn
hoogstpersoonlijke mening gevraagd, ook als hij van toeten noch blazen weet, en
dat heeft tot een opmerkelijke kennistheoretische opwaardering van de mening en
een even snelle devaluatie van de kennis en het inzicht geleid. In zijn brein
heeft elke inval de status van een mening, per definitie evenveel waard als die
van een ander, welke mening het wint is een kwestie van onderhandelen of van de
grootste mond.
Dat zijn de omstandigheden waarin een culture of
complaint(Robert Hughes) kan ontstaan,
de cultuur van de lange tenen, de om de haverklap klinkende eis voor respect en
het bijbehorende bangelijke en ridicuul eufemistische taalgebruik. En de
terechte angst voor een verregaande juridisering van de pedagogische
verhoudingen.
Nu elke rode streep de inzet kan worden van eindeloos en
redeloos gekrakeel tot in de rechtszaal, zal hij het op zijn minst
betreurenooit te hebben ingestemd met
de opvatting van de school als bedrijf en kennis als product, en dus met de
installatie van het consumentenmodel van de waarheid
Alle pr-retoriek en alle profileringsdrang ten spijt: de
school is geen bedrijf. Scholen zijn nog altijd plaatsen waar wordt geprobeerd
jongeren iets te léren.Ze zijn er nog
de inspirerende leerkrachten, de leerlingen die kennis verwachten. Maar dat
dreigt verleden tijd te worden, na jaren van schaalvergroten en bezuinigen. Het
onderwijs is in verval, de scholier een twistzieke consument, de leraar een
onwetende bedrijfsleider. We gaan saaiere tijden tegemoet, scholen met nog meer
gefrustreerde leraren en leerlingen.
Studie over zelfontplooiingsdenken binnen Ervaringsgericht onderwijs van Laevers (CEGO)
Katrien Staessens (KULeuven) over zelfontplooiingsdenken binnen Ervaringsgericht onderwijs van Laevers (CEGO)
Bijdrage uit Onderwijskrant krant 110 januari 2000
Reeks over reformpedagogiek: deel 16
1. Inleiding
Katrien Staessens maakte een studie van het zelfontplooiingsdenken zoals het tot uiting kwam in Vlaamse tijdschriften tussen 1965 en 1985 (De pedagogische relevantie van de zelfontplooiingstendens in onze maatschappij: een kritische analyse. Verhandeling K.U.-Leuven, 1986, 194 paginas.)
Dit zelfontplooiingsdenken sluit in vele opzichten aan bij de reformpedagogiek, maar hanteerde een jargon dat sterk beïnvloed was door vertegenwoordigers van de humanistische psychologie, vooral Rogers en Maslow.
Staessens trof het zelfontplooiingsmodel in meerdere tijdschriften aan, maar het sterkst in bijdragen van de werkgroep ervaringsgericht kleuteronderwijs, geschreven door Ferre Laevers en Luc Depondt (1981-1985) in 'Kleuters en ik' e.d. We citeren even uit de studie van Staessens, maar beperken ons tot uitspraken van Laevers en Depondt. We vinden in hun bijdragen de typische betoogtrant en het jargon aan van de reformpedagogen; het jargon is evenwel aangevuld met vooral Rogeriaanse termen.
Na de analyse van Staessens voegen we er ook nog een stukje aan toe over het ontplooiingsmodel van Carl Medaer die lange tijd begeleider was van de Leefscholen binnen de Argo.
2. Kritiek van Laevers en co op traditionele school: 1981-1985
Staessens: Volgens Laevers is het traditionele schoolgebeuren bijna uitsluitend bekommerd om de onderwijsgevende en de leerstof. Het gevolg hiervan is dat het onderwijs is ingericht naar de eisen van het leerprogramma. Vermits doelstellingen en leerinhouden op voorhand gepland worden, is eenvormigheid het hoogste ideaal. Er is geen plaats voor creatieve diversiteit.
Het EGKO wijst ook op de nefaste invloed van het vooraf formuleren van doelstellingen en plannen van activiteiten. Een strikte planning valt niet te verzoenen met het inspelen op de individuele ervaringen en behoeften van elk kind (p. 48).
Op school wordt het kind in zijn diepe affectieve noden weinig beluisterd. Het patroon dat volgens het EGKO naar voor komt vertoont volgende kenmerken. Vooreerst worden heel wat gedragingen bij de opvoedeling, zoals agressie, verdriet, enz. niet aanvaard. De opvoeder komt er niet toe zich in te leven in de wereld van de opvoedeling. Depondt verwoordt het als volgt: Het is voor de kleuter meestal niet mogelijk om zelf te ervaren of te bepalen welke de betekenis is van zijn gedrag of van zijn gevoelens, omdat de betekeniswerelden van kleuter en leidster nu eenmaal verschillen, en de leidster zich vaak in haar betekeniswereld opsluit.. Volgens Depondt wordt een laagje vernis over de reële gevoelens uitgesmeerd (p. 53).
Volgens het EGKO geldt de eerbied voor het gezag in de traditionele opvoeding als een autoritaire eis. Vaak krijgt gezag er de vorm van gehoorzaamheid. Wat men van kinderen schijnt te verwachten is dat zij in hun ontwikkeling een soort automatische reactie van onderworpenheid zouden ontwikkelen (p. 56). Bovendien creëert het traditionele onderwijs een innerlijke onvrijheid, omdat gevoelens systematisch in de doofpot worden gestoken. Volgens Depondt wordt de opvoedeling een ja-knikker in wie alle initiatief wordt gedood.
Volgens Laevers brengt een dergelijke strakke opvoeding, die op blinde gehoorzaamheid is gericht, alleen makke kinderen voort. Door middel van repressie, dogma en frustratie, gaat de opvoeder immers in tegen de oorspronkelijke behoeften van het kind. De opvoeder gaat niet uit van de eigen exploratiedrang van het kind, waardoor het van zijn eigen, innerlijke groeiproces vervreemdt. Het unieke, individuele kind, met zijn eigen behoeften en ervaringen dreigt verloren te gaan omdat er geen ruimte is om de eigen ontwikkelingsdrang te volgen.
Het fundament van deze problematische elementen zit volgens Laevers in de vooronderstelling die in de traditie besloten ligt, namelijk dat de mens in wezen slecht is. Als opvoeder moet men a.h.w. het kind helpen zijn natuurlijke neigingen te bestrijden Dit leidt ertoe dat het kind een deel van zijn natuur, zeg maar een deel van zichzelf, gaat verwerpen.
3. Kritiek van Laevers: 1992-1995
Staessens heeft enkel publicaties van Laevers tussen 1981 en 1985 geanalyseerd. We voegen er nog een paar recentere uitspraken van Laevers aan toe. De Standaard, 19 juni 1992: Het lager onderwijs lijkt op een kantoor dat vandaag nog met een mechanische schrijfmachine werkt Het zittenblijven is de top van de ijsberg; een heleboel kinderen die niet blijven zitten werden enkel trucjes geleerd
Laevers en zijn Leuvense medewerkers verbazen zich nog elke dag erover, hoe kinderen het uithouden in een school die wat sfeer en discipline betreft niet inspeelt op hun zijnswijze en ontwikkelingsniveau Het hele klassikale systeem is frustrerend. Een grondige en algemene vernieuwing is nodig.
In Knack van 14 februari 1995 herhaalt Laevers nog eens dit standpunt en voegt er aan toe dat uit een onderzoek blijkt dat de leerkrachten geen oog hebben voor de positieve kanten van de leerlingen. De interviewster voegt eraan toe: Een ergere blamage van ons onderwijssysteem valt moeilijk te verzinnen. Het is ook in dit interview dat Laevers stelt dat onze leerlingen niet weten dat 500 Fr voldoende is als ze een CD van 499 Fr willen kopen (NOOT: voor TIMSS-1995 behaalden onze 10-jarigen een topscore!).
Dit interview lokte een felle reactie uit van Knacklezer M. Mellen. M. Mellen stelde dat Laevers onzin verkondigde en betichtte hem van lerarenhaat.
.4. Alternatief: zelfontplooiing, vrijheid, eigen initiatief, rijk milieu
(In de volgende paragrafen laten we opnieuw Katrien Staessens aan het woord.)
Mede vanuit de kritiek op de traditie, wordt gestalte gegeven aan een nieuw alternatief opvoedingsdenken waarin de zelfontplooiing als kernbegrip wordt beschouwd. In de pedagogische parabel van het EGKO komt dit goed tot uiting.
We vatten de parabel kort samen. Drie hoveniers ontvangen elk een bloembol van een vreemdeling. Zowel bij de eerste, als bij de tweede hovenier kwijnt de bloem weg. De eerste had elke toelichting van de vreemdeling weggewuifd, omdat hij het zelf beter dacht te weten. De tweede mishandelde de bloem door ze naar zijn eigen hand te dwingen. Alleen de derde hovenier slaagde erin een mooie bloem te kweken. Hij liet de plant immers groeien uit eigen kracht, zonder ze te forceren. Een levende bloem had zichzelf geopenbaard. Het ingrijpen van de leerkracht moet zich richten op de omgeving van de plant - cf. principe van rijk milieu(pagina 69).
Laevers en co propageren het naturalistisch groeimodel. Laevers spreekt over de aanwezigheid in het kind van een onuitputtelijke drang om te groeien, om de wereld en zichzelf steeds meer te verkennen en verder te ontwikkelen en te beheersen. Deze innerlijke drijfkracht is een soort ingebouwd kompas dat het organisme leidt naar maximale ontplooiing.
In het EGKO wordt dit vertrouwen vertaald in het geloof dat het kind op elk moment datgene kiest wat zijn ontwikkeling het meest bevordert (cf. principe van het vrij initiatief). Elk kind komt via zijn eigen weg en een eigen reeks activiteiten tot ontwikkeling. De ontwikkelingsdrang drijft het kind op een bepaald moment naar activiteiten van een andere, hogere orde. Deze spontane exploratiedrang, als rijke bron van energie, is de beste garantie voor de verdere ontwikkeling van het kind. De ontwikkeling wordt immers gestuurd vanuit een innerlijke wetmatigheid (p. 72). Het einddoel van de ervaringsgerichte omgang werd oorspronkelijk omschreven als zelfrealisatie en later als emancipatie.
Volgens het EGKO kan de opvoeder dan ook niet zomaar vanuit zijn denken, zijn theorie of gewoon vanuit de traditie, het leren van het kind plannen. In het zelfontplooiingsdenken wordt het beroep op de traditie uitgeschakeld. Geen enkele theorie of denken kan de opvoeder leiden in dit project. De opvoeder moet zijn rol voor een groot deel aflezen uit wat zich in het kind op een bepaald moment afspeelt. Er is geen leidraad te geven buiten het kind zelf. De allerindividueelste ontwikkelingsbehoefte van elk kind is de enige basis waarop de opvoeder kan steunen. Op deze behoefte moet het milieu afgestemd worden. De opvoeder wordt dus in een ahistorisch vacuüm geplaatst.
Het geloof in de innerlijke groeimotivatie van de opvoedeling is de basis van het leerproces. Dan zal de leerling intrinsiek gemotiveerd zijn om te leren. Het natuurlijk leren, eigen aan elk menselijk wezen, moet gerespecteerd worden. Individualisering wordt dan geplaatst in het kader van de zelfontplooiing. De grondhouding van de leerkracht berust volgens Depondt op het geloof in de groeikrachten van de mens (p. 87). Depondt geeft hierbij expliciet aan dat hij steunt op de theorie van Carl Rogers en Gendlin, leerling en medewerker van Rogers. Aan de basis van het zelfontplooiingsdenken ligt een groeimodel. De zelfontplooiingsbehoefte is in essentie een instinctoïde behoefte. Daarom kunnen we dit model als naturalistisch bestempelen.
5. Carl Medaer: Keyfigure van de Leefscholen
In de Gids voor het Basisonderwijs van juni 1994 haalde ook Carl Medaer, begeleider van de Argo-leefscholen, vernietigend uit naar de gewone school (in: Basiskenmerken van methodescholen): De gewone school doet slechts aan methodische vernieuwingen en die worden gebruikt in een onveranderd kader Men probeert er de efficiëntie mee te verhogen maar het blijft even niet-kindvriendelijk.
Volgens Medaer is het jaarklassenverband enkel geschikt voor een cognitieve aanpak en voor frontaal onderricht en dus totaal verwerpelijk.
Over zijn alternatief en methode doet Medaer volgende stellige uitspraken: Op ervaringsgerichte scholen of leefscholen treffen we niet-directieve houdingen van begeleiders aan en zelfdirectieve gedragingen van kinderen. De school werkt met leefgroepen (=stamgroepen van drie leeftijden) die zelf hun projecten aanbrengen Er zijn geen vakken meer Medaer stelde ook dat hij zich sterk liet inspireren door de opvattingen van Rogers (Vossen), Maslow en Freud.
Het was ook uitgerekend verlosser Medaer die het hoge woord mocht voeren op het laatste Forum Basisonderwijs van de VLOR (1998). Medaer herhaalde o.a. dat de kinderen op de Argo-Leefscholen zelf beslissen waarover ze het willen hebben. Ze kunnen dus vrijuit projectonderwerpen aandragen De kinderen bepalen ook de doelstellingen van het project en maken ook zelf een planning op en voeren het project uit
7. Prof. Koops : Is de eeuw van het kind eindelijk voorbij?
Prof. W. Koops schreef in 1992 een bijdrage met als titel Is de eeuw van het kind eindelijk voorbij? (Nederlands tijdschrift voor de Psychologie 47,1992, p. 264-277).We gaan er even op in. Volgens de Amsterdamse prof. Koops is het onderwijs de laatste jaren alleen maar verder geïnfantiliseerd. De sterk kind-gerichte benadering biedt de verkeerde context aan en daardoor worden de kinderen onvoldoende gestimuleerd om hun verstandelijke en sociale competenties te ontwikkelen.
De huidige gepropageerde aanpak in de Nederlandse basisschool gaat uit van een natuurlijke, van binnenuit gestuurde, ontwikkeling. Een verkeerde voorstelling van zaken die teruggaat op de achttiende-eeuwse denker J.J. Rousseau, de oervader van de pedagogiek. Volgens het Rousseaueaanse gedachtegoed was het kind aanvankelijk een soort primitieve, maar onschuldige wilde, dicht bij de natuur. Het onschuldige kind moest via een gefaseerd proces tot het denken, de beschaving komen. (Het hoofdprincipe van de natuurlijke opvoeding is dat het kind moet leren door ervaring, die wordt opgedaan in het vrij spel van krachten, dat het kind in het door de natuur gegeven milieu ontmoet. De natuur zal het kind tot enige gids zijn. We moeten het kind zijn eigen oplossingen laten zoeken en de opvoeder mag enkel tussenkomen als het kind volledig vastloopt.
In het denken over opeenvolgende fasen en opklimmende kennis overheerst het vooruitgangsoptimisme. Uit een primitieve toestand ontwikkelen zich via opeenvolgende fasen allengs complexere, hogere en meer hoogstaande niveaus. Op deze wijze dacht later ook de invloedrijke ontwikkelingspsycholoog Jean Piaget. Zo diende ook de leerinhoud aangepast te worden aan de verschillende ontwikkelingsfasen. Later onderzoek heeft uitgewezen dat Piagets opvattingen over het leeftijdsgebonden karakter van kunnen en kennen, niet houdbaar is. De traditionele Rousseau/Piaget-visie op het jonge kind als een incompetent, irrationeel, sentimenteel, extreem onvolwassen wezen, moet meer en meer naar het rijk der fabelen worden verwezen, aldus Koops.
Hij wijst verder ook op de invloed van de populaire interpretatie van Freuds gedachtegoed op de infantilisering van de opvoeding. Men wil b.v. ook absoluut voorkomen dat de kindjes gefrustreerd worden.
Koops ergert zich er vooral aan dat door de alom aangehangen ontwikkelingsopvatting het onderwijs steeds meer is geïnfantiliseerd. Kinderen worden, vrij vertaald, langer dom gehouden dan nodig is. In deze pedagogiek op de knieën worden leerstof, didactiek en presentatie naar beneden aangepast. Leerstof die te hoog zou grijpen, zou immers als zand op rotsige bodem vallen en niet aanslaan.
Volgens Koops belichaamt de almaar vernieuwde basisschool, die alsmaar kindgerichter moest zijn, deze houding. Een houding die stoelt op de zijns inziens opmerkelijke, want nooit nader toegelichte, aanname van veel ontplooiers dat zij precies weten welke behoeften kinderen hebben en dus kunnen aansluiten bij de behoeften van elk kind.
Volgens Koops heeft het grote niveauverschil tussen het onderwijs in Japan en Taiwan in vergelijking b.v. met het Amerikaanse ook alles te maken met het feit dat de didactiek in landen als Japan en Taiwan niet uitgaat van een natuurlijk ontwikkelingsverloop, maar van een schier onbegrensd vertrouwen in het effect van oefening en daarbij leert onderzoek volgens hem dat de Aziatische kinderen ook met meer plezier naar school gaan dan de Amerikaanse. Koops heeft het ook over de Calvinistische hypocrisie: Japan en het prestatie-onderwijs verdoemen, maar tegelijk stiekem genieten van het eigen hoogbegaafde kind dat alleen maar speelgoed uit het Early Learning Centre kreeg en met zes maanden al liep.
Koops stelt dus dat het denken à la Rousseau, Ellen Key, Piaget, reformpedagogiek en het zelfontplooiingsdenken de infantilisering van opvoeding en onderwijs hebben gestimuleerd. Dit is nagenoeg dezelfde conclusie als deze van prof. Lea Dasberg.
Psycholoog Wouter Duyck en socioloog Jaap Dronkers over uitstekende eerste graad s.o. in Vlaanderen
Socioloog Jaap Dronkers over uitstekende eerste graad s.o. Vl onderwijs: unieke en effectieve vorm van differentiatie. Dronkers is het dus eens met Duyck, Van den Broeck, Feys ....
De Nederlandse professoren Jaap Dronkers enTijana Prokic-Breuer concludeerden in hun studie: "Het Vlaams onderwijs slaagt erin een hoge mate van sociale gelijkheid te combineren met effectief onderwijs" Een uniek kenmerk van het Vlaams onderwijs is dat als gevolg van de relatief beperkte selectiviteit bij de start van het s.o de meerderheid van de leerlingen toegelaten wordt to enter highest educational track = sterke richtingen/opties. ...
Het "niet te hoge, maar ook niet te lage" niveau van differentiatie bij de start van het s.o. - combinatie van het beste van twee oplossingen: sterke selectie versus gemeenschappelijke start - en de hoge mate van mobiliteit binnen scholen en tussen de richtingen (=verandering van richting) onderling speelt optimaal in op de capaciteiten en leerprestaties van de leerlingen . Dit bevordert efficiënt leren en leidt tot hoge scores. Zo'n vorm van differentiatie bij de start van het s.o. versterkt de ambitie van de leerling en de kwaliteit van het onderwijs, wat bij uitstek de leer prestaties van de leerlingen ten goede komt ".
We vermelden in deze bijdrage belangrijke conclusies voor Vlaanderen uit de studie The high performance of Dutch and Flemish 15-year-old native pupils: explaining country different math scores between highly stratified educational systems (Tijana Prokic-Breuer & Jaap Dronkers, Maastricht University, 2012). De onderzoekers wilden nagaan hoe Vlaanderen erin slaagde een (relatief) hoge mate van sociale gelijkheid te combineren met effectief onderwijs (= een hoge-PISA-score). Uit een ander onderzoek van prof. Dronkers was al gebleken dat het niveau van sociale gelijkheid bij autochtone Vlaamse leerlingen (relatief) hoog was, even hoog zelfs als bij de Finse 15-jarigen. Dat werd ook in tal van andere studies vanaf 1995 (TIMSS & PISA) vastgesteld.
De onderzoekers vertrokken van de volgende hypothese: We stellen vast dat het Vlaams onderwijssysteem gelijke kansen tussen de leerlingen bevordert zonder daarbij afbreuk te doen aan de effectiviteit (cf. b.v. Europese topscore voor PISA2012-wiskunde).
We veronderstellen dat dit bereikt wordt door het plaatsen van een groot deel van de leerlingen in hogere richtingen (higher track) van bij de start van het secundair onderwijs. (Veel leerlingen dus die kiezen voor sterke richtingen, de opties Latijn en Moderne Wetenschappen vanaf de eerste graad). Een uniek kenmerk van het Vlaams onderwijs is dat als gevolg van de relatief beperkte selectiviteit bij de start van het s.o de meerderheid van de leerlingen toegelaten wordt to enter highest educational track (= sterke richtingen). Dat een zekere selectie niet belet dat tegelijk heel veel leerlingen mogen starten in sterke richtingen die hoge eisen stellen, is volgens de onderzoekers heel belangrijk. In tegenstelling tot comprehensieve onderwijssystemen - met een gemeenschappelijke lagere cyclus - is het tevens zo dat in Vlaanderen het tegelijk bestaan van lagere onderwijsrichtin-gen (lowest tracks) de mogelijkheid biedt van downward mobility during secondary education (=tijdige en soepele heroriëntering naar meer passende opties is mogelijk.) Naast de voordelen die de grote deelname aan de sterkere richtingen oplevert - inzake gelijkheid en sociale doorstroming, gaan we er tevens van uit dat de motivatie van de leerlingen om in de sterke richtingen te blijven hoger is dan de motivatie om een lagere richting te verlaten. Daardoor kunnen de onderwijsprestaties van alle leerlingen bevorderd worden. (We argue that next to equity benefits related to the bigger size of the highest tracks, the motivation of students to stay in the highest track is higher than the motivation to exit from the lowest track; therefore, the educational performance of all pupils can be increased.)
Dronkers en Prokic-Breuer stelden vervolgens in hun studie vast dat hun hypotheses grotendeels bevestigd werden. De eindconclusie luidt: The high Flemish scores can be partly explained by the high curriculum mobility (as indicated by the highest level of medium entrance selection).
The Flemish educational system has relatively open entrance at each curriculum level in secondary school, but a high level of internal (downward) curriculum mobility (cascade model) as well. The not too high but not too low level of entrance selection (trying to combine the best of two solutions) and the high level of curriculum mobility within schools and between tracks improve the matching of pupils to their educational attainment and achievement. This can improve efficient learning and thus leads to high scores. Some entrance selection by schools can be useful to strengthen their ambition and quality, which influence the performance of their pupils.
Prof. Wouter Duyck over onze effectieve eerste graad s.o.
Interactief klassikaal onderwijs & jaarklas: traditie en (veel) toekomst
Interactief klassikaal
onderwijs:
traditie en toekomst
Bijdrage uit Onderwijskrant 110 -2000
Inleiding: nu ook de ZILL-leerplan-kopstukken zich onlangs uitspraken tegen de jaarklas, voelen we ons geroepen om nog eens een pleidooi pro jaarklas te publiceren.
1.Klassikaal
graan heeft al twee
eeuwen
orkaan doorstaan
In de Vlaamse Gemeenschap werd vanaf 1 september 1997
door de invoering van het nieuwe decreet Basisonderwijs de verplichte indeling in jaarklassen en graden afgeschaft. Bepaalde
beleidsmensen drukten hierbij de verwachting uit dat hiermee ook het
jaarklassensysteem zou verdwijnen. We zijn er echter van overtuigd dat het klassikaal graan ook in de 21ste
eeuw de orkaan zal doorstaan. Het continueren van dit systeem en de verdere
optimalisering ervan is sinds dertig jaar een van onze belangrijkste
bekommernissen.
In deze bijdrage vragen we ons af of het
jaarklassensysteem wel het prototype was/is van toenemende disciplinering en
verschoolsing zoals veel pedagogen (b.v. Depaepe, Ellen Key in 1900) en
sociologen beweren. Het jaarklassensysteem met zijn klassikale interactie en
indeling van de (cursorische) leerstof in zes leerjaren is volgens velen
verantwoordelijk voor vele kwalen en voor de inertie in het onderwijs.
Wijzelf beschouwen de invoering van de jaarklas als
één van de meest revolutionaire vernieuwingen van de voorbije tweehonderd jaar.
Het jaarklassensysteem bestaat in ons land al bijna twee eeuwen en werd bijna
veralgemeend vanaf 1850. Het mooiste voorbeeld van een oerdegelijke en
permanente vernieuwing lijkt ons de invoering
en optimalisatie van het jaarklassensysteem dat in de 19de eeuw
als een revolutionaire vernieuwing in de volksschool
werd ingevoerd en in ons land vooral sinds het begin van deze eeuw
volwaardig kon toegepast worden. Sindsdien vinden bijna alle leerkrachten en
ouders dit systeem veruit het beste. Waar men hier en daar genoodzaakt is
graadklassen te organiseren, merken we dat er vooral met een dubbel
jaarklassensysteem wordt gewerkt of dat men enkel in de namiddag met een
graadklas werkt.
2.Hetze o.l.v. Freudenthal-Lutter en Doornbos
(1968)
Het jaarklassensysteem werd/wordt door de Ellen Keys,
de methodescholen al meer dan 100 jaar vervloekt. Meer recent werd de hetze
tegen het jaarklassensysteem in Nederland en Vlaanderen vooral gevoed door twee
publicaties. We denken vooreerst aan Naar
de school van morgen van Suus
Freudenthal-Lutter (1968) die stellig beweerde dat met de invoering van
verticale stamgroepen (drie leerjaren samen zoals in Jenaplanscholen) alle
problemen meteen opgelost waren. (Terloops: de stichter van de Jenaplanscholen,
Peter Petersen wilde driejarige stamgroepen vanuit zijn heimwee naar het
ambachtelijk systeem: het kind was dus een jaar onderdanige leerling, dan gezel en vervolgens autoritaire meester).
Naast Freudenthal-Lutter predikte ook de orthopedagoog Klaas Doornbos de kruistocht tegen de jaarklas in zijn Opstaan tegen het zittenblijven
(1971). Het voorkomen van het zittenblijven, van leerproblemen e.d. was voor
Doornbos heel simpel: de leerkracht moest gewoon individualiseren en voor elk kind een eigen potje koken,
onderwijs op maat van elk kind en werken met stamgroepen à la Jenaplanschool.
De meeste Vlaamse onderwijskundigen hebben in die tijd
klakkeloos die kritieken en verlossingsfabeltjes geloofd en overgenomen. Zij
verdrongen merkwaardig genoeg dat hun eigen hoger onderwijs en ook het
secundair nog meer klassikale trekjes vertoonden en dat daar al veel vroeger
dit systeem werd toegepast. Het was in de jaren zeventig amper mogelijk om op
te boksen tegen al deze onderwijskundige
luchtfietserij die eigenlijk ver van de onderwijspraktijk werd bedreven en
op een wijze die voor die praktijk door en door beledigend was. De radicale
individualisatie die door de luchtfietsers gepropageerd werd was onwenselijk en
vaak ook onhaalbaar (b.v. individueel handelingsplan van Doornbos). We
begrijpen dat in het klimaat van de jaren zeventig ook Depaepe bij het
schrijven van zijn licentiaatsverhandeling over de Interne organisatie van het
lager onderwijs in de 19de eeuw (1977) zomaar alle kritieken op
gezag van Freudenthal, Doornbos en zijn eigen Leuvense professoren overnam. Het
is wel verwonderlijk dat hij anno 2000 nog niet echt tot inkeer gekomen is.
Het doorbreken van de jaarklas en radicale
differentiatie waren ook centrale doelstellingen bij de start van het VLO in 1973. Mede daarom stuurden we
aan op het VLO-startcolloquium van 1 september 1973. We stelden er al dit
luchtkastelenwerk aan de orde en wezen op de gevaren van de radicale
individualisatie; we pleitten voor doordachte differentiatie binnen een
overwegend klassikaal model dat voldoende klassikale interactie toeliet.
Sindsdien zijn we de grote pleitbezorger van het klassikaal systeem gebleven en
werkten we verder aan de optimalisering, zowel organisatorisch als
vakdidactisch.
Onze visie in 1973 was door tal van factoren
beïnvloed. Vooral door de vele klasbezoeken tijdens demonstratielessen en
stagebezoeken en door ons bezig zijn met de curricula en de vakdidactieken.
Veel belangrijke en/of nieuwe leerinhouden en methodieken vereisen immers
voldoende klassikale interactie en een begeleidende leerkracht. We hadden ook
het geluk dat we al in het begin van de jaren zeventig kennis maakten met de
argumentatie van de oorspronkelijke pleitbezorgers van het jaarklassensysteem,
en tegelijk ook al kritieken lazen over de nefaste gevolgen van radicale
individualisatie en differentiatie. Verder hebben we beiden ook een aantal
leerkrachten in de eigen familie.
3.Return to interactive whole- class-teaching
Pas de laatste jaren is het tij in pedagogische
kringen grotendeels aan het keren. Het jaarklassensysteem wordt veel minder
aangevallen en wordt veelal weer openlijk geprezen. In Engeland waar de
klassikale interactie vanaf de late jaren zestig verlaten werd in de zgn.
informal schools, voert men nu een groot hervormingsoffensief onder het motto: return to interactive whole-class-teaching.
Het kindvolgend systeem en de informele aanpak leidden er tot lage
leerresultaten en grote leerproblemen, maar ook tot disciplineproblemen,
egocentrisch gedrag, tekort aan betrokkenheid op de groep en op de leerkracht.
Ook in de Verenigde Staten kwam er een sterke reactie op het informele,
kindvolgende en individugerichte leermodel. In het Nederlandstalig taalgebied
staan we als pedagoog ook niet meer alleen met onze visie. Vooral progressieve
Nederlandse onderwijskundigen (Vernooy, Maas, Nelissen, Verhoeven, Treffers,
Jungbluth ) pleitten de voorbije jaren voor meer interactief klassikaal onderwijs. En de bekende Engelse
leerpsycholoog N. Mercer verwacht vooral heil van The guided construction of knowledge (zie vorige Onderwijskrant). Uit
vele onderzoeken bleek ook telkens dat al de vormen van individualisatie en
differentiatie die de klassikale interactie onmogelijk maakten of
minimaliseerden vrij nefaste gevolgen hadden.
4.Klassikaal onderwijs als prototype van
externe disciplinering ?
Ook vanuit de meer sociologische hoek werd de voorbije
decennia kritiek geformuleerd op het jaarklassensysteem. In de vorige bijdrage
zagen we hoe Depaepe samen met Ariès e.d. het invoeren van de jaarklas en het klassikaal
onderwijs als prototype van externe disciplinering en verschoolsing afschilderen.
Voor commentaar op deze Foucaultiaanse interpretatie verwijzen we naar de
vorige bijdrage. We toonden er aan datzulke
vooringenomen sociologische Spielerei (à la Foucault) pedagogisch
contraproductief werkt en nogal nihilistisch klinkt. We troffen een dergelijke
duiding jammer genoeg destijds ook aan in Groeien en onderwijzen (Wolters,
Leuven).
Een Italiaanse collega van Depaepe, prof. Genovesi,
vindt het jaarklassensysteem de evidentie zelf. Hij wil wel nagaan welke onderwijsexterne factoren hebben bijgedragen
tot het lange tijd uitstellen van de invoering van het jaarklassensysteem en de
jaarklascurricula, niettegenstaande vele theoretici, te beginnen bij Comenius,
gewezen hadden op de evidente didactische belangrijkheid ( Liber Amicorum
prof. M. De Vroede, p. 69). Comenius schreef al in 1657 in zijn Didactica
Magna dat slechts één arbeid met de geheele klasse gedaan mag worden en dat
alles van den grond af behandeld moet worden, kort en pittig (p. 188).
5.Pleitbezorgers van
interactief klassikaal onderwijs
Het jaarklassensysteem staat in de hogere pedagogiek
en bij veel onderwijskundigen al een eeuw onder verdenking. Het wordt vooral
ook sinds de jaren zeventig overal beschreven als een veelkoppige draak die
verantwoordelijk is voor alle mogelijke kwalen en die met alle middelen moet
bekampt worden.
In de cursussen van de pedagogen vind men zelden iets
over de geschiedenis van de jaarklas en over de argumenten van de grote
pleitbezorgers, Comenius (1592-1670), de
La Salle (1651-1719), Maatschappij Tot Nut van t Algemeen (vanaf 1784), Van
Nerum (Gent, 1838) en de zovele anderen. Men houdt het bij de kritiek van
de tegenstanders. In Frankrijk kende het gelijktijdig of klassikaal onderwijs
van de Broeders van de Christelijke Scholen, gesticht in 1679 door J.B. de La
Salle, al gedurende de 18de eeuw relatief veel bijval. Ook in
Nederland koos men al op het einde van de 18de eeuw voor het
jaarklassensysteem, waarbij de onderwijzer veelal les gaf aan één
leeftijdsgroep en de andere twee klassen stil werk opgaf. In Nederland speelden
ook de ideeën van eigen mensen als Prinsen, Nieuwold en Visser een belangrijke
rol (H. van Tichelen, Uit het verleden
van opvoeding en onderwijs, Hoogstraten, 1942).
In Onderwijskrant nr. 64 (november 1990) schreven we
al een en ander over de historiek van
het jaarklassensysteem. Vooral vanaf 1780 werd het jaarklassensysteem in
Nederland en naderhand ook bij ons als een revolutionaire onderwijsvernieuwing
gepropageerd en als de kans bij uitstek om het lamentabele volksonderwijs
drastisch te verbeteren. De kinderen van gegoede ouders genoten dan al lang in
de voorbereidende afdelingen van de colleges en athenea goed gestructureerd
onderwijs in kleinere groepen. De voorstanders pleitten er voor om de groepen
van 70 en meer te verkleinen, zodanig dat er klassikaal-gelijktijdige instructie mogelijk werd, ook al moest men
in de 19de eeuw nog met combinatiegroepen van 50 leerlingen werken.
Het Nederlands bewind (1815-1830) heeft mede bijgedragen tot de verspreiding in
onze gewesten. Toen België de Nederlanders wandelen stuurde, vonden sommigen
het jammer genoeg ook nodig om alles wat uit Nederland kwam te verbannen en dat
remde de invoering en de veralgemening van het klassikaal systeem tijdelijk af.
De
voordelen werden rond 1800 al vrij goed omschreven in publicaties in Nederland
en wat later door de Gentse onderwijzer Van Nerum (1838). We vatten ze even
samen: In tegenstelling met de oude
school waar kinderen maar af en toe eens naar s meesters lessenaar konden
komen om overhoord of gecontroleerd te worden, worden de leerlingen voortaan in
jaarklassen ingedeeld, zodat ze gelijktijdig en intensief onderwezen, begeleid en verhoord kunnen worden. De
leerkracht kan nu door de socratische
instructiewijze de leerlingen richten op begripsvorming en niet langer op
het domweg uit het hoofd leren van weleer. De leerlingen moeten voortaan geen
onbegrepen betekenissen meer memoriseren en opdreunen, maar hun verstandelijke
vermogens worden opgekweekt en gescherpt. De meester kan nu alles uitleggen en
stapsgewijs tot de kern van de leerstof doordringen. De leerlingen leren de
stof in een kortere tijd en het is aangenamer .
Elders werden de argumenten als volgt samengevat: (1) Verbetering en uitbreiding van het
volksonderwijs; (2) de instructie is economischer: elke leerling krijgt meer
mondeling les dan bij hoofdelijk onderwijs; (3) er is meer interactie mogelijk;
(4) het klassikale model vergemakkelijkt de organisatie van de leerinhoud en de
discipline; (5) de leerkracht werkt doelgerichter: klassikaal onderwijs voert
tot ene grotere didactische inspanning; de onderwijzer moet namelijk de juiste
methode en de geschikte leermiddelen zoeken zodat de leerstof ineens aanslaat.
Door zijn begeleiding en vraagstelling komen de leerlingen meer tot
inzichtelijk leren; (6) het sociaal motief: de gezamenlijke beleving verdiept
de gevoelens. Ook is de leerkracht meer gestimuleerd en geanimeerd dan bij
uitleg aan een individuele leerling; (7) het principe der algemene gelijkheid:
alle leerlingen trekken gelijk op.
In het boek Dag
Meester (Lannoo,1984) schetst ook prof. F. Simon analoge verheven
doelstellingen en dit op basis van Belgische publicaties rond 1838 (Van Nerum, C.J., Essai sur
linstruction primaire. Gent, 1838). Van Nerum vermeldt argumenten zoals
hierboven en gaat zelfs nog een stap verder: Onderwijs zonder opvoeding kon niet meer. In plaats van blindelingse onderwerping stelde men intelligent
gehoorzamen en plichtsbesef voorop. Hier treedt de nieuwe leerkracht met
nieuwe inhouden en methoden in het blikveld: de onderwijzer-opvoeder van het simultaan onderwijs in plaats van de
onderwijzer-sergeant van het mutueel onderwijs of de onbevoegde
schoolmeester in zijn wanordelijk lokaal. Een beroepsmens als Van Nerum stelt
expliciet als ideaal dat de onderwijzer zijn lessen volledig afstemde op de
antwoorden en reacties van de leerlingen Aldus bracht men het kind ertoe te redeneren, terwijl het tevoren gedoemd
was te luisteren en alles klakkeloos te aanvaarden (p. 186-187). We merken
dat van bij de start de klemtoon lag op de grotere
interactie met- en betrokkenheid op- de leerlingen. De bekende
leerpsycholoog N.Mercer noemt dit nu the guided construction of knowledge en
sluit sterk aan bij argumenten die 200 jaar oud zijn.
In de bespreking van Dag Meester betreurde prof.
Marc Depaepe destijds (1985) dat Simon de invoering van het jaarklassensysteem
niet uitlegde met de theorie van de disciplinering en orde van Foucault
(Pedagogisch Tijdschrift,1985, p. 66). De
Foucaultianen interesseren zich in de argumenten pro jaarklas enkel voor
uitspraken over meer rust, discipline en een betere organisatie. Maar ook
rust en discipline lijken ons uiterst belangrijk. Het behoort verder ook tot de
opdracht van de didactiek om het onderwijs effectiever en efficiënter te maken.
Dit vereist dat men alles goed kan structureren en organiseren. Naast voldoende
klassikale instructie en interactie is ook de indeling van de cursorische
leerstof in zes leerjaren b.v. uiterst belangrijk. Een nieuw leerplan wiskunde
dat voor het eerst werkt met een indeling per graad, krijgt ook veel kritiek
vanwege de leerkrachten en auteurs van wiskundemethodes.
Het klassikaal systeem had destijds ook al enige
aandacht voor zorgverbreding; het werd geprezen als meer tegemoet komend aan de
individuele behoeften van het kind. Men sprak toen al over het inbouwen van
extra zorgverbreding binnen de klassikale grondoriëntatie: Naast de klassikale instructie is het ook goed van tijd tot tijd, en
wel zo vaak als voor de onderwijzer doenlijk is, de uitschieters naar boven en
beneden voor enen kleinen uitleg bij elkaar te nemen.
Wat de pleitbezorgers van het klassikaal systeem 170
tot 230 jaar geleden als argumenten naar voren schoven waren en blijven stuk
voor stuk progressieve en valabele motieven, met inbegrip van het nastreven van
meer discipline en concentratie. Wat buitenstaanders en beleidsmensenhet meestkan overtuigen van de vele voordelen van het interactief klassikaal
onderwijs, is de lezing van het boek Schoolland
(1925), dagboeknotitiesvan de
onderwijzer en auteur Theo Thijssen.
Thijssen zag een klas als sociale werkgemeenschap, met de onderwijzer als de
goede lesgever, tactvolle begeleider en animator. Hij verzette zich tegenhet "amateurisme van dereformpedagogiek en tegen het oprichten van
elitaire methodescholen.
6.Politieke agitatie tegen Nederlandse invloed
Hoe
komt het nu dat het klassikaal systeem in België later werd ingevoerd en
veralgemeend dan in Nederland en elders? We stelden al dat vele Belgen het nodig
vonden om alles wat uit Nederland kwam tegen te werken en bij de
onafhankelijkheid weer te verbannen. Van Tichelen schrijft hierover: Edoch, die initiatieven, -die werkelijk
opbouwende initiatieven, -gingen uit van Nederland, d.i. van het land dat te
onzent garnizoenen onderhield en vooral verplichtingen had aangegaan tegenover
de kinderen van eigen militairen en beambten. En kom daar maar mee af in
gewesten, die grotendeels naar Frankrijk georiënteerd waren en voor zijn minst
politiek los en vrij wilden zijn van hun Nederlandsche Noorderburen! (p.
68)
Die oriëntering naar Frankrijk had ook als gevolg dat
het alternatief voor hoofdelijk (individueel) onderwijs vaak ook daar werd
gezocht, vooral door beleidsmensen e.d. Die mensen kozen echter niet zozeer
voor de klassikale leerwijze van de Broeders, maar voor de Lancastermethode of het mutueel onderwijs, dat circa 1815 ook naar
Frankrijk was overgewaaid en vrij goedkoop leek. De Lancasteraanpak botste in
België echter op veel kritiek. Van Tichelen:
(1)De meester mechaniseerde zijn taak en
droeg deze voor het grootste deel op zijn moniteurs of helpers over. De meester
hield er een heel stelsel van bevelen op na en drilde zijn moniteurs en overige
leerlingen om zich op vaste tijden en in een streng bepaalde orde naar de
halve cirkels (waarin de kinderen gingen staan om van de wandborden allerlei
teksten af te lezen) te begeven;
(2)Een tweede verwijt geldt de schreeuwende
onbevoegdheid van de moniteurs.
(3) de algemene sfeer in de klas is er een van
onuitstaanbaar rumoer.
De invoering van de klassikale of gelijktijdige aanpak
werd dus vertraagd door buitenschoolse, vooral politieke, invloeden. Van
Tichelen schrijft dat onderwijzers, die
via de Nederlanders het gelykstandig onderwijs toepasten, bij de Omwenteling
gedwongen werden om te kiezen voor het primitiefste dat men kende, het
bijzonder (of individueel) onderwijs (p. 75-76). Volgens Van Tichelen
was dit alles onvoorstelbaar dom: Onze
toenmalige leiders inzake onderwijs hadden voor één keer wat minder voortvarend
mogen zijn en, eer ze hun kostelooze Lancaster volksschool openden, aan de hand
van een korte, zakelijke studie moeten leeren, dat er iets beters, iets heel
wat beters was tot stand te brengen, al inspireerde het zich voor de
gelegenheid bij de Broeders der Christelijke scholen of bij anderen (p.
50).
Dit alles verklaart mede waarom het klassikaal onderwijs
pas vanaf 1840 steeds meer ingang vond.
Volgens het verslag van Nothomb in de Kamer van
Volksvertegenwoordigers (1842) over het onderwijs in 1840 waren er toen
welgeteld 5532 leerkrachten. We vernemen verder:* dat de primitieve individueele leerwijze nog werd toegepast door
2003 leerkrachten; *dat de onderlinge leerwijze (Lancaster) gebruikt werd door
606 leerkrachten; * dat de gelijktijdige (= klassikale) leerwijze werd
aangewend door 2923 leerkrachten.
We merken dus dat vooral politieke motieven en
financiële besparingen de invoering afremden.
7.Besluit: lang leve
interactief klassikaal onderwijs
Eén van de belangrijkste vernieuwingen van de 19de
eeuw, de invoering van het jaarklassensysteem met de vele mogelijkheden op het
gebied van klassikale interactie en zorgverbreding, wordt ook op het einde van
de 20ste eeuw nog algemeen gewaardeerd en toegepast. Dit getuigt o.i. niet van
conservatisme, maar van het feit dat het gaat om een belangrijke en vaste
waarde. In de loop van de 20ste eeuw werd het klassikaal systeem
verder geoptimaliseerd.
De voorbije dertig jaar zijn we zelf voortdurend bezig
geweest met de uitbouw van de zorgverbreding: kleinere groepen, betere
methodieken en leerplannen, betere interactie, betere preventieve en
remediërende zorgverbreding, uitbreiding van de basics Zo waren we ook de
eersten om de extra-omkadering te bepleiten zodat de leerkracht meer met
afzonderlijke leerlingen of een groepje zwakkere leerlingen kan werken. In de
voorbije jaargangen van O.Kr. formuleerden we trouwens al een aantal bijdragen over recente optimaliseringen van dit systeem
om nog beter de zorgverbreding te kunnen waarmaken. We hadden het ook
herhaaldelijk over de nefaste gevolgen van radicale individualisatie die
klassikale interactie onmogelijk maakt.
Wijzelf beschouwen de blijvende aandacht voor het
steeds effectiever en efficiënter organiseren en plannen van het onderwijs
geenszins als verschoolsing en toenemende disciplinering. Zo maakte precies het
invoeren van de jaarklassen en de klassikale interactie enorm veel zaken
mogelijk: de interactie, het beter plannen van het onderwijs, de uitbouw van
gestructureerde curricula, het verhogen van de resultaten, het verzachten van
de zeden, het verbeteren van de leerhulp en van het leerklimaat, de
zorgverbreding
Is het Vlaams onderwijs hopeloos verouderd zoals Klasse in 2000 en VLOR-voorzitter Kris Van den Branden momenteel uitbazuint
Geven we nog steeds les als honderd jaar geleden? Is het Vlaams onderwijs hopeloos verouderd zoals Klasse in 2000 en VLOR-voorzitter Kris Van den Branden momenteel
uitbazuint
Woord vooraf: We vroegen ons in
deze bijdrage van februari 2000 af of er de voorbije eeuw eerder sprake was vernieuwing in continuïteit of van inertie en toenemende disciplinering en
verschoolsing zoals het tijdschrift Klasse in januari 2000 beweerde, en zich hierbij beriep op analyses van prof.
Marc Depaepe. Nu het boegbeeld van de
nieuwe eindtermen/leerplannen & VLOR-voorzitter Kris Van den Branden overal
gaat verkondigen dat het Vlaams onderwijs hopeloos verouderd is, de kritiek op het jaarklassensysteem weer toenam
in de ZILL-onderwijsvisie e.d. is de
bijdrage uit 2000 nog steeds actueel.
1.Inleiding: aanleiding en overzicht
1.1.
Aanleiding: Klasse bloklettert: Ambiorix voor de klas
We bekijkenken de eerste Klasse
van 2000. Het voorbladtrekt onze
aandacht: de teksthet
onderwijs van de eeuw met de
foto van een ruïne er boven afgebeeld. Verder ook de synthese van het
vizierartikel: De leraar geeft nog altijd les als honderd jaar geleden, vervolgensde vizier-kop Ambiorix voor de klas
en de illustraties over de Gulden
sporenslag, de naam Tegenbos(ch)
samen met de boodschapGeen enkel onderwijssysteem is zo schools
als hetonze En ook nog
onder de colofon drie nullen over lachen
mag nog altijd niet op school. Bij het dichtklappen lezen we nog in een
schicht achteraan: De school versterkt bestaande waardenen slechts vier leerkrachten op
tien zijn opvoeders( hèt onderzoek van de maand). Op de achterflap
tenslotte drukt Klasse uit dat zij
hoopt dat de 21 ste eeuw eindelijk de eeuw van het kind zal worden. Onder de
tekst De wens van het millennium staat een spelend kind afgebeeld
en er boven een mooie zonnebloem in lichte kleuren. De tekst het onderwijs van
de eeuw en de afbeelding op de voorflap suggereren dus dat we nog altijd het
onderwijs van de vorige eeuw genieten en niet kindgericht werken.
Hoofredacteur Leo Bormans wil bij de start van het
jaar 2000 blijkbaar niet onderdoen voor de heisa rond het nieuwe millennium en
voor de stormen die over Europa raasden. Hij compileerde een overwegend vernietigende balans van het klashouden in
de vorige eeuw, zoals Ellen Key in 1900 in haar pamflet De eeuw van het
kind (zie afzonderlijke bijdrage). Het verwondert ons dat Vanderpoorten niet
prompt gereageerd heeft. We reageren dan maar zelf op het vizierartikel Ambiorix voor de klas, de ondersteunende
afbeeldingen en advance organisers inbegrepen.
Is er nog leven na Ambiorix voor de klas?In Klasse
van hoofdredacteur Bormans lezen we dat de mentale opvattingen van de
onderwijsmensen anno 2000 teruggaan naar het verre verleden, dat de
verschoolsing en infantilisering veel erger zijn in Vlaanderen dan elders, dat
het jaarklassensysteem jammer genoeg de algemene regel blijft en dat we niet
kindgericht werken Wat de Vlamingen sinds een tijdje zelf doen, doen ze
blijkbaar nog slechter dan hun Waalse broeders.
Que
faire? Abdiceren en resigneren? Wie
durft nog leerkracht worden? Wie durft nog kinderen verwekken die straks de
marteling van de disciplinering, verschoolsing en infantilisering ondergaan?
Heeft de historische pedagogiek van Depaepe nog zin, nu de pedagogiek geen
vooruitgang opleverde en de geschiedenis zich enkel herhaalde? We weigeren
onderdanig het hoofd te buigen en zo vlug als mogelijk op prepensioen te gaan.
Uitgedaagd door Klasse maken we een eigen eeuwbalans op.
1.2. Overzicht
We vragen ons in deze bijdrage af of er de voorbije
eeuw eerder sprake was van vernieuwing in continuïteit of vooral van inertie en
toenemende disciplinering en verschoolsing zoals Klasse en ook prof. Marc
Depaepe in het januarinummer van Klasse
beweren We staan hierbij vooral stil bij de conclusies van prof. Depaepe in het
recente boek Orde in vooruitgang, Alledaags handelen in de Belgische lagere
school : 1880-1970 (Universitaire Pers Leuven, 1999, 272 p.) waarvan de auteur,
prof. Depaepe, volgens Klasse een synthese bracht in Klasse. Dit boek bevat rijk bronnenmateriaal, maar met een aantal
interpretaties hiervan en met de conclusies in Klasse zijn we het niet eens. We hebben vooral veel moeite met de
twee centrale begrippen verschoolsing en pedagogisering die vrij rekbaar
zijn en vooral negatieve associaties oproepen en betreuren dat Depaepe vanuit
het a priori interpretatiekader van Foucault vertrekt.
Vervolgens formuleren we een eigen oordeel over
evoluties op het vlak van de omgang met de leerlingen die door Depaepe
beschreven worden: vooral over de (gezagsvolle) omgang met de leerlingen en het
jaarklassensysteem dat volgens Depaepe het prototype is van verschoolsing en
disciplinering. Dan wordt b.v. ook duidelijk dat wat Depaepe beschouwt als
orde (inertie) in vooruitgang, wij vaak eerder beschouwen als vooruitgang in
orde (continuïteit).
1.3.Verborgen agenda van Leo Bormans en
Klasse
Vooraf willen we toch nog iets
kwijt over de verborgen agenda van Klasse.
Hoofdredacteur Leo Bormans wist uiteraard heel goed wie hij bereid zou vinden
om zijn eigen pessimistische boodschap te verkondigen. Iedereen weet b.v. dat
Tegenbos een groot aandeel heeft in het slecht imago van ons onderwijs en lijdt
aan lerarenhaat. Dus mocht Tegenbos nog eens zijn slecht-nieuws-show brengen.
Leo stelt vriend Guy voor als een rechtvaardig en onafhankelijk rechter, als journalist bij de Standaard en al jaren
onderwijswatcher. Hij verzwijgt dat Guy ook (ex)-woordvoerder is van de
verantwoordelijke uitgever Georges Monard (en van wijlen minister Coens). Leo
laat vooral ook Marc Depaepe opdraven, professor in de historische pedagogiek.
In dit interview herleidt Depaepe zijn boek Orde in vooruitgang tot enkele
vernietigende uitspraken over de voorbije eeuw. Dit lijkt niet zo paeps, maar
het staat er; een slechtere reclame voor Orde in vooruitgang is moeilijk
denkbaar. Ook ons oordeel over dat boek is er door getekend.
Bormans is blijkbaar van plan om in de volgende eeuw
de leraars nog meer als sukkels voor te stellen. Lidy Gevers besloot haar boze
lezersbrief in dezelfde Klasse met de
zucht: Wanneer komt er eens iets
positiefs over leerkrachten in Klasse? Het cynisch antwoord van Bormans
luidt nu: Wat baten kaars en bril als de
uil niet zien en wil?. .. We moeten
ook oog hebben voor de pijnlijke realiteit. Wat baten kaars en bril als
Bormans niet zien en wil? Bormans
weet wel dat weinig of geen praktijkmensen, lerarenopleiders, professoren,
ouders het eens zijn met zijn vernietigend bilan, maar hij voelt zich
untouchable met de ruggensteun van de verantwoordelijke uitgever.
2. Orde in vooruitgang
2.1 Orde in vooruitgang
Orde in vooruitgang is
geschreven door Mark Depaepe, in samenwerking met andere professoren en vooral
met Maurits De Vroede en Frank Simon. Deze drie verdienstelijke professoren in
de historische pedagogiek verzamelden en synthetiseerden de voorbije dertig
jaar enorm veel concreet historisch materiaal, vooral syntheses van wat er
destijds in de pedagogische pers verscheen. Dit materiaal biedt een schat aan gegevens,
een belangrijke bron voor verdere reflectie op onze onderwijsgeschiedenis. In
de bijdrage over de eeuw van het kind blijkt het belang dat wij hechten aan
b.v. hun beschrijving van het reformpedagogische gedachtegoed in Belgische
tijdschriften anno 1930.
Het boek draagt verder wel de volledige stempel van
professor Depaepe, gezien de overeenkomst met de interpretatieschemas in zijn
vorige boek De pedagogisering achterna.
Depaepe probeert in Orde en vooruitgang
vooral de kenmerken van de pedagogische interactie en van de leerinhoud te
typeren tussen 1880 en 1970 en dit zowel via de classroom history als via de
curriculum history. Hij heeft hiervoor indirecte bronnen geraadpleegd; hij
maakte een selectie uit de pedagogische publicaties, vooral uit bijdragen over
klashouden in algemeen pedagogische tijdschriften en uit leerplanpublicaties en
commentaren erbij.
In deze bijdrage interesseert ons enkel de wijze
waarop Depaepe zijn bronnenmateriaal interpreteert. We zijn het met veel
interpretaties van Depaepe eens (b.v. over de leerplannen van 1936 en 1958, de
retoriek in reformpedagogisch getinte bijdragen rond 1930,enz.). Maar we zijn
het hoegenaamd niet eens met een aantal veralgemenende conclusies die hij in
Klasse samen plaatst en waardoor zijn balans van de vorige eeuw vernietigend
klinkt en een ware belediging betekent voor de leerkrachten.
Niettegenstaande onze sympathie voor Depaepe en voor
zijn interessante publicaties, voelen we ons verplicht om te reageren. Onze
kritiek wil geenszins afbreuk doen aan de uitzonderlijke
verdiensten van Depaepe voor de geschiedschrijving van
opvoeding en onderwijs. Ook prof. em. Henk Van Daele wees op deze verdiensten,
maar dit belette ook hem niet om analoge kritiek te formuleren op bepaalde
voorstellingen (zie paragraaf 3). We zullen later terugkeren op de zaken
waarover we het wel eens zijn met Depaepe en raden de leerkrachten e.a. aan om
Orde en vooruitgang en De pedagogisering achterna toch te lezen en zich
niet blind te staren op de jammerlijke compilatie in Klasse.
2.2.Depaepe: niets fundamenteel
gewijzigd in klashouden
In Klasse (januari 2000) lezen we volgende synthese van Orde in
vooruitgang: De conclusie van
Depaepe: In de omgang met leerlingen en
leerstof is de voorbije honderd jaar niets fundamenteel gewijzigd. Het bevoogdende en schoolse karakter van weleer is taai. Vanaf 1880 ontstond een formeel
schoolsysteem waarbij alle kennis vanuit de leerkracht vertrok In
opvoeding en onderwijs blijken taaie basismechanismen werkzaam te zijn waarop
onderwijsvernieuwing nauwelijks vat heeft. Dat
is nog altijd zo, zegt Depaepe. Ondanks
recente vernieuwingen, zoals het lestijdenpakket, de zorgverbreding en de
eindtermen, wordt het onderwijs nog altijd gestuurd door de negentiende-eeuwse
grammaticas van pedagogisering en verschoolsing. De trede is weg en de banken
zijn verplaatst, maar de omgang met
kinderen wordt beheerst door mentale opvattingen en kindbeelden die naar het
verleden teruggaan.
De synthesetekst op de
reclamefolder van het boek klinkt wat genuanceerder, maar vertoont anderzijds
toch ook veel gelijkenis: De omgang met
het kind en met de leerstof lijkt in de loop van honderd jaar niet fundamenteel
te zijn veranderd In het boek wordt aangetoond dat in de eigenlijke onderwijs-
en opvoedingssituatie van de lagere school een aantal taaie basismechanismen aan het werk zijn, waarop de
onderwijsvernieuwing nauwelijks vat heeft gehad. De onderzoekers gewagen
van het bestaan van een aantal formele regels die de verschoolsing van het
onderwijs zowel als de pedagogisering van het opvoeden hebben mogelijk gemaakt
en tegelijk de inertie van
pedagogisch-didactische innovaties helpen verklaren.Ook in het algemeen besluit bij het
boek wordt dik in de verf gezet dat het onderwijs steeds ver achterop blijft in
vergelijking met de maatschappelijke ontwikkeling en wordt het taaie jaarklassensysteem anno 2000
afgeschilderd als het prototype van externe disciplinering en verschoolsing.
3.Taaie
basismechanismen: pedagogisering en verschoolsing
3.1. Taaie verknechtende basismechanismen
We bekijken eerst de vaste
basismechanismen die verantwoordelijk zijn voor de orde en de inertie: de
grammatica van de pedagogisering van de opvoeding en de grammatica van de
verschoolsing van het onderwijs. De basisstelling van Depaepe en co luidt dat de ontwikkeling van het onderwijs op
vrij stabiele grondslagen berust. We zijn het daar op een eerste gezicht
grotendeels mee eens en voegen eraan toe: gelukkig maar. We vrezen echter dat
bij lezing van Klasse de meesten
orde en continuïteit eenzijdig zullen interpreteren als starheid en
oubolligheid en geenszins als continuïteit
in vernieuwing. Door te vertrekken van de a priori-opvatting van de
toenemende pedagogisering en verschoolsing, legt Depaepe eenzijdig het accent
op het eerste deel van de titel van zijn boek, op de orde, en verdwijnt het tweede deel van zijn titel, vooruitgang, in de mist. En door het
gebruik van pedagogisering in de betekenis van toenemende disciplinering krijgt
orde enkel de negatieve connotatie van toenemende disciplinering en
onderwerping en niet van continuïteit en nog veel minder van behoud van
vaste en oerdegelijke waarden. Ook verschoolsing klinkt heel pejoratief.
3.2.Pedagogisering en verschoolsing: passe-partout-begrippen à la Foucaul
3.2.1. Disciplineringsdenken à la Foucault!?
In Orde in vooruitgang en ook in het boek De pedagogisering achterna meent Depaepe in de meest
verschillende en soms zelfs tegengestelde verschijnselen en evoluties steeds de
oprukkende pedagogisering en
verschoolsing te onderkennen. Dit is de rode (doem)draad in zijn boek.
We kunnen deze termen enkel
begrijpen tegen de achtergrond van het structuralistisch disciplineringsdenken van de filosoofMichel Foucault. Foucault en zijn volgelingen zochten en vonden in
alle mogelijke maatschappelijke instellingen en evoluties (gevangeniswezen,
psychiatrie ) uitingen van toenemende disciplinering, opsluiting, toezicht,
normalisering, gelijkschakeling, verschoolsing De controle en bestraffing
evolueerde volgens Foucault in de loop der tijd van brutale macht (tirannie)
naar rationele, geraffineerde bestraffing, ook genormaliseerde macht genoemd.
Steeds meer worden het totale lichaam en
het totale gedrag onder controle gebracht door de controle van de geest en
wordt de totale persoonlijkheid gekneed door de miljoenen regeltjes. Het
individu wordt het gedisciplineerde en gereglementeerde object van de
maatschappij en van de maatschappelijke instellingen. Moderne gevangenissen
naar het model van het Panopticum van Bentham (b.v. St. Gillis, Brussel) zijn
het symbool van de algemene drang om alles te controleren; de surveillanten kunnen
alles zien, maar niet omgekeerd en één bewaker in de centrale toren volstaat.
Als je in navolging van Foucault
(en Rousseau) alle vormen van gezag en macht altijd veroordeelt als misbruik
van gezag en macht, als disciplinering en normalisering, kun je geen onderscheid meer maken tussen
rechtmatige vormen van gezag en onderdrukkende. Straks zullen we merken dat
ook Depaepe in die val trapt en aldus tot de conclusie komt dat er weinig
veranderd is in de omgang met de leerlingen en met de leerinhoud. Filosofen à
la Foucault wordt dan ook verweten dat ze leven in een wereld van abstracte Spielerei. Dit doet Luuk van
Middelaer ertoe besluiten dat filosofen als Foucault ondanks hun radicaliteit,
contraproductief op het functioneren van de samenleving hebben ingewerkt (Politicide. De moord op de politiek in de
Franse filosofie, Van Gennep).
Op basis van Foucault werden door
hemzelf en zijn volgelingen positieve evoluties binnen het gevangeniswezen, de
psychiatrie, het onderwijs telkens als verdacht en als schijnhumanisering voorgesteld, enkel bedoeld om het individu
verder te disciplineren, te normaliseren, te reglementeren. Vanuit deze visie
formuleerden ook de radicale inclusieven
forse kritiek op het opsluiten en
normaliseren van kinderen in scholen voor buitengewoon onderwijs.
OokDepaepe ontdekte (toenemende) pedagogisering, disciplinering,
verschoolsing en infantilisering (opvoeden door kleinhouden). Depaepe geeft
toe dat hij zich niet volledig wil losmaken van structuralistische
interpretaties à la Foucault en niet
zomaar bereid is de inspirerende
interpretatiekaders van disciplinering op te geven (p. 15).
In deze context begrijpen we dat
prof. em. Henk Van Daele grote problemen heeft met de term pedagogisering.
Hij schrijft dat Depaepe in De
pedagogisering achterna geen heldere definitie van deze term aanreikt: Schrijven dat met pedagogisering de
toegenomen invloed van het pedagogische op het dagelijks leven van kinderen
en jongeren wordt bedoeld (blz. 10)
kan bezwaarlijk als (wetenschappelijke) bepaling gelden. Bovendien bestaat er
kans op verwarring met andere verwante
en eveneens in hoofdstuk 1 vermelde begrippen, zoals verschoolsing,
infantilisering, pédagogisation intégrale de la société (Persoon
en Gemeenschap, april 1999, p. 300).
Depaepe weet natuurlijk ook dat
velen de simplistische analyses van de filosoof M. Foucault niet lusten. Hij
dekt zich tegelijk wat in waar hij wat afstand neemt van de structuralistische interpretaties van de
jaren zeventig en tachtig, die in de lijn van Foucaults gedachtegoed van de
grote opsluiting, eenzijdig de nadruk legden op de school als overweldigend
machtsinstituut (p. 15). Depaepe blaast warm en koud tegelijk; hij
schippert een beetje maar in zijn eindconclusies klinkt vooral Foucault door
(zie 3.2.3).
3.2.3.
Pedagogisering: disciplinering, kleinhouden à la Foucault
In Orde in vooruitgang omschrijft Depaepe pedagogisering vooreerst vrij neutraal als de toegenomen educatieve actie sinds de moderne tijd (p. 15). Op
zich lijkt pedagogisering dan een positief begrip waarbij wij dan spontaan
denken aan de grotere aandacht voor het pedagogische en voor het kind, of aan
positieve evoluties als de externe en interne democratisering van het onderwijs,
de steeds grotere investering, de verhoging van het pedagogisch comfort, de
invoering en verlenging van de leerplicht Maar op dezelfde pagina blijkt dat
Depaepe pedagogisering vooral verbindt met de term disciplinering in de negatieve en verknechtende betekenis die
Foucault eraan geeft.
Zo schrijft Depaepe op pagina 15:
Op het eerste gezicht worden de
vormingsprocessen in de schoolse ruimte overwegend gekarakteriseerd door disciplinaire interventies. Men
constateert er allerlei
machtsinterventies waarmee kinderen worden kleingehouden: straf en
beloning, dreiging, emotionele chantage, kleineren, enzovoort. De toegenomen
educatieve actie sinds de moderne tijd lijkt op zich niet een grotere
autonomie, laat staan mondigheid van het individu te kunnen garanderen.
Helemaal in de denktrant van
Foucault gaat hij op pagina 16 verder met de omschrijving van de termen
pedagogisering en verschoolsing die daar als synoniemen worden voorgesteld en
volledig geïnterpreteerd in termen van disciplinering of orde. Hij stelt
vooreerst dat ook de maatschappij hoe langer hoe schoolser werd (cf. Foucault)
en dan: Als meest essentiële kenmerk van de gepedagogiseerde, schoolse
samenleving, valt de zucht naar orde en regelmaat op, waarnaar uiteindelijk onze boventitel verwijst
(Orde in vooruitgang). Vervolgens
wordt deze uitspraak weer wat afgezwakt : Alle
continuïteit van orde en discipline ten spijt, ontwikkelde het
pedagogisch-didactisch handelen zich hoe dan ook tegen de achtergrond van de
maatschappelijke vooruitgang. Maar enkele regels hoger heeft Depaepe de
maatschappelijke evolutie- net als Foucault- beschreven in termen van
toenemende verschoolsing, disciplinering en zucht naar orde. Als ook de
maatschappelijke evolutie aan een toenemende disciplinering en verknechting ten
prooi is (cf. Foucault), dan zal die slechte evolutie in de maatschappij enkel
een versterkend effect hebben op de disciplinering en verschoolsing van het
onderwijs en zo krijgen we verschoolsing in het kwadraat.
3.2.4Bestraffing,
verborgen controle en chantage
De verwantschap tussen
pedagogisering en disciplinering à la Foucault blijkt ook uit de sterke
concentratie op de problematiek van straffen en belonen. Met betrekking tot de
periode rond 1930 luidt het dan
b.v.: Binnen de meer traditionele
pedagogiek was er dus wel aandacht voor nieuwere vormen van tucht, maar die
werden er steevast met het sierlint van de pedagogische liefde verpakt in de
welbekende pedagogische trukendoos van schijnheiligheid, die naar emotionele
chantage rook. (p. 214). De brutale macht evolueert dus net zoals bij
Foucault in de richting van meer geraffineerde disciplinering en verknechting.
Ook in de jaren zestig nam Depaepe geen echte revolutie waar en geen vormen
van democratisering. Met instemming citeert hij Bruce Curtis. Curtis heeft, al onder de invloed van
Foucault, de schijn van vrijheid die
leerkrachten als een rookgordijn aanwenden om leerlingen beter te controleren,
uitgelegd in termen van tactiek, herziene beheersingsstrategie. (p. 240) In
de Belgische lagere scholen waren weinig
sporen van vrijheid te vinden. De
status van de leerlingen was er in al die tijd niet op vooruit gegaan Dat
de lijfstraf intussen steeds minder pedagogisch aanzien genoot, deed eigenlijk
niet veel ter zake. Er bleven als losprijs voor de ingebeelde autonomie en dus
superioriteit van de volwassen leerkracht genoeg mogelijkheden tot emotionele chantage. Kinderen hadden in
hun eeuw op school al bij al, weinig
democratische rechten weten te verwerven: hun leerkrachten konden ze niet verkiezen, hun directie evenmin
(sic!). Inspraak in de curriculumconstructie, de evaluatiecriteria en de
tuchthuishouding ontbrak. De vrijheid die men hen op school aanbood,
bijvoorbeeld om te gaan plassen als de nood zich voordeed, leek niet echt.
(p. 242).
Dan volgt een paragraaf over psychologische manipulatie van emoties
als professioneel aura met een knipoog naar Foucault: Samengevat, ook in het Belgisch lager onderwijs werd het gebruik van
fysieke onderwerping van leerlingen door leerkrachten steeds meer als
inefficiënt ervaren, althans in theorie, en vervangen door andere technieken
zoals bijvoorbeeld symbolische
kleinering of demotivering van het ongewenste gedrag (p. 1960). En
met vaak losse zinnetjes uit allerlei pedagogische geschriften uit die tijd
probeert Depaepe te bewijzen dat hij en Foucault gelijk hebben, en dat de
macht, disciplinering en verknechting enkel maar geraffineerde en verborgen
vormen aannamen. Op die manier kan iedereen zijn gelijk bewijzen.
4.Klassikaal onderwijs als prototype van
externe disciplinering
Vanuit zijn Foucault-bril ziet
Depaepe ook in de evolutie van de organisatie
van het schoolleven en van de leerinhoud (= het didactische terrein) vooral
toenemende verschoolsing. De term
verschoolsing roept enkel negatieve connotaties op. Bij deze term denken we
spontaan aan de pleidooien van Illich e.a. voor een ontscholing (deschooling) van onderwijs en maatschappij. Depaepe
wijst trouwens ook terloops op de toenemende verschoolsing van de maatschappelijke
instellingen, net als Illich en Foucault.
De termen pedagogisering en
verschoolsing krijgen in het boek van Depaepe ook soms andere betekenissen en
connotaties, maar we zijn het eens met prof. Van Daele dat deze termen heel
sterk naar disciplinering en infantilisering verwijzen. In het boek De pedagogisering achterna (Acco,
1998) wijdt Depaepe trouwens een lange paragraaf aan het Klassikaal onderwijs als
prototype van externe disciplinering; de invloed van Foucault is hier letterlijk voelbaar.
Depaepe verwijst daar niet naar
de argumenten van de pleitbezorgers van het jaarklassensysteem en naar de
mening van de leerkrachten en ouders, maar houdt het bij de Foucaultachtige
interpretaties van Ariès, Leenders, Snyders Volgens Depaepe, Ariès beoogde
de jaarklas vooral de externe
disciplinering van de leerlingen, of anders uitgedrukt: De moderne zucht naar analyse en
classificatie, standaardisering en hiërarchisering. De voorheen schier ongebreidelde vrijheid van de scholier (sic), moest,
volgens het inzicht van Ariès, plaatsmaken voor een meer gedisciplineerde
omgang. De moderne zucht naar analyse en classificatie maakte een einde aan
het ontbreken van de leeftijdindeling in het didactische proces. De school mat
zich van dan af een bijna militaire discipline aan, een kazernestijl die in de
loop van de 19de eeuw een steeds strakker en harder uitzicht zou
krijgen.
In het algemeen besluit in Orde en vooruitgang waagt Depaepe zich
aan een extrapolatie van zijn onderzoek (1880-1970) naar het jaar 2000. Ook de voorbije dertig jaar waren er volgens hem
geen fundamentele wijzigingen. Het duidelijkste bewijs dat op vandaag de
disciplinering, starheid, infantilisering en verschoolsing nog niet zijn
afgenomen, blijkt volgens Depaepe uit het
succes van hetjaarklassensysteem:Het overheersende model in de praktijk
van alledag lijkt anno 1999 nog altijd dat te zijn van de leeftijdsgebonden
klasgroep met één vaste titularis, die voor het gros van de gemeenschappelijke
en klassikale activiteiten instaat. Ook in deze lijkt een sterke grammatica van verschoolsing aan het werk te zijn. Hij
zoekt hier ook steun bij een recente publicatie van prof. R. Vandenberghe
waarin deze vaststelt dat momenteel praktisch alle leerkrachten het klassikaal
systeem toepassen, ook in Nederland.
Ferre Laevers die al lang de
onderdrukkende discipline en de klassikale aanpak aan de kaak stelt (b.v. De
Standaard, 19 juni 1992), lijkt hier bevestigd te worden door zijn collega
Depaepe. Dit is echter niet zo, want ook
bij het ervaringsgericht werken à la Rogers en co staat volgens Depaepe wellicht nog een sterke grammatica van de
pedagogisering kindgerichte ervaringen in de weg (p. 253). En ook de reformpedagogiek liet zich
destijds probleemloos invoegen in de pedagogische traditie van de negentiende
eeuw. (p. 251). Er is niets dat deugt: hij is noch voorstander van de
gezagsvolle aanpak, noch van een anti-autoritaire, noch van een
ervaringsgerichte, noch van een vaste klasleerkracht, noch van een
gestructureerde indeling van de cursorische leerstof in leerjaren, noch Hij
bestempelt veelal de reformpedagogische ideeën (terecht) als retoriek, maar
zijn eigen alternatief klinkt even vaag en infantiliserend. Depaepe pleit voor kindgerichte
ervaringen.
We begrijpen nog veel minder dat
Ariès en Depaepe zelfs suggereren dat er heel kindgericht gewerkt werd in het hoofdelijk onderwijs van de 18de
eeuw/eerste helft 19de, waar de volkskinderen van een ongebreidelde vrijheid zouden
genoten hebben, opgestapeld
nochtans in beperkte ruimtes met vaak 80 of meer leerlingen. Ze hadden het
blijkbaar in hun hoofdelijke volksschool veel beter dan hun gefortuneerde
broeders die in het secundair en zelfs al vanaf de voorbereidende (lagere)
afdeling de jaarklashel meemaakten. Laat ons dan terug het tweestromenland van
weleer invoeren en het jaarklassensysteem voorbehouden voor de elite. Wil
Depaepe terug naar de 18de eeuw en vindt hij de minder verschoolste maatschappij van vroeger
beter? Hopelijk niet, maar dan moet hij ook consequent zijn en zo geen nonsens
neerschrijven. Het hoofdelijk onderwijs was enorm strak en mechanistisch!
5. Foucaultpaardenbril of ziende blind
Net als M. Foucault spoort ook
Depaepe graag historische constanten (of grammaticas) op en de
structuralistische methode vergemakkelijkt dit streven. Ook hij wil in de meest
verschillende verschijnselen (de klasorganisatie, de relatie met de leerlingen,
de curricula ) eenzelfde verklarende grondstructuur of grammatica ontdekken.
Depaepe spreekt voortdurend over de grammatica
van de pedagogisering en van de verschoolsing. We merken dat Depaepe vanuit
zijn Foucaultbril de evolutie op het vlak van de omgang met de leerlingen, de
invoering en perfectionering van het jaarklassensysteem enkel maar kan zien
als een symptoom van toenemende disciplinering en orde. Zulke vooringenomen en abstracte Spielerei (à la Foucault)
werkt pedagogisch contraproductief en klinkt nogal nihilistisch.
Wie ver genoeg zoekt, vindt
overal formele of grammaticale overeenkomsten. Ook Depaepe ontdekte aldus in
alle mogelijke pedagogische zinnen
(uitspraken) lijdende voorwerpen, leerlingen die lijden aan de toenemende
verschoolsing, disciplinering en infantilisering. Een grammaticaal
structuralist en formalist is blind voor de wezenlijke verschillen en stelt
a.h.w. dat mensen net kippen (zonder pluimen) zijn. Zo ontdekten de
formalistische New Mathematicians na het laten wegvallen van de essentiële
verschillen tussen de begrippen evenwijdig en veelvoud van, dat beide
grammaticaal niet echt verschilden, het waren beide reflexieve relaties, ze
zochten enkel maar naar de grammaticale lusovereenkomst.Om
dit te doen kloppen moest men wel voortaan elke rechte als evenwijdig met
zichzelf beschouwen.
Depaepe benoemt grammaticale
structuren in de meest verschillende verschijnselen met de termen (toenemende)
pedagogisering en verschoolsing. Deze twee termen worden dan veelal als
synoniem van disciplinering en infantilisering gehanteerd. Zo komen alle vormen
van omgang met de leerlingen doorheen de voorbije eeuw(en) uiteindelijk neer op
disciplinering en infantilisering, zelfs de anti-autoritaire of de
ervaringsgerichte à la Rogers. Vanuit
zijn Foucault-paardenbril vindt Depaepe blijkbaar de grote verschillen tussen
uiteenlopende vormen van gezag en van omgang met leerlingen weinig belangrijk.
Grammaticaal komen al die vormen volgens hem op hetzelfde neer, het gaat om
vormen van disciplinering, om vormen (zinnen) met een lijdend voorwerp, het
lijdende kind. Met een Foucaultbril op
ben je ziende blind, je ziet enkel nog abstracte, formalistische kenmerken.
De Foucaultianen interesseren zich in de
oorspronkelijke argumenten pro jaarklas ook enkel voor uitspraken over meer
discipline en een betere organisatie en
vergeten dat de pioniers vooral de grotere interactie met de leerlingen
beklemtoonden.In de hierop volgende
bijdrage bespreken we deze kwestie en weerleggen we verder ook de kritiek van
Depaepe en vele anderen. Het mooiste voorbeeld van een oerdegelijke en
permanente vernieuwing lijkt ons de invoering
en optimalisatie van het jaarklassensysteem. In een volgende paragraaf gaan
we dieper in op evoluties in de omgang met de leerlingen en op de evolutie van
het gezag.
6.Gezag en omgang met de leerlingen
6.1.Asymmetrie, geen onderhandelingshuishouding,
gezagsvolle leider
Depaepe ontdekte ook een grote
continuïteit inzake omgang met de leerlingen. Hij beweert b.v. dat het luisterbereide oor van de dialogale
of emancipatorische pedagogiek maar schijn is omdat de asymmetrische blik van de leider niet werd opgeheven (p. 252).
Hij stelt ook dat de leerkracht merkwaardig genoeg nog steeds voorgesteld wordt
als gezagsvolle leider en ervaren gids
(p.249). Dit alles wijst op het bevoogdend en disciplinerend karakter (Klasse, p. 6).
Hij spreekt tevens over de pedagogische paradox, de spanning
tussen de leerling die zich moet emanciperen, maar hierbij tegelijk sterk afhankelijk is van de goed uitgekiende
hulp van de leerkracht en de leerinhoud (p. 249). Wij zien deze dialectische
synthese van emancipatie én beïnvloeding niet als een nefaste paradox, maar als
een gewone paradox, een schijntegenstelling dus. We bekijken emancipatie en
beïnvloeding niet als onverenigbare en conflicterende polen, maar als een
dialectisch proces waarbij beide zaken op elkaar betrokken zijn.
We lezen ook dat het onderwijsna de jaren zestig noch koos voor blinde gehoorzaamheid, noch voor teugelloze vrijheid,
maar voor vrijheid in gebondenheid (p. 249) en voor het compromis tussen
führen en wachsenlassen. Wij zien in dit compromis en in de asymmetrische
relatie niet een symptoom van starheid en noch veel minder een symptoom van
verschoolsing of emotionele chantage. Dit verwijst o.i. naar de
onverwoestbare essentie van opvoeden en onderwijzen. Zo zal een leerkracht
altijd gezag moeten hebben, maar in de loop der tijden veranderde wel de vorm
die het gezag aanneemt. De meeste onderwijsmensen gebruikten gewoon hun gezond
verstand: ze gedroegen zich niet als tirannen, maar heulden evenmin mee met de
anti-autoritaire visie en met het ontplooiingsmodel; ze beseften dat gezag, het
stellen van grenzen en normen uiterst belangrijk waren.
6.2.Geen
omslag van bevels- naar onderhandelingshuishouding
Depaepe betreurt ook dat er vanaf
de jaren zestig niet een plotse omslag
kwam van bevels- naar
onderhandelingshuishouding:
kinderen moesten tot gemak van hun opvoeders in belangrijke mate onschuldig en
dus ook ten dele onmondig gehouden
worden(p. 251).
De onderhandelingshuishouding à la
Gordon werd/wordt op veel lerarenopleidingen aangeprezen en de film Opvoeding
tot ongehoorzaamheid van G. Bott (over anti-autoritaire opvoeding in
Berlijnse kleuterscholen) werd op de Vlaamse televisie (1971) op applaus
onthaald door de Leuvense professoren Leirman en Tistaert. Maar de meeste
onderwijzers en ouders waren het daarmee gelukkig niet eens en in hun dagelijks
handelen (met studenten) pasten de propagandisten meestal hun eigen
onderhandelings- theorie niet toe. Onlangs maakten we nog mee hoe
hogeschoolstudenten zelf die onderhandelingshuishouding categoriek afwezen. De
algemeen directeur wou dit opnemen in het tuchtreglement. De studenten zelf
protesteerden tegen het verbod om een leerling de klas uit te sturen, tegen de
verplichting om eerst eens lekker Gordoniaans te onderhandelen over het eigenaarschap
van het probleem e.d.
6.3.Democratisering
en inspraak, vooral vanaf de jaren zestig
Zelf
beschouwen we de nieuwe vormen van gezag en omgang die zich de voorbije eeuw en
vooral na1960 ontwikkelden, als een belangrijke evolutie. Dit werd ook op onze
normaalschool als een cultuuromslag ervaren.
Ook mei 68 wierp dus zijn
positieve vruchten af, waar ook Depaepe achteraf van profiteerde, als scholier
op ons college en later als student te Leuven. Enkel mensen met een Foucaultbril op hun neus zien die
democratiseringsprocessen niet en ze scheren tegelijk de verschillende
omgang met de leerlingen over dezelfde disciplineringskam.
Illustere personen als Leo
Tindemans, Manu Ruys, de Leuvense professoren Kriekemans, Verhack, Peeters verweten de leerkrachten zelfs dat het er
te democratisch aan toe ging in het onderwijs. In onze reactie op het boek Geen zachte hand stelden we dat prof.
Verhack terecht de anti-autoritaire en naïef-ervarings-gerichte aanpak (à la
Rogers en Laevers) bekritiseerde, maar dat hij jammer genoeg alle mogelijke
democratiserende vernieuwingen op het vlak van onderwijs en maatschappij dacht
te moeten bestrijden en de indruk wekte dat de meeste pedagogen het
gedachtegoed van de anti-autoritairen en het marxisme/communisme propageerden
(Onderwijskrant, nr. 33, april 1984). Wij kozen voor opvoeden met zachte hand en moesten ons zowel verzetten tegen de
restaurateurs als tegen degenen die het gezag en de professionele opstelling
van de leerkracht wilden ondermijnen.
Depaepe kan toch moeilijk
ontkennen dat als gevolg van allerlei invloeden en omstandigheden (b.v.
kleinere gezinnen, verbetering van de materiële leeromstandigheden in kleinere
klassen ) meer democratische
omgangsvormen ontstonden. De inbreng van het kind thuis en van de
leerlingen en studenten nam toe; onderdrukkende disciplinering en betutteling
namen af. Er kwam verder meer inspraak
van leerlingen, scholieren, studenten, ouders en leerkrachten. We stelden
gedurende de voorbije dertig jaar ook een opvallende verbetering vast van de
sfeer in de lerarenkorpsen, van de relaties van leerkrachten met directie en
met de collegas. Wie de ogen sluit en enkel redeneert als Foucault zal ook
hierin louter vormen van zoethouden en verborgen chantage projecteren.
Depaepe heeft o.i. te weinig oog voor de vooruitgang.
Hij toont tegelijk te weinig waardering voor de relatief stabiele
basiskenmerken van gezagsvol schoolhouden. De relatie leerkracht-leerling bleef volgens Depaepe asymmetrisch en ook dat stond
kindgerichte ervaringen (sic) in de weg. Verwachtte Depaepe dat de
leerkrachten de anti-autoritaire refreintjes van de hogere pedagogiek hadden
gevolgd waarbij gezag overbodig is en waarbij de relatie leerkracht-leerling
totaal symmetrisch en zelfs vriendschappelijk is?
Gelooft hij zichzelf waar hij stelt dat het onderwijs
nog niet veranderd is omdat de leerlingen nog altijd hun leerkrachten en hun
directeur niet mogen kiezen en omdat er nog altijd geen symmetrische relatie
is? Mogen Depaepes studenten soms zelf hun leerstof
kiezen of moeten ze zijn boeken bestuderen? Past zijn ervaringsgerichte collega
Laevers zijn EGO-principes van het vrij initiatief en rijk milieu toe bij zijn
eigen studenten? Nee toch, ook bij professoren is er nog gezond verstand als
het gaat om hun eigen alledaags handelen. Er is jammer genoeg een grote kloof
tussen het spreken van veel pedagogen over het wenselijk gedrag van de
leerkrachten basisonderwijs en hun eigen leraarsgedrag. En is het niet zo dat
de leerkrachten van het lager onderwijs meer rekening (kunnen) houden met het
welzijn en de ervaringen van hun leerlingen, dan Depaepe en co op het niveau
van het hoger onderwijs?
De keuze voor teugelloze vrijheid, wachsenlassen, zou
een keuze geweest zijn voor discontinuïteit, maar we beschouwen ze daarom nog niet als een wenselijke en
progressieve keuze. Op het moment waarop momenteel zowat iedereen vindt dat het
gezag en de professionaliteit van de leerkracht te sterk werden aangetast,
ervaren we nog beter de legitimiteit van gezag en proberen velen ook deze
vaste waarde in ere te herstellen.
We juichen dus de democratisering
toe. We hebben er voor gestreden in 68 en eraan meegewerkt op de eigen
normaalschool. Jammer genoeg sloeg de slinger ook hier en daar door.
Betreurenswaardig was/is dat door de anti-autoritaire opvoeding, het
zelfontplooiingsmodel, de onderhandelingshuishouding à la Gordon, de
antipedagogiek, de zelfconstructivistische leerpsychologie het gezag en de
professionaliteit van de leerkracht-opvoeder al te zeer in vraag werden/worden
gesteld. Het zoeken naar optimale omgangsvormen, organisatievormen, werkvormen
is een moeizaam proces waarbij het gevaar van slingerbewegingen vrij reëel
is.
6.4. Leraar: passief radertje in een
goedgeoliede dresseringsmachine ?
Foucaultianen lopen niet hoog op
met de morele autoriteit en met de professionaliteit van de leerkracht. Een
leerkracht is voor hen een radertje in het disciplinerend systeem, iemand van
wie geen enkel werkelijk initiatief mag verwacht worden. Een leerkracht is een gezagsgetrouwe functionaris, passief
radertje in een goedgeoliede dresseringsmachine.
Depaepe kan moeilijk beweren dat
de leerkracht niet onderworpen is aan de grammaticale
disciplineringswetmatigheden. Hij blijft heel vaag over de verantwoordelijkheid
van de leerkracht.
De grondstructuur van het
pedagogisch-didactisch handelen moet volgens Depaepe worden gezocht in het professionele aura dat de leerkrachten
zich in de loop van de tijd hebben
aangemeten (p. 252). Aangemeten?
Het gaat toch om de essentie van onderwijzen en heeft niets te maken met de
loop van de tijd. Volgens de filosoof C. Verhoeven is de oersituatie van het
onderwijs: een deskundige die lesgeeft
aan een geïnteresseerde. Interesse
is betrokkenheid bij de verworvenheden van de soort, de cultuur (Tractaat over het spieken, p. 40). Ook
de leerkrachten, de ouders en de leerlingen achten de intentionele en professionele initiatie in de
cultuur(goederen) heel belangrijk. Maar ook dit lijkt verdacht. Alle kennis
vertrekt volgens Depaepe van de leerkracht en de leerkracht gebruikt enkel
vragen om het juiste antwoord uit te lokken (Klasse, p. 6).
Depaepe stelt verder ook dat de pedagogische autoriteit van de
leerkracht op vanda
Profs. Wouter Duyck, Wim Van den Broeck en Raf Feys vandaag over egalitaire ideologie van sociologen e.d. v
Prof. Wouter Duyck twitterde vandaag: Het is ook soms zo dat de wetenschappelijke opinie
afwijkt van de wetenschappelijke consensus : Bv Expliciete ontkenning
erfelijkheid van intelligentie bij
sociologen als Elchardus, Nicaise, Jacobs, ... (waardoor de indruk gewekt werd
dat er een wetenschappelijke consensus was.)
Prof. Wim van den Broeck voegde er verduidelijkend aan toe: Stelling van b.v. Dirk Jacobs is dat
intelligentieverschillen gelijk verdeeld zijn over de sociale klassen (quod
non). Zo kwam men vanzelf tot conclusie dat geobserveerde verschillen alleen
maar kunnen liggen aan onderwijssysteem.
Raf Feys voegde er op twitter aan toe: Al in 1979- bijna 40 jaar- bestreden we in
Onderwijskrant nummer 9 de egalitaire onderwijsideologie van veel sociologen
Dit leidde tot foute analyses en beleidsopties
Passages in Onderwijskrant 1979 in bijdrage over egalitaire
ideologie
Er zijn voldoende aanduidingen dat naast de milieu-invloed
de geringere schoolresultaten van arbeiderskinderen ook toe te schrijven zijn
aan een gemiddeld genomen lagere intelligentie. De vri grote genetische
bepaaldheid van intellectuele capaciteiten binnen een maatschappelijk systeem waarin
sociale mobiliteit in zekere mate mogelijk is, maakt het weinig waarschijnlijk
dat de verschillentussen sociale klassen enkel aan het milieu zouden te wijten
zijn: de meest intelligente leden uit de onderste lagen krijgen de kans om te
stijgen in de sociale hiërarchie (o.m. via onderwijs), waardoor op het niveau
van de volwassenen er een verschil ontstaat tussen de sociale lagen.
Bovendien trouwen de meeste mensen met iemand van hun eigen
sociale laag. Deze vorm van 'assortative mating' heeft voor gevolg dat IQs van
echtgenoten ook dicht bij elkaar liggen (correlatierond .50 volgens onderzoek
van C. Jencks e.a.)."
Het aldus ontstane onderscheid in intelligentie wordt
doorgegeven aan de kinderen: kinderen van intelligente ouders hebben gemiddeld
genomen een beter erfelijk potentieel dan kinderen van minder intelligente
ouders ."
Als het waar is dat niet in elke sociale klasse evenveel
kinderen met een hoge intelligentie zitten, dan moeten we ook het in onze
maatschappij en door veel sociologen gehanteerde ideaalbeeld van een perfecte
sociale mobiliteit relativeren. Dit ideaal luidt: uit elke sociale klasse moet
een gelijke proportie vertegenwoordigd zijn in elk onderwijs- en beroepsniveau.
Gezien de kansen voor een stuk erfelijk bepaald zijn, zal
dit nooit ten volle gerealiseerd worden, ook als men er de nodige inspanningen
voor doet (wat nu in 1979 nog onvoldoende het geval is).Het lijkt dan beter
vooral te streven naar het verminderen van de sociale ongelijkheid op zich: dit
is de inkomens-, status- en machtsverschillen in onze maatschappij verkleinen -naast
het verder optimaliseren van de onderwijskansen uiteraard.
ZILL-visie op leerplan, schoolwerkplan, geen methodes e.d. haaks op visie directeurs
Visie van directeurs en praktijkmensen volgens bevraging De Corte-Saveyn 2001 haaks op ZILL-visie op open leerplannen, werken met schoolwerkplannen & ZILL-kritiek op gebruik van methodes
Op vraag van Jan Saveyn, toenmalige pedagogische coördinator katholiek onderwijs, organiseerde prof. Eric De Corte in 2000-2001 samen met zijn studenten een grondige bevraging bij 72 directeurs basisonderwijs over leerplannen, methodes De directeurs pleitten unaniem voor klassieke leerplannen met duidelijke leerstofpunten per leerjaar/leeftijdsgroep, voor gebruik van methodes en tegen het moeten opstellen van een schoolwerkplan. De conclusies bevestigen wat Saveyn, wijzelf en bijna alle praktijkmensen al steeds gedacht hebben en ook nu nog denken. De resultaten staan haaks op ZILL-leerplanvisie die pleit voor open leerplannen, voor veel schoolwerkplanning; tegen gebruik van klassieke methodes.Visie van directeurs en praktijkmensen volgens bevraging De Corte-Saveyn 2001 haaks op ZILL-visie op open leerplannen, werken met schoolwerkplannen & ZILL-kritiek op gebruik van methodes. DE ZILL-propagandisten stellen ook dat ze met hun operatie de werk- en plan belasting in sterke mate willen reduceren. Precies het tegendeel is het geval.
Op vraag van Jan Saveyn, toenmalige pedagogische coördinator katholiek onderwijs, organiseerde prof. Eric De Corte in 2000-2001 samen met zijn studenten een grondige bevraging bij 72 directeurs basisonderwijs over leerplannen, methodes De directeurs pleitten unaniem voor klassieke leerplannen met duidelijke leerstofpunten per leerjaar/leeftijdsgroep, voor gebruik van methodes en tegen het moeten opstellen van een schoolwerkplan. De conclusies bevestigen wat Saveyn, wijzelf en bijna alle praktijkmensen al steeds gedacht hebben en ook nu nog denken. De resultaten staan haaks op ZILL-leerplanvisie die pleit voor open leerplannen, voor veel schoolwerkplanning; tegen gebruik van klassieke methodes.
In deel 1 vatten we de studie van De Corte-Saveyn samen. In deel 2 confronteren we de visie van de directeurs ( en van Saveyn) met de afwijkende visie van de architecten van de nieuwe ZILL-visie i.v.m open leerplannen, schoolwerkplanning, geen gebruik maken van methodes De ZILL-verantwoordelijke beweren dat hun visie overeenstemt met deze van de praktijkmensen en minder werk- en planlast beoogt. De bevraging van de directeurs wijst o.i. op het tegendeel.
Deel 1: Bevraging 72 directeurs in 2000-2001
Onderzoek Leuvense prof. Eric De Corte over leerplannen in 2000-2001: diepgaande bevraging van 72 directeurs op vraag van Jan Saveyn, toenmalig pedagogisch coördinator katholiek onderwijs. Jan Saveyn schreef een bijdrage oer der resultaten die we ook opnamen in Onderwijskrant 117 van september 2001.
In zijn voorstelling van de bevraging stelt Saveyn als belangrijkste conclusie: De directeurs willen leerplannen met een duidelijk aangegeven verdeling van de leerdoelen over leerjaren/ leerlingengroepen. In die zin stellen de directeurs ook dat de leerkrachten voor het lesgeven weinig steun hebben aan de (meestal globaal geformuleerde) eindtermen eind lager onderwijs. De teneur is in elk geval NIET dat de directeurs om een opener leerplan vragen en ook NIET om aan een eigen context aanpasbare leerplannen. (= opmaken van eigen schoolwerkplannen).
De directeurs wezen ook expliciet op het belang van methodes/leerboeken voor de leerkrachten. Saveyn: De directeurs stellen wel dat het tempo waarmee leerplannen voor de verschillende leergebieden worden ingevoerd moeilijk haalbaar is door het ontbreken van aangepaste methodes/schoolboeken.
De directeurs vinden dus het kunnen gebruik maken van methodes heel belangrijk. Ideaal zou volgens hen zijn dat een leerplan pas ingevoerd wordt als er methodes voor wiskunde e.d. voorhanden zijn. (Commentaar: het is voldoende bekend dat leerkrachten veel steun hebben aan methodes, ook leerplannen bieden te weinig steun. Duidelijke leerplannen zijn vooral belangrijk voor de opstellers van methodes. We vragen ons in dit verband af in welk tempo de nieuwe ZILL-leerplannen worden ingevoerd? Leerjaar per leerjaar of alles ineens per 1 september 2018. En zonder de beschikbaarheid van methodes?
De directeurs vinden ook NIET dat aan de schoolteams moet gevraagd worden om zelf een schoolwerkplan voor de eigen school op te stellen. Saveyn schrijft hier over: De denkpiste van de DVO, inspectie e.d. dat het schoolteam zelf verantwoordelijk is voor het opstellen van een schoolwerkplan wordt door alle ondervraagde directies afgewezen. Zij vinden het pleidooi van sommige overheidstenoren (DVO, inspectie ) om zo de autonome van de scholen vulling te geven ten eerste irrealistisch en ten tweede is optie volgens de directeurs niet wenselijk.
Bij het eerste verwijzen ze naar de te grote planlast die elke vorm van leerplanontwikkeling onder eigen beheer meebrengt en naar het onmiskenbare gebrek aan mankracht om nog eens op dat domein taken op te nemen. Overigens stellen de directies ook expliciet dat een (individuele) basisschool daarvoor niet deskundigheid in huis heeft.
Waarom is de optie om een eigen schoolwerkplan op te stellen volgens de directeurs ook niet wenselijk. Saveyn schrijft: *De garantie op eenvormigheid van het onderwijsaanbod in verschillende scholen komt hierdoor in het gedrang. *Overgaan naar een andere basisschool en naar het secundair onderwijs wordt dan voor de leerlingen bemoeilijkt! *Er zijn overigens nogal wat directies die zich afvragen of er, in functie van de eenvormigheid ook niet wat meer overleg tussen de leerplanmakers van de verschillende netten mogelijk is. (Tussendoor: zelf hebben we daartoe bij het opstellen van het leerplan wiskunde katholiek onderwijs 1998 een poging ondernomen. Contacten met leerplanopstellers van Steden en Gemeenten was hierbij makkelijker dan met het GO!) *Behalve voor versnippering vrezen de directies ook voor concurrentie tussen de scholen; m.a.w. een soort wildgroei in het aanbod om klanten te winnen. Er moet volgens de directies een algemene richtlijn zijn waar iedereen zich aan houdt. *Via een centrale aanpak van leerplannen vermijdt men ook dubbel werk, of vermijdt men dat op verschillende plaatsen het wiel probeert uit te vinden. Saveyn stelt verder: De huidige centrale leerplannen worden in hun huidig concept niet als een keurslijf ervaren.Ze worden inhoudelijk positief beoordeeld."
Saveyn: Critici als DVO-directeur Roger Standaert e.d. die het voor de scholen menen te moeten opnemen door de lokale schoolgemeenschap nogal wat verantwoordelijkheid inzake curriculumontwikkeling toe te bedelen , schatten de zaken blijkbaar verkeerd in. Wie de praktijk in het basisonderwijs kent, zal wel niet verrast zijn wat de geïnterviewde directeurs dan wél hebben gezegd. Maar soms is het nuttig om wat we denken te weten met onderzoeksgegevens hard te maken.
Deel 2: visie van ZILL-leerplanarchitecten: haaks op bevraging directies
ZILL opteert voor open leerplannen en ook voor wiskunde b.v. zijn er geen leerstofpunten meer per leerjaar zoals in het leerplan 1998. ZILL opteert voor ontwikkelingsgericht leren en dat betekent tegelijk ook gepersonaliseerd leren - gericht op de allerpersoonlijkste ontwikkeling van elke leerling. Ria De Sadeleer en Ludo Guelinx stellen dat de klassieke leerplannen een te strak stramien opleggen en schrijven verder: We willen schoolwerkplanning herwaarderen als instrument voor de schoolontwikkeling en onderwijsvernieuwing. Het decreet op het basisonderwijs (1997) stelt overigens dat elk schoolbestuur (!) voor elk van zijn scholen een schoolwerkplan moet opmaken. Dat betekent meteen dat geen 2 scholen hetzelfde schoolwerkplan kunnen voorleggen (Bijdrage in school+visie -april-mei 2016).
Ontwikkelingsgericht leren betekent tegelijk ook gepersonaliseerd leren - gericht op de allerpersoonlijkste ontwikkeling van elke leerling. In BASIS (COV-blad, eind oktober) lezen we volgende illustratie van het gebruik van het open leerplan wiskunde: "Je kan uiteraard geen cijferen geven als leerlingen niet tot tien kunnen tellen. Maar dat hoeft niet per se op 9 jaar, dat kan ook op 10 jaar of 8 jaar. We kijken nu meer: wat heeft dat kind nodig?" De leerkracht moet dus telkens voor elke les leerstof zoeken die past bij de ontwikkeling van elk kind: de leerkracht 2de leerjaar zou ook al een aantal leerlingen moeten leren cijferen; de leerkracht 3de mag geen klassikale les cijferen meer geven: geen cijferen meer voor zwakkere leerlingen; en voor hen die al leerden cijferen in het tweede leerjaar kan hij niet meer starten met cijferend optellen. De leerkracht van het 4de moet de zwakkere leerlingen nog apart de start van het cijferen aanleren. Er is ook veel overleg tussen de leerkrachten nodig.
En toch stellen de ZILL-mensen dat het vooral ook de bedoeling is de plan- en werklast te verminderen. Het tegendeel is het geval. De commentaar van het COV (I. Rots) in BASIS eind oktober luidt: "Het COV is er zich van bewust dat de nieuwe aanpak tot veel meer werk-en planlast leidt en stelt: "VerZill!verd basisonderwijs vraagt van de leerkrachten tijd om te leren van en met elkaar." Het COV eist daarom: Minder kindgebonden lesuren in de opdracht van de leerkracht, meer kindgericht overleg en samenwerking. Daar dringt het COV op aan." . Het COV-voorstel om het aantal lesuren voor de leerkracht te beperken, lijkt ons niet haalbaar en ook niet wenselijk.
De ZILL-verantwoordelijke spreken zich ook uit tegen het gebruik van methodes/leerboeken. Het is voldoende bekend dat praktijkmensen het gebruik van methodes heel belangrijk vinden en dat landen die hoog presteren voor PISA/TIMSS het gebruik van methodes heel belangrijk vinden. Een leerkracht moet dus ook elke dag zelf gepersonaliseerde lessen geven, werkbladen maken, enz.
Ria De Sadeleer e.a. schrijven ook expliciet dat de jaarklasprincipes in strijd zijn met de nieuwe richting in het leerplanconcept: Zin in leren! gaat uit van een ontwikkelingsgerichte benadering van leren. Dat houdt in dat we (wie?) zo nauw mogelijk willen aansluiten bij de individuele ontwikkelingsbehoeften van elke leerling. De verwachting van het jaarklassenprincipe dat kinderen op dezelfde leeftijd en in dezelfde tijdspanne dezelfde leerstof verwerven, toont de enge visie op onderwijs en doet onrecht aan de verschillen tussen de leerlingen . Het jaarklassenprincipe moet doorbroken worden: heterogene leergroepen, graadklassen, niveaugroepen ... zijn aangewezen. Onderzoek (welk?) wijst uit dat, wat leerprestaties betreft, graadklassen niet meer of minder effectief zijn. En voor het welbevinden van leerlingen zijn graadklassen beter.
De ZILL-leerplanverantwoordelijken geven toe dat de scholen en leerkrachten de decreetverwachtingen inzake het opstellen van een schoolwerkplan en doorbreken van de jaarklas al 20 jaar naast zich neerleggen. De idee dat elke school haar eigen schoolwerkplan moet opmaken dateert overigens al van de tijd van het VLO (Vernieuwd Lager Onderwijs) opgestart op 1 september 1973. We stelden toen al dat dit een onnodige en niet haalbare opdracht was en dat bleek ook uit de praktijk. Vanuit de praktijk van doordeweeks onderwijs en vanuit slechte ervaringen met zon ambitieus en onrealistisch project weten we dat dergelijke schoolwerkplanverwachtingen totaal utopisch zijn en al te veel taak- en planlast zouden opleveren.
Noot: Met het argument van de toegenomen diversiteit stelt ZILL dat enkel nog sterk persoonsgebonden onderwijs mogelijk en verantwoord is. In tal van studies wordt echter aangetoond dat dit niet wenselijk en ook niet haalbaar is. Bij het uittekenen van de ZILL-leerplanvisie gingen Lieven Boeve en de onderwijskoepel er nog van uit dat het buitengewoon onderwijs afgeschaft zou worden, waardoor het leerlingenpubliek diverser zou worden. Ook nog op 15 december 2016 verkondigde Boeve dat het b.o. zou en moest afgeschaft worden. Maar het b.o. wordt gelukkig niet afgeschaft. De Unesco betreurde in een recente publicatie nog dat praktisch nergens sprake is van echt inclusief onderwijs omdat de landen en de scholen niet bereid zijn over te schakelen op totaal geïndividualiseerd onderwijs. Een utopie een nefaste ingreep.
Kritische reacties eind oktober op rooskleurige voorstelling van ondersteuningsnetwerken in Klasse
Kritische reacties eind oktober op rooskleurige voorstelling van ondersteuningsnetwerken in Klasse
(1)CLB-er
Waar zal ik beginnen ? punt 2 De ondersteuner heeft specifieke expertise die wordt ingezet als basiszorg en verhoogde zorg ontoereikend zijn en nadat CLB, school en ouders een handelingsgericht diagnostisch traject doorlopen hebben(fase 2 van het zorgcontinuüm: uitbreiding van zorg) .
> Onvolledige info. Doorlopen hebben van fase 2 bij een HGD-traject is onvoldoende. Hieruit moet gebleken zijn dat voldaan wordt aan de zeer specifieke criteria van de bepaalde types (komt erop neer dat er voor de meerderheid van deze leerlingen echt nog een etiket/diagnose moet zijn, vaak ook afgeleverd door specifieke disciplines van externe diensten > lees: kostenplaatje voor ouders) + de onderwijsbehoeften moeten van die aard zijn dat een (gemotiveerd) verslag zich opdringt.
punt 5. De Vlaamse Regering investeert dit schooljaar 15 miljoen euro extra in de begeleiding van leerlingen die tot nu geen ondersteuning kregen in het gewoon onderwijs. Het gaat bijvoorbeeld over kleuters met een matige of ernstige verstandelijke beperking, zoals het syndroom van Down, en leerlingen met een emotionele of gedragsstoornis, bijvoorbeeld ernstige ADHD. Naar schatting gaat het in totaal om 2400 leerlingen. De begeleiding van die kinderen wordt voortaan door de ondersteuningsnetwerken georganiseerd
> wat betreft de leerlingen met een emotionele of gedragsstoornis bvb ADHD waar men hier naar verwijst men vergeet te zeggen dat de ondersteuning voor deze type 3′ leerlingen niet gegarandeerd is. Men kan dus de vraag stellen, maar of de ondersteuning er komt, wordt niet sowieso beloofd
punt 6. Ouders, school en CLB beslissen samen of extra ondersteuning nodig is. Zo ja, ook de beste ondersteuningsvorm: ondersteuning voor de leerling en hoeveel, begeleiding van de leraar of het team, aanmaak van lesmateriaal > CLBs zijn hierbij gebonden aan strikte criteria. Het is dus niet zuiver een beslissing van ouders, school en CLB. Sommige kinderen hebben duidelijk ondersteuning nodig maar passen niet in de vakjes die hun recht geven op deze ondersteuning Een CLB kan dan geen verslag of gemotiveerd verslag opmaken, hoe erg de ondersteuning voor kind en leerkrachten dan ook nodig is
Nog punt 6 Ouders, school en CLB bepalen zelf wanneer de ondersteuning begint en eindigt, en ook hoeveel uren die bedraagt. Dat doen ze via regelmatig overleg en een jaarlijkse evaluatie.
> Klopt niet. De ondersteuningsnetwerken bepalen dit, en oja.. die lijken overal al wat andere interne afspraken te hebben. Werden ouders hierbij betrokken? vaak niet? werden CLB-ers hierbij betrokken? mogelijks soms wel, maar ook heel vaak niet. Ik kan alvast stellen dat ik als CLB-er vandaag helemaal geen zicht heb op wanneer de ondersteuning voor welk kind begint en eindigt en over hoeveel uren dit gaat. Het CLB werd hier binnen ons ondersteuningsnetwerk helemaal niet bij betrokken, noch ouders, noch scholen. Transparantie 0.
Punt 7 men vergeet er hier ook bij te vermelden dat de tBA, t3, t9 en t7STOS leerlingen hun ondersteuning niet gegarandeerd is. Verder gaat type 9 ruimer dan enkel autismespectrumstoornisleerlingen
punt 11 Het CLB blijft het eerste aanspreekpunt, maar daarnaast is er binnen elk netwerk ook een aanspreekpunt voor praktische vragen. De school heeft die contactgegevens begin dit schooljaar aan de ouders gecommuniceerd. > In sommige ondersteuningsnetwerken wordt het CLB tot vandaag niet betrokken. CLB maakt geen deel uit van een ondersteuningsnetwerk, maar zou een partner moeten zijn waarmee wordt samengewerkt
Heel wat CLBs worden niet betrokken, en zelf niet geïnformeerd over hoe het ondersteuningsnetwerk er nu uitziet, hoe het werkt, wie aanspreekpunten zijn, Hoe kan een CLB dan het eerste aanspreekpunt zijn Heel wat CLB-ers zijn hier, heel terecht in mijn ogen, zeer ontgoocheld en gefrustreerd door.
Nog punt 11 Voor schooljaar 2018-2019 zullen ouders al in het derde trimester van schooljaar 2017-2018 weten welke begeleiding hun kind zal krijgen. Ook de scholen zullen dan al hun pakket uren kennen (3 maanden eerder dan vroeger het geval was).
> Benieuwd hoe men deze belofte gaat waarmaken. Dit betekent dat dat CLB-ers hun (gemotiveerde) verslagen al helemaal klaar moeten hebben in het 3de trimester dit schooljaar Ah bon, fijn dat hier te lezen Benieuwd hoe we dit moeten klaarspelen
Ik kan helaas blijven doorgaan Dit artikel roept heel wat frustratie bij me op. Toch ook iets positiefs: dank aan al diegenen ( leerkrachten, zocos, leerlingbegeleiders, ondersteuners, directies, CLB-ers, ouders, ) die zich dag in dag uit inzetten om het beste van zichzelf te geven voor deze leerlingen. De schuldige zit voor mij bovenaan in een ivoren toren en heeft geen idee hoe het er op de werkvloer aan toegaat.
Waarborgers ondersteunden op F0 en F1 > Ondersteuners mogen maar vanaf F2 aan de slag wie vult het gat in fase 0 en 1? De zoco? CLB en PBD? Beste minister, als dat is wat u wil, trek daar dan maar wat middelen voor vrij want heel wat scholen schreeuwen om hulp op fase 0 en 1. De leerkrachten van vandaag werden immers niet opgeleid om aan al de vereisten te voldoen die vandaag van hun gevraagd worden in een overvolle klas met een heel divers publiek.
(2)Johan Declerck
Punt 5 en 7 lijken elkaar tegen te spreken. Men wenst niet langer een etiket te kleven op kinderen maar anderzijds is wél een (inschrijvings)verslag of gemotiveerd verslag type 2, 3, 4, 6, 7 of 9 nodig. Het optimisme waarmee de minister in de media doet uitschijnen dat élk kind met een zorgnood steun zal krijgen, klopt niet met de praktijk.
Kinderen met een lage begaafdheid vooral zij worden tekort gedaan in het vernieuwde systeem geef je niet de beste kansen door ze onder het voorwendsel van gelijke kansen in het gewoon onderwijs te stoppen. Scholen voor buitengewoon onderwijs hebben voldoende hun nut bewezen. Ik was een groot voorstander van het M-decreet, tot Fase 3 in het zorgcontinuüm heel onopvallend een andere naam en invulling kreeg. Overstap naar school op maat werd Individueel Aangepast Curriculum en dit lijkt meer op een besparingsmaatregel dan op gelijke kansen
(3)Jan Duthoo Ik ben een CLB-medewerker en pleit ook sterk om die grote som Ondersteuningsgeld te besteden aan extra uren voor elke school (eventueel volgens een vooraf gemaakte inschatting van hun noden) en niet aan een log, bijkomend Ondersteuningsnetwerk (met overigens prachtige en zeer flexibele mensen!). Die extra uren kunnen dan zelf ingezet worden voor de aanstelling van een psycholoog, orthopedagoog, logopedist, kinesist Of voor leerkrachten die mee op de werkvloer kunnen staan.
Die aanstelling moet prioritair gebeuren uit de mensen die nu deel uitmaken van het Ondersteuningsnetwerk, zodat hun werkzekerheid en expertise niet verloren gaan.
De Zorgcoördinator kan dan doen wat de naam zegt: de Zorg coördineren. Ik steek zelf veel energie in het opmaken van Gemotiveerde Verslagen, waarvan ik enkel maar kan hopen dat ze gelezen worden. Maar waarom kan de school zelf de onderwijsbehoeften van haar leerlingen niet inschatten?
Het CLB kan dan op fase 2 blijven werken, poortwachter zijn van het Buitengewoon Onderwijs en/of samenvloeien in grotere expertisenetwerken voor diagnostiek, therapie en schoolondersteuning (zoals in Nederland bv.).
(4) Les 15 november 2017 Beste, ik steun het standpunt van Jan Duthoo volledig. Geef die grote som Ondersteuningsgeld aan extra uren voor elke school (eventueel volgens een vooraf gemaakte inschatting van hun noden) en niet aan een log, bijkomend Ondersteuningsnetwerk. En helemaal niet aan een loonsverhoging, want zo lossen we, volgens mij, de praktische problemen voor kind en leerkracht echt niet op.
(6)Hendrickx M Kafka in het onderwijslandschap
(7)Zorgcoördinator Mijn bezorgdheid (lees: frustratie) schreef ik vorig weekend neer en gingen gericht aan minister Crevits afgelopen maandag op de post.
Beste mevrouw Crevits, Het is zaterdag 14 oktober, 3u in de nacht. Zoals al vele nachten lig ik weer te woelen, probeer ik de uit de hand lopende zorgen en frustraties die in onze school leven een plek te geven. Uren heb ik zo al liggen piekeren, en na het heuglijke bericht vanmorgen in de krant en op het nieuws is het deze nacht niet minder.
Want ik weet het al: ook maandag wordt weer vooral een dag van vragen van bezorgde leerkrachten: hoe moeten we dat integreren? Wie gaat ons daarbij helpen? Wat met de kinderen die geen attest hebben maar ook nood hebben? Waar gaan we al die computers halen? En ja, we zijn een zeer vooruitstrevende school op vlak van ICT met twee grote computerklassen, maar we hebben helaas geen 40 laptops ter beschikking. Om nog maar te zwijgen van de plaats in de klas. Kunnen we nog eens een bijscholing krijgen? En ja, die hebben we 8 jaar geleden gehad, want ook wij waren een school die al open stond voor maatregelen voor kinderen met dyslexie.
En maandag wordt ook weer een dag met telefoontjes van terecht tevreden ouders: Wanneer kan onze zoon hiermee starten? Hoe kan onze dochter dat ook voor haar huiswerk gebruiken? Toetsen? Want zo simpel lijkt het : je hebt dyslexie, en de oplossing ligt klaar! Klinkt mooi, in aanvulling op het M-decreet en het grote ondersteuningsnetwerk!
Hopelijk begrijpt u me niet verkeerd. We zijn een school met een goed uitgebouwde zorg, wij willen voldoen aan de speciale onderwijsbehoeften van ALLE leerlingen. We werken handelingsgericht. We hebben allerlei plannen met sticordi-maatregelen en proberen onze leerlingen met leerstoornissen zo goed mogelijk te ondersteunen. We denken goed na over de invulling van de zorguren. We bekijken onze leerplannen kritisch en proberen volgens het 4-sporenbeleid te voldoen aan de noden van alle kinderen. Ik kan nog even doorgaan. We kregen zelfs tijdens de eerste uitdeelronde van de Vlaamse overheid een pakket Sprint-sticks. Die werden gretig ingezet bij onze leerlingen met een ernstige vorm van dyslexie, nadat de leerkrachten via individuele én teamgerichte nascholingen werden klaargestoomd om dit zo goed mogelijk te integreren in hun klas.
Maar toch vind ik dat u een lovenswaardige geste heeft gedaan! Op dat ondersteuningsnetwerk wil ik nu even terugkomen, want daar zit vooral de letterlijke knoop in mijn maag. Ook mooie berichten in de krant: Minister Crevits voorziet jaarlijks 15,2 miljoen euro extra voor het M-decreet. URen heeft dit initiatief mij, en velen rond mij, al gekost. Helaas met zeer weinig effect op de klasvloer, en dit ligt niet aan de mensen die het moeten uitvoeren.
Vorig schooljaar kregen we dit heuglijke nieuws. Samen met de CLB-medewerker stelden we naarstig ons lijstje met gegadigden op, want met open armen zouden we de extra hulp in onze school verwelkomen. De ouders die we hiervan op de hoogte moesten brengen waren al even enthousiast, want hun kind verdient die hulp. Hiervoor informeerden ze geregeld hoe ver de zaken stonden, maar we gingen de vakantie in zonder duidelijkheid. September bracht die duidelijkheid ook niet, maar de ouders bleven die wel zoeken. Tot plots via extra vergaderingen en overlegmomenten, die in het drukke begin van het schooljaar mijn agenda bepaalden, er enige structuur bleek te zijn.
Het klinkt allemaal heel mooi, en ik hoop dat vele onderwijsmensen blij zijn met de nieuwe titel en jobinhoud die ze toebedeeld kregen: zorgondersteuner, ankerfiguur, coördinator van het zorgloket, Helaas blijven er uiteindelijk maar heel weinig effectieve uren over om de kinderen én leerkrachten te ondersteunen (voor ons ongeveer 40 minuten per leerling per week). De begeleiding moet voldoen aan heel wat eisen om zo het nodige stukje papier weer in orde te hebben, waardoor aan de essentie van de ondersteuning voorbij wordt gegaan. Ouders krijgen na tal van telefoontjes eindelijk het verlossende telefoontje, waarin helaas moet worden meegedeeld dat er weinig in huis komt van hulp (Maar de minister zegt toch?). En ondanks de goede wil van alle ondersteuners blijft de leerkracht er alleen voor staan.
Ik ben onder de indruk van het hele kader dat uitgezet werd, met vele professionelen die voor ons klaarstaan. Zelf had ik het rekensommetje veel simpeler gezien: voorzie extra lesuren met dit budget en met de vrijgekomen uren uit het buitengewoon onderwijs owv het M-decreet. (o ja, een mooi initiatief, maar op de klasvloer )
Zo kunnen we in de school zelf kijken welke noden er zijn. En die zijn er, want we hebben het nog niet gehad over de gewone zwakkere leerlingen. Of juist de hele sterke leerlingen waar we ook een uitgezet beleid voor hebben, maar waar we met moeite nog toe komen. Over de gewone middenmoot die ook de dupe blijkt te zijn zwijgen we maar. En wat met de anderstalige jongen die in het midden van het schooljaar plots in je klas wordt gedropt, en die enkel Pools spreekt? Ook hem wil je helpen en een fijne schooltijd bezorgen, maar dit gaat ten koste van de extra zorg voor andere leerlingen, want onze school voldoet momenteel niet aan de strenge eisen om aanspraak te maken op uren voor ondersteuning.
Beste mevrouw de minister, Ik hoop dat u me niet verkeerd begrijpt. Ons team streeft naar onderwijs op maat voor alle kinderen. Momenteel is dat in de praktijk een onhaalbare kaart. Onbegrijpelijk, want het lijkt allemaal zo simpel en u overstelpt ons met giften als je de kranten leest. Begrijpelijk als ouders zich hier vragen over stellen. Ik ben zorgcoördinator en onze school heeft destijds gekozen om binnen deze functie vooral in te zetten op sociaal-emotioneel welbevinden. Ook broodnodig, ik hoef er waarschijnlijk geen argumenten voor te geven.
Momenteel voel ik me meer ZORGcoördinator voor de leerkrachten, want ze zijn bezorgd. Bezorgd in de eerste plaats om de kinderen. Maar ook bezorgd om zichzelf: hoe kunnen we dit waarmaken, en vooral: hoe houden we dit vol? Vol goede moed begon ons team aan een nieuw schooljaar. We zijn momenteel half oktober, ik zie nu al ernstige signalen van oververmoeidheid en onmacht. En het vreet aan mij dat ik hen niet kan helpen. Getuige daarvan mijn slapeloze nachten en lichamelijke klachten.
Kinderen zeggen me vaak dat het oplucht om te komen praten. Dit geeft me hoop om over enkele minuten in dromenland te liggen. Dank u voor uw luisterend oor.
(8)De Ridder I Dit schooljaar heb ik een leerlinge met CP quadriplegie, CVI, vermoeden van dyslexie, dyscalculie en ASS in een klas met 21 lln. Doordat de ouders kozen voor BOB wordt heel wat extra ondersteuning ook betalend. Vorig schooljaar had dit meisje nog 5u ondersteuning. Dit schooljaar is het beperkt tot 2u Gon type 4. Deze begeleiders moeten flexibel ingezet worden. Ik werp deze begeleidsters zeker geen steen ( niemand heeft hierom gevraagd !) maar deze hulp is dus veel te weinig. Dit schooljaar heb ik AL 8 lestijden deze Gon begeleidster gezien ( afwezig door ziekte, daar kan niemand iets aan doen!!, met een andere leerling mee op zeeklas, deed ze vorig jaar ook met deze leerling, overlegmomenten/vergaderingen ) Wie is hier de dupe van ? Daar hoef ik zeker geen antwoord op te geven .
In mijn klas is deze leerling niet de enige die zorg nodig heeft. Er zijn nog heel wat andere problemen. Leerlingen met sticordi, aparte leerlijn, .. Alles wordt zo mooi van bovenaf bepaald. Mooie woorden in de krant .Ik probeer alle leerlingen zo goed mogelijk bij te staan, maar ik heb ook maar 2 handen. De zorgjuf op school helpt ook natuurlijk, maar er zijn nog andere klassen, leerlingen, leerkrachten die beroep op haar doen.Observaties door het nieuwe Plus² team zijn er ook al geweest in andere klassen, steeds nieuwe mensen, steeds opnieuw starten van 0 . Ze kunnen het team tips geven, maar daadwerkelijke ondersteuning in de klas Dat hebben we, dankzij het M-decreet, steeds meer en meer nodig. Eén vraag : wanneer?
(9)Directeur
Ik sluit me aan bij zij die ook van mening zijn dat, zoals het nu verloopt, dit niet de goede manier is. Ik stel vast dat de kinderen die ondersteuning nodig hebben niet echt geholpen worden of toch niet de (voldoende) ondersteuning krijgen om hen daadwerkelijk te helpen. Ook de leerkracht blijft hierdoor in de kou staan. Bijkomend heb ik bij opstartvergadering al meermaals ondervonden dat de ondersteuners, hoe goed bedoeld ook, soms met voorstellen afkomen die niet realistisch zijn. Voorbeeld: misschien wil de directeur er wel voor zorgen dat de zorgjuf meerdere uren bij jou in de klas komt of je kan je wat meer focussen op X, laat de anderen wat zelfstandiger bezig zijn (1st kleuterklasje).
Dan merk ik dat dit komt van mensen die het goed bedoelen maar nooit in een klas gestaan hebben of toch niet als juf.Om dan niet te spreken over afwezigheden, opleidingen en vergaderingen waardoor de ondersteuner niet aanwezig kan zijn en er geen vervanging voorhanden is.
Ik kan het niet beter verwoorden dan hetgeen een ouder me zei: Men heeft ons gezegd dat er ondersteuning zou zijn, dagelijks door de school en meerdere uren door GON begeleiding. Directeur wanneer gaat dat gebeuren?. Het grootste probleem blijft dat kinderen die noden hebben totaal onvoldoende ondersteuning krijgen of kunnen krijgen. Naast deze kinderen zitten er dan ook nog minstens 20 anderen in de klas. Ga er maar aanstaan als juf of meester.
(10) Karen Dierckx Dit artikel doet pijn Erg veel pijn!Op dit moment is er nog geen ondersteuning op de werkvloer.Leerkrachten staan er alleen voor. Ze doen wat ze kunnen, maar moeten, met pijn in hun hart, sommige kinderen in de kou laten staan. Hopelijk start de ondersteuning na de herfstvakantie. Maar! Niet alle kinderen met een ondersteuningsnood kunnen geholpen worden. In de betrokken omzendbrief staat zeer duidelijk vermeld dat enkel kinderen met een M-verslag, een gemotiveerd verslag of een HGD traject fase 2 (enkel voor emotionele en gedragsstoornissen!) ondersteuning zullen krijgen. De middelen zijn te beperkt, kinderen zonder diagnose zullen niet geholpen worden dit schooljaar. Als ik dan dit artikel van Klasse lees, dan word ik daar boos van! Stop met te beloven dat iedereen geholpen zal worden. Dit is een pertinente leugen!
Alle begrip voor het feit dat er tijd nodig is om de ondersteuningswerken op te starten. Ook alle begrip voor de mensen die dag in dag uit enorm hun best doen om dit op de rails te krijgen. Daarentegen heb ik geen begrip voor de minister en haar medewerkers. De wetgeving staat immers haaks de beloftes die ze heeft gemaakt.
Ik hoop van harte dat de minister de tijd neemt om deze opstartperiode goed op te volgen en bij te sturen waar nodig. Liefst gisteren nog dan vandaag.
(11) Directeur Ondersteuning? Welke ondersteuning? Waar? Het is al eind oktober en heel wat leerkrachten wachten nog steeds op het eerste bezoek, de eerste ondersteuning. En als men dan al tot in onze scholen geraakt begint het verhaal weer van in het begin. Logisch, want het zijn weer andere mensen. Vaak het gemotiveerd verslag, waar heel wat energie in steekt, nog niet gelezen.
De eerste vragen zijn dan wat de leerkracht al doet en wanneer alle ondersteuningstoepassingen op tafel liggen krijgt de leerkracht te horen dat zij/hij goed bezig is en weg is de ondersteuning. De leerkracht blijft zitten met nog heel wat vragen. Heel wat scholen hebben zo gemotiveerde verslagen en noden klaar maar wat overblijft van de ondersteuning is een druppel op een hete plaat.En wie heeft hier schuld aan?
Wij niet, de ondersteuning niet maar de beleidsmakers die op de werkvloer niet te zien zijn. Zij die geen oren naar onze noden hebben. Het is een pijnlijk verhaal aan het worden voor het M decreet en de leerkrachten zijn het wachten op hulp grondig beu. Erg, jammer en schandelijk. En het kind? Is weer het kind van de rekening Zorgcoördinator
Ik sluit me hierbij aan! Onze leerkrachten doen al héél veel, ze halen echt alles uit de kast en moeten het maar zien te rooien in klassen van 24 kinderen en meer met echt àlle problematieken (ADHD, Gilles de la Tourette, ASS, dysfasie, posttraumatisch stresssyndroom en ga zo maar door ) en dan hebben we het nog niet over de leerlingen met leerproblemen en socio-emotionele problemen
Hoe kan een leerkracht vandaag de dag nog zijn hoofdambt uitvoeren? Het hele dubbelzinnige gedoe van lijst 1 en lijst 2, de ondersteuning die in werkelijkheid nog minder is dan een druppel op een hete plaat (absoluut géén kritiek op de ondersteuners, zij kunnen het ook niet helpen) en ga zo maar door
Kunnen we echt niet méér doen om hier verbetering/verandering in te brengen? Men zou er beter voor zorgen dat er op elke school sowieso een logopedist, orthopedagoog en psycholoog permanent aanwezig zijn (om te beginnen ), vaste mensen die de school en kinderen kennen, expertise binnen de scholen en niet wat losse flodders hier en daar
(12 Michelle N Ik ben ondersteuner met expertise uit type 7, meer bepaald STOS (waaronder dysfasie). Ik werk momenteel op 4 verschillende scholen, in één regio, maar in al deze scholen staat nog minstens 1 andere ondersteuner want niet alle leerlingen hebben dezelfde noden. Daarmee bedoel ik dat niet al die leerlingen een diagnose STOS of dysfasie hebben.
Hoe willen ze de combinatie maken om ofwel je expertise te behouden op vlak van bv. STOS, ofwel op maar 1 school de aan te spreken ondersteuner te zijn? Want niet elke school heeft enkel leerlingen met dysfasie of ASS, maar vaak een combinatie. En ik vind dat je de expertise niet kan uitbreiden of behouden als je daarnaast nog zes andere types moet bestuderen en expertise in opbouwen.
Spreekt dit hele nieuwe ondersteuningsmodel zichzelf niet tegen? Men kan toch niet én expert zijn in 1 onderdeel én ondersteuner zijn in 1 school? Ik ben alvast geen superwoman die dit kan.
(13)Dirk Sluyts Helaas zijn er wel meer begripsverwarringen en onnauwkeurigheden. We zitten in de beginfase van 3 jaar blijkbaar maar ik lees geen zekerheid over continuïteit van middelen of personen. Er dreigt ieder jaar opnieuw heel veel tijd verloren te gaan in september en oktober.
Het nieuwe ondersteuningsmodel voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften maakt zorg op school flexibeler. Wat is er veranderd? 12 prangende vragen.