Ter afsluiting van een week blogs die hoofdzakelijk aan de Duitse chloorgasaanval van 22 april '15 gewijd waren, een laatste artikel om te illustreren hoe de gevolgen van de chemische oorlogsvoering van een eeuw geleden vandaag de dag nog steeds érg tastbaar zijn. Onmiddellijk na de Wapenstilstand werden verschillende regeringen geconfronteerd met enorme munitievoorraden die op de slagvelden waren achtergebleven. Het opslaan van deze enorme voorraden was omwille van het gevaar uitgesloten. Omdat het - mede gelet op de grote hoeveelheden gasgranaten - niet écht een optie was om alles gewoon op te blazen, moest er dringend op zoek worden gegaan naar alternatieven voor het verwerken van deze munitie. De Fransen waren wellicht de eersten die in het late voorjaar van 1919 duizenden tonnen munitie in het Kanaal stortten ter hoogte van het Frans-Vlaamse kuststadje Grevelingen (Gravelines). Ze werden op de voet gevolgd door de Britten die tussen juni en september '19 naar verluidt 1.600 spoorwagons vol oorlogsmunitie op een onbekende plaats voor de Britse kust dumpten. De Belgische autoriteiten gaven op 22 oktober '19 groen lucht voor het dumpen van de geruimde voorraden op 'De Paardenmark', een zandplaat van twee op twee kilometer op enkele honderden meters voor de kust van Duinbergen (nu Knokke-Heist). Vrijwel dagelijks werd er met zgn. 'klepbakschepen' van de firma Decloedt tot 300 ton per dag op deze site gestort. Wanneer op 17 januari 1920 de klus geklaard is rust er naar schatting een kleine 35.000 ton aan munitie - waarvan 1/3 gifgasgranaten zouden zijn - vlak voor de Vlaamse kust. Ik schrijf bewust 'naar schatting' want niemand weet precies hoeveel munitie op deze plaats terecht is gekomen. De Belgische overheid heeft immers destijds bewust alle documentatie over deze operatie vernietigd.
Tot op de dag van vandaag heerst ter hoogte van de munitiestortplaats een vis- en ankerverbod. Op alle scheepskaarten is het gebied duidelijk afgebakend als extreem gevaarlijk. Ook zwemmen en surfen is er uitdrukkelijk verboden. Het gevaar is niet denkbeeldig dat vroeg of laat de gasgranaten zullen beginnen lekken. De meeste wetenschappers relativeren dit gevaar omdat zij ervan uitgaan dat bij het doorroesten van de granaten de chemische verbindingen slechts langzaam zullen vrijkomen. Enige relativering is dus wel op zijn plaats maar dit neemt niet weg dat de meest giftige granaten (mosterdgas en de zgn Clark-verbindingen) onder meer door hun extreem trage afbraakproces wel degelijk een impact kunnen hebben op het maritieme milieu. Het gevaar zou het grootst zijn bij een scheepvaartincident, wanneer bv. een onbestuurbaar vrachtschip zou vastlopen in de zandbank. Dit is niet eens zo denkbeeldig want 'De Paardenmarkt' ligt vlakbij de drukke haven van Zeebrugge, op een boogscheut van de belangrijkste scheepsroutes en pijpleidingen in de Noordzee en een van de grootste LNG-terminals in Europa... Niet bepaald iets om naar uit te kijken....
Op 29 april 1915 om 06.00 u. werd de 20-jarige Minderhoutenaar August Matthieu zwaar gewond in een loopgracht in de eerste lijn bij Lizerne. Hij werd door een exploderende granaat metershoog in de lucht geslingerd. In comateuze toestand met een schedelbreuk en een gapende hoofdwonde werd deze grenadier naar het Belgian Field Hospital in Hoogstade geëvacueerd. Hij onderging nog diezelfde dag een operatie. Zijn toestand verslechterde echter in de volgende dagen en op 6 mei '15 bezweek hij aan de opgelopen verwondingen. Op het ogenblik van zijn overlijden was deze beroepsvrijwilliger ingedeeld bij de regimentsschool van de Grenadiers en was hij korporaal in de 4e cie, 1/4 van het 1e Regiment Grenadiers. Deze eenheid was rechtstreeks betrokken ij de zware afweergevechten in en rond Lizerne waar Belgische en Franse troepen probeerden de op 22 april doorgebroken Duitsers tegen te houden. August Emiel Ghislain Matthieu was ongehuwd en een zoon uit het kroostrijke gezin van oud-deurwaarder Abraham Edmond Matthieu en Joanna Wirken. Hij woonde bij het uitbreken van de oorlog in de ouderlijke villa naast de Kapeldreef. Oorspronkelijk werd hij begraven op de BMB van Hoogstade in graf nr. 85. Zijn stoffelijke resten werden na de oorlog, op 18 maart '21 om precies te zijn, bijgezet in de familiegrafkelder op het kerkhof van Minderhout. De familie Matthieu bleef niet gespaard van het oorlogsgeweld. Verschillende broers en een zuster werden in 1918 door de Duitse veiligheidsdiensten, opgepakt op verdenking van spionage, terwijl hun huismeid Maria Catharina Verheyen op 9 oktober '16 samen met haar zuster geëlektrocuteerd werd aan de Dodendraad. Twee broers van August Matthieu bezweken tijdens WO II in een Duits concentratiekamp...
Een bijzonder interessante documentaire van Heinrich Billstein over het gebruik van chemische wapens tijdens de Grote Oorlog in het algemeen en de infame chloorgasaanval van 22 april '15 bij Langemark in het bijzonder. Deze versie is de Engelstalige die in 2008 werd geredigeerd door SBS Australia:
Ik heb in de loop der jaren heel wat oorlogsdagboeken doorploegd, maar weinig hebben zoveel indruk gemaakt dan 'Van de oorlog hoor ik niets', een bewerking van de oorlogsherinneringen van Marie Desaegher (1888-1939), die vorig jaar in een derde herziene uitgave verschenen bij 'De Klaproos'. In het begin van de jaren 90 van vorige eeuw kreeg de - in kringen van WO I- 'liefhebbers' allesbehalve onbekende - Boezingse publicist Aurel Sercu, de oorlogsherinneringen van zijn dorpsgenote Marie Desaegher in handen. In meer dan één opzicht vormden deze documenten een merkwaardig relaas. Eerst en vooral was het de getuigenis van een gewone volksvrouw, een dienstmeid. Dit soort van getuigenissen uit de Grote Oorlog kan men op de vingers van één hand tellen. Bovendien, en dit maakt het boek wel héél bijzonder, was de vertelster, na een ongelukkige val in 1909 doof geworden. Het kanonnengebulder, geweervuur en geschreeuw van de soldaten gingen aan haar voorbij, maar de gruwel - misschien nog intenser ervaren door het door haar doofheid ontstane isolement - bleven voorgoed in haar geheugen gegrift. Doof voor de alarmen, doof voor de waarschuwingen verdwaalt ze op 22 april '15, wanneer ze samen haar zus Emma op weg is van Ieper naar de ouderlijke woonst bij het Boezingse gehucht 'Het Verzet', in het strijdgewoel tijdens de Duitse chloorgasaanval. Haar zus probeert haar duidelijk te maken dat ze ook moet vluchten, maar de communicatie verloopt moeizaam. Doof als ze is, begrijpt Marie nauwelijks wat haar zus bedoelt. Ook niet wanneer die haar duidelijk probeert te maken dat het gezin Desaegher intussen al op de westelijke oever van het kanaal Ieper-Diksmuide in veiligheid werd gebracht... Marie's isolement wordt compleet op het ogenblik dat Emma haar in de steek laat. Urenlang zwerft ze moederziel alleen over het slagveld tussen Pilkem en Boezinge, tussen de inslaande granaten, vluchtende Fransen en overal verspreid liggende gesneuvelden, tot ze op haar buurjongen Jules Matten botst en samen met deze even bange 10 - jarige knaap bij de Duitsers terecht komt. Maar nog zijn haar beproevingen niet afgelopen, want kort nadat ze in een Duitse loopgraaf dekking had gezocht, wordt ze tweemaal getroffen. Uiteindelijk werd de zwaar gewonde Marie Desaegher in de nacht van 2" op 24 april '15 op een draagberrie weggebracht en belandt ze de in de voormiddag in Roeselare waar haar eerste zorgen werden toegediend. Na haar operatie en herstel, verbleef ze voor het grootste deel van van de oorlog - gescheiden van haar familie- in de Rodenbachstad in het opvangcentrum voor vluchtelingen. In die periode pende ze ook haar herinneringen neer aan de verschrikkingen waarvan ze ooggetuige was geweest. Marie trok na de oorlog terug naar Boezinge waar het door de oorlog beproefde gezin Desaegher eindelijk herenigd werd. Marie bleekernstig getekend te zijn door de gebeurtenissen en door haar gruwelijke persoonlijke belevenissen. Vooral geestelijk kon zij de geleden beproevingen niet van zich afzetten en wanneer ze meer en meer psychisch begon af te takelen, werd ze uiteindelijk voor verpleging in een instelling opgenomen, waar ze in 1939, op 51-jarige leeftijd overleed... 'Van de oorlog hoor ik niets' is een diep menselijk tragisch boek over een tragische figuur. Warm aanbevolen !!!
Het boek is een uitgave van 'De Klaproos' en kost 22,50 euro
In deze week probeer ik zoveel mogelijk aandacht te besteden aan de grote Duitse chloorgasaanval die precies een eeuw geleden in Vlaanderens Velden plaatsvond. Binnen dit thema kan het nauwelijks anders dan dat ik als 'Zondagsgedicht' heb gekozen voor 'Dulce et Decorum est¨Pro Patria Mori' van Wilfred Owen (1893-1918), dat ik persoonlijk als één van de sterkste oorlogsgedichten beschouw, die ooit werden geschreven. Owen die als jonge knaap al door de Muze was aangeraakt en begon te dichten, meldde zich op 21 oktober '15 als vrijwilliger in het Artists' Rifles Officers ' Training Corps. Op 4 juni '16 kreeg hij een aanstelling als tweede luitenant in het Manchester regiment en werd hij naar het Westelijke Front gestuurd. Nog geen jaar later belandde hij met shellshock in het Craiglockhart War Hospital in Edinburgh waar hij in contact kwam met collega-dichter en pacifist Siegfried Sassoon. Deze laatste moedigde Owen niet alleen aan om meer van zijn kritische oorlogsgedichten te schrijven maar overtuigde hem ook om met zijn werk de gruwel van de oorlog niet alleen te verwoorden maar ook aan de kaak te stellen. Halfweg '17 voltooide Owen zijn 'Dulce et Decorum est', waarin hij de idee dat het eervol zou zijn voor het vaderland te sterven als een grove leugen van de hand wees. In november '17 werd hij terug geschikt voor de dienst bevonden en werd hij terug naar Frankrijk gestuurd. Na een tijdlang in de stafdiensten achter het front te hebben gewerkt werd hij op eigen verzoek in juli '18 terug naar het front gestuurd. Op 1 oktober '18 leidde hij zijn mannen bij een moordende aanval op een reeks Duitse bunkers bij Joncourt. Een actie waarbij hij zich zo moedig had gedragen dat hij met het Military Cross werd onderscheiden. Hij zou de uitreiking ervan echter niet meer meemaken want op 4 november '18 - een week voor de Wapenstilstand - werd hij dodelijk getroffen bij de oversteek van het Sambre - Oisekanaal.
Toen Owen sneuvelde was hij slechts 25 jaar jong, maar zijn poëzie heeft de tand des tijds als weinig andere oorlogspoëzie doorstaan. Zijn werk bleek niet alleen duurzamer dan het gewapende beton van de bunkers uit de 'Grote Oorlog' maar ook invloedrijker dan tal van auteurs en collega-dichters. Zijn poëtische nalatenschap is het unieke testament van de verschrikkelijke impact die de 'Grote Oorlog' op een hele generatie heeft gehad....Daarom vandaag dit eerbetoon aan de man die een paar dagen voor zijn dood nog aan zijn moeder het volgende had geschreven: 'Ik ben hier om deze jongens te helpen. Rechtstreeks door ze als officier zo goed mogelijk te leiden; onrechtstreeks door hun lijden te aanschouwen en het te vertolken'. Weinig dichters hebben het lijden, maar ook de absurditeit van de 'Grote Slachting' zo eloquent en trefzeker in alle rauwheid en zinloosheid vertolkt als Owen....
DULCE ET DECORUM EST PRO PATRIA MORI
Bent double, like old beggars under sacks, Knock-kneed, coughing like hags, we cursed through sludge, Till on the haunting flares we turned our backs, And towards our distant rest began to trudge. Men marched asleep. Many had lost their boots, But limped on, blood-shod. All went lame, all blind; Drunk with fatigue; deaf even to the hoots Of gas-shells dropping softly behind.
Gas! GAS! Quick, boys! An ecstasy of fumbling Fitting the clumsy helmets just in time, But someone still was yelling out and stumbling And flound'ring like a man in fire or lime. Dim through the misty panes and thick green light, As under a green sea, I saw him drowning. In all my dreams before my helpless sight He plunges at me, guttering, choking, drowning.
If in some smothering dreams, you too could pace Behind the wagon that we flung him in, And watch the white eyes writhing in his face, His hanging face, like a devil's sick of sin, If you could hear, at every jolt, the blood Come gargling from the froth-corrupted lungs Bitter as the cud Of vile, incurable sores on innocent tongues, My friend, you would not tell with such high zest To children ardent for some desperate glory, The old Lie: Dulce et decorum est Pro patria mori.
Op deze behoorlijk zeldzame foto zien we het binnenerf van Shell Trap Farm, een grote, met een dubbele laat-middeleeuwse omwalling omgeven hoeve. Deze boerderij aan de Hoge Ziekenweg in Sint - Jan bij Ieper speelde een cruciale rol in de afweergevechten die volgden op de Duitse chloorgasaanval op 22 april '15. Niet alleen was hier een Brits Brigadehoofdkwartier ingericht, maar in de namiddag van 24 april stroomden hier de gewonden toe van een compleet mislukte poging op het gat in de geallieerde lijnen de dichten. Nog voor de middag van 24 april hadden de Duitsers buurdorp Sint - Juliaan bereikt en trokken de eerste Duitse verkenners behoedzaam de smeulende puinhopen van het dorp binnen. Ze trokken zich echter kort daarna terug omdat ze gealarmeerd werden door berichten over een op handen zijnde tegenaanval. De Fransen en Britten, op hun rechterflank gesteund door Canadezen hadden inderdaad de tegenaanval ingezet met de pas in Ieper aangekomen Indische Lahore-Divisie, de 10e Brigade van de IVe Divisie en een inderhaast uit, 4 Britse Bataljons samengestelde gevechtsgroep die het 'Geddes - Detachement' werd genoemd naar haar tijdelijke bevelhebber, kolonel A. Geddes, de commandant van het 2e Bn. van The Buffs. Deze troepen kregen als opdracht verbinding te maken met de om hun leven vechtende Canadezen (zie mijn vorige blog) en een nieuwe frontlijn in te richten die de leemte in de richting van het kanaal Ieper - IJzer moest opvullen. Het werd, mede door de slechte voorbereiding en het totale gebrek aan ondersteuning door de artillerie, een compleet en vooral bloederig fiasco, getuige deze verklaring van majoor F. A. Robertson van het 59th. Scinde Rifles: 'Het verhaal deed de ronde dat de Duitse gevechtslijn tweehonderd meter verder lag. Toen we de aanval inzetten kwamen we tot onze verbijstering al gauw tot de vaststelling dat de eerste Duitsers minstens 1.200 tot 1.500 meter van ons verwijderd zaten... We moesten zonder noemenswaardige dekking het open terrein oversteken. Onze slechte artillerievoorbereiding had er zeker niet toe bijgedragen dat de zenuwen van de Duitsers geschokt waren, integendeel... De twee Britse en vier Indische bataljons die de aanval leiden, werden simpelweg neergemaaid door geweren, machinegeweren en artillerie van elk denkbaar kaliber. Het werd een slachting zonder weerga....' De mannen van de Lahore-Divisie en de hen ondersteunende eenheden leden verschrikkelijke verliezen. Degenen die niet werden neergemaaid in de kogelregen of aan flarden werden geschoten door de perfect functionerende Duitse artillerie, wisten al kruipend de Duitse frontlijn tot op een paar honderd meter te naderen maar verder konden ze onmogelijk raken. Ze lagen vastgepind door het vijandelijk vuur in het niemandsland. De Duitsers openden opnieuw hun gascilinders en het duurde dan ook niet lang voor de laatste overlevenden zich uit deze hel hadden teruggetrokken... Veel van hen belandden terug in Shell Trap Farm waar een verbandpost was ingericht. De leiding over deze hulppost had kapitein Francis Alexander Scrimger. Hij was als geneesheer toegevoegd aan het 14e (Royal Montreal) Canadese Infanteriebataljon. Scrimger zou omwille van zijn moed en opoffering waarmee hij tussen 22 en 25 april '15 zijn werk in de constant door de Duitse artillerie beschoten Shell Trap Farm verrichtte, onderscheiden worden met het Victoria Cross, de hoogste Britse militaire dapperheidsmedaille.
Op 25 april duurden de felle gevechten rond Shell Trap Farm onverminderd voort. Een van de Britse eenheden die hierbij betrokken waren, was het Royal Warwickshire Regiment. In deze eenheid diende tweede luitenant Bruce Bairnsfather (1887-1959), zie foto onderaan. Als tekenaar en illustrator zou hij honderden cartoons tekenen die het moreel van de troepen versterkten, en die hem tot een van de bekendste cartoonisten van zijn tijd maakten. Op 25 april '15, vandaag precies 100 jaar geleden, scheelde het echter geen haar of er was een vroegtijdig einde gekomen aan zijn veelbelovende artistieke carrière. Hij werd immers gewond in Shell Trap Farm: 'Het beschieten van de boerderij duurde onophoudelijk voort. Toen ik op de oever van de wal lag, hoorde ik een kolossaal geruis in de lucht, maar ik hoorde plots niets meer... Ik lag in het water en zat van kop tot teen onder de modder. Plotseling begon ik over heel mijn lichaam te beven. Ik kon me nergens aan vastklampen. Ik was door een granaat opgeblazen...'
In St. Juliaan, op de plaats die op de Britse stafkaarten als 'Vancouver Corner' stond aangeduid, werd na de oorlog één van de meest imponerende gedenktekens aan het gewezen Westelijke Front opgericht. Dit beeld van de 'Brooding Soldier', de 'Treurende Soldaat', een ontwerp van Frederick Clemesha - een veteraan van het 46th Canadian Infantry Batalion - werd op 8 juli 1923 onthuld in aanwezigheid van de hertog van Connaught en de Franse maarschalk Foch. Het herdenkt de moedige weerstand die de Canadese troepen hier in de dagen die volgden op de eerste chloorgasaanval op 22 april '15 boden tegen de doorgebroken Duitse troepen. Terwijl in het noorden op 24 april '15 felle gevechten plaatsvonden met de Fransen en Belgen om het behoud van Lizerne en Steenstrate speelden de zwaarste gevechten op die dag zich af in het zuiden van deze sector. De Duitsers openden er opnieuw de gascilinders, deze keer tegen de Canadese stellingen waarbij vooral het 15e (48th. Highlanders of Canada) en het 8e (90th. Rifles) bataljon zwaar werden aangepakt. Het 15e bataljon kon niet langer aan de Duitse druk weerstaan en bezweek. De Duitsers grepen meteen hun kans en stroomden door het gat in de geallieerde linies om in het zuiden St. Juliaan en Fortuin aan te vallen en in oostelijke richting 's Graventafel. In allerijl werd het 7e (1st. British Columbia) Canadese Infanteriebataljon naar 's Graventafel gestuurd en het was enkel aan hun inzet te danken dat niet heel de sector verloren ging. De prijs die de Canadezen voor het - gedeeltelijke - behoud van 's Graventafel betaalden was erg hoog: Zeven van de twaalf Canadese bataljons die op het slagveld aanwezig waren, werden zo goed als van de kaart geveegd. Een kleine 2.000 Canadezen werden uitgeschakeld, terwijl 1.500 van hen door de Duitsers werden krijgsgevangen gemaakt. Op de foto, die op 25 april '15 in Roeselare werd gemaakt ziet u een aantal van deze Canadese gevangenen die werden klaargemaakt voor transport naar Duitsland. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat uitgerekend dit kruispunt werd geselecteerd om hier hulde te brengen aan het Canadese offer....
Op het ogenblik dat ik deze regels schrijf worden op BBC 2 de 'hoogtepunten' uitgezonden van de herdenkingen die vandaag de honderdste verjaardag markeerden van de landingen bij Gallipoli. Een gewaagde, maar vooral slecht voorbereide en daarom tot mislukken gedoemde poging tot destabilisering van het Ottomaanse Rijk. Alhoewel in het collectieve geheugen de strijd rond de Dardanellen (25 april '15 tot 9 januari 1916) vooral bewaard is gebleven als het verhaal van de Australische en Nieuw-Zeelandse ANZAC-troepen waren er ook heel wat andere eenheden betrokken bij dit bloedige militaire fiasco. De Ierse eenheden bv. verloren evenveel mannen als de Nieuw-Zeelandse. Gelet op mijn bijzondere voorliefde voor de Ieren breng ik u daarom vandaag het verhaal van het stoomschip 'SS River Clyde' op die beruchte dag. Misschien kan u dan ook even luisteren naar 'Gallipoli', vertolkt door Davey Furey. Een schrijnende ballade over de Ieren die 'voor het foute land vochten en stierven voor de foute zaak'....
In de vroege ochtenduren van 25 april '15 naderde de verouderde, tot een troepentransportschip omgebouwde, stoomboot 'SS River Clyde' Kaap Helles op het Gallipoli-schiereiland. Aan boord waren de mannen van twee Ierse regimenten; het 1e bataljon van de Royal Dublin Fuseliers en het 1e bataljon van de Royal Munster Fusiliers.In het originele aanvalsplan dat door het Britse opperbevel was opgesteld was aan deze stomer de rol van Trojaans Paard toebedeeld. De bemanning moest het schip op de kustlijn ter hoogte van 'V-Beach' aan de grond laten lopen, zodat de fuseliers meteen het strand konden bestormen. Net zoals veel andere plannen van die dag draaide ook dit plan uit op een regelrechte nachtmerrie. Het strand werd zwaar verdedigd door Turkse troepen en toen de door hun Duitse bondgenoten geleverde snelvuurkanonnen het vuur openden 'sloegen de granaten als hagel in op het schip en scheurden de mannen aan flarden', aldus een Ierse veteraan die de slachting overleefde... De zee kleurde rood van het bloedbad. De Ieren stapten zo snel als maar enigszins mogelijk was over in kleinere landingsvaartuigen en uiteindelijk zouden een 200 tal soldaten aan land strompelen. De prijs die hiervoor betaald moest worden was verschrikkelijk: De Ierse eenheden die vanaf de 'SS River Clyde' hadden moeten aanvallen, verloren die ochtend meer dan 80 % van hun mannen. Niet minder dan 6 bemanningsleden van de 'SS River Clyde' werden omwille van hun moedige gedrag bij de ontschepingsoperatie en het redden van gewonden onderscheiden met de hoogste Britse militaire dapperheidsmedaille, het Victoria Cross. De bemanning van het schip was zo bewogen door de zelfopoffering van de Ierse troepen dat ze later het scheepsroer en de boordlantaarns van de 'SS RiverClyde' schonken aan de Munster Fusiliers...
Terwijl wij dezer dagen volop de grote gasaanval herdenken wordt vandaag op tal van plaatsen wereldwijd de Armeense genocide herdacht. Op 24 April 1915 gingen de Ottomaanse autoriteiten over tot de aanhouding van een 250-tal leidende figuren en intellectuelen uit de Armeense gemeenschap in Constantinopel. Deze golf van arrestaties was het begin van een systematische vervolgings- en uitroeïngspolitiek van de Armeense minderheid binnen het Ottomaanse Rijk. Het Ottomaanse Rijk was in 1915 nog slechts een schaduw van het ooit geweest was. Dit imperium, dat zich op zijn hoogtepunt in de 16e en 17e eeuw uitstrekte van Noord-Afrika via het Arabisch schiereiland, het Midden-Oosten en Anatolië, tot ver over de Balkan in Europa, had in de 18e en 19e eeuw een steeds verdergaand en steeds sneller verlopend machtsverlies geleden. Aan de ene kant werd het extern geconfronteerd met toenemende druk van andere machtige staten zoals het Russische tsarenrijk en de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en later ook van Frankrijk, Engeland en Duitsland en aan de andere kant was er de interne druk. Vooral in de 19e eeuw kregen de Ottomanen immers af te rekenen met opstandige bewegingen van hoofdzakelijk christelijke bevolkingsgroepen, die er vaak met steun van buitenaf, keer op keer er in slaagden, zij het meestal niet zonder bloedige strijd, eigen, onafhankelijke staten te vestigen binnen de grenzen van het oude imperium. Denken we in dit verband maar aan Griekenland, Servië, Bulgarije en Roemenië....Door deze dubbele dynamiek van afbouw kalfde het Ottomaanse Rijk territoriaal steeds verder af en slonken de Ottomaanse macht en invloed in de wereld zienderogen.
Eind oktober '14 was ook het aan Duitsland gelieerde Ottomaanse rijk meegesleurd in de 'Grote Oorlog' en leefde het in conflict met de 'Sainte Alliance' van Rusland, Engeland en Frankrijk. Militair gezien was het Ottomaanse Rijk al vrijwel meteen ernstig in de problemen geraakt. In het zuiden van hedendaags Irak - toen nog een Ottomaanse provincie - landde al in november '14 een uit India afkomstig Brits expeditielegertje dat de mondingen van de Tigris en Eufraat bezette en oprukte naar Basra. Een Turks-Duitse campagne die vanuit de Ottomaanse provincie Palestina tegen het door de Britten beheerde Suez-kanaal was gericht werd een compleet fiasco. Een andere campagne, in het noordoosten van Anatolië, met de bedoeling om vanuit Transkaukasië Rusland aan te vallen liep in de winterse bergen tussen Ottomaans en Russisch-Armenië eveneens uit op een enorme mislukking: van het 120.000 man tellende leger onder bevel van generaal Enver ging in januari '15, in minder dan een week 80.000 man verloren, mede door de militaire inzet van Russisch-Armeense troepen.... Wellicht lag dit laatste feit mee aan de grondslag voor de plannen die uiteindelijk zouden leidden tot de volkerenmoord op de Armeniërs. Het triumviraat dat in die dagen het bewind voerde over het Rijk bestond uit Talaat Pasja, de minister van Binnenlandse Zaken, generaal Enver Pasja, de minister van Oorlog en generaal Djemal Pasja, minister van Marine en gouverneur-generaal van de provincie Syrië. Zij waren de belangrijkste leidende figuren binnen de politieke beweging 'Ittihad ve Terakki', die in het Westen bekend zou worden als de 'Jong-Turkse beweging'. Deze Turks-nationalistisch geïnspireerde beweging had in 1908 niet alleen een einde gemaakt aan het autocratische bewind van sultan Abdul Hamid, maar droomde ook van een groot, aaneengesloten Turks Rijk dat zich uitstrekte van de Balkan tot ver in Centraal-Azië, waarin alle Turkssprekende volkeren verenigd zouden zijn. In dit geo-poltieke concept was geen plaats voor de Armeniërs of andere niet-Turkse volkeren. Er bestond bij de Jonge Turken een diepgeworteld wantrouwen tegen de christelijke Armeniërs. Een gemeenschap die vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw een opmerkelijke culturele en economische 'renaissance' doormaakte. Het feit dat vijand Rusland bij herhaling de 'bevrijding van Armenië' als oorlogsdoel vooropgesteld had en een lokale opstand in Van waar Armeniërs bij betrokken waren geweest, waren wellicht de spreekwoordelijke druppels die de al even spreekwoordelijke emmer deden overlopen....
Nog voor er werd overgegaan tot de massale deportatie van de Armeense bevolking naar Syrië, werd er eerst afgerekend met het meest weerbare deel van de Armeniërs die onder het Ottomaans/Turkse gezag resorteerden. In februari en maart '15 werden de naar schatting 150 à 200.000 Armeense officieren en soldaten in het Ottomaanse leger ontwapend en in zgn. 'arbeidersbatalons' geplaatst. De levensomstandigheden in deze eenheden waren verschrikkelijk: De mannen werden ingezet bij zware dwangarbeid en gedecimeerd door honger, mishandeling en - later - executies door Turkse legereenheden en Koerdische hulptroepen. Op 24 april en de daarop volgende dagen werden een kleine 250 leidende figuren - politici, journalisten, zakenlui en intellectuelen - uit de Armeense gemeenschap in Constantinopel (nu Istanbul ) in een zorgvuldig voorbereide actie opgepakt, per trein gedeporteerd en kort daarop vrijwel allemaal vermoord. Daarom geldt 24 april vandaag de dag wereldwijd als herdenkingsdag voor de Armeense genocide. Door deze acties was als het ware het weerstandsvermogen van de Armeniërs gebroken en kon men overgaan tot de ontruiming van de Armeense leefgemeenschappen en de deportatie van de Armeniërs. Bijeengedreven door Turkse gendarmes en troepen werden ze meestal te voet, soms per trein, op transport gestuurd naar de Zuid-Ottomaanse provincies (vandaag de dag Syrië en Irak). Naar schatting zijn tussen de 1,2 en 1,4 miljoen Armeniërs bij deze deportaties betrokken geraakt, van wie naar alle waarschijnlijkheid, driekwart het door uitputting, verhongering en terechtstellingen, niet hebben overleefd... Net als de chloorgasaanval van 22 april '15 in Vlaanderens velden mag ook deze gitzwarte pagina uit het geschiedenisboek van de 'Groote Oorlog' nooit worden vergeten...
In de uren die volgden op de grootschalige Duitse aanval met chloorgas op 22 april '15 heerste er op zijn zachtst gezegd paniek en vooral verwarring aan geallieerde zijde. Het duurde geruime tijd voor men door had hoe ver de Duitsers intussen al waren opgerukt en hoe breed het gat was dat ze in de frontlijn hadden gebeukt. De Canadezen - die sinds februari aan het Westelijke front waren aangekomen - reageerden als eersten. Twee bataljons, het 10th. en 16th. 'Canadian Scottish' Battalion werden meteen uit de reserve gehaald en kregen de opdracht om tegen middernacht 'Kitchener's Wood' in te nemen en er kanonnen te recupereren die er in de namiddag door de gevluchte artilleristen waren achtergelaten. 'Kitchener's Wood' was de benaming die de Britten op hun stafkaarten hadden gegeven aan het 'Wijngaardbos', een eikenbos aan de Wijngaardstraat op een kleine kilometer afstand van de dorpskern van St. Juliaan. Ten onrechte wordt in sommige publicaties vermeld dat deze naam zou verwijzen naar Lord Kitchner, de toenmalige Britse minister van Oorlog. Niets is minder waar. In de winter van '14-'15 waren in dit bos Franse veldkeukens opgesteld en daarom noemden de Fransen deze plaats 'Bois des Cuisiniers', een benaming die verengelst werd door de Britten. Op 22 april omstreeks 19.00 u. had de 8e compagnie van het Duitse Reserve Infanterie Regiment nr. 238 het bos ingenomen en er tot hun verassing 4 zware kanonnen aangetroffen die er waren achtergelaten door het 2nd London Royal Artillery Battalion. Oberleutnant Mattenklott, de commandant van de 8e cie,. merkte dat hij op zijn flanken het contact met de andere Duitse eenheden was kwijtgeraakt en gaf het bevel aan zijn mannen om zich aan de zuidrand van het bos, in de buurt van de Britse kanonnen in te graven voor de nacht. Hij had geen flauw idee dat deze nacht voor veel van zijn mannen de laatste zou worden...
De Canadezen hadden zich omstreeks 22.00 u. verzameld rond Mouse Trap-Farm en begonnen onder dekking van de nacht behoedzaam op te rukken in de richting van het bos dat zich twee kilometer verder tegen de horizon begon af te tekenen. Om 23.46 u., toen de Canadezen op ongeveer 400 meter van het bos verwijderd waren werd het aanvalssein gegeven. Vrijwel meteen maaiden de Duitse machinegeweren grote gaten in de Canadese aanvalsgolven, maar zij waren niet te stoppen en bestormden, bajonet op het geweer, de Duitse stellingen. Het werd een bloedbad. De Duitsers hadden de tijd gehad om een paar loopgrachten uit te graven en tussen de bomen dichte prikkeldraadversperringen te spannen. Er werd lijf aan lijf gevochten met geweerkolven, handgranaten en infanterieschoppen en langzaam, meter voor meter wisten de Canadezen - ondanks hun hoge verliezen - het volledige bos te zuiveren. Met hun doldrieste aanval hadden ze niet alleen de triomfantelijk oprukkende Duitse troepen een bijzonder onaangename verassing bezorgd, maar ook tijd gewonnen die de Fransen, Britten en Canadezen de kans bood om de nodige versterkingen aan te voeren en hun defensieve posities uit te bouwen... In de nachtelijke uren van 22 op 23 april, terwijl de met gewonden volgeladen ambulances - waaronder de dodelijk gewonde Lt. Kolonel Russ Boyle, de commandant van het 10th Canadian Infantry Batailon - terughobbelden naar Ieper, marcheerden duizenden Fransen en Britten in stilte door het duistere landschap rond Ieper, hun silhouetten scherp afgetekend in het laaiende licht van de brandende huizen en de ontploffende Duitse artilleriegranaten. Ze waren klaar voor de strijd die komen ging...
De Calgary Highlanders herdenken tot op de dag van vandaag op 22 april 'St. Julien's Day' met een banket, stadsparade en een kerkdienst. De namen van de plaatselijke hockeyploeg 'The Oakleafs' en de regionale krant 'The Oakleaf' verwijzen rechtstreeks naar de eikenbomen van Kitchener's Wood. Het eikenbladmotief is ook terug te vinden in het monumentje dat in St. Juliaan staat op de plek waar de heroïsche strijd in de nacht van 22 op 23 april '15 werd uitgevochten.
In deze week waarin ik dagelijks zal stilstaan bij de eerste grootschalige gifgasaanval aan het Westelijke front, nu precies een eeuw geleden, kunnen natuurlijk niet een paar boekbesprekingen ontbreken. Omdat het in eerste instantie Franse troepen waren die het grootste slachtoffer werden van deze aanval, wil ik vandaag even stilstaan bij twee publicaties die bij onze zuiderburen verschenen. Mijn pennenvriend Yves Buffetaut voorstellen staat in kringen van al wie met de Grote Oorlog begaan zijn, gelijk aan het intrappen van een open deur. Hij schreef tientallen boeken en artikels die gerelateerd zijn aan 'la Grande Guerre' en geldt als een van de belangrijkste specialisten binnen dit vakgebied. In 2008 liet hij 'Ieper 22 april 1915 - De eerste gasaanval' in Nederlandse vertaling verschijnen. In 80 pagina's brengt hij een nauwgezette reconstructie van de gebeurtenissen op deze dag en plaatst ze in het grotere kader van de 'Tweede Slag om Ieper'. Het vlot geschreven boekje verschaft geen nieuwe inzichten, maar geeft wel een duidelijk en compleet overzicht van de tragische gebeurtenissen van die dag. De vele zeldzame en vaak nog nooit eerder gepubliceerde foto's en de handige kaartjes maken dit boekje nog aantrekkelijker. Een absolute aanrader voor wie de gebeurtenissen aan Franse kant op 22 april 1915 wil begrijpen.
De Bretoense journalist en auteur Roger Laouénan kenden we al van zijn 'Demoiselles au feu' waarin hij het epische verhaal bracht van de inzet van de, hoofdzakelijk uit Bretoenen bestaande, brigade fusiliers-marins van admiraal Ronarc'h in en rond Diksmuide in 1914. Hij publiceerde vorig jaar 'Les Bretons sous les gaz - Yser 1915'. Aan de hand van een doorgedreven bronnenonderzoek in tal van archieven en opgesmukt met tal van getuigenissen reconstrueert hij het verhaal van 22 april '15 door de ogen van de Bretoense reservisten, die als eersten het slachtoffer werden van de chloorgasaanval. Deze meestal oudere soldaten uit de regio's Guingamp en Saint - Brieuc werden in hun stellingen voor Langemark geconfronteerd met een wapen waar niemand op voorbereid was. Aan de hand van gevechtsrapporten, dagboeken en getuigenissen reconstrueerde Laouénan minutieus de gebeurtenissen en geeft hij een unieke kijk op deze dag, die een van de belangrijkste was in de vier jaar durende onverbiddelijke strijd rond Ieper. Bovendien staat hij uitgebreid stil bij de verschillende chemische bewapeningsprogramma's van zowel Duitsers als Fransen. Deze publicatie is een must voor al wie wat dieper wil graven in de gruwelijke geschiedenis van deze gitzwarte bladzijde uit onze geschiedenis...
'Ieper 22 april 1915 - De eerste gasaanval' is een uitgave van Ysec Editions
'Les Bretons sous les gaz - Yser 1915' is een uitgave van Coop Breizh
Eén van de dodelijke slachtoffers van de gifgasaanval op 22 april '15 was een streekgenoot van mij. Richard Pirron werd op 3 maart 1873 in het Oostvlaamse Erwetegem geboren in het landbouwersgezin van Jozef Pirron en Sophie Van Nieuwenhove. In 1901 tekende hij een contract als beroepsvrijwilliger bij de Rijkswacht te voet. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij wachtmeester in de rijkswachtbrigade van Rijkevorsel. Hij was zelfs de eerste rijkswachter die zich in 1911 met zijn gezin in de nieuwe kazerne aan de Hoogstraatse Steenweg vestigde. Op 22 april '15 was hij van dienst bij de brug van Boezinge. Hij werd het slachtoffer van de beschieting van Boezinge-centrum en stervend onder het puin van een ingestorte woning gehaald. Hij bezweek een paar minuten later in een Franse medische hulppost in Boezinge en werd aanvankelijk in Poperinge begraven. Na de wapenstilstand kreeg hij een laatste rustplaats in de BMB Westvleteren in graf nr. 550. Richard Pirron was gehuwd met Prudence De Vleeschouwer en vader van drie kinderen: Germania (°1904), Urbain (° 1908) en Helena (° 1911). Zijn weduwe verhuisde met haar kinderen in november 1919 naar haar geboortedorp Bassevelde.
22 April 1915 was een prachtige lentedag. De zon was heel de dag van de partij en wat nog veel belangrijker was:de wind was eindelijk naar het zuid-westen, in een gunstige richting gedraaid voor de Duitsers. Op 5 april '15 waren de mannen van de speciale genie-eenheid van oberst Peterson in de frontsector die tussen Steenstrate en Poelkapelle werd gehouden door de 46e Reserve Division en het 26e Reserve Korps, begonnen met het ingraven van cilinders met chloorgas. Een nieuw wapen, dat in de winter van 1914-1915 was ontwikkeld door de latere Nobelprijswinnaar Prof. Dr. Fritz Haber. Op 11 april was deze klus geklaard door de 'stinkpioniere'. Niet minder dan 5.730 cilinders, goed voor meer dan 170.000 kg. chloorgas werden in Vlaanderens velden ingegraven. En toen begon het lange wachten op een gunstige wind die het vloeibare gas richting de geallieerde stellingen moest drijven. Kort na de middag van die bewuste 22e april '15 was het eindelijk zover: Het codewoord 'Gott strafe Engeland !' werd gegeven. De aanvalstroepen haastten zich door de smalle verbindingsloopgraven naar hun uitgangsstellingen en de' stinkpioniere' draaiden kort na 17.00 u. de cilinders open. Sissend begon de dodelijke gaswolk langzaam maar zeker op te schuiven in de richting van de Franse stellingen. De mannen van de - hoofdzakelijk uit Bretoense en Normandische reservisten bestaande - 173e Brigade (87e Division Territoriale) en de 6 bataljons van de Algerijnse 45e Division d'Infanterie hadden geen schijn van kans tegen het nieuwe wapen. De bataljonsarts van het 1e bataljon d' Afrique bevond zich op dat ogenblik in Pilkem, een gehucht tussen Boezinge en Langemark. Hij getuigde later: ' We zagen van alle kanten mannen uit de loopgraven wegrennen in de richting van het dorp, en we wisten op dat ogenblik totaal niet wat die paniek veroorzaakte. Een paar tellen later, toen we naar links keken, zagen we dat de lucht helemaal donker werd door een geelgroene wolk die eruit zag als een onweer. Toen had het gifgas ook ons bereikt ! Het leek alsof ik door een groene bril keek. Tezelfdertijd begon het gas in te werken op onze luchtwegen: brandende keel, pijn in de borst, ademnood en bloed opgeven, duizeligheid. We dachten dat we gingen sterven...' Zijn collega Octave Beliard bevond zich in de tweede lijn voor Boezinge: 'We keken vol ongeloof toe, in een plots losgebarsten tumult van ontploffingen en geweervuur, hoe hele drommen vluchtende soldaten, zonder leidinggevenden, onze richting uit kwamen gerend. Hele regimenten hadden hun wapens weggegooid en de vijand de rug toegekeerd (...) Er werd geschreeuwd: 'Redden wie zich redden kan ! We gaan eraan !' Mannen rolden over de grond, verkrampt, hoestend, brakend, bloed spuwend. en een verschrikkelijke stank, door de wind meegevoerd, drong onze neusgaten binnen. De paniek was onvoorstelbaar...' Hier en daar hergroepeerden de Fransen zich om weerstand te bieden aan de snel oprukkende Duitse infanteristen, maar dit verzet was eerder symbolisch te noemen. De Britten, Canadezen en Belgen op de flanken zagen met afgrijzen hoe de Duitsers in een mum van tijd een gat van 6 kilometer breedte in de geallieerde linies sloegen. Het bloedbad dat later in de geschiedenisboeken zou geboekstaafd worden als de 'Tweede Slag bij Ieper' was begonnen...
'Ieper wordt verschrikkelijk beschoten, langs twee kanten tegelijk. Wat een verschrikkelijke ontploffingen ! Wat een helse rook !' noteerde de Achiel Van Walleghem, de onderpastoor van Dikkebus, vandaag precies een eeuw geleden in zijn minutieus bijgehouden oorlogsdagboek. De brave man kon natuurlijk niet vermoeden dat deze beschietingen slechts de prelude waren voor de verschrikkingen waarmee hij en vele anderen de volgende dag, op 22 april 1915 zouden geconfronteerd worden. 22 April 1915 was de dag waarop voor het eerst op massale wijze aan het Westelijke front chloorgas werd ingezet als wapen. In de late namiddag ontsnapte sissend 165 ton chloorgas uit wekenlang voordien door speciaal opgeleide 'stinkpioniere' ingegraven cilinders. Over een breedte van om en bij de zes kilometer dreef een geelgroene wolk gas naar de niets vermoedende Algerijnen, Bretoenen en Normandiërs die aanvankelijk dachten dat de Duitsers onder dekking van rookbommen aanvielen. Eens ze gevat werden door het gas brak de hel los: De mannen klauwen met tranende ogen hun kragen los, happen naar lucht, verstikken. Angst en paniek slaan toe, honderden mannen laten hun wapens en stellingen in de steek en slaan slijmen ophoestend en verblind op de vlucht.... Vanaf morgen zal ik uitgebreid op deze blog terugkomen op deze aanval en de gevolgen. Nu geef ik u graag al enkele herdenkingsinitiatieven mee, mocht u vanavond of morgen tijd hebben...
Vanavond om 20.00 u. wordt in het CC Het Perron - Fochlaan 1 in Ieper - de boeken 'Gas ' Ieper 1915 - De eerste gifgasaanval' (J. VanderMeulen) en 'Secret science - Human experimentation in Chemical and Biological warfare Research' (Ulf Schmidt) voorgesteld aan het publiek. Gratis inkom
Morgen wordt natuurlijk op passende wijze op verschillende locaties stilgestaan bij de verschrikkingen, een eeuw geleden: Om 17.00 u. vindt een ceremonie plaats aan het zgn. 'Verzoeningskruis' bij Steenstrate, om 18.15 u. aan het monument van de 'Brooding Soldier' in Langemark-Poelkapelle en om 20.00 u. afsluitend aan de Menenpoort in Ieper.
Afsluitend wil ik ook niet nalaten te vermelden dat vanaf 10 april de 'gifgasroute' werd opengesteld voor het publiek. Door het volgen van een traject van 41 km. komt men niet alleen langs een aantal 'iconische' plaatsen van het toenmalige front maar wordt men ook via 8 getuigeniszuilen geconfronteerd met de 'petit histoire', de verhalen van hen die geconfronteerd werden met deze verschrikkelijke, nieuwe vorm van oorlogvoering... Deze route heeft het gemeentehuis van Langemark-Poelkapelle als startpunt. Voor alle info: toerisme@langemark-poelkapelle.be
Vandaag, net zoals vorige zondag, een gedicht van de hand van Gust Van Cauwelaert (op de foto links, naast zijn broer Frans ). 'Lente over de loopgraven' leek mij, nu de aarzelende lentezon mijn strammer wordende botten begint te verwarmen, een uitstekende keuze. Dit gedicht is opnieuw terug te vinden in de bundel 'Liederen van droom en daad' die in 1918 bij Van Dishoek in Bussum was uitgegeven en die door eigentijdse critici als 'de beste en belangrijkste dichtbundel in Vlaanderen' werd beschouwd die door de Grote Oorlog was geïnspireerd. Marix Gijsen bv. vond hem getuigen van 'een onbetwistbare grootheid en waardigheid'. Het taalgebruik mag vandaag de dag misschien wat archaïsch en gezwollen overkomen, maar het werk van Gust Van Cauwelaert blijft een mooie getuigenis vormen van hoe een dichterlijke ziel in de hel van Vlaanderens Velden probeerde te overleven:
Lijk een perzikbloei, gebroken / Uit een bladerlozen tak, / Is een merellied ontloken / op een doode hoevedak.
Over 't gruis van stal en schure. / Boven 't puin van huis en wal, / Gaat, bij licht- of loomer duren / 't Rythme van, den klanken val.
Wondrend rijzen we in dien zegen / Uit de schansen met een lach, / Lijk, in luw-doorzonden regen, / Kindren staan, ten zomerdag.
't Oog, van winternacht omduisterd, / Duizelt van een forscher zon; / 't Moe-gemokerde oor beluistert / 't Borlen van een jonge bron.
Vóór ons hart -, dat hoop ontwende en / 't Heil van louterend geween -, / 't Veēren van haar tred herkende, / Komt de lente ons toegetreēn,
Breekt de ontkruinde stam der boomen, / De IJzer langs, in bot en loot; / Komt gesterat', van bloemen zoomen / 't Glanzend spoor van vaart en sloot.
Vóor een mildre morgenzonne / Dieper in ons dekking daalt, / Is een merel-haan begonnen, / Die zijn klare vreugd verhaalt.
Uit den duistren poel der vreeze, / Boven 't vlak van schuw verdriet. / Is ter rilde keel gerezen / De eerste jubel van een lied.
Gisteren werden op de CWGC-site Prowse Point Cemetery 6 Britse militairen waarvan de stoffelijke overschotten de laatste jaren in de omgeving van Komen - Waasten waren teruggevonden met militaire eer bijgezet. Van vier van deze onbekenden kon nog wel de eenheid worden vastgesteld waartoe ze op het ogenblik dat ze sneuvelden, behoorden: twee waren Lancashire Fusiliers en twee anderen hadden in het King's Own Lancashire Regiment gediend. Het idyllisch aan de rand van het Bos van Ploegsteert gelegen Prowse Point Cemetery is een van de weinige CWGC-sites waar tot op de dag van vandaag nog gesneuvelden uit het Britse Gemenebest ter aarde worden besteld. Deze begraafplaats ontstond in november 1914 toen hier onder meer het 2e Bataljon Royal Dublin Fusiliers en het 1e Bataljon van de Royal Warwicks in felle afweergevechten rond voornoemd bos verwikkeld waren. Deze begraafplaats is overigens de enige CWGC-site in ons land die vernoemd werd naar een persoon, de later tot brigadegeneraal benoemde majoor Charles B. Prowse D.S.O., die zijn naam verleend had aan een nabijgelegen steunpunt, een boerderij die door zijn mannen Prowse Point Farm werd gedoopt. Majoor Prowse sneuvelde in juli '18 aan de Somme en ligt begraven in Louvencourt Military Cemetery.
De meest recente bijzettingen op deze begraafplaats waren:
Private Harry Wilkinson (29 jaar ) van het 2e Bataljon Lancashire Fusiliers. Zijn stoffelijke resten werden bij toeval in 2000 gevonden door een amateur-archeoloog uit de buurt die met een detector op zoek was naar artefacten uit de Grote Oorlog. Hij werd een jaar later in aanwezigheid van een paar familieleden op deze site herbegraven. De BBC heeft later een mooie documentaire gemaakt over deze vondst.
Private Richard Lancaster (22 jaar) van hetzelfde 2e Bataljon Lancashire Fusiliers. Zijn stoffelijke resten werden in 2006, samen met twee andere niet - geïdentificeerde Britten ontdekt en op 4 juli 2007 op Prowse Point Military Cemetery bijgezet.
Private Alan J. Mather (37 jaar), A.I.F.. De stoffelijke resten van deze Australische infanterist die op 8 juni '17 sneuvelde tijdens de Tweede Slag om Mesen werden in 2008 door archeologen gevonden. Door middel van een uitgebreid DNA-onderzoek - dat ook door de BBC werd gedocumenteerd - kon zijn identiteit worden vastgesteld. Hij werd hier met militaire eer herbegraven op 22 juli 2010.
Op 5 april 1915 werd ter hoogte van de rijksgrens bij de Maalbergen in Loenhout Jan Pieter Fockaert doodgeschoten door een Duitse grensbewaker. Jan Fockaert was op 12 januari 1890 in buurgemeente Meer geboren en had van 5 oktober 1910 tot 15 maart 1912 als milicien van klas van 1910 dienst gedaan bij het 7e Linieregiment in Antwerpen. Hij bleek in die periode niet bepaald een modelsoldaat te zijn geweest en een bijzonder kort lontje te hebben gehad. In totaal kreeg hij immers 41 dagen arrest en / of politiekamer en 15 dagen cachot op zijn dienststaat, voor een resem van inbreuken gaande van ongewettigde afwezigheden over dienstweigering tot een vechtpartij.... Jan Pieter Fockaert, die intussen van Meer naar de Hollandse straat nr. 60 in Loenhout was verhuisd en er landbouwersknecht was geworden, werd op 1 augustus 1914 gemobiliseerd. Hij nam met het 3e bataljon van het 7e Linieregiment deel aan de uitvallen uit Antwerpen. Na de val van de Scheldestad werd hij op 9 oktober '14, samen met duizenden andere Belgische militairen die afgesneden waren geraakt van het veldleger, geïnterneerd in Nederland. Na een kort verblijf in de kazerne van Breda werd hij door de Nederlandse autoriteiten tewerkgesteld bij een boer in de grensstreek. Geïnterneerde Belgische militairen die de kans hadden gekregen om onder voorwaarden bij een Nederlands bedrijf of een boer aan de slag te kunnen gaan, genoten vaak over een grotere bewegingsvrijheid dan diegenen die in de interneringskampen terecht waren gekomen. Ze werden immers nauwelijks gecontroleerd en Fockaert trok bijgevolg geregeld de grens over om zijn ouders die op het Meerse gehucht Gestel woonden, illegaal te bezoeken. De 'Dodendraad' was nog niet opgetrokken en mits wat uitkijken, kon men nog de Duitse en Nederlandse grenstroepen verschalken. Toch zou één van deze 'uitstapjes', in combinatie met zijn opvliegend karakter hem fataal worden. Betrapt door Duitse militairen, verhaalden ooggetuigen hoe hij hen, ondanks het feit dat hij tot driemaal toe door hen gesommeerd was om halt te houden, koudweg negeerde. Meer zelfs, hen begon uit te dagen en ze toeriep ' om hem maar te komen halen'... Vrijwel onmiddellijk nadat hij dit had geroepen werd hij doodgeschoten. Twee dagen later werd hij rechts van de ingang, op het kerkhof van Loenhout begraven...
Met de dood van Günter Grass verliest Duitsland opnieuw een grote schrijver. Omdat deze blog zich op de Eerste Wereldoorlog focust, wil ik graag een aantal bespiegelingen wijden aan de relatie tussen het werk van Grass en het oeuvre van Ernst Jünger. Ik weet het, ideologisch liggen beide mijlenver uit elkaar, maar er veel zijn meer raakpunten dan men op het eerste zicht zou kunnen denken. Vriend en vijand zijn het erover eens dat beide veelschrijvers een monumentale literaire nalatenschap hebben achtergelaten. Monumentaal, niet alleen naar omvang, maar ook inhoudelijk. De stelling die Geert van Istendael vandaag in 'De Standaard' poneerde dat Grass zijn boeken 'drijven in poelen van geschiedenis' gaat zonder enige twijfel ook op voor Ernst Jünger. De tragische geschiedenis van Duitsland trok diepe sporen in het werk van beide auteurs. De oorlog in de eerste plaats als fysieke ervaring, maar ook als maatschappelijk en Duits gegeven loopt als een rode draad door het werk van beiden. Beiden werden op jonge leeftijd geconfronteerd met de gruwelen van het slagveld. Jünger als snel tot officier gepromoveerde oorlogsvrijwilliger in het Hannoverse Fuselier-regiment nr. 73. Grass als piepjonge helper bij de Luftwaffe, die zich uiteindelijk engageerde in de Waffen SS-divisie 'Frundsberg'. Niet alleen de oorlog en de manier waarop beide schrijvers deze verwerkten vormt een rode draad in het werk van beiden, maar er spreekt ook een duidelijk aanwezige, zij het onderhuidse weemoed en heimwee naar een Duits universum dat voor goed verdwenen is uit hun werk. De aristocratische Jünger betreurde tot op zijn laatste levensdag het teloorgaan van het 'Preussentum', terwijl de in Danzig geboren en getogen Grass leesbaar moeite had bij het teloorgaan van de Duitse identiteit en cultuur in het landschap van zijn jeugd.
Beide schrijvers waren overduidelijk antipodes van elkaar maar hadden gemeen dat ze beiden de controverse niet schuwden. Neem nu hun houding tegenover het politieke bedrijf. Jünger engageerde zich vrijwel meteen na de Eerste Wereldoorlog in nationaal-revolutionaire kringen maar verafschuwde het nationaal - socialisme. Een afschuw, die tijdens het interbellum, naar gelang de macht van de N.S.D.A.P. groter werd, evenredig toenam en hem uiteindelijk, na de publicatie van 'Auf den Marmorklippen' in 1939 in reëel gevaar bracht. Geestelijk verwant aan de 'Innere Emmigration' groeide Jünger verder en verder weg van de politiek. Net zoals dit bij Jünger het geval was, was de verhouding van Grass met de politiek er één van onenigheden. Onder invloed van Willy Brandt engageerde hij zich in de sociaal-democratische S.P.D..maar dit engagement liep niet over rozen. Zijn controversiële standpunten, bv. over de Duitse hereniging vielen niet altijd in goede aarde bij de 'kameraden'. Toen hij zich in 1995 in zijn 'Een gebied zonder einde' uitsprak tegen de - in zijn ogen - te snel uitgevoerde hereniging kreeg hij bakken kritiek over zich. Zowat alle literaire critici, de gezaghebbende Marcel Reich - Ranicki op kop, probeerden hem tot op de grond af te branden, maar dit was - zoals Grass zich in een interview uit juli 2009 herinnerde - buiten de waard, in casu, Ernst Jünger gerekend die publiek verklaarde dat het naar zijn mening een 'erg goed geschreven boek' was...
Beide auteurs hebben geschreven tegen het 'Grote Vergeten' in hun land. Jünger deed dit door zijn pogingen tot zin-geving aan het offer van zijn generatie die afgeslacht was in de in het krijtgesteente uitgehakte loopgraven aan de Somme of dood was gebloed in de modderige velden van Vlaanderen. Grass meende dat het hoog tijd was dat Duitsland het recht had zijn verleden opnieuw in vraag te mogen stellen. Drie generaties lang hadden de Duitsers naar zijn aanvoelen hun oorlogsleed verwegen en verdrukt. Zonder enig voorbehoud nam de jongste generatie de schuld van hun vaders en grootvaders op zich. Grass was van oordeel dat er eindelijk ook mocht gesproken worden over de moordende geallieerde bombardementen op de Duitse steden of de verdrijving van 12 miljoen Duitsers uit de oostelijke gebieden van het verslagen Duitse Rijk... Stellingnames tegen het grootste Duitse taboe en dus onvermijdelijk stuitten op het onbegrip en verkettering van en door de politiek - correcte Duitse intelligensia.
Afsluitend wil graag nog even stilstaan bij Grass' boek 'Mijn eeuw' waarin hij aan de hand van 99 verhalen - een voor elk jaar van de 'gruwelijke en fantastische' 20e eeuw - verhaalde over grote gebeurtenissen en ogenschijnlijke onbenulligheden, die een eeuw Duitse geschiedenis evoceerden. In dit boek benadert hij de Eerste Wereldoorlog door de ogen van een jonge studente die in de jaren 60 in Zwitserland een meerdaagse ontmoeting regelde tussen de pacifistische schrijver Erich Maria Remarque en Ernst Jünger de estheticus van de oorlog. Bij het genot van een aantal uitgelezen wijnen en een champagneontbijt keuvelen beide heren van stand over hun frontervaringen en de manier waarop ze deze literair gestalte gaven. Deze gesprekken bieden een interessante kijk op hoe Grass de 'krasse meneer ' Jünger en zijn literaire werk inschatte. Een mild maar toch scherp portret dat ik bij deze van harte aanbeveel.
O ja, nog even dit. Jünger en zijn toenmalige secretaris, de literatuurwetenschapper Heinz Ludwig Arnold vermaakten zich in de jaren 60 geregeld met het parodiëren van gedichten - ook die van Günter Grass- die in het literaire magazine 'Akzente' verschenen. Ze draaiden er zelfs hun hand niet voor om deze persiflages naar 'Akzente' - uitgever Carl Hauser te sturen... Wie zei er ook weer dat Jünger geen gevoel voor humor had..?
Vandaag is het Songkran, het traditionele nieuwjaarsfeest in Thailand en Laos. Omdat vandaag mijn oudste dochters en een paar vriendinnen langskwamen om ons sook-san wan Songkran te wensen en dit al even traditioneel gepaard gaat met het bijhorende eetfestijn had ik vandaag écht geen tijd om een oorlogsblog te schrijven... In oktober - november ga ik terug naar Thailand op familiebezoek en ik ben vast van plan om dan een paar dagen onder te duiken in de Nationale Archieven in Bangkok om er op zoek te gaan naar materiaal voor een artikel over het Siamese expeditielegertje dat in 1918 naar Frankrijk werd gestuurd om de geallieerden te steunen in hun strijd... Eén van de - in het Westen - minst bekende aspecten in deze oorlog die écht een Wereldoorlog was...
