Met de dood van Günter Grass verliest Duitsland opnieuw een grote schrijver. Omdat deze blog zich op de Eerste Wereldoorlog focust, wil ik graag een aantal bespiegelingen wijden aan de relatie tussen het werk van Grass en het oeuvre van Ernst Jünger. Ik weet het, ideologisch liggen beide mijlenver uit elkaar, maar er veel zijn meer raakpunten dan men op het eerste zicht zou kunnen denken. Vriend en vijand zijn het erover eens dat beide veelschrijvers een monumentale literaire nalatenschap hebben achtergelaten. Monumentaal, niet alleen naar omvang, maar ook inhoudelijk. De stelling die Geert van Istendael vandaag in 'De Standaard' poneerde dat Grass zijn boeken 'drijven in poelen van geschiedenis' gaat zonder enige twijfel ook op voor Ernst Jünger. De tragische geschiedenis van Duitsland trok diepe sporen in het werk van beide auteurs. De oorlog in de eerste plaats als fysieke ervaring, maar ook als maatschappelijk en Duits gegeven loopt als een rode draad door het werk van beiden. Beiden werden op jonge leeftijd geconfronteerd met de gruwelen van het slagveld. Jünger als snel tot officier gepromoveerde oorlogsvrijwilliger in het Hannoverse Fuselier-regiment nr. 73. Grass als piepjonge helper bij de Luftwaffe, die zich uiteindelijk engageerde in de Waffen SS-divisie 'Frundsberg'. Niet alleen de oorlog en de manier waarop beide schrijvers deze verwerkten vormt een rode draad in het werk van beiden, maar er spreekt ook een duidelijk aanwezige, zij het onderhuidse weemoed en heimwee naar een Duits universum dat voor goed verdwenen is uit hun werk. De aristocratische Jünger betreurde tot op zijn laatste levensdag het teloorgaan van het 'Preussentum', terwijl de in Danzig geboren en getogen Grass leesbaar moeite had bij het teloorgaan van de Duitse identiteit en cultuur in het landschap van zijn jeugd.

Beide schrijvers waren overduidelijk antipodes van elkaar maar hadden gemeen dat ze beiden de controverse niet schuwden. Neem nu hun houding tegenover het politieke bedrijf. Jünger engageerde zich vrijwel meteen na de Eerste Wereldoorlog in nationaal-revolutionaire kringen maar verafschuwde het nationaal - socialisme. Een afschuw, die tijdens het interbellum, naar gelang de macht van de N.S.D.A.P. groter werd, evenredig toenam en hem uiteindelijk, na de publicatie van 'Auf den Marmorklippen' in 1939 in reëel gevaar bracht. Geestelijk verwant aan de 'Innere Emmigration' groeide Jünger verder en verder weg van de politiek. Net zoals dit bij Jünger het geval was, was de verhouding van Grass met de politiek er één van onenigheden. Onder invloed van Willy Brandt engageerde hij zich in de sociaal-democratische S.P.D..maar dit engagement liep niet over rozen. Zijn controversiële standpunten, bv. over de Duitse hereniging vielen niet altijd in goede aarde bij de 'kameraden'. Toen hij zich in 1995 in zijn 'Een gebied zonder einde' uitsprak tegen de - in zijn ogen - te snel uitgevoerde hereniging kreeg hij bakken kritiek over zich. Zowat alle literaire critici, de gezaghebbende Marcel Reich - Ranicki op kop, probeerden hem tot op de grond af te branden, maar dit was - zoals Grass zich in een interview uit juli 2009 herinnerde - buiten de waard, in casu, Ernst Jünger gerekend die publiek verklaarde dat het naar zijn mening een 'erg goed geschreven boek' was...  

Beide auteurs hebben geschreven tegen het 'Grote Vergeten' in hun land. Jünger deed dit door zijn pogingen tot zin-geving aan het offer van zijn generatie die afgeslacht was in de in het krijtgesteente uitgehakte loopgraven aan de Somme of dood was gebloed in de modderige velden van Vlaanderen. Grass meende dat het hoog tijd was dat Duitsland het recht had zijn verleden opnieuw in vraag te mogen stellen. Drie generaties lang hadden de Duitsers naar zijn aanvoelen hun oorlogsleed verwegen en verdrukt. Zonder enig voorbehoud nam de jongste generatie de schuld van hun vaders en grootvaders op zich. Grass was van oordeel dat er eindelijk ook mocht gesproken worden over de moordende geallieerde bombardementen op de Duitse steden of de verdrijving van 12 miljoen Duitsers uit de oostelijke gebieden van het verslagen Duitse Rijk... Stellingnames tegen het grootste Duitse taboe en dus onvermijdelijk stuitten op het onbegrip en verkettering van en door de politiek - correcte Duitse intelligensia.  

Afsluitend wil graag nog even stilstaan bij Grass' boek 'Mijn eeuw' waarin hij aan de hand van 99 verhalen - een voor elk jaar van de 'gruwelijke en fantastische' 20e eeuw - verhaalde over grote gebeurtenissen en ogenschijnlijke onbenulligheden, die een eeuw Duitse geschiedenis evoceerden. In dit boek benadert hij de Eerste Wereldoorlog door de ogen van een jonge studente die in de jaren 60 in Zwitserland een meerdaagse ontmoeting regelde tussen de pacifistische schrijver Erich Maria Remarque en Ernst Jünger de estheticus van de oorlog. Bij het genot van een aantal uitgelezen wijnen en een champagneontbijt keuvelen beide heren van stand over hun frontervaringen en de manier waarop ze deze literair gestalte gaven. Deze gesprekken bieden een interessante kijk op hoe Grass de 'krasse meneer ' Jünger en zijn literaire werk inschatte. Een mild maar toch scherp portret dat ik bij deze van harte aanbeveel.

O ja, nog even dit. Jünger en zijn toenmalige secretaris, de literatuurwetenschapper Heinz Ludwig Arnold vermaakten zich in de jaren 60 geregeld met het parodiëren van gedichten - ook die van Günter Grass- die in het literaire magazine 'Akzente' verschenen. Ze draaiden er zelfs hun hand niet voor om deze persiflages naar 'Akzente' - uitgever Carl Hauser te sturen...   Wie zei er ook weer dat Jünger geen gevoel voor humor had..?